Afgrijzen, woede, cynisme, weemoed Henk Visch in Middelheim Gemaskerde passie van een 80-jarige DE STEM ZOMER-GIDS Nieuwe trend in reisliteratuur: teleurstelling, nostalgie en weemoedige toon Boeiende biogafie Marguerite Yourcetiar Plaats Sprong Meerduidigheid De dichter pflSTEM nederland 1 nederland 2 nederland 3 duitsland 1 Spe8lfilm 00-35 Nachtma Duitsland 2 VRIJDAG 19 JULI 1996 D2 Door Johan Diepstraten Plotseling ontdekten uitgevers een nieuw gat in de markt. In kringen van trendsetters, praatjesmakers en straatsociologen werd het ineens mode om vooral niet op vakantie te gaan. Toerisme is een ramp, een hel, een aberratie van de moderne con sumptiemaatschappij. Is een recrea tiepark immers niet het symbool voor de vakantiegevangenis waar een portier, net als bij de fabriek, aan de slagboom de papieren controleert. En reizen in het buitenland is zo on geveer de heerlijkste kwelling die er schijnt te zijn. Met Leve het toerisme (1994) was Rik Zaal de eerste die al het vakantieleed op uiterst komische wijze beschreef. Nu is er dan Het antivakantieboek van Cees van Hoore die de nachtmerrie van de va kantie weer eens laat herleven. En vreselijk is het. De bed and breakfast pensionnetjes bijvoorbeeld waar je na het ontbijt weer moet ophoepelen. „Zo'n pension waar boven het doorgezakte bed jachttafereeltjes hangen en de nacht kastjes geschroeid zijn door sigaretten peuken". Maar echt veel ontberingen lijdt Cees van Hoore niet. Hoe aardig was het niet geweest als de klachten die een gemidjdelde touroperator na de va kantieperiode ontvangt, in dit antiva kantieboek waren terug te vinden. De uitgever bedacht de volgende aanprij zing: „Mede door zijn beeldenrijke taal en zijn gevoel voor het tragische detail, schreef Cees van Hoore met Het antiva kantieboek een literair werk waarin de lezer genadeloos de 'condition humaine' wordt getoond." Lid 'Beeldenrijke taal?' Als Van Hoore op Terschelling is verzeild, weg van vrouw en kinderen en zonder vriendin die hem ook al heeft verlaten, bedenkt de schrij ver: „De eenzaamheid in zo'n kutappar- tement. Ik moet ineens denken aan Tho mas Mann. Zou die tijdens het schrijven zijn gerimpelde lid niet af en toe hebben opgediept uit zijn broek? Wie zulke ali nea's bedenkt, kan niet schrijven. Het probleem van Het antivakantieboek is dat het hinkt op twee gedachten: te wei nig echt vakantieleed en teveel persoon lijke ellende waar de lezer koud onder blijft. De titel doet vermoeden dat de schrijver uit is op een gemakkelijk suc ces, het gat in de markt, de afzonderlijke hoofdstukjes lijken snel in elkaar ge flanst. Hoe het wel moet, laat Rudi Wes ter ieder jaar zien in haar serie met de beste reisverhalen van het afgelopen jaar. Enkele reizen is alweer het negende deel. Rudi Wester selecteerde nu eens niet alleen uit de Volkskrant en NRC Handelsblad, maaruit de literaire bladen Nieuw Wereldtijdschrift, Optima, Maat staf, Hollands Maandblad en De Revisor. Dan ziet zo'n selectie er toch ineens an ders uit. Nog nooit heeft Rudi Wester in de verantwoording aangegeven op basis van welke criteria zij kiest, maar uit de verhalen wordt duidelijk dat stijl steeds belangrijker wordt. Henk van Woerden, Stephan Sanders, Paul de Wispelaere, Kester Freriks, Ro bert Vacher en Geert van Istendael staan niet bekend als wereldreizigers die veel meegemaakt hebben en dus spectaculai re gebeurtenissen beschrijven. Wat hen bindt is wel dat zij zorgvuldig met de taal omgaan. Dat alleen al onderscheidt Enkele reizen van andere bundels reis verhalen. Ervaringen In Enkele reizen staan wonderlijke erva ringen. Bergbeklimmer Bart Vos haalt de top van de Dhaulagari niet omdat een geheimzinnige vrouw zich letterlijk aan zijn hielen vastklampt. Ira Bart verliest een reisgenoot door een militaire machtswellusteling in Marokko en Jaap Jan Brokken: een van de beste romans van 1995 foto klaas koppe Cees van Hoore: in elkaar geflanst Bouman weet nu alles over de kwaliteit van Russische vliegtuigen: „De Aeroflot- kisten zijn wonderen van techniek. De bordjes Fasten Seatbelts branden niet. Echt nodig is dat niet, want de riemen van mijn stoel kunnen toch niet dicht. En bovendien staat de stoel niet vast aan de vloer." Is het de hel of de hemel die Jos van Beek probeert te ontdekken op 2400 km ten zuiden van Kaap de Goede Hoop? Het begin klinkt opgewekt: „Einde van de wereld is ons startpunt." Wat voor een gewoon mens een verschrikking moet zijn, is voor deze reisbeschrijver de toegang tot het paradijs. Bij het zien van één miljoen keelbandpinguïns raakt hij helemaal van slag. „Wat ik zie is bijna buitenaards. Dit is niet van deze planeet. Dit is onwerkelijk, tijdloos, ongrijpbaar. Honderden, duizenden hebben gepro beerd dit over te brengen. Op schrift, film, foto. Mijn pen stokt, stopt. Wat te schrijven? Lyrisch? Simpel? Woorden schieten tekort. Dit is puur emotie. Ik zit hier, op een rots, onbetekenend als een zandkorreltje, de tranen in mijn ogen." 'Antarctica, hels paradijs' luidt de toe passelijke titel van het reisverhaal. Ontwikkeling Een nieuwe ontwikkeling in het genre is volgens Rudi Wester dat de reisverhalen weemoedig van toon zijn. Er is teleur stelling en nostalgie over wat verloren is gegaan. Na vele jaren ziet Kester Freriks zijn geboorteland Indonesië terug en merkt dat er steeds minder sporen te vin den zijn van de Nederlandse overheer sing. Het is een schokkende ervaring voor hem omdat het idyllische beeld van 'ons' voormalige Indië in Nederland zo krampachtig in stand wordt gehouden. Reizend door Indië voelt hij zich een vreemde: „Het is, zo dacht ik, goed ver lost te zijn van heimwee naar Indië." De confrontatie met andere culturen is van oudsher de kracht van het reisver haal. Maar tegenwoordig kiest de reisbe schrijver andere invalshoeken. De negen delen van de serie van Rudi Wester laten de ontwikkelingen zien. In de diverse in leidingen is te lezen hoe het reisverhaal zich telkens weer anders aandient. Maar hoeveel liefhebbers van het reisverhaal hebben naast elkaar in de kast de afzon derlijke delen staan: Adieu adieu sweet Bahnhof, Gewoon omdat ik ging, Ruste loze reizen, Verre verlangens, Reislust, Roekeloze reizen, Grenzeloze reizen, Avontuurlijke reizen en nu Enkele rei- zenl Typerend Het is een mooi initiatief om de inmid dels onvindbare bundels opnieuw uit te brengen. Reis om de wereld in 1000 blad zijden luidt de titel van de herdruk van de eerste vier delen uit de serie. Het is opmerkelijk dat er geen inleiding is ge schreven waarin Rudi Wester aangeeft wat er zo typerend is aan de reisverhalen uit de jaren 1987-1990. De opbouw van de verzamelbundel is wederom geogra fisch naar de vijf werelddelen, maar er is geen rekening gehouden met de chrono logie. Alles staat door elkaar, een ont wikkeling is niet te zien. Zoekt u het maar uit, lezer, lijkt de bood schap te zijn. Dat is jammer, want juist in deze periode is het genre drastisch veranderd. Door de grote politieke om wentelingen in Oost-Europa en Zuid- Afrika eind jaren '80 veranderde de in tentie van de reisbeschrijvers: ze gingen naar plaatsen om de stemmingen te re gistreren van vóór en na de omwenteling. De moderne reisbeschrijver heeft het al lang niet meer over exotische oorden en uitheemse culturen. De reisbeschrijver is iemand die iets toevoegt aan wat hij ziet, iemand die de huidige tijd in samenhang brengt met de geschiedenis, en de per soonlijke lotgevallen literair verbeeldt. Als er al gekozen wordt voor de 'traditio nele' bedevaart, dan krijgt de reportajge tegenwoordig een politieke en sociale context. Wereldbeeld In Reislust gaf Rudi Wester aan wat er vervolgens gebeurde: „Het kantelende wereldbeeld is onderwerp voor de reis beschrijvers. Het is het vastleggen van een tijd, een situatie, een stemming die nooit meer zal zijn zoals het was." Naar de huidige tijd toe beweegt het literaire reisverhaal zich meer naar de beschou wende kant, naar introspectie. Er is nu weer het moment voor reflectie, voor zelfinkeer, voor de meer literair gepolijs te verhalen. Voor verhalen die geselec teerd zijn op de literaire criteria. In dit opzicht had de verzamelbundel Van huis een bijzondere uitgave kunnen zijn. De (anonieme) bureauredacteur van uitgeverij Atlas die het boek samenstel de, koos uit bekende literaire werken die toevallig ook met reizen te maken heb ben. Maar hij had één beperking: alleen de boeken uit het fonds van Atlas ston den tot zijn beschikking. Wat een mooie aanvulling op de serie van Rudi Wester kon zijn (zij kan alleen putten uit de dag bladen en literaire tijdschriften en niet uit romans) lijkt nu op een willekeurig samengeraapte verzameling waar toe vallig als merknaam Atlas op staat. De blinde passagiers van Jan Brokken heeft op het eerste oog niets met reislite ratuur te maken, maar er wordt flink in gezworven. Opname in Van huis ligt voor de hand, zeker ook omdat de roman tot de beste van 1995 behoort. Er is onder meer gekozen voor fragmenten uit De omweg naar Santiago van Cees Noote- boom, Amsterdam retour van Kristien Hemmerechts en Het gat in de wereld van Benno Barnard. foto kwadraat Fleur Bourgonje schreef een nieuw ver haal voor de uitgave dat precies aansluit op de huidige traditie van het genre. Zij is niet de eerste reisbeschrijver die gaat naar een brandhaard die CNN inmiddels heeft verlaten. Fleur Bourgonje reisde naar Beiroet. De eerste aanblik is er een van diepe hui ver: „Badend in het licht verheft zich, tot zover mijn oog reikt, het verwrongen, ge blakerde karkas van wat twintig jaar ge leden een stad was die bruiste van leven, van passie, van cultuur. De resten van de stad zijn zwart. Tussen de ruïnes kron kelen donkere steegjes omhoog naar nie mandsland, maar overal liggen hopen vuil die op de aanwezigheid van heel veel mensen wijzen." Aan het einde van de reisreportage vraagt Bourgonje zich af of de ziel van een land kan genezen als op staatsniveau over de schanddaden wordt gezwegen en als de aanzetters van het kwaad niet worden berecht. „Integendeel, als degenen die de bevelen gaven hoge posten bekleden, macht heb ben, minister zijn." Het is een conclusie die vrijwel iedere reisbeschrijver trekt als hij de min of meer gebluste brand haarden van de wereld bezoekt. Verba zing, afgrijzen, woede, cynisme en wee moed zijn de meest voorkomende emo ties in de reisliteratuur. De beoefenaars van het genre zijn te vinden onder litera toren, antropologen, bergbeklimmers en journalisten. De invalshoeken zijn tel kens weer anders, dat maakt het genre zo bijzonder. Cees van Hoore: 'Het antivakantieboek'. Uitg. Kwadraat. Prijs 24,90. Rudi Wester (red.): 'Enkele reizen. De bes te reisverhalen van 1995.' Uitg. Contact. Prijs 25. Rudi Wester (red.): 'Reis om de wereld in 1000 bladzijden'. Uitg. Contact. Prijs 29,90. Anoniem: 'Van huis'. Uitg. Prijs 19,90. Door Marjan Mes „Veel schandaliger dan men ooit vermoedde" noerr.de bio grafe Josyane Savigneau in 1990 in een interview het leven van Marguerite Yourcenar kort nadat haar biografie over de Franse schrijfster literair Frankrijk had geschokt. Enke le maanden voordat ze in 1987 overleed, had de eerbied waardige Grande Dame van de Franse literatuur een deel van haar correspondentie kennelijk ook om die reden ver brand. Een ander deel, haar briefwisseling met levensge zellin Grace Frick, had de schrijfster voor vijftig jaar laten verzegelen in Harvard. Pas in 2037 mag deze corresponden tie worden vrijgegeven. Waarschijnlijk zal dan pas in volle omvang duidelijk worden wat die relatie, die een halve eeuw geduurd heeft, werkelijk betekend heeft, maar ook hoe de laatste jaren van het leven van de schrijfster in het teken stonden van een zinderende liefdespassie. Het 'schandalige' slaat name lijk niet op Yourcenars lange verbintenis met de Amerikaan se lerares Frick, maar op haar buitengewoon heftige passies voor mooie jonge mannen 'die van mannen houden'. Een hartstocht die ogenschijnlijk in schril contrast stond met haar bedachtzame intellectueel-lite raire oeuvre, waaronder de his torische romans Hadrianus Ge denkschriften en Het herme tisch zwart en Archives du Nord, de dichterlijke familie genealogie over de Crayen- courts, waarin het seksuele juist sterk gesublimeerd was. Het schökkendste aan Savig- neaus biografie waren de ont hullingen over Yourcenars laatste jaren toen zij, al bijna tachtig jaar oud, smoorverliefd werd op de 30-jarige Ameri kaanse, homoseksuele foto graaf Jerry Wilson. Deze in drukwekkende vrouw, het eni ge vrouwelijke lid van de Académie Frangaise, bleek een mens van vlees en bloed. Of het een platonische dan wel seksuele relatie was geweest, kan ook Yourcenars nieuwe biografe, Michèle Sarde niet aantonen in haar boek Margue rite Yourcenar - De gemasker de passie. Maar zij slaagt er wel in om op flamboyante wijze verbindingen te leggen tussen het werk van de bi-seksuele schrijfster en haar hartstocht voor homoseksuele mannen. Sarde spreekt de schrijfster in haar boek met 'U' aan, alsof ze een dialoog met haar voert. Dat is even wennen, maar al gauw niet meer storend. Vooral diepgaand is Sardes ontleding van de verhalen en novellen van Yourcenar, waar onder Yeux, Denier du rêve, Les Songes et les Sorts, Coup de Grace en Alexis, die alle maal - zij het in gemaskeerde vorm - gebaseerd zijn op de fi guren van twee van haar grote liefdes uit de jaren dertig, de schrijver André Fraigneau en de Griekse dichter, filosoof, mytholoog en psychoanalyti cus Andreas Embirikos. Mar guerite Yourcenar (haar pseu doniem was een anagram van haar werkelijke naam Crayen- court) groeide op een Belgisch landgoed moederloos op, in een zeer nauwe relatie met haar va der, Michel Cleenewerck de Crayencourt, die de talenten van zijn dochter voluit stimu leerde. De 30-jarige Marguerite Your cenar legde een bijna masochi stische neiging tot lijden aan de dag toen zij vergeefs in liefdes passie ontbrandde voor de nar cistische homoseksueel André Fraigneau. Ze deelden een hartstocht voor de Griekse an tieken, maar hij was haatdra gend jegens vrouwen en wees haar uiteindelijk af. Andreas Embirikos, met wie zij eveneens inspirerende reizen naar Griekenland maakte, zorgde voor Yourcenars 'spiri tuele wedergeboorteHij genas haar als psycholoog ook ge deeltelijk van haar obsessie voor Fraigneau. In 1939 ver brandde de schrifster alle schepen achter zich en vertrok voorgoed naar Amerika, nadat ze Grace Frick in Parijs had le ren kennen. Vijftig jaar zou ze dear, op het eiland Mount Desert Island voor de kust van Maine, als een kluizenaar leven en le boeken schrijven waarvoor ze als jonge vrouw al de inspiratie en de kennis had opgedaan. De ge schiedenis van haar leven zou uiteindelijk geheel versmelten met die van haar boeien. In Amerika bleef lourcenar een vreemdeling. Het 19e eeuwse Europa dat ze gekend had, zou zij altijd blijven mis sen, maar na een bezoek in 1964 aan Auschwitz dat haar inspiratiebron was tot de som bere overpeinzingen van Zeno in L'Oeuvre au noir) wist zij zeker dat dat oude Europa voorgoed verdwenen was. Na Grace Fricks overlijden in 1979 voelt de toen '7-jarige auteur zich blijkbaai zo be vrijd, dat de onderdrukte pas sies uit haar jeugd - het vele reizen en knappe homcseksuele mannen - terugkeren' in haar leven. Ze ontmoette Jerry Wilson toen hij met e*n Cana dese cameraploeg opnamen kwam maken in haar huis op Mount Desert Island. Met deze 30-jarige autodidact en play boy reist de bejaarde Yourcen ar de halve wereld rond en is ze korte tijd gelukkig. Wanneer Jerry verliefd wordt op een man moet ze zijn grillen en leu gens verdragen en zijn toene mende gewelddadigheid. Kort daarop wordt het duide lijk dat Jerry aan Aids lijdt. De vriendschap wordt een trage die, met panische reacties van beiden. Yourcenar krijgt een ernstige hartaanval. 'Hoe hebt u na jaren van meditatie, van moeizaam streven naar wijs heid onder invloed van oosterse godsdiensten, u weer zo kun nen buigen onder het juk van uw jeugd?', vraagt de biografe zich af. Het antwoord komt wellicht in het jaar 2037. Michèle Sarde: 'Marguerite Yourcenar - De gemaskerde passie'. Uitgeverij Anthos, prijs f 49.90. Het Openluchtmuseum voor Beeldhouwkunst Middelheim in Antwerpen heeft ruimte ge maakt voor beelden van Henk Visch (1950, Eindhoven). In het park dat hem zo dierbaar is, heeft hij in totaal zo'n achttien beelden geplaatst die zijn werk ook eens in onderling verband laten zien. Individuele beelden van Henk Visch kom je vaak te gen, maar te weinig in een grote re, eigen context. Dat is juist bij hem zo belangrijk omdat zijn beelden zo op zichzelf staan, zo'n eigen wereld vormen die meer toegang biedt naarmate de beel den meer kans krijgen elkaar te versterken. De beelden van Henk Visch zijn uitgesproken commu nicatief, met elkaar zowel als met de beschouwer. Die uitwis seling van gedachten en beteke nis krijgt deze zomer in Middel heim kans. In het nieuwe Middelheim, aan de overkant van het kasteel, zijn in de grote, open ruimte vier beelden geplaatst, van recente datum. In het klassieke-beelden- park staat te midden van bron zen sokkelbeelden het verrassen de, vuurrode beeld 'Morgen is al les anders', drie duikelaars die zo maar de kunstgeschiedenis- volgens-Middelheim op zijn kop zetten. In het Braempaviljoen staan en hangen twaalf kleinere beelden in een diversiteit van materiaal en daar vlak in de buurt, tussen het geboomte, moet volgens de plattegrond het beeld 'Voor Middelheim' zich be vinden. Wat je daar zoekend en lopend ziet, zijn lelijke trollen van de Belgische beeldhouwer Reinhoud die (terecht) een ob scuur bestaan in de marge van Middelheim leiden. Het beeld van Visch blijkt er toch te zijn: hoog aan de stam van een jonge beukenboom zitten drie vazen met kunststof bloemen, mis schien een particulier eerbetoon van Visch aan Middelheim, maar als beeld verre van de verbeel dingskracht die zijn werk zo kenmerkt. Goed dat er weer eens een groter overzicht van zijn werk is, maar typisch is het eigenlijk wel dat dat in België plaats heeft. Zijn enige grote overzicht dateert al weer van 1989 in het Van Abbe- museum in Eindhoven, en dat is hoogst merkwaardig voor een beeldend kunstenaar die aller wegen (in Nederland, maar voor al ook daarbuiten) als belangrijk en spraakmakend wordt be schouwd. Hij vertegenwoordigde Nederland op de Biënnale van Venetië in 1988 en werk van hem was ook te zien op de Dokumen- ta in Kassei in 1992. De museale aandacht voor zijn oeuvre sinds zijn debuuttentoonstelling in 1981 in het Apollohuis in Eind hoven is dan eigenlijk maar be perkt. Alsof men er niet goed raad mee weet, alsof men die volstrekt eigenzinnige beelden die zich bij voorkeur van geen trend iets aantrekken, niet kan onderbrengen in de eigentijdse kunstgeschiedenis die men (mu seumdirecteur, curator, tentoon stellingsmaker) zelf zo graag maakt. In Nederland is Henk Visch wel vaak met losse beelden vertegenwoordigd, zoals in een overzicht van hedendaagse kunst in het Noordbrabants Mu seum in 1993 en vorig jaar in de derde versie van Wolfslaar in Breda. Dat Visch in België zo graag ge toond wordt, moet iets te maken hebben met het karakter van zijn werk, en dat zou tegelijk moeten verklaren waarom hem in Ne derland verhoudingsgewijs wei nig grote aandacht ten deel valt. Zijn beelden hebben niet dat na drukkelijke en exclusieve forma lisme dat zoveel Nederlandse beeldende kunst kenmerkt. Die verenkelde aandacht voor vorm en materiaal. Bij Henk Visch is de inhoudelijke betekenis van het beeld, de betekenis die door de verbeelding op gang gebracht wordt, minstens zo belangrijk. Die betekenis heeft bij hem een sterk literaire, poëtische compo nent. Dat aspect van zijn beelden vindt een natuurlijke weg in de beeldende kunst in België die een verhalende traditie heeft. Wat overigens niet altijd en van zelfsprekend een goed beeld op levert, zoals die mormels van Reinhoud aantonen. Tussen de verscheidenheid aan klassieke sokkelbeelden uit de twintigste eeuw staat, volkomen onverwacht, het beeld 'Morgen is alles anders'. Het zijn drie vuur rode objecten van polyester, on geveer een meter zestig hoog, drie in getal. De plaats is het oudste deel van Middelheim, daar waar het park rijk gevuld wordt door bronzen beelden uit de 'eerste helft van onze eeuw. Veel beelden en niet altijd de beste. Een aantal ervan toont de ontwikkeling van het beeld in hoofdlijnen: van een naar de na tuur gemaakt en dus gelijkend portretbeeld uit de negentiende eeuw, tot stand gekomen ter ver heerlijking van een persoon, naar het vrije beeld dat meer van de persoonlijkheid van de maker dan van het (toevallige) object zegt. Maar op de sokkel staan ze allemaal nog. Als aankondiger van de vrijheid die het beeld zich zal verwerven in onze moderne kunst staat daar het schitterende beeld van Rodin: het stelt nog steeds iets voor, in dit geval Ho- noré de Balzac, maar de losse be weging in de ruimte is al zo dui delijk aanwezig dat de autono mie zichtbaar wordt die het mo derne beeld zal kenmerken. Ver der staan daar als belangrijke scharnieren in de kunstgeschie denis beelden van Jean Arp, Aristide Maillol, Germaine Richier, Oscar Jespers, Henry Moore etc. En ineens slaat de ge schiedenis in Middelheim een halve eeuw over en staan daar in vlammend rood, direct op de grond dus zonder sokkel, de drie gratiën van Visch. Je kunt ze ook duikelaars noemen met die brede ronde basis en die spitse top, of enorme peren in rode wijn ge stoofd, of wat je als kijker ook wil zien. Wat de betekenis aangaat heb ben beelden van Henk Visch een duidelijke polyvalentie. Er is in de eerste plaats altijd sprake van een herkenbare vorm die zich laat benoemen. Een soort van grondbetekenis. Maar tegelijk is het beeld ook weer voldoende amorf om de kijker een vrijheid van interpretatie mogelijk te maken, een uitleg waartoe bijna altijd concrete aanleiding be staat. Een beeld van Henk Visch is im mers meestal anecdotisch. En Ook in het Braempviljoen in park Middelheim staan beelden van Henk Visch opgesteld. foto middelheim communicatief, en daarom hangt het mede van de mentale wereld van de kijker af hoe het beeld be noemd zal worden. Voor Visch is dat duidelijk: laat de dingen vooral zijn wat je ziet dat ze zijn. Nog beter: wat je wenst te zien dat ze zijn. Een beeld als 'Laura blijft' uit 1995 doet een sterk beroep op het emotionele inlevingsvermogen van de kijker. Het is een bronzen mensbeeld van een meter dertig hoog, een klassiek Vischbeeld, dat wil zeg gen noch man, noch vrouw. Het staat aan de glooiende oever van een nauwe sloot die door het nieuwe Middelheim loopt, ver scholen tussen laag geboomte. Een beeld met witte, kleine pik- ogen, de armen stijf langs het lichaam, stil wachtend. Het ap pelleert aan gevoel en verbeel ding: angst, dreiging, eenzaam heid, verlatenheid, magie etc. Veel is denkbaar, maar wat het beeld uiteindelijk zou kunnen betekenen, bepaalt de kijker zelf. Maar dat een beeld van Visch een macht aan betekenis sen heeft, is duidelijk. Het bronzen beeld van een vrouwfiguur die uit de aarde op rijzend een groot, rechthoekig blok boven het hoofd uittilt, heet 'De metafoor'. Het staat midden op de lege grasvlakte. Het zou de verbeelding kunnen zijn van de beeldhouwer Henk Visch die met een schat aan betekenissen tus sen hemel en aarde wankelt, een schat die groter is dan de mens zelf. In dit geval ook letterlijk Maar de beeldhouwer is ook zo veel dichter dat de betekenissen in zijn grote doos verborgen blij ven, en alleen bestaan voor wie wil zien. Elk beeld is foor, het materiaal bij uit van de dichter. Hij schept een werkelijkheid en bedoelt iets an ders. Henk Visch manoeuvreert tussen het letterlijke en het fi guurlijke, tussen vorm en in houd, tussen abstract en figura tief. En waar wij het beeld trach ten te plaatsen, ontsnapt hei weer net zo gemakkelijk aan on ze beperking. Wat doet het er dan toe wat het beeld betekent morgen is alles weer anders. Openluchtmuseum voor Beeld houwkunst Middelheim, AnW*. pen. De beelden van Henk vise zijn daar te zien tot 18 augustu dagelijks van 10.00 tot 20.00 Op maandag gesloten; toegaf gratis. journaal Murder, She Wrote, mis Kookgek Passie voor tuinen Kunst te kijk, serie over se beeldende kunst .i ft Blue Heelers, serie «04 Wildlife International: den der mysterie De rijdende rechter, se een rechter op tv uitspra conflicten tussen burgers Journaal Panda patrouille, natu ge: de quetzal Vreemde praktijken, co Murder, She Wrote, mis Ik zie 'n ster, satire Sinatra: 80 jaar 'My W t.g.v. tachtigste verjaar Frank Sinatra (tot 00.39) Olympische Spelen, ree verslag openingsceremo 06.00) 19.30 (2.15 1300 Vierdaagse van Nijmeg tocht live 1450 Tour de France 19e eta Hendaye naar Bordeaux li p 30 Goud, zilver en brons ca), serie over de Olympis len: Regel is regel U58 2Vandaag, actualiteite 18.00 Journaal, 18.43 S naaien 18.51 Hoofdpunte nieuws 18,58 Kids for Animals, report 19,28 Zoovenirs, reportage 20.00 Tour de France samenva etappe en hetTourjourna 20.44 Op nieuwe toeren, muzi 21.20 Te land, ter zee en lucht-25 jaar, jubileu ding 2220 Men Behaving Badly, Afl. 1 22,54 De verhuizing, serie 2322 Stichting Doof-Blinden 23.27 Journaal 23.33 Online, serie over muiti ontwikkelingen (tot 23.59) (2.00 Journaal (ook 07.30, 08.0 en 09.00) 07.05 Klokhuis 02.33 The Wonder Years 08.02 Er was eens 08.35 Goud, zilver en brons, se 19.08 Kook-tv 0929 Studio RKK 09.54 De katechismus van de lieke kerk 10.06 American Cinema: Film no 11.01 Videofilmen 11.08 Allemaal familie 12.00 Journaal 12.07 Tussen kunst en kitsch 13.00 Journaal 13.08 Herexamen 13.55 De wereld van Boudewij 14.28 Charlie Chaplin 14.46 Ik hou van jou 15.22 Teevee studio BELGIË FRANS t 16.30 Le blamatoscope, kinderma 17.30 Chips, politieserie 18.30 Régi - 18.45 Le quotidien des sports 18. guy, serie 19.30 Nieuws 20.10 Les Ju bourlingueur, serie reportages Coeur Caraibes, mini-serie 22.30 Bru Requiem, documentaire over Brussel Ethnicolor, muziek: Youssou'n Dour Laatste nieuws BELGIË FRANS 2 '3.30 Les géants du stade, serie port van sporters 14.05 Racing, autosport tine 14,30 A bicyclette, wielermar 14.50 Wielrennen: Tour de France, etappe Hendaye-Bordeaux 17.20 pion's 96, autosportmagazine 17.5 géants du stade 18.00 Blamatoscope Ping, tafeltennismagazine 19.30 h 20,05 A bicyclette, wielermagazine Wielrennen, samenvatting Tour 21 bicyclette 21.35 Wielrennen, samenv Tour 22.10 Nieuws 22.25 A bicyclette lermagazine 22.55 Wielrennen, samr ting Tour 23.30 Ping, tafeltennismar (tot 23.55) 05.30 Morgenmagazin, ontbijttel niet Good Night Atlanta, Hello Ger 09.00 Heute 09.03 Ferien Fieber me tentins phantastische Abenteuer, jeu 'te; Theos Geburtstagsecke; Die zelmannchen, jeugdfilm 11.00 I:Das grosse Los, amusement Heimatmelodiën: Zauberhafte H Rresseschau 13.00 Sportscha n,i: ATP-toernooi Stuttgart 17.00 gesschau 17.10 Brisant, boulevardm; ne 17,55 Verbotene Liebe, serie 18.2 rienhof, serie 18.54 Nicht von schier 'hern, serie 20.00 Tagesschau 20 Tande fUOco I, mini-serie. Afl. 121.4! ISC" franzi, portret achttienjarige I ïjjrnster Franziska van Almsick, i vier gouden medailles won Olympische Spelen 22.30 Tagesth Ber'cht aus Bonn 23.05 Leave tl u Ein Vater zwei' comedy me Hit, speelfilm 02.55 Die Kleine n|ch Show (tot 03.25) j[5.30 Zie Duitsland 1 09.03 Dallas, m'ftn f°r6ver, ochtendgymna Heute 10.03 Schlösser - Burg Meil"' rePorta9«-serie 10.50 Hui Zie kunstbeschouwing 1 rirht Köni9|ich Bayerisches Am rel! S6r'e 14-10 (ZW) Don Camillo e I' 15 5n Peppone- speelfilm 15.47 H U/óit b'SS(:ben Zauber vertragt 17 nn$ u'e 16-35 Jede Men9e k^en, Heiit« 17,65 Abendmagazin 19 on ij Forsthaus Falkenau, *00 Heute 19.25 Hagedorns Tochte ZDFr st' misdaadserie 21.15 reportage, reportage-serie 21.45 F

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1996 | | pagina 20