LIPS 'De jas van vandaag wil ik dragen' :0-TV lerij W. Brail luxe DE STEM GROTE GIDS D3 "Kleintje' extra Kleintje f-59 cm) Black- uis voor het -a'd, ook bij in. Totaal 50 Watt irgave. Easy ïdsbediening. 100,-1 Hans Croiset brengt op eigen houtje 'Jozef in Dothan' van Vondel EXPOSITIES KORT Drie maal Spanjers Zomer in De Verbeelding Hans Rikken bij Molenaars 'Vuurpijlen' in Lokaal 01 Drie exposanten in Pekhoeve Zomerbeelden Beeldhouwers tekeningen IN BEELD Apollohuis in Eindhoven gaat dicht DONDERDAG 30 MEI 1996 W. VERDAAS Voor al uw binnen- eh buiten schilderwerk Tel: 076-58125Rs' igen 135, Breda, 076-5141m7| iniek Maak een reclame met een Het helpt. 459^1 ■mg. of ar 300,.| N R U L en Energie-toets, stil, op 1000 toeren. /IET GRATIS LUXE ELIJK. E BUURT ZIJN DAT: jen, Expert René van Loon, in den Dries, Molendijk 10. osendaal, Expert van Vliet, Dorpsplein 6-7. Zijn leven lang - en Hans Croiset is zestig - eert hij Vondel. Zo maakte hij in 1979 een legendarische Lu cifer bij Het Amsterdamse Publiekstheater en bracht hij in 1988, aan het einde van zijn eerste seizoen als artistiek leider van Het Na tionale Toneel in Den Haag, Gijsbreght van Aemstel. Geen andere toneelleider in Nederland zag in die jaren heil in Vondel. Nu brengt Hans Croiset met zijn eigen gezelschap Het Toneel Speelt Jozef in Dot- han. De première is op dinsdag 4 juni in de Am sterdamse Stadsschouw burg, de schouwburg waar Hans Croiset twaalf jaar geleden bij zijn vertrek als artistiek leider van Het Pu bliekstheater een pleitrede hield voor een 'Nationaal Theater'. Er volgt een tour nee van Jozef in Dothan van maar liefst 120 voor stellingen, onder meer in Breda. Door Ton Verbeeten „Hoe meer Vondel, hoe meer vreugd," lacht Hans Croiset. We verbazen ons allebei over de plotseling oplevende be langstelling voor het werk van Joost van den Vondel (1587- 1679). Naast Het Toneel Speelt komen twee gesubsi dieerde repertoiregezelschap pen in het nieuwe seizoen met een Vondel. Theater van het Oosten speelt in oktober de Vondeltrilogie, een voorstel ling waarin Jozef in Dothan, Jozef in Egypte en Jozef in 't Hof bijeengebracht worden. Het Zuidelijk Toneel brengt in samenwerking met het kleine Vlaamse gezelschap Cie de Koe Lucifer. „Eindelijk gebeurt wat ik na Lu cifer zo vurig hoopte, maar waar niemand, met uitzondering van Karst Woudstra in Vlaanderen, zich aan waagde. Je mag zonder meer van een verrijking van het Nederlands toneel spreken. Ik ben altijd een pleitbezorger van Vondel geweest. (Dat leverde Hans Croiset in 1993 de Duitse Joost van den Vondelprijs op, T.V.). Vondel legde de basis van onze taal, een taal die in 1640 nog in wording was. Hij kon zinnen construeren die tot dan toe nog nooit te horen waren geweest. De Statenbijbel was in 1637, ook het jaar van de Gijsbreght, voltooid. Zie Vondel maar als lid van een rijkscommissie voor de vrijma king van de eigen taal. Je hoort bij hem de weerbarstigheid van een taal die gehoord wil worden, de verklanking van een nieuwe vrijheid. Een vrijheid die Vondel zich ook in ander opzicht permitteerde. De Tachtigjarige Oorlog (1568- 1648) bracht een zekere toleran tie waar het godsdienst betreft. Hij kon het zich veroorloven katholiek te worden. Vervolgens entte hij meer dan twintig stuk ken op bijbelverhalen." Mythen „Nederlandse theatermakers grasduinen naar hartelust in de Griekse mythologie. Zo ongelo og als ik ben, beweer ik toch dat de bijbelse mythen voor ons min stens zo belangrijk zijn als de Griekse. En daar houden we ons dan verre van? Het mooie van het verhaal van Jozef is dat het dui zend jaar lang van vader op zoon verteld werd, terecht kwam in net joodse cultuurgoed en via de joden in de christelijke bijbel, tondel heeft dat verhaal in de 17e eeuw gedramatiseerd en wij vertellen het met de middelen van vandaag in de context van netheden. «ft breng Vondel naar deze tijd zonder dat ik er iets aan veran- oer We spelen echt niet in spij erbroek. Het stuk maakt zelf tndelijk dat het ook nu speelt. °zef in Dothan' gaat over een ®oieel dilemma. Hoe ga je om et affectie en woede in een ge- Z'nwaar een zo autoritaire vader Jacob aan het hoofd staat? et is een stuJ{ ovgr macht en er in Zeer sjokkende dialogen Mensen zijn verbaasd dat die ae Nederlandse literatuur orkomen en dat komt omdat en Vondel niet kent. Het is aan re^ ,?ra Hat te laten zien en ho- tiÜf' SuUk zit vo' bewegingen die var,6 i 06 mensen aan de dwang nut autoriteit proberen te snappen. Die broers die be denken dat Jozef in een put ge gooid moet worden blijken niet puur slecht. Ze hebben een reden voor hun besluit. Ze willen een huis, een familie stichten en die jongen ligt dwars. „Ik doe er heel lang over om in dat oerwoud van alexandrijnen een weg te vinden die tot spelen leidt. En elke keer stuit ik op zo veel problemen, dat ik niets heb aan de ervaringen met de vorige Vondel. Een methode om Vondel te spelen bestaat niet. Maar, ik voel me in zijn werk thuis en daarom breek ik zijn tekst mak kelijker open voor de acteurs. Vondelcompagnie „Denk nu niet, dat mij met Het Toneel Speelt zoiets als een Von delcompagnie voor ogen staat. Mijn ideaal was en is eens in de drie a vier jaar een Vondel te spelen. Het Toneel Speelt richt zich op oorspronkelijk Neder lands repertoire en op spelen in de grote zaal." „Aan dat streven liggen artistiek inhoudelijke uitgangspunten ten grondslag. Wij, mijn vroegere dramaturg bij Het Publieksthea ter Ronald Klamer en ik, hebben geen winstoogmerk. Daar ligt het verschil met de vrije produ centen. Het verschil met het ge subsidieerd toneel is eenvoudig dat wij geen subsidie hebben. Maar, ik repeteer absoluut geen halve seconde anders dan ik al tijd gedaan heb." „Wel wil ik me volstrekt afzijdig houden van de ratrace naar het nieuwe kunstenplan. Dit, Het Toneel Speelt, gaan we langzaam opbouwen. Wij hebben een oor spronkelijke doelstelling en daar ligt ruimte voor open in het hui dige toneelbestel. De collega's van het repertoiretoneel gaan, overigens om heel valabele rede nen, minder op reis. Daar sprin gen wij gretig op in." „Maar we willen tegelijkertijd dat het een organisch groeipro ces is. Daarvoor hebben we een participatie-actie op touw gezet. Dat moet geen vriendenclub worden, maar een groep van mensen die de Nederlandse thea tercultuur aan het hart gaat en bereid is ons op basis van aande len een werkkapitaal te ver schaffen." Bloedserieus In Jozef in Dothan spelen gere nommeerde acteurs als Hans Hoes, Rudolf Lucieer, Jules Croi set, Alexander van Heteren en Hans Croiset zelf. De jonge Francis Broekhuysen speelt de titelrol. Hans Croiset: „Bij wijze van spreken studeert Francis op de dag van de première af aan de Amsterdamse Toneelschool. Hij is het soort aankomend toneel speler dat ik graag zie. Een jon gen die het toneel indrinkt, die bloedserieus alles wil mee maken wat hem kan vormen. En hij is een groot talent. „Hij past in het toneel waar ik voor sta. Het toneel dat zijn con tinuïteit vindt in de grote zalen, maar ook het toneel dat geïm pregneerd wordt door alle ver nieuwingen. Toneel is een bij uit stek aan verandering onderhevi ge kunstvorm. Wie rigide ver nieuwingen negeert, blijft staan in het verleden. De jas van van daag wil ik dragen. Doe ik dat niet dan ben ik bezig een mu seum in te richten. Tegelijkertijd ben je zo vernauwd betrokken bij wat je doet, dat het zaak is ogen en oren naar de buitenwe reld open te houden. Anders ben je druk met het vasthouden van stromend water." Het eetcafé van het Spuitheater in Den Haag loopt ondertussen langzaam vol. De actrice Ariane Schluter komt binnen en vliegt Hans Croiset om de hals. Ze wensen elkaar geluk met de uit verkiezing van Mystiek lichaam, naar de roman met dezelfde titel van Frans Kellendonk, voor het Theaterfestival 1996. Beiden spelen met Jeroen Willems, die even later felicitaties uitdeelt en ontvangt, belangrijke rollen in Mystiek lichaam. Vanavond doen ze de voorstelling voor de eerste keer na de bekendmaking, zondag 12 mei, van de selectie uit het bijna afgelopen theatersei zoen. Ook regisseur Johan Does burg arriveert en toont zich even uitbundig blij als zijn spelers. Hans Croiset speelt in Mystiek lichaam de rol van A.W. Gijsel- hart, de vader van wat hij 'zijn heilige familie' noemt. „Voor het eerst in mijn carrière ben ik de oudste," zegt hij met een grijns. „Tussen al die jonge en jongere mensen heb ik aan den lijve het resultaat van ande re repetitietechnieken ondervon den. Ik onderging een soort om scholing. En in de drie maanden dat we Mystiek lichaam nu spe len heeft de voorstelling zich heel sterk ontwikkeld. Johan Doesburg volgt en begeleidt dat ook. De mensensoort die wij moeten spelen is in die periode zo ingedaald, dat hij een deel van onszelf is geworden." De oprichter van Het Toneel Speelt, de regisseur van Jozef in Dothan en de acteur in Mystiek lichaam kan bogen op een uiterst veelzijdig leven. Want gedurende al deze activiteiten bereidt hij zich ook nog voor op een tweede regie bij de Nationale Reisopera. Na Faust van Charles Gounod enscèneert Hans Croiset in het begin van het komend seizoen Don Carlo van Guiseppe Verdi. Hans Croiset: „De opera maakt mij de koning te rijk. Het is alsof ik in huis opeens een nieuwe ruimte ontdek. Theater, dat is in tellectueel, hersens, logica. Mu- Hans Croiset: „Zo ongelovig als ik ben, beweer ik toch dat de bij belse mythen voor ons min stens zo belang rijk zijn als de Griekse. FOTO ROB HENDRIKSEN ziek spreekt een ander deel van het gemoed aan. Ook het pu bliek, dat toch voor een deel het zelfde publiek is als bij het thea ter, wordt uitgenodigd zich emo tioneler te uiten en durft dat ook. „Muziek was mijn eerste aanra king met cultuur. Als kind van twaalf, dertien jaar hoorde ik veel concerten in het Kurhaus in Scheveningen. Die kon ik op die leeftijd misschien niet verwer ken, maar zij openden wel gevoe ligheden voor een heel leven. Wat de opera mij heeft geleerd is naar het hart toe regisseren en er zijn in elke voorstelling wel een paar acteurs die daarin je gids zijn. Lenie, Nicole en Janine Spanjers houden zich alle drie bezig met moderne kunst. Hun werk is op drie weekenden te zien in Huisga lerie De Nicolaas, Monnikendreef 6 (achter de St. Paulus Abdij) in Oosterhout. Lenie (van 1938) maakt abstracte schilderijen in acryl, Nicole (van 1965) vervaardigt unica's van textiel en schil derijen en Janine (van 1968) houdt zich bezig met fotografie. De expositie is te bezichtigen op 1 en 2 juni, 8 en 9 juni en 15 en 16 juni, van 12 tot 17 uur. Galerie De Verbeelding in Baarle-Nassau heeft in de komende maanden zomerexposities met werk van 20 kunstenaars. Van 6 tot en met 23 juni is het de beurt aan Enric Adserariba, Co van Ass- emma, Henk Eikenaar, Yvon Né, Wim Pieterse en Henk van der Ven. De tentoonstelling belooft 'een reis langs romantische muren nabij de Middellandse Zee en door emotionele landschappen'. Open op donderdag, vrijdag, zaterdag en zondag van 13 tot 17 uur. Waanzin en machteloosheid legt Hans Rikken in zijn expressieve portretten, waarvan een serie is te zien op een expositie bij Gale rie Molenaars, Ginnekenweg 79 in Breda. Er hangen van Rikken ook schilderijen die de natuur tot onderwerp hebben. In dikke, kleurige verflagen creëert hij zijn eigen bloemenpracht. Tot en met 29 juni (open: woensdag tot en met vrijdag van 13 tot 17.30 uur, zaterdag 11 tot 17 uur). Rosan Bosch, Peter Hoste en Sjaak Langenberg tonen hun werk in Lokaal 01, Kloosterlaan 138 in Breda. Bosch geeft het volgende thema 'Vormen van vermaak of bewijs van de stelling dat het le ven onmogelijk is'. Langenberg speelt onder meer met de vraag 'Worden vuurpijlen gezien als je op oudjaarsnacht in nood komt?'. De opening is vrijdag 31 mei vanaf 20 uur met een performance van Frank Prümer. De expositie duurt tot en met 23 juni (do, vrij, za en zo 13-17 uur en do en vrij van 18.30 tot 21.30 uur). Galerie De Pekhoe ve, Dorpsstraat 92 in Ulvenhout, toont werk van de twee Dordtse schilders Ton Haring en Rob van Kooten. Hun stijl heeft het ma- gisch-realisme als uitgangspunt. De derde exposant is Peer Eltink uit Bre da. Van hem zijn ij zeren, stalen en ko peren plastieken te zien. Van 2 juni tot en met 14 juli (open: donderdag tot en met zaterdag van 11 tot 18 uur, zondag van 13 tot 17 uur). Metaalplastiek van Peer Eltink, te zien in De Pekhoe ve in Ulvenhout De zomer blijft uit, maar een goede traditie wil dat in de zo mer beelden bezit nemen van het Tongerlohuys in Roosend aal. De grote zaal, de tuinzaal en de tuin zelf zijn het decor voor een groot aantal beelden in gro te verscheidenheid. Ze lopen uiteen naar onderwerp, materi aal, uitstraling en ruimtelijk heid. Dat kan ook moeilijk an ders als je zeven beeldende kun stenaars bijeen haalt in een re latief kleine omgeving die niks anders met elkaar gemeen heb ben dan dat hun werk voor die ene gelegenheid samen gebracht wordt. In die mêlee zijn er een paar beelden die zich met enige na druk onderscheiden van de mid delmaat die hier nu heerst. Een paar beelden met persoonlijk heid, en dat zijn de stenen beel den van de Rijenaar Adriaan Seelen en de houten reuzinnen van de Bredanaar Dick Fluits- ma. Een beeld is allereerst ruimte. En die is zeker zo belangrijk als de voorstelling of het materiële karakter. Waar de schilder en de tekenaar werken met een ab stractie van de werkelijkheid op een plat vlak, waar ze zich dus beperken tot twee dimensies, ook als ze de indruk van de ech te ruimte willen wekken, daar werkt de beeldhouwer aan een object dat daadwerkelijk in de ruimte staat. Waar geen illusie aan te pas moet komen om een fysiek bestaan te veroveren. Een beeld is, tastbaar en voel baar. Om een beeld moet je heen kunnen lopen, het moet een plaats innemen, dat wil zeggen de ruimte om zich heen domine ren. En niet bij toeval maar dwingend en noodzakelijk. Een beeld zonder kanten, een voor kant, een zijkant, eventueel een achterkant, is geen sculpturaal beeld. Het materiaal, de ruimte en het licht laten het beeld be staan en brengen een contact tot stand met de kijker. Waar je on opgemerkt aan voorbij kunt lo pen bestaat niet echt. Het is opvallend dat zo veel beelden in de grote zaal angst vallig tegen de muren aan gezet of gehangen zijn. Alsof ze door een soort ruimtevrees bevangen zijn. Keurig in het gelid, braaf tegen de muur. Zelfs de opval lende figuren van Dick Fluitsma zijn zo opgesteld dat ze nooit helemaal waarneembaar zijn. Alsof er een kant verborgen moet blijven. Dat is in dit geval geen gebrek aan kwaliteit van het beeld, maar een manier van inrichten die goede beelden on schadelijk maakt. Een opvallend beeld is zijn Ne gerin, een beeld van 2 meter 70 hoog, daterend uit 1985. Het is een uitdrukking van lust en ex- 'De grote negerin' van Dick Fluitsma FOTO DICK FLUITSMA tase, een menselijke ervaring die in de uitgesproken lichamelijk heid een uitdrukking krijgt. Zo- ais er tussen het concrete lichaam en de onzichtbare geest een natuurlijk evenwicht be staat, zo is er hier het evenwicht tussen vorm en bedoeling. Het beeld blijft zichzelf trouw. Het stijgt naar maat boven de mens uit van wie het toch de afbeel ding is. Het beeld wordt daar mee een evocatie van het onein dige gevoel dat het wil oproepen en dat kennelijk groter is dan het bekende lichaam kan ber gen. Het is gehakt en gesneden uit hout en op de voeten, de te pels en de dikke lippen na, on bewerkt gebleven. Een negerin in blank hout. Het lange, hirati- sche lijf draait om zijn eigen as en voert het oog zo de hoogte in. Langs twee borsten die terwille van de beweging niet naast, maar voor de verandering boven elkaar geplaatst zijn. Van Kas Stuart (Bergen op Zoom, 1947) hangen en staan objecten in de zaal die veel te weinig ruimte oproepen. Wat aan de muur hangt, zijn niet meer dan dingen van glas en staal. Ook al spreekt er een dui delijke ambitie uit om artistiek iets tot stand te brengen. Barba ra de Clercq (1948) maakt na tuurgetrouwe beelden, bronzen kopieën van de natuur. Binnen kleine kluten, eenden en reigers, buiten grotere uitvoeringen: een versiering voor de borders. En zo staan de beelden ook alle maal in deze tuin. Ook die van Henk de Jong, beelden die het boerenwerktuig gelijken, van Henny van der Meer, saaie kor ven van gelaste stalen plaatjes, en zelfs de beelden van Adriaan Seelen die zeer de moeite waard zijn zoals ik in deze rubriek eer der heb geschreven, maar die in deze context wegvallen. 't Tongerlohuys, Molenstraat 2, Roosendaal. De beeldenten toonstelling duurt tot 29 juli en is, behalve op maandag, alle da gen open van 2 tot 5. Van de beeldhouwer uit gezien is de tekening een vorm van theorie. Een studieuze oefening, een onderzoek dat noodzakelijk aan de praktijk van het beeld voorafgaat. De ruimte van het beeld moet vooraf gedacht wor den, op papier dus. Het materi aal van de beeldhouwer is te duur, te zwaar, te bewerkelijk om zo maar wat te proberen. Daar dient het papier voor, di rect, eenvoudig en goedkoop. Juist om die materieel grotere vrijheid die de schets biedt, zijn beeldhouwerstekeningen vaak interessant. Je herkent ze on middellijk, aan het zoeken naar massa en volume en vervolgens aan de ruimte die de beeldhou wer zich altijd wil scheppen. Arie Berkulin, belangrijk als beeldhouwer, toont in galerie Resi Muijsers in Tilburg een aantal tekeningen, in de ruimere zin van het woord. Het zijn wer ken op papier met aquarelverf. Ze stellen landschappen voor die hij gezien heeft op Corsica en op het platteland van Frank rijk, in 1992 en 1995. En verder nog enkele mensfiguren. Die menselijke gestalten zijn het meest nabij aan het beeld dat de Door Frits de Coninck beeldhouwer zich droomt. Bij Berkulin zijn het abstracte re ducties van het lichaam. Tegen een platte, gekleurde achter grond zet hij een donkere mens- vorm: romp, benen, armen, die geen enkele poging zijn tot na turalistische weergave maar een puur sculpturale analyse. Dat betekent het zoeken naar volume en massa. Want voordat het beeld überhaupt iets kan verbeelden zal de beeldhouwer zijn materiaal moeten bedwin gen, zo moeten bewerken dat er een relatie ontstaat tussen mas sa, dat is het idee van inhoud en zwaarte van het materiaal, en volume, dat is de omvang en dus de vorm waarin het materiaal zich aandient. Elke beeldhou wer zal een eigen harmonie tus sen die kwaliteiten zoeken en daarin ligt de persoonlijke me dedeling die hij ons wil doen. En waar geen relatie tussen die twee is, mislukt een beeld en wordt het een mededelingloos ding. Er hangen een paar landschap pen die niet direct tot een sculp tuur leiden maar die wel op de manier van de beeldhouwer zijn gebouwd. Berkulin werkt daar in met brede sterke penseelstre ken in donkere waterverf. Een typische tegenstelling tussen de lichtheid van het materiaal en de zwaarte van vorm. Maar elke streek staat, als een object in de ruimte die daarmee vol wordt van zichzelf. De penseelstreken laten zich gemakkelijk associë ren als dingen in het land; als bomen, rotsen, heuvels. En zo wordt de ruimte die Berkulin schept op een blad papier tot een landschap. Er zijn ook wat bladen bij waar je het gevoel van massa mist. Het zijn tekeningen in lichte kleuren, soms zelfs zuurstok- kleuren, die geen enkel idee van ruimte oproepen. De penseel streken zijn wat lege gebaren, zonder massa en zwak van vorm. Dan blijkt de beeldhou wer een tekenaar te willen zijn die de tekening niet voldoende beheerst. Zijn beeldhouwerste keningen zijn toch iets anders. Galerie Resi Muijsers, Nieuw- laridstraat 22, Tilburg. Tot 16 juni. Open woensdag t/m zater dag van 1 tot 5. Van onze kunstredactie Eindhoven - Het Apollohuis in Eindhoven, een van de be langrijkste centra voor heden daagse en geluidskunst, gaat per 1 januari van het volgend jaar dicht. Het bestuur van Apollohuis heeft deze beslis sing genomen als reactie op het advies van de Raad voor Cultuur aan staatssecretaris Nuis de kunstinstelling geen vierjarige subsidie te vers trekken. Het Apollohuis had een subsidie van anderhalve ton gevraagd om ondermeer na het naderende ver trek van directeur Paul Panhuy- sen een nieuwe artistieke staf aan te kunnen trekken. Het bedrag zou een aanvulling zijn op de hui dige subsidie van de Mondriaan Stichting, de gemeente Eindho ven en de stichting Nieuwe Mu ziek Brabant. De Raad voor Cul tuur wil echter eerst meer zich op het nieuwe artistieke beleid en wijst een vierjarige subsidie om die reden af. Hij verwijst het Apollohuis voor een één- of twee jarige subsidie naar de Mond riaan Stichting. Volgens het bestuur van het Apollohuis ontbreekt het de kunstinstelling door het negatie ve advies aan verdere perspectie ven. Daarom is het genoodzaakt de publieke activiteiten van het Apollohuis per 1 januari te beëin digen. Apollohuis-voorzitter André Coenen spreekt van een 'dramati sche beslissing die je helaas ge dwongen bent te nemen. Bij de beleidsmakers, zoals de Raad voor Cultuur, bestaat blijkbaar geen behoefte aan een instelling als het Apollohuis. Wij hebben drie jaar lang strijd gevoerd om dit initiatief overeind te houden. Maar op een gegeven moment moet je er een punt achter zetten'. Volgens Coenen heeft directeur Paul Panhuysen, momenteel ver blijvend in Japan, met het be stuursbesluit ingestemd. „Hij en zijn vrouw hebben zich zestien jaar lang vrijwel om niet uit de naad gewerkt voor het Apollo huis. Op een gegeven moment kun je van hen niet meer vragen om dat nog langer vol te houden" aldus een kwade Coenen. De Apollohuis-voorzitter ziet geen enkele kans om Raad voor Cultuur van mening te doen ver anderen. „Als men zelf het belang van deze instelling niet ziet, dan houdt het op. Ik heb bovendien geen zin meer om voor de zoveel ste keer het hele circuit te gaan aflopen en als een schooier op de grond te moeten gaan liggen voor subsidie."

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1996 | | pagina 23