Gouden Strop
eindelijk weer naar Ross
De geur van hout
Deel 3 van cyclus
4De tandeloze tijd'
KINDERBOEKEN
KORT
Vreselijk boek over de dood
DE STEM
ZOMER-GIDS
De filmpjes
van
Voorhoeve
inspireerden
tot prima
thriller
IN BEELD
Functie
Koffiepot
Bron
pE STEM
EXPOSITIES
aV,^~
VRIJDAG 21 JUNI 1996 M
Vervolg van pagina Dl
'Jarenlang trainde Albert zich in
wat hij noemde 'leven in de
breedte': de geest aan zoveel mo
gelijk tegelijk deel laten hebben.
Het moest mogelijk zijn een zeer
groot aantal - misschien zelfs een
oneindige hoeveelheid - gedach
ten en beelden gelijktijdig te la
ten optreden. Geen opeenvolging
van gedachten, maar synchronis-
me. Alleen zo kon de meedogen
loos 'in de lengte' verstrijkende
tijd onschadelijk gemaakt wor
den. Alleen zo kon elke fractie
van een seconde eindeloos in de
breedte worden uitgerekt...'
Leven in de breedte, schrijven in
de breedte. In deel 3 introduceert
Van der Heijden de schrijver Pa
trick Gossaert, alias Patrizio Ca-
naponi, die op zoek is naar ruw
materiaal om in te kleuren. 'Ik
ben een bedelaar met bladgoud in
z'n portefeuille, bedelend om ste
nen.' Hij wil de ghostwriter wor
den van Albert Egberts. Maar
ook Albert heeft aspiraties. Ein
deloos herschrijven om een zo
economisch mogelijke tekst te
maken, correspondeert niet met
het leven dat hem is toebedeeld.
'We kunnen niet comfortabel aan
ons bureau gaan zitten en, als
hadden we alle tijd van de we
reld, anderhalve zin per dag
schrijven net zo lang tot het per
fect is.'
In een brief geeft Albert zijn
schrijverscredo: 'Ik vind het na
tuurlijker om koortsachtig achter
de woorden aan te ijlen dan met
geheven pink achter de goud
schaaltjes te gaan zitten.' Het is
het credo van Van der Heijden
die over de verhalen van zijn al-
ter-ego, 'de zijige' Canaponi be
weert dat ze 'nog te zeer voorbo
den waren... ze ontbeerden de ab
solute verteller'.
Uithalen in de breedte doet Van
der Heijden als een rasverteller,
vooral om meer glans te geven
aan de voorvallen en gebeurte
nissen. De twee delen bevatten
werkelijk ongelooflijke verhalen,
het ene nog fantastischer in de
Belcampo-betekenis dan het an
dere. We weten al dat Thjum
overleden is, wat er zich heeft af
gespeeld in Italië onthult Van der
Heijden nu.
Beweging
Het is het dramatische verhaal
van de twee 'decadente flikkers'
(volgens Baartscheer) Flix Boe-
zaardt en Thjum Schwantje. De
kunstenaar Flix wil afrekenen
met het traditionele gehannes in
de kunst. Hij wil zijn model, in
een gipsverband, vangen in de
beweging. 'Als het gips hard is,
en het model geen vin meer kan
verroeren... goed, dan zet ik er de
knieschaar in. Ik knip het pak in
stukken, zet ze weer in elkaar, en
dan... daarmee laat ik de oor
spronkelijke beweging zien. Zon
der toevoeging van kitscherige,
schmierderige... pathetische kul.'
De mislukking van het experi
ment ('Ik wilde 'm alleen maar
even in z'n rats laten zitten')
komt hem op twaalf jaar gevan
genisstraf in Italië te staan. Het
zelfde aantal jaren als Hennie A.
Er is meer criminaliteit in De
tandeloze tijd, deel 3. Het is Al-
bert Egberts die in zee gaat met
de uiterst verdachte Gesu Porpo-
ra, lid van het Genootschap van
de' Gouden Vingerhoed. Eerst
fungeert Albert als een eenvoudi
ge, tamelijk onschuldige koerier,
later als smokkelaar van adoptie
baby's. Haast ongeloofwaardig is
de kennelijk waargebeurde han
del in baby's in Thailand en de
smokkel van babylijkjes vol
heroïneGruwelijk is de beschrij-
ving daarvan.
Crimineel is ook het gedrag van
de corrupte boekhouder en belas
tingadviseur Wendelgelst voor
wie Albert drie adoptiekinderen
smokkelt. Met de thrillerachtige
Leon de Winter-inslag verhaalt
Van der Heijden over de tocht
van Wendelgelst naar de wereld
van pornobazen die een van zijn
adoptiekinderen voor een film
hebben gebruikt. En wat te den
ken van onze geliefde held uit
Advocaat van de hanen die in
Onder het plaveisel het moeras
de grenzen van genotzucht aftast
met een jongen. Moord, ver
krachting, sexuele uitspattingen:
het kan Van der Heijden niet
duister genoeg zijn om alles op
scherp te stellen.
Scherpe nagels
Aan het begin van deel 3, eerste
boek, stelt Albert zich tot taak
om het asfalt van de stad te lich
ten en de jungle te tonen. De
meeste dingen zijn immers over
trokken met een dun en doorzich
tig vlies van alledaagsheid, als
een soort krimpfolie. De werke
lijkheid wacht op de scherpe na
gels van Albert. 'Hij moest de
dingen hun eigenlijke geur en
smaak en kleur en vorm terugge
ven. Tegelijkertijd moet hij voor
werpen en voorvallen vanuit een
speciale, onverwachte hoek laten
zien. 'Maar was dat genoeg? Al-
bert wilde de werkelijkheid de
huid volschelden.'
Aan het begin van deel 3, tweede
boek, is de situatie veranderd.
Albert hallucineert dat in de on
derbuik van de stad iets begint te
roeren. Uit perken en parken, uit
volkstuintjes en braakliggende
tereinen komen de wormen om
hoog als een glinsterende golf van
schuim. 'Het moeras kookte
over., kookte over de rand van de
stad.' Het is de figuurlijke toon
zetting voor de bij vlagen zelfs
nogal schokkende tweede roman.
'Het was maar de vraag of met
het blootleggen daarvan de ver
beelding gediend zou zijn...', be
denkt Albert Egberts.
Van der Heijden heeft de duistere
krochten van de menselijke geest
blootgelegd in ruim 1400 pagi
na's weergaloos proza.
I A.F.Th, van der Heijden: 'Het Hof
van Barmhartigheid' en 'Onder
het plaveisel het moeras'. Uitg.
Querido, prijs 57,50 per deel.
Tomas Ross: al
jaren op gespan
nen voet met de
jury van de
Gouden Strop.
FOTO DIJKSTRA
Door Johan Diepstraten
Dat gisteren aan de nieuwe thriller Koerier
voor Sarajevo van Tomas Ross de Gouden
Strop 1996 is toegekend, zal voor niemand
als een verrassing zijn gekomen. Het is een
voortreffelijke thriller van internationale
allure. Voor de tweede keer in zijn schrij
verscarrière krijgt Ross de belangrijkste
thrillerprijs: in 1987 werd Beta onderschei
den. In dat jaar haalde Tomas Ross met twee
thrillers de finale (De strijders van de regen
boog), voor de Gouden Strop 1996 was ook
zijn recente Babyface - King en de moord-
transfer genomineerd.
'Toen vorig jaar minister Voorhoeve zei dat
het ontwikkelen van twee filmpjes met fo
to's uit Srebrenica was mislukt, wist ik dat
daar een thriller in zat,' onthulde Ross in de
VN Detective Thrillergids van afgelopen
week. Hij is één van de weinige thriller
schrijvers die zich op het vlak van de inter
nationale politiek bewegen. De moord in
maart 1982 op vier Nederlandse journalis
ten in El Salvador inspireerde hem tot Scha
duwen uit Gethsemane, de aanslag op de
Rainbow Warrior tot De strijders van de re
genboog, de eerste politionele actie in Indo
nesië tot De broederschap, de gijzelingen
van de Molukkers tot De honden van het
verraad, de Lockheed-affaire tot Van ko
ninklijke bloede en de zaak King-Kong tot
Wachters voor Wilhelmina. Niemand kan
ontkennen dat Tomas Ross de Nederlandse
thriller uit de sfeer van het detectiefje over
'een dooie Chinees in de gracht' heeft ge
haald.
Buffer
Koerier voor Sarajevo heeft een denderende
intrige. In Bosnië-Herzegovina heeft zich
een invloedrijke groepering verzameld rond
de voormalige partizanenstrijder Zoran. Dit
Nieuw Bosnisch Bevrijdingsfront wordt ge
steund door veel vooraanstaande Bosnische
Kroaten, Bosnische Serviërs en Bosnische
moslims. De NATO besluit dit Bevrijdings
front te erkennen als toekomstige wettelijke
regering omdat Zoran, in tegenstelling tot
de huidige moslimpresident Izetbegovic,
wel representatief is voor het volk van Bos
nië-Herzegovina. Een onafhankelijk Bosnië
zou immers een mooie buffer zijn voor het
westen.
Een Haagse restauranthouder, Ilija Senic,
wordt door Den Haag min of meer gedwon
gen contact te leggen met de beweging van
Zoran en een brief af te geven waarin de on
voorwaardelijke steun van het westen staat
vermeld. Die brief mag ncoit in handen val
len van de Serviërs en Kroaten. Maar als
Srebrenica valt, krijgen Voorhoeve en Van
Mierlo foto's in handen met daarop hun
koerier. De lezer weet op dat moment waar
om de restauranthouder naar het voormali
ge Joegoslavië vertrok - een prachtige chan-
tagezaak - en hoe zijn vergeefse tocht naar
Sarajewo verliep. Wat er daarna gebeurt
met de nieuwe koerier is te mooi bedacht om
op deze plaats te verraden, - de achterflap
doet dat al voor een deel - maar eigenlijk
vanaf het begin is Koerier van Sarajewo een
page-turner. Het is even lastig om al die
Serviërs, Kroaten en Bosniërs uit elkaar te
houden, maar Tomas Ross is bedreven ge
noeg om de lezer aan de hand mee te nemen
in die slangenkuil.
Alternatief
Met het bekronen van Koerier voor Sara
jewo lijkt er een einde te zijn gekomen aan
het geruzie rond de jurering. De afgelopen
jaren kregen de literaire thrillers Het woe
den der gehele wereld van Maarten 't Hart
en Vertraging van Tim Krabbé de hoogste
eer. Ook dit jaar haalden enkele literaire
thrillers (o.a. Renate Dorrestein met Verbor
gen gebreken) bijna de eindronde, maar een
'aanscherping' van de criteria voorkwam
een nieuwe rel. Tomas Ross had al aange
kondigd een alternatieve Gouden Strop in te
stellen als voor de derde keer het bedrag van
25.000 gulden naar de literaire thriller zou
gaan. Omdat hij met twee boeken werd ge
nomineerd, zag hij ervan af.
Tomas Ross staat al jaren op gespannen voet
met de verschillende jury's van de Gouden
Strop. In de VPRO-gids van enkele weken
haalde Ross voor de zoveelste keer uit naar
de gebrekkige deskundigheid van het me
rendeel van de recensenten. Maar waarom
klagen over de deskundigheid van deze jury
als ze besluit om het sympathieke, maar be
paald niet ijzersterke Babyface van Ross wel
te nomineren en de bijna perfecte thriller
van Elsinck, Dodelijk visioen, te negeren?
Wisselende jury-samenstellingen leiden ie
der jaar weer tot onverklaarbare nominaties
en dat zal de komende 25 Gouden Stroppen
wel zo blijven. Dat een 'bekende Nederlan
der' ieder jaar aan de jury wordt toegevoegd
om de zaak op te krikken, is voor hem echt
onaanvaardbaar. Het was overigens de be
kende strafpleiter Moskowitz die met zijn
veto verhinderde dat Ross twee jaar geleden
de Gouden Strop kreeg voor Wachters voor
Wilhelmina, omdat Ross in zijn thriller zeer
beledigend had geschreven over Lubbers.
Ook in zijn gisteren bekroonde thriller geeft
Ross prachtige beschrijvingen over de mi
nisters Voorhoeve en Van Mierlo die voor de
betrokkenen op het randje zullen zijn. Over
Van Mierlo: 'Een man die nog ongestraft
nachten door kon halen, die kon zuipen als
een student en net als John Kennedy inder
tijd niet vies was van de dames.'
Terecht fulmineert Tomas Ross tegen de
CPNB die tijdens de Maand van het Span
nende Boek louter aandacht heeft voor de
buitenlandse auteurs. Ook al beweert de
CPNB het tegendeel, het gaat volgens Ross
helemaal niet goed met het spannende boek.
Ludlum, Grisham, Clancy en King worden
goed verkocht, maar de gemiddelde Neder
landse misdaadroman gaat in een oplage
van 2000 exemplaren met moeite de deur
uit. Ross verwijt de CPNB dat ze zich weinig
bekommert om de N van Nederlandse in
haar naam. 'Het is alsof je ter gelegenheid
van de Libris of PC Hooftprijs een maandje
organiseert waarin het werk van Donna
Tartt en Updike centraal staat'.
Doorbraak
Natuurlijk zal het nog even duren voordat
de doorbraak van het Nederlandse mis
daadgenre een feit is. De Nederlandse telev
isie laat het afweten, de CPNB maakt ver
keerde keuzes, de uitgevers richten zich met
hun promotie vooral op hun buitenlandse
auteurs en er zijn te weinig Nederlandse
thrillers in goedkope pockets zoals nu de
vuistdikke Elisabetten George voor 12,50.
Maar aan één voorwaarde voldoet de harde
kern (Ross, Appel, Mendes, De Zwaan, El
sinck, Vis, Rood Rood, Rippen) van de Ne
derlandse thrillerschrijvers: er worden fa
buleus goede thrillers geschreven. Koerier
van Sarajevo is er het zoveelste bewijs van.
De doorbraak is gewoon een kwestie van
tijd.
Tomas Ross: 'Koerier voor Sarajevo'. Uitg.
Fontein, prijs 29,90.
Het gemeentemuseum van Go-
rinchem is rijk gevuld met beel
den van hout. Met een diversiteit
van namen, stijlen, technieken,
bedoelingen en vooral natuurlijk
betekenissen. Twee dingen heb
ben alle beelden gemeen: ze zijn
van de hand van Nederlandse
kunstenaars en ze zijn van hout.
Hout, hout en nog eens hout. Het
oudste materiaal van de beeld
houwer en altijd indrukwekkend
om zijn natuurlijkheid en zijn
kans op een zeer persoonlijke
signatuur.
Er zijn een aantal bijzondere
beelden te zien, van Henk Visch,
Klaas Gubbels, David Vande-
kop, Sjef Voets, Axel en Helena
van der Kraan, en het zijn juist
die beeldhouwers die met in
achtneming van de speciale
kwaliteiten van het hout toch
boven dat materiële niveau uit
weten te stijgen. Die met andere
woorden het materiaal weten te
bedwingen en er een nieuw en
eigen verhaal mee vertellen. Die
dus allereerst een beeld maken.
Het klinkt heel erg vertrouwd en
vanzelfsprekend: een tentoon
stelling van houten beelden.
Maar welbeschouwd is het geen
tentoonstelling, in de zin van een
presentatie die de dingen een in
houdelijke samenhang geeft. Er
zijn een aantal heel mooie, soli
taire beelden te zien, maar dat
maakt een presentatie als deze
nog niet tot een tentoonstelling.
Juist de keuze voor zo'n smalle
selectiegrond als het materiaal
maakt dat er nogal wat beelden
te zien zijn die te weinig niveau
hebben. En, misschien nog erger,
dat er beelden schuil gaan in de
bonte verzameling die tekort
worden gedaan.
Zo is er een eigenzinnig en fra
giel beeld te zien van For-
tuyn/O'Brien, achter welk pseu
doniem Irene Drooglever For-
tuyn (Geldrop, 1959) schuil gaat
na de dood van haar partner Ro
bert O'Brien. Het beeld is mooi
Door Frits de Coninck
maar krijgt in deze zaal amper
een kans. Het is samengesteld uit
twee frames, menshoog, die in
elkaar verstrengeld zijn. De fra
mes zijn bespannen met tule in
dezelfde kleur als het frame, het
een dus wit en het ander zwart.
Door die doorgedreven draaiing
van de constructie ontstaat een
spel van vormen dat het beeld
langs alle kanten een ander ge
zicht geeft. Het tule legt een
waas over de gestalte van het
beeld en maakt het deels trans
parant en deels ook weer niet.
Hoe concreet ook, het beeld
droomt voor onze ogen weg en
ontglipt waar wij denken het te
kunnen vatten en te definiëren.
Dat het van hout is, is hier al he
lemaal niet meer belangrijk: het
tule spreekt wellicht nog een
veel sterker taal. Zo'n beeld
heeft stilte en ruimte nodig en
die krijgt het niet in een volle
zaal waar het een van de vele ob
jecten is die zo neutraal mogelijk
neergezet zijn. Maar neutraliteit
is niet van de kunst. Kunst moet
spreken, en het liefst in een taal
die meerduidig is.
In het gebied tussen de vorm
waarin de dingen zich aan ons
voordoen en de betekenis die wij
zoeken, opereert het werk van
Fortuyn/O'Brien. Haar beelden
hebben een sterke, concrete bin
ding met onze werkelijkheid
zonder dat ze altijd iets herken
baars voorstellen en stellen tege
lijkertijd de functie van de kun
stenaar aan de orde die altijd in
de geest van het werk aanwezig
is.
De beelden zijn van een techni
sche perfectie die geen indivi
duele expressie toestaat en toch,
ze hebben een uitgesproken per
soonlijk karakter door de vragen
die ze stellen, door het raadsel
dat voelbaar achter die gepolijs
te buitenkant werkzaam is.
Maar dat raadselachtige wordt
te veel in de weg gezeten door de
veelheid van beelden die ons oog
in een zo'n zaal kan waarnemen.
Alleen wat zich als robuust en
machtig aandient, alleen wat ex
travert is, kan zich in zo'n con
text staande houden.
Het werk van Klaas Gubbels
(Rotterdam, 1934) heeft van die
interferentie veel minder last.
Zijn werk is door de niet aflaten
de herhaling van dat ene motief,
de koffiepot, volstrekt autonoom
geworden. Niets of niemand kan
dat motief nog in de weg staan
en je herkent er zodoende on
middellijk Gubbels aan.
Het is een uiterste beperking tot
de vierkante centimeter van het
bekende motief. De koffiepot,
vertrouwd en zeer alledaags. In
Gorinchem staan er twee. Op een
houten, rechthoekige plank
heeft hij de koffiepot geschil
derd, de pot zelf ten halve en de
tuit volledig. Door die pot in
massa en volume te verkleinen
vergroot hij relatief de tuit die
meer nog dan normaal al het ge
val is, op de hals van een zwaan
gaat lijken.
Dat is het spel dat Klaas Gub
bels speelt. Hij vervangt de ene
anekdote, de koffiekan, door de
andere, de zwanenhals, niet door
te vertekenen of te vervormen
maar door een ogenschijnlijk
eenvoudige ingreep in de ver
houding der dingen. Door ver
volgens die houten afbeelding te
'Altaar, nr. 2' van Klaas Gubbels, te zien in Gorinchem
plaatsen op een kleine kruk en er
de titel Altaar nr. 2 aan te verle
nen, tilt hij het geheel ook nog
eens uit boven de gewone, stoffe
lijke omgang en plaatst hij de
koffiekan annex zwanenhals in
een ritueel-religieus perspectief
het altaar.
Het tweede beeld berust op een
verdubbeling van een meer let
terlijke soort. Twee in multiplex
uitgezaagde profielen van de
koffiepotzijn aan elkaar ver-
lijmd en worden door lijmtangen
demonstratief op de plaats ge
houden. Maar omdat de twee
profielen niet helemaal samen
vallen, treedt er een verdubbe
ling op.
Het meest van hout zijn de beel
den van David Vandekop en Sjef
Voets. Hout in de overtreffende
trap, als dat taalkundig mogelijk
zou zijn. Wat ik bedoel is dat ze
ieder op eigen, verschillende ma
nier de massa en de natuurlijke
eigenaardigheid van het materi
aal in stand houden en daar te
gelijk duidelijke ingrepen in ple
gen. In hun beelden herken je de
zwaarte en de weerbarstigheid,
de groei en de ouderdom, de
bron van leven, de bron van cul
tuur. Hout als samenballing van
alles wat wij nodig hebben om te
overleven.
David Vandekop stapelt losse
elementen als ledematen op el
kaar, in een moeizame beweging
naar boven en vooruit. Het begin
is een groot, gebogen blok dat op
de vloer rust. Het einde bestaat
uit voorwaarts bewegende vor
men die samen rusten op een
dikke plank die op twee (uiter
aard) houten keukenstoelen ligt.
De zwemmer heet dit beeld, en
het is een metafoor in hout van
de inspanning om zich aan het
eigen soortelijke gewicht te ont
trekken en in de ruimte, in de
leegte te drijven. Het beeld als
een massa die zichzelf wil ont
kennen. Buiten, dat wil zeggen
in de voortuin van Het Groot
huis aan de Molenstraat, ligt in
stilte de indrukwekkende hou
ten constructie van de Braban
der Sjef Voets. Hij heeft volumi
neuze blokken eikenhout volko
men naar de eigen aard bewerkt.
Zo dus dat de grootsheid van dit
materiaal opgeroepen en beves
tigd wordt. Geen ldeine, subtiele
ingrepen, maar forse haakse in
kepingen, een poging tot een
dikke cirkel, een vierkant, een
rechthoek, geen enkel element
gelijk aan het andere, maar wel
allemaal even zwaar en van
hout. Die losse delen gaan met
elkaar een heel open verbinding
aan. Sjef Voets heeft ze met ge
paste bouten (flinke dus) aan el
kaar bevestigd. Zo tilt het beeld
zich zelf op en wordt het in alle
zwaarte langs alle kanten open
en doorzichtig. Een indrukwek
kende constructie van eikenhout
met een open onderkant. Wat is
het houten beeld uiteindelijk an
ders dan zijn bron, de boom die
alle toenemende gewicht en
zwaartekracht ten spijt omhoog
groeit en zichzelf van de aarde
wegdrukt Daarom is dit het
meest houten beeld dat in Gorin
chem te zien is.
Flet Gorcums Museum, Grote
Markt 17, Gorinchem. De ten
toonstelling duurt tot 8 juli en is
alleen op maandag gesloten.
Naast de binnenbeelden staan er
ook beelden verspreid in de stad
waarvoor een routekaart be
schikbaar is.
Door Muriel Boll
Een ziek dier lag er soms zo onbe
weeglijk bij dat je niet kon zien of
het nog wel leefde, maar op een
gegeven moment wisten de kin
deren het zeker. Het konijn, de
hamster of het vogeltje was echt
dood. De dierbare overledene
werd in zachte doeken gewikkeld
of in een sigarenkistje gelegd en
met gepaste eerbied begraven on
der de grote hulst. Zo komen kin
deren er al vroeg achter dat er
aan het leven van elk mens en
dier een eind komt. En dat dat
onherroepelijk is; niet voor niets
bezweert de vierjarige zijn
ouders om niet dood te gaan
voordat hij zelf dood is.
Er zijn heel veel mooie kinder
boeken over doodgaan en de
dood, maar een informatief kin
derboek over de dood was er nog
niet, ontdekten Marcel en Marij
ke Messing. Daarom schreven ze
het zelf maar: Iedereen gaat
dood. De schrijvers zeggen in de
inleiding dat de dood het span
nendste avontuur van je leven is,
dat lijkt me een gotspe.
De bedoeling van het boek is om
kinderen vertrouwd te maken
met de dood. Wij in het westen
stoppen de dood weg in tegen
stelling tot andere culturen
waarin de dood een plaats in het
leven heeft. We verbergen be
graafplaatsen en crematoria bui
ten de stad, we zien niet graag
dat mensen oud worden en daar
om stoppen we ze liever weg in
een bejaardenhuis. En we wissen
de sporen van een dodelijk onge
luk op de snelweg heel snel uit.
Omdat we bang zijn voor de dood
volgens de auteurs. Als kinderen
vragen wat er gebeurt als iemand
dood gaat, heb ik daar als vol
wassene alleen antwoorden op
die beginnen met 'ik weet het
niet', 'ik denk' of 'misschien'. Het
echtpaar Messing lijkt zeker te
weten 'dat een mens niet een keer
leeft en dat de dood niet het eind
van het leven is.'
Het boek bestaat uit korte hoofd
stukjes die gegroepeerd zijn rond
negen thema's als Waar is de
dood, Voorbereiden op de dood,
Afscheid nemen en reïncarnatie,
Graven en begraven, enzovoort.
Ronduit angstaanjagend vond ik
de stukjes over schijndood. In tij
den van grote epidemieën werden
lijken snel begraven. Soms te
vets« I
snel, dan vond men in de kist
verkrampt lichaam met
bloedende wonden van de stüS
om uit de kist te komen. 1
gebruj. I
1 waarschuJ
Westerse opvattingen en
ken worden vergeleken met
uit de oudheid, uit Tibet
wordt verteld over de traditil
van de indianen, van eskimo's «3
van 'volkjes' in Indonesië, enzj
voort. Boeddha vergeleek de laa3
ste gedachte met een stier in e»
wei met honderd koeien. Als l2
hek opengaat, komt de stier
het eerst uit. Dan pas de hondei
koeien. Zo gaat het ook met
laatste gedachte. Het is de sterfc
ste gedachte die je hebt. Die
laat je lichaam het eerst en
bepaalt je karakter in een vol|
gend leven. De conclusie is
sterven oefening vergt, want hd
is niet makkelijk om je laatste
dachte altijd een goede te la
zijn.
De auteurs geloven in de pa
psychologie. Voortekenen
voorspellende dromen
wen voor wat er kan
Als we daar serieus
zouden geven, zou ieders leven
heel anders kunnen uitzien i
zou de betekenis van het levi
duidelijker worden. Je moet ei
wel voor oppassen dat je niet al.
les als een voorteken ziet, staat et
als waarschuwing bij, maar ho<
je het verschil ziet, staat er nie|
bij.
De mevrouw van de dood zoalsdt
Messings Elisabeth Kubler-Roa
noemen, heeft ontdekt dat dt
meeste ernstig zieke kinderej
van tevoren weten dat ze dood)
gaan. Ze tekenen vaak vlindet
waarin de ziel wegvliegt,
wordt niet aan het bestaan van
ziel getwijfeld. Die zit met liet
zilveren koord vast aan een om
zichtbaar zaadje in je hart. Enge-
len bestaan, reïncarnatie ook. Ei
is geen ruimte in dit boek voordfl
opvatting dat de dood misschie
gewoon het einde van alles is.
Informatie over de dood kanintt
ressant zijn. Dit boek is ongetwij
feld met de beste bedoelingen ge
schreven, maar het is een vrese
lijk boek geworden. Je krijgt i
emmer vol informatie over
heen, waar je koud van wordt.
M. en M. Messing: 'ledereen gaal
dood'. III. Joyce van Oorscf
Uitg. Elzenga, prijs 27,95
NEDERLAND 1
15.33
16.00
16.05
16.48
17.01
17.15
•J.
ji
IT9.00
f
«19,29
Kerkepad, reportage-serii
journaal
Goeiemiddag!
Kookgek
Passie voor tuinen, mag,
Kunst te kijk, serie over ei
se beeldende kunst
ja, natuurlijk: Nieuw li
deiige serie natuurdocui
over het voortbestaan in di
Angela Groothuizen, mu;
dal
De rijdende rechter, serii
een rechter op tv uitspraakl
conflicten tussen burgers.
journaal/Weeroverzicht
I jo 30 Duel over de grens, tweel
tatoren worden de grens o
n!| zet met een onmogelijke op
21.23 Vreemde praktijken, conif
2i 57 Emergency Room, serie
22.47 Ik zie 'n ster, satirische tall
23.20 Dokument: De passantelf
mentaire over de geschiedt
het anderhalve eeuw oud
delsbladcomplex in Amstercj
00.14)
NEDERLAND 2 I
«J.OO Kijk uit! Afl. 1 t/m 6 (tot 1C
16.10 Kids for Animals, reportai
over het werk van de jeugda
van de dierenbescherming
16.28 Captain Scarlet, poppense
16.58 Mega Top 50
17.29 2Vandaag, actualiteiten
17.30 en 18.00 Journaal;
Sportjournaal en 18.51 Hoi
ten uit het nieuws gevolg:
het weer
119,00 Voor de verandering
19.36 Zoovenirs, reportage-serii
dierentuinen
20.06 Op nieuwe toeren
20.42 Te land, ter zee en in de
De aanhanger wint
21.36 Het project, reportage ov
uniek Nederlands energieprc
21.56 Dit was het nieuws, sal
nieuwsquiz
22.26 Men behaving badly, comi
22.51 EK-Journaal
23.28 Een uitzending van het
Bernhard Fonds/Anjerfonc
23.36 Journaal
23.42 On Line, serie over multi-rrj
ontwikkelingen (tot 00.13)
NEDERLAND 3
07.00 Journaal
07.05 Klokhuis. Herh
07.22 Verhalenverteller
07.29 Ontbijt-TV, actueel magazirj
elk half uur NOS-Journaal
09.00 Journaal
09.05 PP: Uitzending politieke^
tijen: CD
09.08 Kook-tv
09.29 Kruispunt
10.04 American Cinema
11.00 Het geheime leven in uw
informatie
Tekening van Joyce van Oorschot in 'Iedereen gaat dood'
Jubilerende Vereniging in Markiezenhof
Op zaterdag 22 juni begint in Het Markiezenhof in Bergen
Zoom een tentoonstelling van de leden van de 20-jarige Veren
ging Beroeps Beeldende Kunstenaars Zuid-Nederland. Die leden
zijn Trudie Broos, Pam Dekema, Han Deij, Karine Dijkstra, Cot
van den Eijnde, Joris Gaymans, Cilia Grégoire, Gonnie Groen®-
Michael Jepkes, Will Landman, Tonny Landsdaal, Joop Lies®
Jan van Lisdonk, Ad Louwinger, Joke Maan, Mieke le Nobel, J®'
Pieter van Opheusden, Riki Schellart, Adriaan Seelen,
Spaay, Rob ter Steege, Piet Hein Stulemijer, Will Vaes en Mi
Zaat. Geopend dinsdag t/m zondag 11.00-17.00 uur (t/m 25 augl
Surrealisme en bronzen beelden
In galerie De Mollegangen in Bergen op Zoom is een tentoonste''
ling te zien met surrealistische schilderijen van Sylvia Boek
bronzen beelden van Lies Arnold. De expositie is getiteld M
en Ueber Ich. De galerie is te vinden aan de Molstraat 12-14, geo
pend vrijdag 10.00-21.00 uur, zaterdag 10.00-17.00 uur. Dek
toonstelling loopt tot en met 7 juli.
Kunst in de kelder
De Bredase beeldend kunstenaar Marijke Hooghwinkel heeft?'
zaterdag 22 en zondag 23 juni een tentoonstelling getiteld r
TRETTEN DICHTBIJ AREA SECURITY. Ondertitel 'beek®
als silhouetten van herinnering'. De lokatie is de kelder v®
oude muziekschool aan de Haagdijk (ingang achterzijde)-
gaat om een installatie met beeldend werk, geschreven en gesp
ken teksten en diaprojectie. Gesitueerd in de sfeer van ver®
kelderS' iil)O0
Op zaterdag en zondag doorlopend te bezoeken tussen
19.00 uur. Inl. 076 5 202 866.
BELGIË FRANS 1
16.35 Le blamatoscope, kindermac
17.30 Chips, politieserie 18.30 Re
soir, regionale actualiteiten 18.45 Le
tidien des sports 18.55 Maguy, serie
Nieuws 20.10 Les carnets du bourlinc
serie reportages 20.45 Les grandes
les, tv-film. Afl. 2 22.10 Les dernier
ons, documentaire over de laatste Eu
se kolonisten in Zaïre 23.15 Ethnij
muziek: Bandoura 00.10 Laatste n
(tot 00.25)
BELGIË FRANS 2
16.55 Champion's 96, autosportma
17.25 EK voetbal: Kroatië-Portugal
les géants du stade, serie portrette
sporters 19,30 Nieuws 20.00 La me
habite au 21: Filmmuziek uitgevoerd
tet Filharmonisch. Orkest Luik 1
Nieuws 22.20 Les géants du stade,
"Portretten van sporters 22.30 La mu
■tiabite au 21, muziek: Jazz in Luik
'23.30)
DUITSLAND 1
05.30 Morgenmagazin, ontbijttelj
09,00 Heute 09.03 Dallas, soap 09.45'
robic - Mit Freude bewegen, aer
10.00 Heute 10.03 Könige in Afrika,
«ge documentaire 10.50 Hundert Ml.
wetke, kunstbeschouwing: Hieron
Oosch 11.00 Heute 11.04 Das gross-
amusement 12.10 Abenteuer Zoo,
mentaire-serie 12.55 Presseschau
Mittagsmagazin 13.45 Wirtschafts-
gramm 14.00 Tagesschau 14.03 Hö
Persönlich, portretten van bekende
frs- «ngeres Vicky Leandros 14.30
lurbokids, jeugdserie 14.45 Unter
"acnfelsen, jeugdfilm 16.00 Tagess
6-03 Rolle rückwarts, interactieve tq
Olik op tv-programma's van de afgelt
laren 16.30 Alfredissimol, culinair mat
ne met actrice Elke Sommer 17.00
gesschau 17,10 Brisant, boulevardmai
e 17.55 Verbotene Liebe, serie 18.2
Manenhof, serie 18.54 EM extra, ma-
"e 20.00 Tagesschau 20.15 Schwarzv
madel speelfilm 21.55 Exdusiv, repor
er de 24 uur van Le Mans', de zwaï
autorace ter wereld 22.25 Tagesthef
"■00 Dying to Love You, speelfilm 0<
«itmagazin 00.45 The Sinbad Show,
j L Barcelona Connection,
aaadfilm (tot 02.40)
DUITSLAND 2
S. Zie Duitsland 1 13.00 S
«stennis: ATP-toernooi van Halle 1'
nendmagazin met Heute 17.55 Forstl
do n?TU'Jerie 19'00 Heute 1925 H-
daarf er' serie 20-15 Derrick.
K*™21'19 ZDF-Reportage:
mil, vardlent jaarlijks een geschatte
vantrh met det ,ot zinken bren
afval ep0n met a"er'ei soorten schad-
denI'„Waa,ronder nucleair afval. Vaak
enen d,e hierbij toeken zijn ook
Asnptt wapenhandel 21.45 Heute 21
lem ens' 7CltUreel ma3azine 22-50
Drom in! 9enossen, gesprekken
nten in alle delen van de wer
