Misbruik uitkeringen Marokko komt eens aan het licht
Marokkaanse vrouwen
verbaasd over Nederland
Wetsvoorstel over verstoting valt slecht
DESTEM
BUITENLAND
A7
III
ZATERDAG 22 JUNI 1996
Door Harry Coerver
Rabat - Chaira Hind is ver
baasd. Eigenlijk kan ze het
nog steeds niet geloven. „Voor
ons is Nederland altijd het
land geweest dat mensenrech
ten en ook de rechten van de
vrouw juist verdedigt. Toen
we hoorden dat de Nederland
se minister van Justitie de
verstoting van vrouwen door
Marokkaanse mannen wil er
kennen, konden we onze oren
niet geloven. Het is een ge
bruik dat in Marokko al lang
is afgeschaft. Hier, in Marok
ko moet de vrouw tegenwoor
dig bij de rechter aanwezig
zijn als de man van haar wil
scheiden. Ook al heeft ze nog
zo weinig invloed op de hele
procedure."
Chaira Hind is een jonge Marok
kaanse vrouw. Ze bewoont een
Bat in een redelijk welgestelde
wijk in de Marokkaanse hoofd
stad Rabat. Enkele dagen geleden
heeft ze haar tweede kind gekre
gen. Ze werkt als automatise
ringsdeskundige bij een bank.
Haar man Abde Alli Gmarra, een
jonge dertiger, is econoom bij een
waterleidingbedrijf.
Beiden zijn ze actief in de men
senrechtenorganisatie 'Associa
tion Maroccain de droit humaine'
Chaira Hind is betrokken bij de
strijd in Marokko voor meer
vrouwenrechten. Met die rechten
is het nog somber gesteld in het
Koninkrijk van Hassan II.
Het Marokkaans personen- en fa
milierecht, de mudawannah, er-
Kent de gelijkheid tussen mannen
vrouwen niet. Volgens dat
recht is de vrouw ondergeschikt
afhankelijk van haar echtge
noot of vader.
Scheiden
wetsvoorstel van minister
Zorgdrager (Justitie) heeft voor
wmult gezorgd in Marokko. Het
richt zich op getrouwde Marok-
aanse mannen, die graag de Ne
derlandse nationaliteit willen
krijgen. Enkele honderden van
hen, die al een eerder huwelijk
achter de rug hebben, stuiten
daarbij op problemen door de
manier waarop dat huwelijk is
beëindigd.
Het is in Marokko voor een man
mogelijk om te scheiden zonder
dat de vrouw het ermee eens is, of
zelfs maar op de hoogte is. De
uitspraak van de rechter of gees
telijke hoeft ook niet schriftelijk
te worden vastgelegd. Omdat Ne
derland zo'n vorm van scheiding
(verstoting) niet officieel erkent,
zijn deze mannen voor de Neder
landse wet nog steeds met twee
vrouwen tegelijk gehuwd. En ie
mand in die positie kan zich niet
tot Nederlander laten naturalis
eren.
Succesjes
Op dit moment eist de Neder
landse wet nog dat vrouwen in
stemmen of in ieder geval in ken
nis gesteld worden van die schei
ding. Die instemming moet blij
ken uit een of ander document.
Zolang de man dat document niet
kan laten zien, blijft hij voor de
Nederlandse wet gehuwd met die
vrouw. Sorgdrager wil deze man
nen ontslaan van de plicht om
zo'n document op tafel te leggen.
Waarmee in feite de verstoting
wordt erkend.
Chair Hind vindt nauwelijks
woorden om haar verbazing uit te
drukken. „Als het plan van de
Nederlandse regering doorgaat,
wordt juist de polygamie bevor
derd." Als mannen na een versto
ting in Nederland trouwen met
een andere vrouw blijft nog
steeds het huwelijk met de ver
stoten vrouw in Marokko be
staan. In theorie zou de man
steeds opnieuw een vrouw met
wie hij in Nederland is getrouwd
in Marokko kunnen verstoten en
in Nederland vervolgens weer
met een andere vrouw trouwen.
De tafeltjes in haar ruime woon
kamer worden gevuld met mint-
thee en Marokkaanse lekker-
mt Harry Coervër
jen Haag - Pakistanen in Nederland
jleleen een tijdje geleden behalve over
deren van vlees en bloed ook over
.pieren kinderen te beschikken. De
derbijslag vloeide even gemakkelijk
arde ouders van de echte, als naar de
ders van de papieren kinderen. Totdat
zwendel aan het licht kwam.
)tn in Nederland keuringsartsen WAO'ers
j bosjes weer gezond verklaarden, bleken
WAO'ers in Marokko nog altijd even ar-
dsongeschikt. Zij verloren hun uitkering
it. Dat ging door, totdat er vanuit Neder-
dwerd ingegrepen en artsen in Marokko
en streng gingen keuren als hun neder-
dse collega's.
derbijslag en WAO, twee voorbeelden
arbij het uitbetalen van Nederlandse uit-
gen in het buitenland problemen ople-
-je. Staatssecretaris Linschoten (Sociale
en) liet kort geleden weten dat hij geen
-(keringen meer naar het buitenland laat
iirraaken als de regeringen van die landen
t keihard garanderen dat de gegevens die
over hun onderdanen afgeven, in orde
ju.
de Marokkaanse hoofdstad Rabat werkt
bert de Graaf. Hij is sinds negen maanden
attachee voor sociale zaken verbonden
de Nederlandse ambassade. De Graaf
lt een belangrijke rol in het proces dat
oor moet zorgen dat alleen uitkeringen
ar Marokko gaan als de mensen daar er
-kecht recht op hebben,
j doet minder paniekerig over mogelijke
'eringsfraude dan de staatssecretaris,
k de directeur internationale zaken van
Sociale Verzekeringsbank (SVB), Wim
sen, is stellig: „We worden niet syste-
tisch belazerd."
eatief
Graaf: „Natuurlijk proberen de mensen
khier in Marokko wegen te vinden om hun
iitkering op te hogen. Dat gebeurt in Neder-
land ook. Het zo creatief mogelijk invullen
isn belastingformulieren is in Nederland
Binationale sport geworden. Op verjaarda-
vertellen mensen vol trots welke succes-
ra ze daarbij boeken. De Marokkanen zijn
lietanders. Ook zij wisselen onderling gege-
tens uit. Als ze horen dat je meer kinderbij-
dag krijgt met een uitwonend kind dan met
n inwonend kind, dan gaat er wel eens een
bid bij een oom wonen, drie straten verder-
fc"
)e mogelijkheden voor fraude zijn in Ma-
Éko groter dan in Nederland, geeft De
Eraaf toe. „In Nederland zijn gegevens van
allerlei instanties in enkele seconden per
Biputer te vergelijken. Het heeft in Neder-
land geen zin om op te geven dat je vier kin
tal hebt, terwijl het er in werkelijkheid
aaar twee zijn. Je valt ogenblikkelijk door
kmand. In Marokko kun je dat wel probe-
b. Ook hier val je door de mand, maar dat
In even duren."
De Graaf noemt een ander voorbeeld. „Voor
allerlei uitkeringen is het doorslaggevend
dat de ontvanger geen inkomen uit arbeid
ontvangt. Een groot deel van de economie in
Marokko is echter informeel. Veruit de
meeste Marokkanen die voor een baas wer
ken of een eigen bedrijfje runnen, staan ner
gens als arbeider of als ondernemer geregis
treerd. Dat kun je dus veel moeilijker con
troleren. Er is geen landelijke instantie die
dit soort gegevens verzamelt. De gegevens
zijn per gemeente opgeslagen. Dat maakt de
controle veel ingewikkelder dan in Neder
land."
Ongeveer zevenduizend Marokkanen ont
vangen uitkeringen uit Nederland. Jaarlijks
wordt een bedrag van circa 200 miljoen gul
den overgemaakt. Het gaat bijvoorbeeld om
AOW-uitkeringen, uitkeringen voor de Alge
mene Weduwen- en Wezenwet, om kinder
bijslag of om remigratie-uitkeringen.
Volgens De Graaf zal het totale bedrag aan
uitkeringen die richting Marokko vloeien, de
komende jaren slinken. De voorwaarden
voor kinderbijslag zijn strenger geworden
voor wie in het buitenland woont. Met de
nieuwe Nabestaandenwet (per 1 juli) zullen
minder mensen recht krijgen op weduwen-
en weduwnaarspensioen. Door de herkeu
ringen in de WAO lopen ook die uitkeringen
in aantal en omvang terug.
Vertrouwen
In Marokko gebruikt men allerlei documen
ten waarvan je je kunt afvragen of je ze wel
kunt vertrouwen. Als twaalf vrome mannen
ervan getuigen dat een huwelijk bestaat of
bestaan heeft, kan een rechter een huwe-
lijksbewijs uitschrijven. De Graaf adviseert
de uitkeringsinstanties in Nederland daar
om de betrouwbaarheid van Marokkaanse
documenten niet voetstoots aan de nemen.
Dat betekent echter wel dat alle gegevens en
veel documenten extra gecontroleerd moeten
worden. De Graaf doet zijn werk, op verzoek
van de SVB, samen met drie Marokkaanse
medewerkers. Twee van hen doen het hele
jaar niets anders dan in alle uithoeken van
het Marokkaanse koninkrijk uitkeringsge
rechtigden bezoeken. Daarnaast gaan ze op
speurtocht bij gemeenten, rechtbanken,
scholen en op tal van andere plaatsen naar
gegevens over geboorte, huwelijk, overlij
den, het bezoeken van scholen door kinde
ren, het al of niet betaald werken enzovoort,
enzovoort.
De Graaf: „Van de zevenduizend mensen die
een uitkering ontvangen, worden ieder jaar
bij ongeveer achthonderd mensen,
steeksproefgsgewijs, alle gegevens opnieuw
gecontroleerd. Daarnaast controleren we
nog de gegevens van een groot aantal men
sen op verzoek van de Nederlandse uitke
ringsinstanties. Alles bij elkaar kun je zeg
gen dat iedereen met een uitkering iedere
vier of vijf jaar helemaal wordt doorgelicht."
Ter vergelijking, in Nederland voert de So
ciale Verzekeringsbank ook steekproefsge
wijs controles uit. Maar dan veel minder in
Egbert de Graaf (rechts) en zijn Marokkaanse medewerker Hamid Mardassi (links).
foto harry coerver
tensief. Een ontvanger van kinderbijslag
loopt in Nederland een keer in de vijfen
twintig jaar de kans dat zijn gegevens via
een steekproef-controle wordt doorgelicht.
Hamid Mardassi is een van de Marokkaanse
medewerkers van De Graaf. Hij spreekt alle
talen die je in Marokko tegenkomt, Ara
bisch, Berbers, Frans en Spaans. „De men
sen zijn vaak blij als ik bij ze langskom. Ze
vinden de formulieren uit Nederland erg in
gewikkeld. Behalve het controleren van ge
gevens kan ik de mensen ook voorlichten
over zaken rond hun uitkering."
Als Marokkanen problemen hebben met hun
uitkering is dat veel ingrijpender dan in Ne-
nijen. Haar vierjarig dochterje
probeert de aandacht van haar
moeder voor zich op te eisen.
Maar Chaira richt zich tot haar
bezoeker en somt enthousiast op
wat de vrouwenbeweging in Ma
rokko zoal wil bereiken voor
vrouwen die te maken krijgen
met echtscheiding.
„Tegenwoordig moet de schei
ding voor de rechter geregeld
worden. De vrouw moet erbij
zijn, maar is gedwongen de echt
scheidingspapieren te tekenen.
Zo kan de rechter in ieder geval
nog rekening houden met de be
langen van de vrouw, voordat hij
de scheiding uitspreekt. Dat is al
iets beter dan de verstoting van
vroeger. Onze organisatie wil ook
dat een vrouw kan weigeren in te
stemmen met de scheiding. En
ook dat een vrouw zelf een schei
ding mag aanvragen. Nu kan dat
alleen in enkele bijzondere situa
ties."
De succesjes die de Marokkaanse
vrouwenorganisaties de afgelo
pen jaren wisten te boeken, zijn
vooral bedoeld om de vrouwen
organisaties wind uit de zeilen te
halen en om goed over te komen
in het buitenland," zegt Chaira
Hind.
Om zijn macht in het conserva
tieve Marokko te bestendigen,
blijkt de koning met graagte ge
bruik te maken van het uiterst
conservatieve familierecht.
Daarom is de teleurstelling in
progressief Marokko zo groot dat
Nederland de verstoting wil er
kennen. Het is een steun in de rug
van een autoritaire koning.
Amnestie
Dat er op het gebied van mensen
rechten in Marokko nog veel
moet gebeuren, vertelt ook Are-
hmouch-Ahmed. Hij is een jonge
advocaat en werkt voor dezelfde
mensenrechtenorganisatie als
Chaira Hind. „In zaken waar het
om mensenrechten gaat werk ik
gratis," zegt hij. „En dat soort
rechtszaken komen nog nog
steeds voor in Marokko. Na een
amnestie van enkele jaren gele
den denken veel landen in het
westen dat de mensenrechten-si
tuatie in Marokko is verbeterd.
Niets is minder waar. Er zitten op
dit moment ongeveer zestig men
sen als politieke gevangenen in
Marokkaanse cellen."
Arehmouch-Ahmed noemt voor
beelden.
„Op 11 mei vond er een vreedza
me demonstratie plaats in een
stad in de Sahara-provincie.
Acht mensen kwamen toen in de
gevangenis terecht. Dit jaar was
er de zaak van Kartit, de leider
van de Marokkaanse Unie van
Studenten.
Die studentenleider zit vast, en
kel en alleen om het feit dat hij
studentenleider was. Eerder dit
jaar demonstreerden ongeveer
vijfhonderd mensen in de streek
Imidar. Het was een vreedzame
demonstratie tegen de hoge
werkloosheid in Marokko. Veel
mensen werden opgepakt. Nog
steeds zitten acht mensen in de
gevangenis. Naast het recht om te
demonstreren is het ook triest ge
steld met het recht op vrije me
ningsuiting en het recht van vere
niging en vergadering."
Uitspraken van de koning dat hij
de mensenrechten eerbiedigt en
internationale verdragen respec
teert, zijn vooral bedoeld om
goed over te komen in het buiten
land. Hij heeft kredieten nodig
van bijvoorbeeld de Europese
Unie.
Mensenrechten-organisaties
kunnen hun werk in Marrokko
alleen doen als het buitenland
kritisch blijft kijken naar de
stand van de mensenrechten in
dat land. Ook de aandacht van
Nederland is in dat verband van
belang, zeggen vertegenwoordi
gers van Marokkaanse mensen
rechtenorganisaties.
Dat Nederland er over denkt een
wet aan te nemen die juist de
rechten van de vrouw in Marokko
beknot, valt slecht bij die organi
saties en waarschijnlijk goed bij
de Marokkaanse koning.
derland. De meesten wonen in het noordoos
ten van Marokko. Om de problemen op te
lossen, moeten ze naar de 700 kilometer ver
derop gelegen Nederlandse ambassadein
Rabat. Een reis die al gauw een dag duurt.
Als ze in Rabat binnen een dag hun zaakjes
kunnen regelen, zijn ze inclusief terugreis
drie dagen kwijt. Vaak reizen ze tevergeefs,
omdat ze niet het goede document bij zich
hebben. Dan moeten ze later opnieuw naar
Rabat.
Het zou niet misstaan als de Nederlandse
uitkeringsinstanties een kantoortje zouden
openen in het gebied waar zo veel geremi
greerde Marokkanen wonen. Wim Fransen
geeft toe dat er behoefte bestaat aan zo'n
kantoortje. „Maar in Nederland wordt dan
al gauw geroepen: wat gaat dat kosten? Je
moet daar een dure Nederlandse deskundige
neerzetten. Het effect zal inderdaad zijn dat
de klanten sneller geholpen worden. Maar je
moet oppassen dat je geen extra vraag op
roept. De mensen in Marokko zullen ook bij
dat kantoortje aankloppen als er misschien
helemaal niks aan de hand is, in de hoop er
misschien toch wat beter van te worden."
De Graaf pleit ook niet voor een apart kan
toor.
„Als we vanuit de ambassade een goed con
tact opbouwen met enkele clubjes in dat ge
bied, komen we al een heel eind."
Een van die 'clubjes' is het steunpunt van de
Stichting Steun Migranten in het plaatsje
Berkane. Daar houdt de Nederlander Yop
Beliën regelmatig spreekuur voor terugge
keerde migranten. Een ander 'clubje' is de
'Vereniging van Marokkaanse Remigranten
uit Nederland'. Voorzitter is Mohamed
Figuigui, die lange tijd in Nederland werkte.
Optimistisch
Beliën en Figuigui kunnen urenlang vertel
len over de ellende waarmee remigranten bij
hen aankloppen. Vrouwen die opeens zonder
inkomen zitten, omdat de AOW-uitkering
stopt als hun man overlijdt. Vrouwen die na
scheiding geen inkomen meer hebben. Men
sen die na herkeuring hun WAO verliezen en
dan geen andere bron van inkomsten meer
hebben. Kinderbijslag waar men recht op
denkt te hebben, die maar niet wordt uitbe
taald. Verkeerd of onvolledig ingevulde for
mulieren die er soms toe leiden dat uitkerin
gen maandenlang stopgezet worden.
Nederlandse uitkeringen betalen in een an
der land, met veel minder goede administra
ties zal altijd moeilijk blijven.
„Je moet ook niet vergeten dat de wetgeving
rond sociale zekerheid in Nederland steeds
meer verfijnd wordt," verduidelijkt De
Graaf. „Dat betekent dat voor ieder nieuwe
maatregel nog meer gegevens nodig zijn, ook
hier in Marokko."
Toch blijft De Graaf optimistisch. „De con
trole wordt hier in Marokko steeds beter. Op
de zwakke plekken nemen we maatregelen.
We trekken het net langzaam aan. We moe
ten''het systeem even sluitend maken als in
Nederland.
Het Marokkaanse familierecht gaat uit van de onderschikking van de vrouw aan de man. foto harry coerver
