NAFTA: frontlijn
van de globalisering
Pim Fortuyn houdt
niet van de Euro
Faillissement bedreigt
Air France Europe
Ex-gener
DE STEM
ECONOMIE
pE STEM
WOENSDAG 3 JULI 1996 A
Groot was het enthousiasme toen president Clinton eind 1993 zijn handtekening onder het Noord-Amerikaanse vrijhandelsverdrag zette.
FOTO REUTER
Door Bert Ummelen 2 3 511
Nogales - Trots laat Donald Gentry de
uitrusting van de tandartskamer zien;
niet hypermodern maar zo te zien func
tioneel. Gratis tandheelkundige hulp is
onderdeel van de arbeidsvoorwaarden die
zijn bedrijf ECS Inc. biedt. Het is moeder
dag in Mexico. In de kantine is taart, en
straks komen er mariachis, muzikanten.
De grote assemblagehal raakt snel leeg.
Verspreide plukjes arbeiders, jeugdig al
lemaal en veel vrouwen, maken er hun
productiekwantum vol. Telefoonsnoeren,
chips.
Op het zich uitbreidende industrieterrein achter de
Mexicaanse grensstad Nogales is ECS een typisch
voorbeeld van de maquyladore. Het principe ervan
is simpel: Mexicaanse handen bewerken ingevoerd
materiaal en het resultaat wordt weer uitgevoerd.
Bedrijven als ECS (elektronische componenten en
systemen) nemen een voorname plaats in onder het
groeiende aantal buitenlandse ondernemingen in
Mexico.
Gentry is onderaannemer. Bij grote bedrijven als
AT&T en General Instruments hengelt hij naar or
ders met het lokaas van lage prijs en snelheid.
Mexicaanse arbeid is een stuk goedkoper dan
Amerikaanse. Het scheelt gemiddeld zo'n vijftien
dollar per werknemer, zegt Gentry.
En dan heeft hij de kosten van voorzieningen als de
gratis tandarts ingecalculeerd. De helft van zijn
loonsom bestaat trouwens uit bonussen. Die hel
pen hem aan zijn tweede troef: snelheid.
Zoals dat voor zijn collega-managers in Mexico
geldt, is een van Gentry's zorgen het verloop onder
zijn arbeiders. Vooral december is een moeilijke
maand. De feestdagen drijven Mexicanen naar fa
milie, en die woont vaak ver weg.
Behalve met zorgvoorzieningen probeert Gentry
zijn jonge werknemers met een opleidingsaanbod
aan zijn bedrijf te binden, en hij is gaan samenwer
ken met technische scholen in de buurt. Zo snijdt
het mes aan twee kanten: ligt het aan Gentry, dan
heeft ECS in de toekomst meer en meer ook ge
schoolde arbeid te bieden.
Volgens sommige politici en vakbondsleiders in de
VS is de goedkope Mexicaanse arbeid een gesel
voor de Amerikaanse samenleving. De Republikein
Pat Buchanan maakte er het wervende thema van
zijn verkiezingscampagne van en Jimmy Hoffa Jr.,
die het voorzitterschap van het Amerikaanse ver
bond van vakverenigingen begeert, mag het onder
werp ook graag aansnijden.
Steen des aanstoots is het Noord-Amerikaanse
vrijhandelsverdrag (NAFTA). Dat vernietigt Ame
rikaanse banen, beweren ze. Helemaal onzin is dat
niet. Het Amerikaanse ministerie van Arbeid gaat
ervan uit dat sinds het begin van NAFTA, in 1994,
tegen de veertigduizend banen verloren gingen als
gevolg van het verdrag.
Wat critici van NAFTA niet zeggen is dat in dezelf
de periode de werkgelegenheid in de VS groeide
met drie miljoen arbeidsplaatsen. De feitelijke in
vloed van NAFTA is trouwens moeilijk aan te
tonen.
Demonisch
„De praktische gevolgen van NAFTA?," peinst
Gentry, en hij haalt zijn schouders op. De maquila-
dore is een stuk ouder dan het verdrag. Zijn eigen
Eindjaren tachtig werd er in de Mexicaanse hoofdstad nog gedemonstreerd tegen de grote buiten
landse schulden. 'Die moeten, kunnen en willen we niet betalen', zo stond er op de spandoeken. Met
NAFTA is de grote, boze wereld binnengehaald, is het gevoel dat nu onder vele Mexicanen heerst.
FOTO ARCHIEF DE STEM
bedrijf bestaat al acht jaar. „Het geeft vertrouwen
in de toekomst, dat wel," zegt hij tenslotte.
Een week lang zoek ik langs de grens tussen Arizo
na en de Mexicaanse deelstaat Sonora naar de
praktijk achter de demonische verhalen. Managers
als Gentry, mensen van Kamers van Koophandel,
economische consulenten en customs brokers: uit
eindelijk vertellen ze allemaal hetzelfde verhaal.
NAFTA sluit aan bij een onvermijdelijke ontwik
keling, de voorstelling dat het daar de oorzaak van
is, berust op bedrog.
Ben Buehler-Garcia van de Kamer van Koophan
del in Tucson zegt het zo: „We zitten hier aan de
frontlijn van de globalisering van de economie.
Dat is een proces dat pijn doet. Maar het Ameri
kaanse publiek moet begrijpen dat de VS hun ar
beidsintensieve industrie sowieso kwijt raken, is
het niet aan Mexico dan is het aan de Filipijnen of
een ander ontwikkelingsland. En als Mexico geen
Amerikaanse werkplaats mag zijn, dan zal het een
werkplaats voor Japan of West-Europa zijn."
Inflatie
Buehler-Garcia en zijn collega Dan Anderson ver
tellen met smaak dat Buchanan, op campagne in
Tucson, werd uitgejouwd. „Waarom? Omdat de
mensen hier ook de positieve kant van het econo
mische verkeer met Mexico zien. Tel op een zater
dagochtend maar eens de Mexicaanse kentekens
op de parkeerplaatsen van de supermarkten."
Het is te vroeg voor een oordeel over NAFTA, daar
zijn mijn gesprekspartners het ook over eens.
NAFTA is een nog maar net begonnen, voorzichtig
en langademig proces van vereenvoudiging van de
handel tussen de VS, Canada en Mexico.
Het begint er al mee dat de deelnemers het recht
hadden produkten en diensten op grond van 'vitaal
nationaal belang' buiten het verdrag te houden.
Vervolgens mochten ze producten en diensten aan
wijzen voor beperkte protectie. En de rest is onder
worpen aan een geleidelijke harmonisering van
handelsvoorwaarden.
Als het grote voordeel van NAFTA ziet economisch
consulent Bill Bourland dat er nu een structuur is
om handelsgeschillen tussen de drie landen op te
lossen.
En voor de rest: „NAFTA heeft het Amerikaanse
bedrijfsleven geattendeerd op de grensregio en in
ternationaal heeft Mexico zijn economische profiel
verbeterd. Het participeert per slot van rekening in
een verdrag met twee van de sterkste economieën
ter wereld."
Bourland is ervan overtuigd dat er zonder de val
van de peso, eind 1994, niet zo'n anti-NAFTA
stemming was ontstaan. Mexicanen kochten plot
seling geen Amerikaanse spullen meer. En het
Amerikaanse handelsoverschot met Mexico sloeg
om in een tekort van acht miljard dollar. Een na
tionalistisch politicus als Buchanan rook zijn kans.
Fred Johnson van de Kamer van Koophandel in
het Amerikaanse Nogales ziet evenmin als zijn col
lega's uit Tucson meteen de invloed van NAFTA op
de economie van de grensregio. „Misschien heeft
de soepeler afhandeling van goederen, als gevolg
van uniformering van procedures, een fractie meer
groei opgeleverd dan je anders gezien zou hebben.
Toch waagt hij de stelling dat de peso dit jaar iets
kon terugkomen (0,05 procent) dankzij het ver
drag. Johnson: „Let wel, dat gebeurde in een perio
de waarin de dollar ten opzichte van de mark in
waarde toenam."
De gierende inflatie in Mexico zal de munt waar
schijnlijk weer wat terugdrukken, maar toch:
NAFTA heeft het economische klimaat verbeterd.
Volgens Johnson anticiperen Amerikaanse en an
dere buitenlandse ondernemers op het herstel van
de Mexicaanse economie en had die houding zon
der NAFTA minder voor de hand gelegen.
Zou het? Als ergens de vinger aan de pols wordt ge
houden, dan is het bij de customs brokers. Het zijn
bureaus die im- en exporteurs met een vergunning
van het Amerikaanse ministerie van Financiën aan
de benodigde douanebescheiden helpen. Het kan
toorpand van William Joffroy in Nogales ademt
welstand. En die indruk klopt, want Joffroy heeft
zijn omzetgroei van zo'n tien procent per jaar zien
versnellen tot vijftien a twintig procent. Een acce
leratie die, meent hij, wel degelijk mag worden op
gevat als een uitdrukking van toegenomen zakelijk
grensverkeer.
Joffroy waakt over de ziel van NAFTA. Dat is een
papierberg die de zogeheten rules of origine bevat.
Van alle in het verdrag opgenomen producten is
precies vastgelegd welk deel van de waarden die
het vertegenwoordigt minimaal in een van de drie
landen moet zijn verkregen om een NAFTA-status
te claimen.
Je denkt bij vrijhandel niet meteen aan zoveel pa
pier. Joffroy: „Vergeet het idee dat NAFTA een
vrij handelsverdrag is. Het is een verdrag over be
voorrechting in het handelsverkeer."
NAFTA is feitelijk het raamwerk van allerlei sec-
torgewijs afgesloten overeenkomsten. „Sterk poli
tiek geïnspireerd allemaal," aldus Joffroy.
Aan de andere kant van de grens, in het Mexicaan
se Nogales, zegt directeur Francisco Trujillo van
de Kamer van Koophandel dat het niet moeilijk is
de echte slachtoffers van NAFTA aan te wijzen.
Hier, aan deze kant, zijn ze te vinden. En de schul
digen? Nee, niet de Amerikanen. De Mexicaanse
regering.
Trujillo: „Die heeft zich bij de onderhandelingen
alleen maar op een paar grote ondernemingen ver
laten. Het midden- en kleinbedrijf, toch de basis
van onze economie, is nauwelijks geïnformeerd.
Wij zijn overvallen, we hadden geen idee hoe NAF
TA zou werken en wat de gevolgen zouden zijn."
Neem de transportsector, zegt Trujillo. „Zestig
procent van onze trucks zal nooit aan de veilig
heids- en milieunormen kunnen voldoen. Die zijn
gewoon te oud.Dat er over de transportsector nog
geen akkoord is bereikt, komt alleen maar, zegt hij,
omdat de Amerikanen de lage lonen van de Mexi
caanse truckers vreesden.
Volgens Trujillo groeit in Mexico het verzet tegen
NAFTA. Kijk naar de truckers, kijk naar de lokale
middenstand die wordt opgeslokt door Ameri
kaanse supermarktketens. De im- en exportvoor
waarden zijn niet toegesneden op de Mexicaanse
maat, dat is zijn ene grote klacht.
De andere is dat NAFTA geen eind heeft gemaakt
aan allerlei verstikkende bureaucratische regels in
Mexico. Hij doelt onder andere op de noodzaak
voor middenstanders om geïmporteerde waren,
voedsel en goederen, eerst uitgebreid te laten tes
ten.
En het is, vertelt Trujillo, niet zo dat een product,
neem een type televisie, op een gegeven moment
wordt goedgekeurd. Nee, elke winkelier die dat
zelfde type tv wil gaan verkopen, moet het oök
weer laten testen. Dat kost handenvol geld en die
kosten moeten worden vertaald in de prijs, wil de
winkelier zijn hoofd boven water houden. Het ge
volg is dat hij duurder is dan zijn Amerikaanse col
lega. Vooral in de grensregio werkt dat uiteraard
fnuikend.
Politieke cultuur
Verkeerd vindt Joffroy het ook dat NAFTA geen
betekenis heeft op het niveau van de burger, bui
tenlander of Mexicaan. Nog altijd moet je je huur
auto voor de grens laten staan, nog altijd vertellen
grote borden dat maximaal voor 50 dollar mag
worden ingevoerd. Goed, de laatste regel mag op
Mexicaanse wijze worden uitgelegd: het is 50 dol
lar per op te voeren familielid.
„Zo'n commentaar is natuurlijk serieus," zegt, te
rug in Tucson, economisch consulent Bill Bour
land, „maar het slaat maar voor een deel op NAF
TA." Bureaucratie en corruptie zijn bestanddelen
van de Mexicaanse politieke cultuur, bedoelt hij.
Daar zullen de Mexicanen in de eerste plaats zelf
mee moeten afrekenen.
Bourland: „Aan de andere kant, de frustraties on
der de Mexicanen zijn maar al te begrijpelijk.
NAFTA heeft Mexico de grote boze wereld binnen
gehaald. Het betrekt het land in een proces dat
diep ingrijpt in zijn sociaal-culturele bestel."
Door Wido Smeets
Maastricht - Twaalf miljard bankbiljetten, zeventig mil
jard munten (in gewicht 300.000 ton), drie miljoen geldau
tomaten. Er moet heel wat ingewisseld worden voordat de
Euro zijn intrede heeft gedaan en alle nationale valuta hun
waarde hebben verloren.
De Euro moet als afsluiting
dienen van de Economische en
Monetaire Unie. En die unie
(mits voltooid) zal ons méér
welvaart, méér economische
groei en een vrijere economi
sche markt brengen. De unie
zal ook zorgen voor het einde
van de monetaire zelfstandig
heid van de verschillende lan
den. En daardoor het politieke
evenwicht in Europa verster
ken.
Tot zover het ideale plaatje. In
1992 opgesteld in Maastricht,
in 1995 nog eens bevestigd in
Madrid.
Wordt het daardoor tijd voor
ondernemers om zich zorgen te
gaan maken?
Ja, vindt Pim Fortuyn, econo
mie-professor te Rotterdam en
zelfbenoemd geweten van Ne
derland. Die Euro is er nog
lang niet. En wat hem betreft,
mag het best nog wel een tijdje
duren.
Zo niet Wim Boonstra, hoofd
economisch onderzoek van de
Rabobank. Boonstra vindt dat
de Euro er zo snel mogelijk-
moet komen. Niet dat hij de na
delen van een snelle invoering
niet ziet, maar uitstel, zo vreest
hij, zal uiteindelijk afstel bete
kenen.
„Dan is elke stabiliteit verdwe
nen, en valt het hele zaakje
weer in elkaar. Dan zitten wij
met een harde gulden, en de
Belgische frank en de Franse
franc zullen flink onderuit
gaan. Met alle nadelige gevol
gen van dien: binnen de kortste
keren zitten we weer met di
verse vormen van protectionis
me. En dan zijn we weer net zo
ver als twintig jaar geleden."
Fortuyn en Boonstra waren on
langs in Maastricht de sprekers
tijdens de centrale vergadering
van de Limburgse onderne
mersvereniging LOZO.
In het pleidooi van Boonstra
voor een snelle invoering van
de EMU zal ook een rol spelen
dat de Rabobank al een eind op
streek is bij de voorbereiding
voor deze bancaire aardver
schuiving. Uitstel en vervol
gens afstel maakt de miljoe-
nenvretende operatie in één
klap zinloos.
Die last draagt Fortuyn niet
mee. Hij is tegenstander van de
Euro. Beter gezegd: bekeerd te
genstander. Ooit was hij vóór
een Europese munt - en op
termijn moet die er ook komen.
Maar op dit moment, vindt hij,
moet de politiek het lef hebben
om voor uitstel te kiezen.
Waarom? „Als landen econo
misch en politiek naar elkaar
toegroeien, is één munt van
zelfsprekend. Ook Nederland
kende vroeger verschillende
munten, en daar is uiteindelijk
onze gulden als eenheidsmunt
uitgerold."
Maar, weet Fortuyn, 'nog nooit
is een muntunie voorafgegaan
aan een politieke unie'. Volgens
de Rotterdamse professor be
gaat Europa een historische
doodzonde door de politieke en
culturele verschillen tussen de
landen onderling te veronacht
zamen.
„In economisch opzicht kun
nen we langzamerhand spre
ken van een geïntegreerd Euro
pa. Maar politiek en cultureel
zijn we nog lang niet zover. Is
het rijke Nederland bereid om
solidair te zijn met het arme
Zuid-Italië? Hoe democratisch
is de besluitvorming in Brussel,
waar zelfs de politici zelfs niet
weten hoe besluiten precies tot
stand komen?"
In die omgeving kun je geen
muntunie van start laten gaan,
vindt hij. Zeker niet als zelfs de
Duitsers, die aan de basis ston
den van de Europese eenwor
ding, niet kunnen voldoen aan
de door hen zelf geformuleerde
criteria.
En wat te zeggen van de Fran
sen en Belgen. „Die hebben be
sloten in één jaar tijd hun
boekhouding op orde te stellen.
Terwijl in Frankrijk vorig na
jaar Juppé zijn strijd voor be
zuinigingen heeft verloren.
Terwijl België, met de grootste
staatsschuld, onmachtig is om
de benodigde ombuigingen
door te voeren."
Fortuyn meent dat de voorge
nomen opschoning van het
huishoudboekje in de twee lan
den maar tot één conclusie
leidt: „Als het lukt, worden we
belazerd. Dan gaat Nederland
de EMU subsidiëren, zoals we
vroeger de oorlog in Vietnam
gesubsidieerd hebben."
Wacht nou even met die munt,
vindt Fortuyn. Een uitstel van
minimaal vijf tot zes jaar vindt
hij gewenst, om te zorgen dat
de EMU niet het beginpunt,
maar het sluitstuk wordt van
de Europese integratie. „Ne
derland heeft hier geen enkel
voordeel bij."
Door Wilko Voordouw
Parijs - Om te voorkomen dat Air France Europe - het voorma
lige Air Inter - over twee jaar failliet gaat, heeft topman Chris
tian Blanc een drastisch bezuinigingsplan bekend gemaakt. Zo
wil de Europese dochter van Air France alle verliesgevende lij
nen sluiten en moet het personeel de buikriem aanhalen. Alle
salarissen worden bevroren.
„Als we nu niet ingrijpen tekenen
we het doodvonnis van de onder
neming. Maandelijks verliezen
we 35 miljoen gulden, nadat we
vorig jaar een verlies leden van
175 miljoen gulden. Nu met de
handen over elkaar blijven zitten
betekent het failliet van Air
France Europe," liet directeur
Christian Blanc weten.
Monopolie
Air France Europe is vorig jaar
ontstaan uit het samensmelten
van het voormalige Air Inter en
de Europese vluchten van Air
France. Die nieuwe maatschappij
kreeg het gelijk erg moeilijk, om
dat Parijs - gedwongen door de
Europese regels - langzaam het
monopolie op de vluchten in
Frankrijk moest afbreken.
Nu mogen ook andere Franse
vliegmaatschappijen lijnvluchten
openen tussen bij voorbeeld Pa
rijs en Nice, of Parijs en Toulou
se. Drie luchtvaartondernemin
gen - AOM, Air Liberté en TAT,
een volle dochter van British Air
ways - zijn al actief. Zij ontke
tenden op de meest winstgevende
lijnen van Air Inter een ware
prijzenslag. Daardoor verloor Air
Inter vorig jaar maar liefst 1,3
miljoen passagiers en kwam er
een einde aan de stelselmatig veel
te hoge tarieven van de monopo
list.
Per 1997 mogen ook buitenlandse
maatschappijen lijnen openen
binnen Frankrijk. En het is juist
die extra concurrentie waar
Blanc tegen op ziet. Vandaar dat
hij nu wil bezuinigen. De loon
kosten bij Air France Europe
moeten met 12 procent omlaag.
Tot die inkrimping wil hij komen
zonder gedwongen ontslagen.
Aandelen
Een van zijn toekomstige voor
stellen is al duidelijk: de piloten
van de dochter van Air France
wordt gevraagd om een deel van
hun salaris in te leveren, in ruil
voor aandelen van de te privati
seren maatschappij.
Ook gaat Blanc alle niet rende
rende lijnen sluiten. Daarmee
komt een definitief einde aan een
van de opdrachten, die publieke
onderneming Air Inter heeft: het
onderhouden van een zo dicht
mogelijk lijnennet, om de territo
riale eenheid te bewaren.
Air Inter verdedigde altijd
hoge tarieven op de winstgevende
lijnen door te zeggen dat het be
drijf van de overheid opdracht
had gekregen om verlieslijdende
lijnen open te houden. Maar de
regelmatige vluchten op het Bre
tonse Quimper, en de Midden-
Franse steden Saint-Etierme
Clermont-Ferrand lijken ten do
de opgeschreven. De publ
dienstverlening van Air France is
dan afgelopen.
Luchtbussen
Blanc had overigens niet al
slecht nieuws. Juist op de
renderende lijnen wil hij
dienstverlening gaan verbetert»
Met ingang van oktober start
rotatie van zogenaamde 'navet-
tes', een soort luchtbussen. fis
gaan onder meer vliegen tussen
Parijs en Marseille, Touloust
alsmede Nice, met een halfuur-0'
een uurdienstregeling. Blanc
houdt tevens vast aan de wens o®
te worden geprivatiseerd. Als h«
aan hem ligt is Air France Eurof
eind 1997 een private onderne
ming.
De zeer actieve vakbond van lij»'
dienstpiloten (SNPL) verklaard'
vierkant tegen de plannen van d<
directie te zijn. „Blanc schilde11
de situatie veel ernstiger af da'
die in werkelijkheid is. Dat doe-
zijn geloofwaardigheid ëeet
goed. Het personeel zal gaan sta
ken als al deze maatregelen wer'
kelijkheid worden."
Var onze correspondente
Jeruzalem - Israel's
premier, Benjamin Netai
heeft gisteren de were
pieuwe boodschap ge
Scherp ondervraagd ov<
politieke overwegingei
Netanyahu in zijn eerst
moeting met de buiten
pers: „Ik wens niet de
worden gelezen".
Netanyahu veegde een rr
jing van Yasser Arafat o\
-.r.' r-
*Een Moskoviet belam
Moskou - Vandaag
de Russen voor het
hun geschiedenis de k
de zittende presider
huis te sturen en een
leider te kiezen. Scep
ren ervan overtuigd,
ris Jeltsin het nooi
zou laten komen dat
risico loopt weggest
worden.
Maar de president
meest fundamentele der
sche uitdaging aanged
vanuit een bijna verlor
tie heeft hij zich binnei
maanden teruggevocht
de top van de rang!
voerde een uiterst slii
goed doordachte verk
campagne, waar geen
tegenstanders aan kon 1
Maar er waren wat
heidsfoutjes: Jeltsin we
zijn adviseurs en medis
zodanig opgekalefaterd
beeld van een dronken
hartkwalen binnen de
keren verbleekte en
dent weer de indruk
van een vitale en door
vader des vaderlands.
De gedaanteverwisseli
verbluffend, maar Jelts
de de eindstreep net ni
^Tfjhieffoto van premiË
mdel au pair Tania ShS
