Cyprus wordt met plakband
bij elkaar gehouden
Pla
pinkstere
Zeeuwse M'
DE STEM
BUITENLAND
Vakantie-eiland
wordt verteerd
door haat
De vrede kost
elk jaar 45
miljoen dollar
Wachten op de
Neo-Cyprioot
Duitse duiker
rHakt onwel
DINSDAG 28 MEI 1996
Grieken en Turken, het is
water en vuur. Die haat
leidt tot voortdurende
spanning binnen de Navo
waarvan beide landen lid
zijn. De ruzie leidt bo
vendien tot poblemen
binnen de Europese Unie,
waarvan Griekenland lid
is en Turkije graag lid wil
worden. Steeds weer
dreigt een oorlog uit te
breken rond minuscule
eilandjes in de Egeïsche
zee. En op Cyprus voor
komen troepen van de
VN al sinds 1964 dat er
opnieuw een gewapende
strijd losbarst tussen
Griekse en Turkse Cypri
oten.
Over niet al te lange tijd
beginnen de onderhande
lingen over aansluiting
van Cyprus bij de Euro
pese Unie. Zullen die on
derhandelingen een op
lossing naderbij brengen
voor het verdeelde ei
land? Misschien kan de
hoop gevestigd worden
op de neo-Cyprioten, die
geen aansluiting meer
wensen bij Griekenland
en de Turken hun federa
tie gunnen.
Door Aad Jongbloed
APHRODITE IS er geboren, de
godin van de liefde. En dat kan er
nooit de reden van zijn dat al
sinds 1964 troepen van de Vere
nigde Naties op het eiland Cy
prus aanwezig zijn om moord en
doodslag te voorkomen.
„Als we vandaag wegtrekken",
zegt de permanente vertegen
woordiger van de VN op Cyprus,
Gustave Feissel, „breekt morgen
ochtend om zeven uur een bur
geroorlog uit."
De hoofdstad Nicosia is een ver
deelde stad, zoals ooit Berlijn, en
er staat midden in een hoofdstad
aan weerszijden van een buffer
zone een wachtpost achter ver
sterkingen met zandzakken.
Overdag staat er alleen aan
Grieks- Cypriotische zijde een
wachtpost en is aan Turkse zijde
niemand te zien, maar 's nachts
staat er ook een Turkse wacht
post op twintig meter afstand van
zijn Grieks-Cypriotische collega.
Ze zien elkaar, maar groeten ze
elkaar wel eens? „Nee", zegt de
Grieks-Cypriotische soldaat met
grote stelligheid en duikt weg in
een lach om zoveel onnozelheid.
Cyprus, vakantie-eiland vol
schoonheid, maar verdeeld door
haat.
Huisgehouden
Het gaat dus niet goed met Cy
prus en het zal waarschijnlijk
nooit meer goed komen. Ook hier
heeft de geschiedenis dusdanig
huisgehouden dat de toekomst
een duistere vlek blijft. Een ge
schiedenis die contouren ging
krijgen toen admiraal Lord John
Hay op 13 juli 1878 in naam van
koningin Victoria het eiland in
bezit nam. De Britse vlag werd
gehesen en daarmee was het pleit
beslecht.
Het is een feit: met de Britse be
zetting kwam een eind aan een
eeuwenlang isolement van het ei
land en een deel van de bevolking
kon snel uit de spelonken van de
middeleeuwen treden. Er werden
scholen opgericht, er kwamen
ziekenhuizen en in ijltempo werd
het eiland gemoderniseerd. Er
kwam een spoorweg, de havens
werden toegankelijk gemaakt
voor grote schepen. Het bestuur
bleef enigszins in handen van de
Cyprioten want ze hadden in
vloed op bepaalde besluiten.
De modernisering had overigens
alleen invloed op de inwoners
van de grotere steden. Op het
platteland, waar het brood ver
diend werd op de akkers of in de
kopermijnen, was en bleef de ar
moede groot. In Londen lagen ze
daar niet wakker van. Cyprus
werd alleen begeerd vanwege zijn
strategische positie. Het was im
mers vandaar dat het verkeer op
India via het Suez-Kanaal kon
worden gecontroleerd en het was
vanaf Cyprus dat Rusland in de
gaten gehouden kon worden.
Pas in de Tweede Wereldoorlog
veranderde de situatie op Cyprus
drastisch. Er werden steeds meer
troepen gestationeerd en dat
bracht niet alleen leven in de
brouwerij maar het leverde het
eiland ook flink economisch ge
win op.
In de vijftiger jaren ontstond bij
de Griekse Cyprioten de hang
naar enosis, aansluiting bij Grie
kenland wat ze probeerden te be
werkstelligen door een guerilla
tegen Britse troepen.
De Britten trachtten dat te stop
pen, maar hun pogingen leidden
tot een regelrechte oorlog tussen
de Griekse en Turkse bevolking
van het eiland. Het directe gevaar
daarvan was weer dat er binnen
de Navo tweespalt ontstond -
bijna oorlog - tussen Grieken
land en Turkije. Londen kon niet
Een totaal verlaten dorp op Cyprus.
anders dan gaan onderhandelen.
Op 16 augustus 1960 eindigde de
Britse heerschappij van Cyprus.
Makarios
Aan de onafhankelijkheidsver
klaring was dus het nodige voor
af gegaan. In 1950 had een nog
jonge geestelijke, Makarios, een
referendum georganiseerd waar
van de uitslag was dat 96 procent
van de bevolking aansluitingtmet
Griekenland voorstond. Waar
schijnlijk was er geknoeid met de
cijfers, want de enosis behoorde
eigenlijk alleen tot de wensen van
de intelligentsia en het moslim
gedeelte van het eiland voelde
daar al helemaal niet voor. Vanaf
1954 had Griekenland de zijde
van de Griekse Cyprioten geko
zen en in 1956 verklaarde Turkije
dat Cyprus gezien zijn ligging
Turks moest zijn. En daarmee
ontstond dan een internationaal
conflict, daarmee ontstond de
kwestie Cyprus, niet in het minst
dankzij Makarios.
Historici wijzen erop dat
(aarts)bisschop Makarios een
fout maakte die tot heden door
werkt, toen hij met zijn vriend
generaal Georgios Grivas in 1955
besloot geweld te gebruiken om
de enosis te bereiken. Op 1 april
1955 werd Nicosia getroffen door
een aantal bomaanslagen, op
geëist door de Nationale Organi
satie van de Cypriotische Strijd
(EOKA).
Als antwoord op deze aanslag en
andere terreurvormen besloten
de Britten tot de instelling van
anti-terreureenheden, samenge-,
steld uit Turkse Cyprioten, die
juist niet voor enosis, maar voor
taksim waren, voor opdeling van
het eiland tussen Griekse en
Turkse Cyprioten.
Burgeroorlog
Het kon niet uitblijven, op 7 juni
1958 na een aanslag op een Turks
perscentrum in Nicosia, begon
een burgeroorlog. Cyprioten
vochten tegen Cyprioten, kerken
en huizenblokken werden in
brand gestoken, oogsten ver
woest, het eiland van Aphrodite
werd een slagveld.
Op internationaal niveau dreig
den Griekenland en Turkije
slaags met elkaar te raken. De
Navo raakte intern sterk ver
deeld en de VS moesten Ankara
en Athene in toom houden. Na
een groot diplomatiek offensief
verklaarde Makarios niet langer
aansluiting na te streven, werden
er handen geschud en papieren
ondertekend, werden Grieken
land, Turkije en Groot-Brittan-
nië de 'garantie-mogendheden'
en werd Cyprus een onafhanke
lijke staat, zij het dat het uit een
Grieks-Cypriotisch en Turks-Cy
priotisch deel zou bestaan en dat
er een stelsel kwam waarbij geen
van de twee partijen tekort ge
daan kon worden.
Het was op 16 augustus 1960 dat
de internationale grootmachten
Cyprus zijn onafhankelijkheid
garandeerden. Op het feest dat
dit bezegelde stonden president
Makarios en vice-president Fazil
Kü9ük, unaniem door hun bevol
kingsgroepen gekozen, broeder
lijk naast elkaar. De toekomst
leek mooi.
Maar aan het einde van 1963 wil
de Makarios plotseling een ver
reikende verandering van de
grondwet waarmee Turkse Cy
prioten veel van hun gegaran
deerde rechten kwijt zouden ra
ken.
Tijdens kerst 1963 braken onge
regeldheden uit. In de zomer van
1964 werden meer dan 500 men
sen gedood, duizenden sloegen op
de vlucht en aan de gevechten
kwam pas een eind toen in 1964
een VN-vredesmacht arriveerde.
Opnieuw was ternauwernood een
oorlog voorkomen tussen de Na-
vo-partners Griekenland en Tur
kije.
Kolonelsregiem
Pas vanaf 1968 werd alles wat
normaler en dat had alles te ma
ken met het feit dat in Athene een
De hoofdstraat van Nicosia houdt plotseling op. Achter de barrière ligt het Turkse gedeelte van het
eiland.
Overal staan borden van de Verenigde Naties die het Turkse van
het Griekse deel van Cyprus scheiden.
kolonelsregiem zetelde waar Ma
karios zich fel tegen keerde. Ster
ker nog, Makarios verleende asiel
aan Griekse democraten en de
junta probeerde de aartsbisschop
zelfs te vermoorden.
Op 15 juli 1974 werd Nicosia op
geschrikt door granaatvuur. Ter
roristen en soldaten die de junta
wèl steunden, deden een aanval
op het presidentieel paleis. Ma
karios, hoewel door de Griekse
radio dood verklaard, wist te ont
snappen. Niettemin werd door de
junta Nikos Sampson, een man
die te maken had met de massa
moord op Turken tijdens de bur
geroorlog, benoemd tot presi
dent. Op 20 juli pleegde Turkije
een invasie ter bescherming van
Turkse onderdanen. De troepen
slaagden er snel in een gebied ten
noorden van Nicosia in bezit te
nemen, sindsdien het Turkse ge
deelte van het eiland.
De oorlog van 1974 veranderde
Cyprus radicaal. Sinds dat jaar
verdeelt een daadwerkelijke bar
rière het land en wonen Griekse
en Turkse Cyprioten volkomen
gescheiden van elkaar. In het
Turkse gedeelte is nog steeds een
Turkse bezettingsmacht en nog
steeds is er een VN-vredesmacht
gelegerd.
Oplossing
Is er een oplossing? Moet er geen
oplossing komen nu Cyprus aan
de vooravond staat van onder
handelingen over toetreding tot
de Europese Unie?
„De status quo is niet accepta
bel", zegt de speciale vertegen
woordiger van de VN, de Ameri
kaan Gustave Feissel. „Alles
wordt hier bij elkaar gehouden
met plakband. Er worden pogin
gen ondernomen om de twee
communes hun problemen te la
ten oplossen en een weg te vinden
om weer samen te leven. Bij elk
nieuwe pogingen plannen te be
spreken stuiten we op verzet. Zo
houden de Grieks- Cyprioten
vast aan één man één stem (waar
mee ze de meerderheid hebben),
terwijl de Turkse Cyprioten zeg
gen: één stem per bevolkings
groep, dus gelijke rechten voor
beide partijen."
Feissel weet niet of hij hoopvol
kan zijn. „Er is geen nieuw plan
nodig. Het plan dat we hebben
voor een oplossing naar Zwitsers
model, wacht alleen op de poli
tieke wil en de hulp van zowel
Griekenland als Turkije. De op
lossing ligt om de hoek, maar of
we zover komen weet ik niet."
Eigendommen
„Als er ooit een einde komt aan
het probleem-Cyprus", aldus de
commandant van de VN-vredes-
macht, de Finse brigade-generaal
Ahti Vartiainen, „dan gaat het
regelen van de eigendommen tot
de grote vraagstukken behoren.
Willen de mensen terug? Hoe kan
dat gebeuren? En willen ze niet
terug, wie vergoedt hun de ach
tergelaten eigendommen, de hui
zen, het land?"
De speciale VN-vertegenwoordi-
ger Feissel denkt dat met territo
rium-afspraken tussen beide
groeperingen al veel van de ei
gendomsrechten kunnen worden
opgelost. Als er een groter deel
komt voor de Griekse Cyprioten
dan kunnen veel van hen al terug.
De rest kan gecompenseerd wor
den. Dat kost geld, zeker, maar
geld is altijd het minste van de
problemen."
Vermisten
Er is een andere kwestie, die
hoogst actueel blijft omdat geen
van de partijen een dag voorbij
laat gaan zonder de ander eraan
te herinneren: die van de vermis
te personen. Vorig jaar bestond er
nog een lijst van vermiste perso
nen van 1.493 Griekse Cyprioten
en 511 Turkse Cyprioten, mannen
en vrouwen die in de twee oorlo
gen, die van 1964 en 1974, ver
dwenen. Ze zijn, uiteraard, dood.
Maar elk van de twee partijen
eist van de ander dat ze aangeeft
hoe de mensen omgekomen zijn,
waar ze zijn begraven. En geen
van de partijen is daartoe in
staat.
De oorlogen hebben de mensen
eenvoudigweg van de aardbodem
doen verdwijnen. Hun lijken zijn
in massagraven gedumpt of snel
begraven in de berm van een weg.
In de hoofdstraat van Nicosia,
vlak bij de uit planken en zand
zakken bestaande barrière met
het Turkse gedeelte is een ge
bouwtje met daarin de foto's en
namen van vermisten, het ge
bouw van de verdwenen hoop.
„Er is geen enkele indicatie dat
iemand van hen nog in leven is",
zegt de vertegenwoordiger van de
VN, Gustave Feissel, „maar met
de lijsten willen de partijen
steeds weer aantonen wat de an
deren hebben misdaan."
Toeristen
Het Turkse gedeelte in het noor
den (37 procent) is verreweg het
armste van Cyprus, voornamelijk
doordat er geen toeristen komen
en de prachtige lange stranden
verlaten zijn. En dat de aanvoer
van producten van elders - met
uitzondering van die uit Turkije -
lamgelegd is.
De werkloosheid is overigens be
trekkelijk laag, maar dat komt
vanwege het grote aantal ambte
naren (20.000 op een bevolking
van 165.000). De armoede is wel
groot, omdat de munt is gekop
peld aan die van Turkije met een
gemiddelde jaarinflatie van ze
ventig procent.
De oudste afbeelding
Aphrodite, godin van
FOTO'S EINDHOVENS DAGBLAD
De EU heeft in het vooruitzicht
gesteld op termijn te
handelen over toetreding van Cy
prus, eventueel los van de vraag
of dan de opsplitsing al is o
lost. Het zal de problemen
verminderen. Ankara met
grote invloed op het Turkse
deelte van Cyprus zal weinig po
sitiefs bijdragen aan de onder
handelingen zolang het zeli niet
tot de EU wordt toegelaten.
Pseudo-staat
EU-commissaris Hans van den
Broek heeft laten weten dat Cy
prus niet door Ankara
mag worden, maar hij verteldeer
niet bij wat er gedaan kan wor
den als dat toch gebeurt, De
Griekse Cyprioten zullen van hun
kant moeten erkennen dat erook
een Turks volksdeel op het eiland
is en dat zal ze moeilijk vallen.
Nu nog spreken ze en schrijven ze
over de 'pseudostaat in het noor
den' als ze het over het Turksege-
deelte hebben. VN-vertegen-
woordiger Feissel is toch hoop
vol.
„Er is nog ontzettend veel tijr
voor de onderhandelingen met
Europa beginnen, zeker nog twee
jaar. Iedereen beseft dat er met
aansluiting bij de EU een nieuw
Cyprus kan ontstaan, waar niet
alleen voortdurend naar het ver
leden wordt gekeken. Als Cyprus
lid wordt van de EU voor er een
interne oplossing is dan houdt
dat een gevaar in voor alle par
tijen en zij weten dat. Ik denk dat
met het vooruitzicht van een EU;
lidmaatschap beide kanten hard
zullen willen werken aan een op
lossing."
Een redelijke oplossing wordt ge
zien in het kanton-systeem van
de Zwitsers. De kantons
echter geen eigen soevei
en als er iets is wat de Turken on
der leiding van hun president
Denktas willen dan is het soeve
reiniteit.
Maar het grote verlangen naar
aansluiting bij Griekenland is
de Griekse Cyprioten aan 1
verdwijnen en in het Turkse j
deelte, zeker door de voortduren
de bezetting van Turkse troepen,
is de aversie tegen Ankara groei
end. Wellicht groeit hieruit
nieuwe Cyprioot, die van het ei
land weer een eenheid kan
ken. Op de slechts drie jaar
universiteit (vroeger werd
voornamelijk in Londen ges"1'
deerd) lijkt die neo-Cyprioot1
ontwikkeling.
VN
Inmiddels verblijft op Cyprus''
32 jaar lang een VN-vredes
macht, die de internationale t
meenschap 45 miljoen dollar f
jaar kost. „Een peuleschil ,n
Gustave Feissel. „De VN betal
daar nog niet de helft van,der-
wordt betaald door Griekenlaï
en Cyprus zelf. Als je voor
bedrag de vrede kunt bewa
dan is dat goedkoop."
De 1.200 man (Argentijnen, 6"
ten, Oostenrijkers en Ieren'',.
er zitten, houden 24 uur per
de groene zone, de buffer van
kilometer in de gaten. Per
kopter, per auto, te voet,
geen vrede", zegt brigade-g
raai Vartiainen, "officieel
alleen nog een wapenstilstan
Gemiddeld drie keer per
wordt er een incident ëe"'T i,
dat varieert van opzetten]
grens overschrijden tot mui
oefeningen in verboden geb'
megaaljagenindebrdf<
„Het is vaak uitlokking z
generaal, „kijken hoeverjc
nen gaan. We lossen dat
te voortvarendheid op-
dus en met woorden, want;
middelen hebben we niet.
Van onze verslaggever
Ïterneuzen/Middelburg - Zee
land heeft het afgelope
weekend tussen de250.000e
275.000 vakantiegangers ov
de vloer gehad. Naar scha
ting de helft van hen kwa
uit Duitsland.
Van onze verslaggever
Terneuzen - De Zeeuws
industrieën moeten hu
overschotten aan grond- e
hulpstoffen en energie va
elkaar overnemen in plaat
van ze af te fakkelen of o
een andere, onvoordelige
milieu-onvriendelijke ma
nier te verwerken.
De uitwisseling en/of hergebrui
van zogenaamde rest-strome
betekent dubbele winst. Het i
lieu wordt gespaard en voor h
bedrijfsleven kan het een aa
zienlijke kostenbeparing opleve
ren.
Het opzetten van zo'n gestruct*
reerd uitwisselingssysteem tu
sen bedrijven onderling is e~
van de vele ideetjes die
Zeeuwse Milieufederatie lancee
om in Zeeland tot een duurzaa'
industriebeleid te komen. De
sie van de ZMF, uitgewerkt
een notitie, komt donderdag a
bod tijdens een studiedag in Mi
delburg. De ZMF vindt dat
provincie een voortrekkersr
moet vervullen om de planne
van de grond te tillen.
Aanbevelingen
De ZMF constateert dat het i
Zeeland slecht is gesteld met
integratie van milieu en econ
mie. Anders gezegd: er wordt b
allerlei productieprocessen, ui
breidingsplannen en investeri
gen veel te weinig gedaan om h
milieu te sparen. Zeeland hee
weliswaar zijn eigen milieub
leidsplan: Kerend Tij. De pra"
tijk leert dat milieudoelstelli
gen, ook landelijk, zelden word
gehaald. De provincie schiet vo
gens de ZMF te kort in het steil
van milieuvoorwaarden en e
controle op de naleving daarva
In de notitie komt de ZMF m
zeventien gedetailleerde en pra'
tijkgerichte aanbevelingen vo
de Zeeuwse bedrijven, de have
schappen de provincie en wete
schappelijke instellingen. Ze 1
pen uiteen van een optimale b
nutting van de industrieterre
nen, en beperking van emiss
door een goed systeem van b
drijfsvervoer op te zetten tot to
passing van alternatieve energi
bronnen.
Het idee voor het hergebruik v
reststoffen is niet nieuw. In D
nemarken vindt al sinds enkel j
ren uitwisseling tussen een b
perkt aantal bedrijven plaats. I
het Rotterdamse havengebied
daar inmiddels ook ervaring m
opgedaan. Daar is ook al gekek
naar het gezamenlijk gebru'
(utility-sharing) van gemee
schappelijke voorzieningen zoa
warmtekrachtcentrales en rese
ve-stoomvoorzieningen.
Hergebruik
hl Zeeland zijn mogelijkheden
over. De cokesfabriek in Sluis
bijvoorbeeld fakkelt vrijkome"
ookesgas af maar dat kan bij e
betere toepassing aardaas ve
vangen.
Dat geldt ook over afvalwat
Het een bepaalde kwaliteit d
bbf hergebruikt kan worden.
MF geeft een 0pS0mming v
Producten en stoffen die bij h
ae bedrijf overbodig zijn ma
fen ander bedrijf goed kan g
ruiken. Het gaat dan onderme
m kalk (restproduct van Hy
Jp1' hulpstof voor Zuid-Chemi
Hanoi (product van Do
grondstof voor metaalbewerke*
f bedrijven), bioslib, afvalgla
etc^uur, zwavel-producte
^an onze verslaggever
?°es Een inwoner uit Oberha
(Duitsland) is afgelop
m»J7 in de problemen gek
aar, u n kfi in de Oosterschei
<Z 7 duiken was. De man we
snol °mdat hij vermoedelijk
ter r,Vailai een diePte van 30 m
de t„aar 0PPervlakte probee
Ono ®erfken- De duiker is in h
odvb6 ^deziekenhuis in Go
Pgenomen.
