Afgrijzen, woede, cynisme, weemoed
Henk Visch in Middelheim
Gemaskerde passie
van een 80-jarige
DE STEM
ZOMER-GIDS
Nieuwe trend in reisliteratuur: teleurstelling, nostalgie en weemoedige toon
Boeiende biogafie Marguerite Yourcetiar
Plaats
Sprong
Meerduidigheid
De dichter
pflSTEM
nederland 1
nederland 2
nederland 3
duitsland 1
Spe8lfilm 00-35 Nachtma
Duitsland 2
VRIJDAG 19 JULI 1996 D2
Door Johan Diepstraten
Plotseling ontdekten uitgevers een
nieuw gat in de markt. In kringen
van trendsetters, praatjesmakers en
straatsociologen werd het ineens
mode om vooral niet op vakantie te
gaan. Toerisme is een ramp, een hel,
een aberratie van de moderne con
sumptiemaatschappij. Is een recrea
tiepark immers niet het symbool
voor de vakantiegevangenis waar
een portier, net als bij de fabriek, aan
de slagboom de papieren controleert.
En reizen in het buitenland is zo on
geveer de heerlijkste kwelling die er
schijnt te zijn.
Met Leve het toerisme (1994) was Rik
Zaal de eerste die al het vakantieleed op
uiterst komische wijze beschreef. Nu is
er dan Het antivakantieboek van Cees
van Hoore die de nachtmerrie van de va
kantie weer eens laat herleven.
En vreselijk is het. De bed and breakfast
pensionnetjes bijvoorbeeld waar je na
het ontbijt weer moet ophoepelen. „Zo'n
pension waar boven het doorgezakte bed
jachttafereeltjes hangen en de nacht
kastjes geschroeid zijn door sigaretten
peuken". Maar echt veel ontberingen
lijdt Cees van Hoore niet. Hoe aardig
was het niet geweest als de klachten die
een gemidjdelde touroperator na de va
kantieperiode ontvangt, in dit antiva
kantieboek waren terug te vinden. De
uitgever bedacht de volgende aanprij
zing: „Mede door zijn beeldenrijke taal
en zijn gevoel voor het tragische detail,
schreef Cees van Hoore met Het antiva
kantieboek een literair werk waarin de
lezer genadeloos de 'condition humaine'
wordt getoond."
Lid
'Beeldenrijke taal?' Als Van Hoore op
Terschelling is verzeild, weg van vrouw
en kinderen en zonder vriendin die hem
ook al heeft verlaten, bedenkt de schrij
ver: „De eenzaamheid in zo'n kutappar-
tement. Ik moet ineens denken aan Tho
mas Mann. Zou die tijdens het schrijven
zijn gerimpelde lid niet af en toe hebben
opgediept uit zijn broek? Wie zulke ali
nea's bedenkt, kan niet schrijven. Het
probleem van Het antivakantieboek is
dat het hinkt op twee gedachten: te wei
nig echt vakantieleed en teveel persoon
lijke ellende waar de lezer koud onder
blijft. De titel doet vermoeden dat de
schrijver uit is op een gemakkelijk suc
ces, het gat in de markt, de afzonderlijke
hoofdstukjes lijken snel in elkaar ge
flanst. Hoe het wel moet, laat Rudi Wes
ter ieder jaar zien in haar serie met de
beste reisverhalen van het afgelopen
jaar. Enkele reizen is alweer het negende
deel. Rudi Wester selecteerde nu eens
niet alleen uit de Volkskrant en NRC
Handelsblad, maaruit de literaire bladen
Nieuw Wereldtijdschrift, Optima, Maat
staf, Hollands Maandblad en De Revisor.
Dan ziet zo'n selectie er toch ineens an
ders uit. Nog nooit heeft Rudi Wester in
de verantwoording aangegeven op basis
van welke criteria zij kiest, maar uit de
verhalen wordt duidelijk dat stijl steeds
belangrijker wordt.
Henk van Woerden, Stephan Sanders,
Paul de Wispelaere, Kester Freriks, Ro
bert Vacher en Geert van Istendael staan
niet bekend als wereldreizigers die veel
meegemaakt hebben en dus spectaculai
re gebeurtenissen beschrijven. Wat hen
bindt is wel dat zij zorgvuldig met de
taal omgaan. Dat alleen al onderscheidt
Enkele reizen van andere bundels reis
verhalen.
Ervaringen
In Enkele reizen staan wonderlijke erva
ringen. Bergbeklimmer Bart Vos haalt de
top van de Dhaulagari niet omdat een
geheimzinnige vrouw zich letterlijk aan
zijn hielen vastklampt. Ira Bart verliest
een reisgenoot door een militaire
machtswellusteling in Marokko en Jaap
Jan Brokken: een van de beste romans van 1995
foto klaas koppe Cees van Hoore: in elkaar geflanst
Bouman weet nu alles over de kwaliteit
van Russische vliegtuigen: „De Aeroflot-
kisten zijn wonderen van techniek. De
bordjes Fasten Seatbelts branden niet.
Echt nodig is dat niet, want de riemen
van mijn stoel kunnen toch niet dicht. En
bovendien staat de stoel niet vast aan de
vloer." Is het de hel of de hemel die Jos
van Beek probeert te ontdekken op 2400
km ten zuiden van Kaap de Goede Hoop?
Het begin klinkt opgewekt: „Einde van
de wereld is ons startpunt." Wat voor
een gewoon mens een verschrikking
moet zijn, is voor deze reisbeschrijver de
toegang tot het paradijs. Bij het zien van
één miljoen keelbandpinguïns raakt hij
helemaal van slag. „Wat ik zie is bijna
buitenaards. Dit is niet van deze planeet.
Dit is onwerkelijk, tijdloos, ongrijpbaar.
Honderden, duizenden hebben gepro
beerd dit over te brengen. Op schrift,
film, foto. Mijn pen stokt, stopt. Wat te
schrijven? Lyrisch? Simpel? Woorden
schieten tekort. Dit is puur emotie. Ik zit
hier, op een rots, onbetekenend als een
zandkorreltje, de tranen in mijn ogen."
'Antarctica, hels paradijs' luidt de toe
passelijke titel van het reisverhaal.
Ontwikkeling
Een nieuwe ontwikkeling in het genre is
volgens Rudi Wester dat de reisverhalen
weemoedig van toon zijn. Er is teleur
stelling en nostalgie over wat verloren is
gegaan. Na vele jaren ziet Kester Freriks
zijn geboorteland Indonesië terug en
merkt dat er steeds minder sporen te vin
den zijn van de Nederlandse overheer
sing. Het is een schokkende ervaring
voor hem omdat het idyllische beeld van
'ons' voormalige Indië in Nederland zo
krampachtig in stand wordt gehouden.
Reizend door Indië voelt hij zich een
vreemde: „Het is, zo dacht ik, goed ver
lost te zijn van heimwee naar Indië."
De confrontatie met andere culturen is
van oudsher de kracht van het reisver
haal. Maar tegenwoordig kiest de reisbe
schrijver andere invalshoeken. De negen
delen van de serie van Rudi Wester laten
de ontwikkelingen zien. In de diverse in
leidingen is te lezen hoe het reisverhaal
zich telkens weer anders aandient. Maar
hoeveel liefhebbers van het reisverhaal
hebben naast elkaar in de kast de afzon
derlijke delen staan: Adieu adieu sweet
Bahnhof, Gewoon omdat ik ging, Ruste
loze reizen, Verre verlangens, Reislust,
Roekeloze reizen, Grenzeloze reizen,
Avontuurlijke reizen en nu Enkele rei-
zenl
Typerend
Het is een mooi initiatief om de inmid
dels onvindbare bundels opnieuw uit te
brengen. Reis om de wereld in 1000 blad
zijden luidt de titel van de herdruk van
de eerste vier delen uit de serie. Het is
opmerkelijk dat er geen inleiding is ge
schreven waarin Rudi Wester aangeeft
wat er zo typerend is aan de reisverhalen
uit de jaren 1987-1990. De opbouw van
de verzamelbundel is wederom geogra
fisch naar de vijf werelddelen, maar er is
geen rekening gehouden met de chrono
logie. Alles staat door elkaar, een ont
wikkeling is niet te zien.
Zoekt u het maar uit, lezer, lijkt de bood
schap te zijn. Dat is jammer, want juist
in deze periode is het genre drastisch
veranderd. Door de grote politieke om
wentelingen in Oost-Europa en Zuid-
Afrika eind jaren '80 veranderde de in
tentie van de reisbeschrijvers: ze gingen
naar plaatsen om de stemmingen te re
gistreren van vóór en na de omwenteling.
De moderne reisbeschrijver heeft het al
lang niet meer over exotische oorden en
uitheemse culturen. De reisbeschrijver is
iemand die iets toevoegt aan wat hij ziet,
iemand die de huidige tijd in samenhang
brengt met de geschiedenis, en de per
soonlijke lotgevallen literair verbeeldt.
Als er al gekozen wordt voor de 'traditio
nele' bedevaart, dan krijgt de reportajge
tegenwoordig een politieke en sociale
context.
Wereldbeeld
In Reislust gaf Rudi Wester aan wat er
vervolgens gebeurde: „Het kantelende
wereldbeeld is onderwerp voor de reis
beschrijvers. Het is het vastleggen van
een tijd, een situatie, een stemming die
nooit meer zal zijn zoals het was." Naar
de huidige tijd toe beweegt het literaire
reisverhaal zich meer naar de beschou
wende kant, naar introspectie. Er is nu
weer het moment voor reflectie, voor
zelfinkeer, voor de meer literair gepolijs
te verhalen. Voor verhalen die geselec
teerd zijn op de literaire criteria.
In dit opzicht had de verzamelbundel
Van huis een bijzondere uitgave kunnen
zijn. De (anonieme) bureauredacteur van
uitgeverij Atlas die het boek samenstel
de, koos uit bekende literaire werken die
toevallig ook met reizen te maken heb
ben. Maar hij had één beperking: alleen
de boeken uit het fonds van Atlas ston
den tot zijn beschikking. Wat een mooie
aanvulling op de serie van Rudi Wester
kon zijn (zij kan alleen putten uit de dag
bladen en literaire tijdschriften en niet
uit romans) lijkt nu op een willekeurig
samengeraapte verzameling waar toe
vallig als merknaam Atlas op staat.
De blinde passagiers van Jan Brokken
heeft op het eerste oog niets met reislite
ratuur te maken, maar er wordt flink in
gezworven. Opname in Van huis ligt voor
de hand, zeker ook omdat de roman tot
de beste van 1995 behoort. Er is onder
meer gekozen voor fragmenten uit De
omweg naar Santiago van Cees Noote-
boom, Amsterdam retour van Kristien
Hemmerechts en Het gat in de wereld
van Benno Barnard.
foto kwadraat
Fleur Bourgonje schreef een nieuw ver
haal voor de uitgave dat precies aansluit
op de huidige traditie van het genre. Zij
is niet de eerste reisbeschrijver die gaat
naar een brandhaard die CNN inmiddels
heeft verlaten. Fleur Bourgonje reisde
naar Beiroet.
De eerste aanblik is er een van diepe hui
ver: „Badend in het licht verheft zich, tot
zover mijn oog reikt, het verwrongen, ge
blakerde karkas van wat twintig jaar ge
leden een stad was die bruiste van leven,
van passie, van cultuur. De resten van de
stad zijn zwart. Tussen de ruïnes kron
kelen donkere steegjes omhoog naar nie
mandsland, maar overal liggen hopen
vuil die op de aanwezigheid van heel veel
mensen wijzen."
Aan het einde van de reisreportage
vraagt Bourgonje zich af of de ziel van
een land kan genezen als op staatsniveau
over de schanddaden wordt gezwegen en
als de aanzetters van het kwaad niet
worden berecht.
„Integendeel, als degenen die de bevelen
gaven hoge posten bekleden, macht heb
ben, minister zijn." Het is een conclusie
die vrijwel iedere reisbeschrijver trekt
als hij de min of meer gebluste brand
haarden van de wereld bezoekt. Verba
zing, afgrijzen, woede, cynisme en wee
moed zijn de meest voorkomende emo
ties in de reisliteratuur. De beoefenaars
van het genre zijn te vinden onder litera
toren, antropologen, bergbeklimmers en
journalisten. De invalshoeken zijn tel
kens weer anders, dat maakt het genre zo
bijzonder.
Cees van Hoore: 'Het antivakantieboek'.
Uitg. Kwadraat. Prijs 24,90.
Rudi Wester (red.): 'Enkele reizen. De bes
te reisverhalen van 1995.' Uitg. Contact.
Prijs 25.
Rudi Wester (red.): 'Reis om de wereld in
1000 bladzijden'. Uitg. Contact. Prijs
29,90.
Anoniem: 'Van huis'. Uitg. Prijs 19,90.
Door Marjan Mes
„Veel schandaliger dan men ooit vermoedde" noerr.de bio
grafe Josyane Savigneau in 1990 in een interview het leven
van Marguerite Yourcenar kort nadat haar biografie over
de Franse schrijfster literair Frankrijk had geschokt. Enke
le maanden voordat ze in 1987 overleed, had de eerbied
waardige Grande Dame van de Franse literatuur een deel
van haar correspondentie kennelijk ook om die reden ver
brand. Een ander deel, haar briefwisseling met levensge
zellin Grace Frick, had de schrijfster voor vijftig jaar laten
verzegelen in Harvard. Pas in 2037 mag deze corresponden
tie worden vrijgegeven.
Waarschijnlijk zal dan pas in
volle omvang duidelijk worden
wat die relatie, die een halve
eeuw geduurd heeft, werkelijk
betekend heeft, maar ook hoe
de laatste jaren van het leven
van de schrijfster in het teken
stonden van een zinderende
liefdespassie.
Het 'schandalige' slaat name
lijk niet op Yourcenars lange
verbintenis met de Amerikaan
se lerares Frick, maar op haar
buitengewoon heftige passies
voor mooie jonge mannen 'die
van mannen houden'. Een
hartstocht die ogenschijnlijk in
schril contrast stond met haar
bedachtzame intellectueel-lite
raire oeuvre, waaronder de his
torische romans Hadrianus Ge
denkschriften en Het herme
tisch zwart en Archives du
Nord, de dichterlijke familie
genealogie over de Crayen-
courts, waarin het seksuele
juist sterk gesublimeerd was.
Het schökkendste aan Savig-
neaus biografie waren de ont
hullingen over Yourcenars
laatste jaren toen zij, al bijna
tachtig jaar oud, smoorverliefd
werd op de 30-jarige Ameri
kaanse, homoseksuele foto
graaf Jerry Wilson. Deze in
drukwekkende vrouw, het eni
ge vrouwelijke lid van de
Académie Frangaise, bleek een
mens van vlees en bloed.
Of het een platonische dan wel
seksuele relatie was geweest,
kan ook Yourcenars nieuwe
biografe, Michèle Sarde niet
aantonen in haar boek Margue
rite Yourcenar - De gemasker
de passie. Maar zij slaagt er wel
in om op flamboyante wijze
verbindingen te leggen tussen
het werk van de bi-seksuele
schrijfster en haar hartstocht
voor homoseksuele mannen.
Sarde spreekt de schrijfster in
haar boek met 'U' aan, alsof ze
een dialoog met haar voert. Dat
is even wennen, maar al gauw
niet meer storend.
Vooral diepgaand is Sardes
ontleding van de verhalen en
novellen van Yourcenar, waar
onder Yeux, Denier du rêve,
Les Songes et les Sorts, Coup
de Grace en Alexis, die alle
maal - zij het in gemaskeerde
vorm - gebaseerd zijn op de fi
guren van twee van haar grote
liefdes uit de jaren dertig, de
schrijver André Fraigneau en
de Griekse dichter, filosoof,
mytholoog en psychoanalyti
cus Andreas Embirikos. Mar
guerite Yourcenar (haar pseu
doniem was een anagram van
haar werkelijke naam Crayen-
court) groeide op een Belgisch
landgoed moederloos op, in een
zeer nauwe relatie met haar va
der, Michel Cleenewerck de
Crayencourt, die de talenten
van zijn dochter voluit stimu
leerde.
De 30-jarige Marguerite Your
cenar legde een bijna masochi
stische neiging tot lijden aan de
dag toen zij vergeefs in liefdes
passie ontbrandde voor de nar
cistische homoseksueel André
Fraigneau. Ze deelden een
hartstocht voor de Griekse an
tieken, maar hij was haatdra
gend jegens vrouwen en wees
haar uiteindelijk af.
Andreas Embirikos, met wie zij
eveneens inspirerende reizen
naar Griekenland maakte,
zorgde voor Yourcenars 'spiri
tuele wedergeboorteHij genas
haar als psycholoog ook ge
deeltelijk van haar obsessie
voor Fraigneau. In 1939 ver
brandde de schrifster alle
schepen achter zich en vertrok
voorgoed naar Amerika, nadat
ze Grace Frick in Parijs had le
ren kennen.
Vijftig jaar zou ze dear, op het
eiland Mount Desert Island
voor de kust van Maine, als een
kluizenaar leven en le boeken
schrijven waarvoor ze als jonge
vrouw al de inspiratie en de
kennis had opgedaan. De ge
schiedenis van haar leven zou
uiteindelijk geheel versmelten
met die van haar boeien.
In Amerika bleef lourcenar
een vreemdeling. Het 19e
eeuwse Europa dat ze gekend
had, zou zij altijd blijven mis
sen, maar na een bezoek in
1964 aan Auschwitz dat haar
inspiratiebron was tot de som
bere overpeinzingen van Zeno
in L'Oeuvre au noir) wist zij
zeker dat dat oude Europa
voorgoed verdwenen was.
Na Grace Fricks overlijden in
1979 voelt de toen '7-jarige
auteur zich blijkbaai zo be
vrijd, dat de onderdrukte pas
sies uit haar jeugd - het vele
reizen en knappe homcseksuele
mannen - terugkeren' in haar
leven. Ze ontmoette Jerry
Wilson toen hij met e*n Cana
dese cameraploeg opnamen
kwam maken in haar huis op
Mount Desert Island. Met deze
30-jarige autodidact en play
boy reist de bejaarde Yourcen
ar de halve wereld rond en is ze
korte tijd gelukkig. Wanneer
Jerry verliefd wordt op een
man moet ze zijn grillen en leu
gens verdragen en zijn toene
mende gewelddadigheid.
Kort daarop wordt het duide
lijk dat Jerry aan Aids lijdt. De
vriendschap wordt een trage
die, met panische reacties van
beiden. Yourcenar krijgt een
ernstige hartaanval. 'Hoe hebt
u na jaren van meditatie, van
moeizaam streven naar wijs
heid onder invloed van oosterse
godsdiensten, u weer zo kun
nen buigen onder het juk van
uw jeugd?', vraagt de biografe
zich af. Het antwoord komt
wellicht in het jaar 2037.
Michèle Sarde: 'Marguerite
Yourcenar - De gemaskerde
passie'. Uitgeverij Anthos,
prijs f 49.90.
Het Openluchtmuseum voor
Beeldhouwkunst Middelheim in
Antwerpen heeft ruimte ge
maakt voor beelden van Henk
Visch (1950, Eindhoven). In het
park dat hem zo dierbaar is,
heeft hij in totaal zo'n achttien
beelden geplaatst die zijn werk
ook eens in onderling verband
laten zien. Individuele beelden
van Henk Visch kom je vaak te
gen, maar te weinig in een grote
re, eigen context. Dat is juist bij
hem zo belangrijk omdat zijn
beelden zo op zichzelf staan, zo'n
eigen wereld vormen die meer
toegang biedt naarmate de beel
den meer kans krijgen elkaar te
versterken. De beelden van Henk
Visch zijn uitgesproken commu
nicatief, met elkaar zowel als
met de beschouwer. Die uitwis
seling van gedachten en beteke
nis krijgt deze zomer in Middel
heim kans.
In het nieuwe Middelheim, aan
de overkant van het kasteel, zijn
in de grote, open ruimte vier
beelden geplaatst, van recente
datum. In het klassieke-beelden-
park staat te midden van bron
zen sokkelbeelden het verrassen
de, vuurrode beeld 'Morgen is al
les anders', drie duikelaars die
zo maar de kunstgeschiedenis-
volgens-Middelheim op zijn kop
zetten. In het Braempaviljoen
staan en hangen twaalf kleinere
beelden in een diversiteit van
materiaal en daar vlak in de
buurt, tussen het geboomte,
moet volgens de plattegrond het
beeld 'Voor Middelheim' zich be
vinden. Wat je daar zoekend en
lopend ziet, zijn lelijke trollen
van de Belgische beeldhouwer
Reinhoud die (terecht) een ob
scuur bestaan in de marge van
Middelheim leiden. Het beeld
van Visch blijkt er toch te zijn:
hoog aan de stam van een jonge
beukenboom zitten drie vazen
met kunststof bloemen, mis
schien een particulier eerbetoon
van Visch aan Middelheim, maar
als beeld verre van de verbeel
dingskracht die zijn werk zo
kenmerkt.
Goed dat er weer eens een groter
overzicht van zijn werk is, maar
typisch is het eigenlijk wel dat
dat in België plaats heeft. Zijn
enige grote overzicht dateert al
weer van 1989 in het Van Abbe-
museum in Eindhoven, en dat is
hoogst merkwaardig voor een
beeldend kunstenaar die aller
wegen (in Nederland, maar voor
al ook daarbuiten) als belangrijk
en spraakmakend wordt be
schouwd. Hij vertegenwoordigde
Nederland op de Biënnale van
Venetië in 1988 en werk van hem
was ook te zien op de Dokumen-
ta in Kassei in 1992. De museale
aandacht voor zijn oeuvre sinds
zijn debuuttentoonstelling in
1981 in het Apollohuis in Eind
hoven is dan eigenlijk maar be
perkt. Alsof men er niet goed
raad mee weet, alsof men die
volstrekt eigenzinnige beelden
die zich bij voorkeur van geen
trend iets aantrekken, niet kan
onderbrengen in de eigentijdse
kunstgeschiedenis die men (mu
seumdirecteur, curator, tentoon
stellingsmaker) zelf zo graag
maakt. In Nederland is Henk
Visch wel vaak met losse beelden
vertegenwoordigd, zoals in een
overzicht van hedendaagse
kunst in het Noordbrabants Mu
seum in 1993 en vorig jaar in de
derde versie van Wolfslaar in
Breda.
Dat Visch in België zo graag ge
toond wordt, moet iets te maken
hebben met het karakter van zijn
werk, en dat zou tegelijk moeten
verklaren waarom hem in Ne
derland verhoudingsgewijs wei
nig grote aandacht ten deel valt.
Zijn beelden hebben niet dat na
drukkelijke en exclusieve forma
lisme dat zoveel Nederlandse
beeldende kunst kenmerkt. Die
verenkelde aandacht voor vorm
en materiaal. Bij Henk Visch is
de inhoudelijke betekenis van
het beeld, de betekenis die door
de verbeelding op gang gebracht
wordt, minstens zo belangrijk.
Die betekenis heeft bij hem een
sterk literaire, poëtische compo
nent. Dat aspect van zijn beelden
vindt een natuurlijke weg in de
beeldende kunst in België die
een verhalende traditie heeft.
Wat overigens niet altijd en van
zelfsprekend een goed beeld op
levert, zoals die mormels van
Reinhoud aantonen.
Tussen de verscheidenheid aan
klassieke sokkelbeelden uit de
twintigste eeuw staat, volkomen
onverwacht, het beeld 'Morgen is
alles anders'. Het zijn drie vuur
rode objecten van polyester, on
geveer een meter zestig hoog,
drie in getal. De plaats is het
oudste deel van Middelheim,
daar waar het park rijk gevuld
wordt door bronzen beelden uit
de 'eerste helft van onze eeuw.
Veel beelden en niet altijd de
beste. Een aantal ervan toont de
ontwikkeling van het beeld in
hoofdlijnen: van een naar de na
tuur gemaakt en dus gelijkend
portretbeeld uit de negentiende
eeuw, tot stand gekomen ter ver
heerlijking van een persoon,
naar het vrije beeld dat meer van
de persoonlijkheid van de maker
dan van het (toevallige) object
zegt. Maar op de sokkel staan ze
allemaal nog. Als aankondiger
van de vrijheid die het beeld zich
zal verwerven in onze moderne
kunst staat daar het schitterende
beeld van Rodin: het stelt nog
steeds iets voor, in dit geval Ho-
noré de Balzac, maar de losse be
weging in de ruimte is al zo dui
delijk aanwezig dat de autono
mie zichtbaar wordt die het mo
derne beeld zal kenmerken. Ver
der staan daar als belangrijke
scharnieren in de kunstgeschie
denis beelden van Jean Arp,
Aristide Maillol, Germaine
Richier, Oscar Jespers, Henry
Moore etc. En ineens slaat de ge
schiedenis in Middelheim een
halve eeuw over en staan daar in
vlammend rood, direct op de
grond dus zonder sokkel, de drie
gratiën van Visch. Je kunt ze ook
duikelaars noemen met die brede
ronde basis en die spitse top, of
enorme peren in rode wijn ge
stoofd, of wat je als kijker ook
wil zien.
Wat de betekenis aangaat heb
ben beelden van Henk Visch een
duidelijke polyvalentie. Er is in
de eerste plaats altijd sprake van
een herkenbare vorm die zich
laat benoemen. Een soort van
grondbetekenis. Maar tegelijk is
het beeld ook weer voldoende
amorf om de kijker een vrijheid
van interpretatie mogelijk te
maken, een uitleg waartoe bijna
altijd concrete aanleiding be
staat.
Een beeld van Henk Visch is im
mers meestal anecdotisch. En
Ook in het Braempviljoen in park Middelheim staan beelden van
Henk Visch opgesteld. foto middelheim
communicatief, en daarom hangt
het mede van de mentale wereld
van de kijker af hoe het beeld be
noemd zal worden.
Voor Visch is dat duidelijk: laat
de dingen vooral zijn wat je ziet
dat ze zijn. Nog beter: wat je
wenst te zien dat ze zijn. Een
beeld als 'Laura blijft' uit 1995
doet een sterk beroep op het
emotionele inlevingsvermogen
van de kijker.
Het is een bronzen mensbeeld
van een meter dertig hoog, een
klassiek Vischbeeld, dat wil zeg
gen noch man, noch vrouw. Het
staat aan de glooiende oever van
een nauwe sloot die door het
nieuwe Middelheim loopt, ver
scholen tussen laag geboomte.
Een beeld met witte, kleine pik-
ogen, de armen stijf langs het
lichaam, stil wachtend. Het ap
pelleert aan gevoel en verbeel
ding: angst, dreiging, eenzaam
heid, verlatenheid, magie etc.
Veel is denkbaar, maar wat het
beeld uiteindelijk zou kunnen
betekenen, bepaalt de kijker
zelf. Maar dat een beeld van
Visch een macht aan betekenis
sen heeft, is duidelijk.
Het bronzen beeld van een
vrouwfiguur die uit de aarde op
rijzend een groot, rechthoekig
blok boven het hoofd uittilt, heet
'De metafoor'. Het staat midden
op de lege grasvlakte. Het zou de
verbeelding kunnen zijn van de
beeldhouwer Henk Visch die met
een schat aan betekenissen tus
sen hemel en aarde wankelt, een
schat die groter is dan de mens
zelf. In dit geval ook letterlijk
Maar de beeldhouwer is ook zo
veel dichter dat de betekenissen
in zijn grote doos verborgen blij
ven, en alleen bestaan voor wie
wil zien. Elk beeld is
foor, het materiaal bij uit
van de dichter. Hij schept een
werkelijkheid en bedoelt iets an
ders. Henk Visch manoeuvreert
tussen het letterlijke en het fi
guurlijke, tussen vorm en in
houd, tussen abstract en figura
tief. En waar wij het beeld trach
ten te plaatsen, ontsnapt hei
weer net zo gemakkelijk aan on
ze beperking. Wat doet het er
dan toe wat het beeld betekent
morgen is alles weer anders.
Openluchtmuseum voor Beeld
houwkunst Middelheim, AnW*.
pen. De beelden van Henk vise
zijn daar te zien tot 18 augustu
dagelijks van 10.00 tot 20.00
Op maandag gesloten; toegaf
gratis.
journaal
Murder, She Wrote, mis
Kookgek
Passie voor tuinen
Kunst te kijk, serie over
se beeldende kunst
.i ft Blue Heelers, serie
«04 Wildlife International:
den der mysterie
De rijdende rechter, se
een rechter op tv uitspra
conflicten tussen burgers
Journaal
Panda patrouille, natu
ge: de quetzal
Vreemde praktijken, co
Murder, She Wrote, mis
Ik zie 'n ster, satire
Sinatra: 80 jaar 'My W
t.g.v. tachtigste verjaar
Frank Sinatra (tot 00.39)
Olympische Spelen, ree
verslag openingsceremo
06.00)
19.30
(2.15
1300 Vierdaagse van Nijmeg
tocht live
1450 Tour de France 19e eta
Hendaye naar Bordeaux li
p 30 Goud, zilver en brons
ca), serie over de Olympis
len: Regel is regel
U58 2Vandaag, actualiteite
18.00 Journaal, 18.43 S
naaien 18.51 Hoofdpunte
nieuws
18,58 Kids for Animals, report
19,28 Zoovenirs, reportage
20.00 Tour de France samenva
etappe en hetTourjourna
20.44 Op nieuwe toeren, muzi
21.20 Te land, ter zee en
lucht-25 jaar, jubileu
ding
2220 Men Behaving Badly,
Afl. 1
22,54 De verhuizing, serie
2322 Stichting Doof-Blinden
23.27 Journaal
23.33 Online, serie over muiti
ontwikkelingen (tot 23.59)
(2.00 Journaal (ook 07.30, 08.0
en 09.00)
07.05 Klokhuis
02.33 The Wonder Years
08.02 Er was eens
08.35 Goud, zilver en brons, se
19.08 Kook-tv
0929 Studio RKK
09.54 De katechismus van de
lieke kerk
10.06 American Cinema: Film no
11.01 Videofilmen
11.08 Allemaal familie
12.00 Journaal
12.07 Tussen kunst en kitsch
13.00 Journaal
13.08 Herexamen
13.55 De wereld van Boudewij
14.28 Charlie Chaplin
14.46 Ik hou van jou
15.22 Teevee studio
BELGIË FRANS t
16.30 Le blamatoscope, kinderma
17.30 Chips, politieserie 18.30 Régi -
18.45 Le quotidien des sports 18.
guy, serie 19.30 Nieuws 20.10 Les
Ju bourlingueur, serie reportages
Coeur Caraibes, mini-serie 22.30 Bru
Requiem, documentaire over Brussel
Ethnicolor, muziek: Youssou'n Dour
Laatste nieuws
BELGIË FRANS 2
'3.30 Les géants du stade, serie port
van sporters 14.05 Racing, autosport
tine 14,30 A bicyclette, wielermar
14.50 Wielrennen: Tour de France,
etappe Hendaye-Bordeaux 17.20
pion's 96, autosportmagazine 17.5
géants du stade 18.00 Blamatoscope
Ping, tafeltennismagazine 19.30 h
20,05 A bicyclette, wielermagazine
Wielrennen, samenvatting Tour 21
bicyclette 21.35 Wielrennen, samenv
Tour 22.10 Nieuws 22.25 A bicyclette
lermagazine 22.55 Wielrennen, samr
ting Tour 23.30 Ping, tafeltennismar
(tot 23.55)
05.30 Morgenmagazin, ontbijttel
niet Good Night Atlanta, Hello Ger
09.00 Heute 09.03 Ferien Fieber me
tentins phantastische Abenteuer, jeu
'te; Theos Geburtstagsecke; Die
zelmannchen, jeugdfilm 11.00
I:Das grosse Los, amusement
Heimatmelodiën: Zauberhafte H
Rresseschau 13.00 Sportscha
n,i: ATP-toernooi Stuttgart 17.00
gesschau 17.10 Brisant, boulevardm;
ne 17,55 Verbotene Liebe, serie 18.2
rienhof, serie 18.54 Nicht von schier
'hern, serie 20.00 Tagesschau 20
Tande fUOco I, mini-serie. Afl. 121.4!
ISC" franzi, portret achttienjarige I
ïjjrnster Franziska van Almsick, i
vier gouden medailles won
Olympische Spelen 22.30 Tagesth
Ber'cht aus Bonn 23.05 Leave
tl u Ein Vater zwei' comedy
me Hit, speelfilm 02.55 Die Kleine
n|ch Show (tot 03.25)
j[5.30 Zie Duitsland 1 09.03 Dallas,
m'ftn f°r6ver, ochtendgymna
Heute 10.03 Schlösser - Burg
Meil"' rePorta9«-serie 10.50 Hui
Zie kunstbeschouwing 1
rirht Köni9|ich Bayerisches Am
rel! S6r'e 14-10 (ZW) Don Camillo e I'
15 5n Peppone- speelfilm 15.47 H
U/óit b'SS(:ben Zauber vertragt
17 nn$ u'e 16-35 Jede Men9e k^en,
Heiit« 17,65 Abendmagazin
19 on ij Forsthaus Falkenau,
*00 Heute 19.25 Hagedorns Tochte
ZDFr st' misdaadserie 21.15
reportage, reportage-serie 21.45 F