Kannibalisme uit liefdespassie De inflatie van de literaire prijs Een weg door een dorp KINDERBOEKEN De Maand van het Spannende Boek Wij zijn homo, leuk hè! pESTEM BOEKENGIDS Nieuwe roman van Kroatische schrijfster Slavenka Drakulic Toekenning Libris Prijs wordt een soort Songfestival DONDERDAG 23 MEI 1996 D2 Het Spannende Boek van de Amerikaanse misdaadschrijfster Elisabeth George verschijnt in een oplage van 347.000 exempla ren. Betrapt i^ tijdens de Maand van het Spannende Boek gratis verkrijgbaar bij aankoop van 29,50 aan boeken. De zevende editie van de Maand van het Spannende Boek heeft plaats van 23 mei tot en met 30 juni. De organiserende CPNB (de boekwinkels) wil met de Maand van het Spannende Boek vooral mensen bereiken die af en toe een boek lezen. Uit onderzoek blijkt dat onregel matige lezers, als ze lezen vaak kiezen voor een spannend boek. Een enquête onder boekverko pers over de Maand van het Spannende Boek 1995 leerde dat 60 procent van de winkels een hogere omzet boekte dan tijdens de editie 1994. Eén op de vijf winkels scoorde vorig jaar zelfs een stijging van meer dan 10 pro cent. Tijdens de Maand van het Span nende Boek wordt ook de Gouden Strop 1996 toegekend aan het beste Nederlandstalige spannen de boek. De jury onder voorzit terschap van Jacomijn de Raad van de Volkskrant, heeft vijf kan didaten bekendgemaakt. Dat zijn De sluipschutter (Bert Muns), Babyface-King en de Moord- transfer (Tomas Ross), Koerier voor Sarajevo (Tomas Ross), Claim (Charles den Tex) en Rafels (Peter de Zwaan). Opvallend is dat Tomas Ross met twee boeken is geselecteerd. De auteur won de Gouden Strop al in 1987 voor zijn boek Bèta. De jury koos de vijf boeken uit veertig misdaadromans en -ver- halenbundels die in de periode half mei 1995 tot half mei 1996 verschenen. De juryleden, die re delijk tevreden waren over het niveau van de inzendingen, ma ken 20 juni bekend welke schrij ver de Gouden Strop wint en de daaraan verbonden 25.000 gul den mee naar huis mag nemen. De afgelopen twee jaar ging de Gouden Strop naar respectieve lijk Maarten 't Hart (Het woeden der gehele wereld) en Tim Krab bé (Vertraging). Die bekroningen veroorzaakten nogal wat commo tie. Critici vonden dat de win naars misdaadschrijvers moesten zijn in plaats van literaire au teurs. Na de omstreden toeken ning heeft het Genootschap Ne derlandstalige Misdaadauteurs het juryreglement verfijnd. Dat betekent dat de inzendingen nu moeten vallen binnen het interes segebied spannend boek: thril lers, misdaad, detectives, horror, avontuur, oorlog en spionage. Door Marjan Mes Kannibalisme uit liefdespassie; W klinkt luguber en onvoorstel baar, maar de Kroatische schrijf- er Slavenka Drakulic weet de motieven van de vrouw, die abso luut is in haar verlangen om haar ■uuuiaar volledig te bezitten, in- ™ukwekkend te analyseren. De aerlandse uitgave van De Wauw die haar minnaar opat is e eers'e (door Reina Dokter) maalde editie van deze oor spronkelijk in het Kroatisch ge dreven roman. rakulic werd ook in ons land aoral bekend door de roman "meren Huid, waarin zij achtte om een gecompliceerde ^(^"dochterrelatie te be kijven vanuit een 'lichamelij- i: i I* Lichamelijke passie en ni„aamstaa' zÜn °°k iu haar roman belangrijker dan 8 proken communicatie tussen geliefden. Zij spreken eikaars met omdat hij een Braziliaan is W een ^00'se- 'Het lichaam enige instrument voor een verstandhouding want Zï!n zo> met behulp van het am, kon ik de taal van onze v begrijpen.' Eeliïu-akubc (1949) is de onmo- - ,.'™eid tussen verwanten of den om werkelijk diep en u !n taa* te communiceren Mt i^k thema- Het be" ook voor een belangrijk deel deze roman en het laat zich raden dat het boek daardoor niet alleen een liefdesroman is met een thrillerachtige plot, maar ook een literaire constructie, die het menselijk tekort en het begrip taal wil analyseren. Rituelen Omdat Drakulic's vorm en taal elegant zijn en rituelen een be langrijke rol spelen in het psy chologische bewustwordingspro ces van de vrouwelijke hoofdper soon is het macabare slot niet echt huiveringwekkend, hoewel de lugubere handelingen van de vrouw zeer realistisch worden beschreven. Voor de oorlog in voormalig Joe goslavië was Slavenka Drakulic een vooraanstaand journaliste in haar land. Haar verhalenbundel Hoe wij het communisme over leefden was een geestig, mooi ge observeerd verslag over het ge wone dagelijkse leven in een staat met een absurd, vervreem dend politiek systeem. Het was superieure journalistiek met een gevoelige, intelligente pen ge schreven. Drakulic's journalistieke métier - tegenwoordig werkt zij vanuit Wenen en Zagreb als freelance journaliste voor de BBC en bui tenlandse bladen - is ook in De vrouw die haar minnaar opat niet geheel afwezig. Het thema van het kannibalisme heeft zij blijk baar ontleend aan een krantebe- richt over een jonge Japanner die in 1981 zijn Nederlandse vrien din in Parijs had gedood, haar lijk in stukken gesneden en be paalde delen ervan had veror berd, 'vanuit de bezetenheid een ander menselijk wezen helemaal te bezitten.' Antropoloog Ook andere vrij recente gevallen van kannibalisme komen journa listiek aan de orde. Deze voorval len sterken de ik-figuur in haar verlangen om haar minnaar te doden en te consumeren. Haar Braziliaanse minnaar is dan ook een antropoloog die onderzoek doet naar kannibalisme. Zijzelf is een Poolse literatuurwetenschap per. Het tweetal is met een beurs in New York waar zij elkaar ont moeten en onmiddellijk een beze ten relatie krijgen, waaruit geen terugweg meer mogelijk is. De man, José, is getrouwd in Sao Paolo, heeft een zoon, terwijl zijn vrouw opnieuw zwanger blijkt. Wanneer hij zijn echtgenote tus sentijds bezoekt, realiseert zijn achtergebleven Poolse geliefde zich wanhopig dat hij terug zal keren naar zijn gezin, omdat hij mentaal te zwak is om voor haar te kiezen. De minnares zal echter niet toestaan dat zij ooit uit el kaar zullen gaan. Geinspireerd door het ritueel van de katholieke eucharistie waarin de hostie gelijk staat aan het con sumeren van mensenvlees besluit de Poolse om haar geliefde in zijn slaap te doden, het lichaam in stukken te snijden en bepaalde delen op te eten, teneinde hem 'voor altijd in haar lichaam opge sloten te hebben.' Zonde kan dit in haar ogen niet zijn, omdat het voor haar een heilig ritueel is. Superieur Het verhaal wordt in een superi eure stijl verteld, waarbij de te rugblikken naar de jeugd van de Poolse vrouw tot het mooiste, want gevoeligste, proza van het boek behoren. De analyse van haar overwegingen om tot zo'n rigoureuze daad te komen, is knap, maar kwam op mij toch als bedacht over, waardoor ik uitein delijk niet helemaal overtuigd of meegesleept werd. Net als bij Marmeren Huid miste ik opnieuw de erotiek en ontroe ring die toch onmiskenbaar ho ren bij een grote lichamelijke passie, zoals die hier centraal staat. Maar ik ben er ook van overtuigd dat heel veel lezers dit virtuoze boek geboeid zullen ver slinden, om een toepasselijke term te gebruiken. Slavenka Drakulic: 'De vrouw die haar minnaar opat'. Uitg. De Prom. Prijs 34,90. Slavenka Drakulic foto de prom Door Muriel Boll 'Kijk, als je kunt, tussen de wol ken door naar beneden en zie piepklein in de diepte een squaw met hoogblond geverfd haar rooksignalen de lucht in sturen. Lees de berichten in grijze afge meten pluimpjes. Als het goed is ontcijfer je de volgende woorden: hier-zijn-de-spullen-die-je-hebt- laten-liggen. Probeer het gezicht van die squaw te zien. Het is ons mam.' In deze ironische en luchtige stijl is Gebr. geschreven, het nieuwste boek van Ted van Lieshout. Het gaat over een tragedie, want zo mag je de dood van een veertien jarige, Marius in dit geval, toch wel noemen. Zijn broer Lukas is op dat moment vijftien jaar. Een half jaar later, op de dag dat Marius vijftien jaar zou worden, wil zijn moeder zijn spullen ver branden om ze hem in rook ach terna te sturen. Ze heeft die niet nodig om zich hem elke dag te herinneren. Lukas wil verhinde ren dat ze het dagboek van Ma rius ook verbrandt, dan lijkt het net of de gedachten van Marius in het vuur gegooid worden. Om het geschrift te redden, gaat Lukas er in schrijven. Dan is het niet meer alleen van Marius. Buiten is het carnaval, daarom begint Lukas met 'Alaaf Maus' en gaat verder met 'Dit is niet het begin. Dit is het eind van jouw dagboek. Ik ben naar je kamer geslopen en heb stiekem in de la den van je bureau gezocht tot ik je dagboek vond. Dat heb ik mee gesmokkeld, opengeslagen en doorgebladerd tot de eerste lege bladzijde, en toen ben ik gaan schrijven. Nee, ik heb niet gele zen wat jij geschreven hebt. Echt niet. Eerlijk niet.' Om te voorkomen dat zijn moe der de bladzijden van Marius er uit scheurt en alsnog verbrandt, gaat Lukas later tussen de regels van Marius in schrijven. Hij ont komt er dus niet aan te lezen wat zijn broer geschreven heeft. Lu kas voelt zich zo aangesproken dat hij er direct zijn commentaar op geeft en zo ontstaat er een boeiend en indringend gesprek tussen de broers over wat ze de laatste anderhalf jaar hebben meegemaakt. Op een dag schrijft Marius dat hij een brief heeft gevonden, waarin Lukas aan zijn ouders schrijft dat hij meer van jongens houdt dan van meisjes. 'Waar haal jij het recht vandaan om zulke leugens over mij hardop te schrijven? Blijf met je fikken van me af!' en '...Je hebt een idioot kladje van mij gestolen. Gestolen!'... 'Ik weet niet of ik nog wel zin heb om je dagboek te redden,' reageert Lukas nijdig. Uiteindelijk kan hij natuurlijk niet onder de waarheid uit en geeft hij toe dat hij homo is. Tot zijn verbazing blijkt Marius ook homoseksueel te zijn, en niet uit naaperij, maar echt. Alleen heeft Marius heeft er veel minder moeite mee om ervoor uit te ko men. Hij is populair op school, gaat op zijn gevoel af en ontdekt pas als hij op een jongen verliefd wordt, dat hij homo is. Marius fantaseert dat Lukas en hij op een dag naar 'ons pap en mam' zouden huppelen om het nieuws te vertellen: 'Wij zijn allebei ho mo, leuk hè.' Dan zouden ze een reden hebben om weer net als vroeger broertjes te zijn. Lukas daarentegen weet al van jongsaf aan dat hij anders is. En wie anders is, wordt gepest en daarom is het belangrijk dat zijn geheim geheim blijft. Hij houdt zelfs zijn broer op afstand. En zijn ouders, want Lükas voelt zich ook schuldig dat zij van hem geen kleinkinderen zullen krij gen. Zo komen de twee heel. ver schillende karakters van de broers prachtig en dicht naast el kaar tevoorschijn. Marius gaat intussen langzaam dood aan een ziekte waardoor zijn hele lijf steeds erger gaat trillen. Ook praten en denken gaat steeds moeilijker. Lukas schrijft een aangrijpend verslag over de laatste dagen van Marius. Het heeft dezelfde sfeer van een gedicht dat Van Lieshout eerder maakte over zijn broer: 'Aan de randjes ging hij langzaam dood./Ik zag het door de lakens heen en wilde vragen/of hij pijn had, maar ik durfde niet...Ik streelde zijn wang en zweeg en wij keken/een beetje langs elkaar heen, bang/voor onze ogen die we niet begrijpen wilden.' (Uit: Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen, 1986). Gebr. gaat over de dood, die de broers uit elkaar drijft, en over homoseksualiteit waardoor Lu kas zich weer met Marius ver bonden voelt, en over wat het be tekent om broertjes te zijn. (Ben je nog broer als je geen broer meer hebt?). Op de achtergrond speelt de moeder een belangrijke rol omdat zij meer van haar zoons begrijpt dan die denken. En dan is er nog de mooie Tibor die ooit een krans van witte klaver voor Lukas vlocht, zoals die dat op zijn beurt voor Marius doet. The ma's die bepaald niet voor de poes zijn, maar de manier waarop Van Lieshout erover schrijft, maakt het verhaal uitstekend verteerbaar. Sterker nog, het is een van de beste boeken over ho moseksualiteit die ik ken. Het grijpt je aan en boeit van begin tot eind. Ted van Lieshout: 'Gebr.' Uitg. Van Goor, prjs 22,90, vanaf 14 jaar •De West-Brabantse dichter Frans Brocatus foto de stem/dick de boer Door Y. Né Bittere rijst heet de tweede bun del van Frans Brocatus, geboren ju Gooreind-Wuustwezel en sinds tien jaar woonachtig in Chaam. De titel is ontleend aan de Italiaanse speelfilm Riso ama in van Giuseppe de Santis uit 1949 met Sylvana Mangana in de hoofdrol. Die film gaat over het harde leven in de rijstvelden van de Po-vlakte, dat even wordt ver geten als de liefde in het spel tornt. Brocatus liet een mooie fo to uit deze film op het omslag van zijn bundel afdrukken. Hij wijd de hieraan vier gedichten in het gelijknamige middendeel. Hij gaf zijn nieuweling ook twee motto's mee, afkomstig van de Roemeense dichter Paul Celan en de Vlaamse Hugues C. Pernath. De lezer zou uit dit alles kunnen afleiden, dat het hier om poëzie gaat met een hoog gehalte aan zwaarte en bitterheid. Dat is ze ker niet het geval. Gelukkig heeft Brocatus echter afstand gedaan van de flauwe aforismen die het karakter bepaalden van zijn de buut uit 1991, Niet tevergeefs, dat werd uitgegeven door de Dil- beekse Cahiers. Persoonlijkheden en landschap pen uit het verleden zijn de voor naamste onderwerpen in zijn re cente gedichten. De ontdekkings reiziger Columbus, de cartograaf Mercator, de stichtelijk geeste lijke Thomas a Kempis, de astro loog-charlatan Nostradamus, de door Flaubert in het leven geroe pen dorpsdoktersvrouw Madame Bovary, de ijzeren hertog van Al- ïa en de expressionistische schil der Permeke bevolken de eerste afdeling. Brocatus geeft via hen, op diverse manieren, zijn eigen verbonden heid met de aarde aan. Opvallend hierin is zijn herhaald gebruik ran de imperatief: maak, laat, zie, zie toe, pers, stapel, stuur. Het is alsof de dichter zich iden tificeert met deze personen en hij zichzelf aanmaant tot onderzoe ken, sturen en scheppen. Sterke beelden of inzichten brengt dit kem echter niet. Brocatus toont zich van zijn bes te kant als hij zich concentreert op eigen waarnemingen, die hij Soed achter zijn netvlies heeft opgeborgen. Maar hij laat zich daarbij meer dan eens verleiden door vondsten die geforceerd aandoen: staat hij dan als een to.nl in stilstaand water:// geslo ten onder sleutelbeenderen. Hij beschrijft overwegend een zeer landelijke omgeving, die niet van nu lijkt. Als een schilder met woorden toont hij de lezer zijn ensceneringen en daarin zet hij de tijd even volkomen stil. Het heeft verwantschap met de vreemde, als het ware fotografi sche stilte van Edward Hoppers schilderijen. Het is dan ook niet vreemd, dat Brocatus zich in vier gedichten liet inspireren door de ze Amerikaanse schilder. De dichter hanteert een vrije versvorm in veelal tweeregelige strofen en verstaanbare taal. Zijn associaties werkt hij uit via te genstellingen en woordspel. Zo is de hermelijn in Cecilia Gallerani, dit is een gedicht binnen de reeks over Leonardo da Vinei, niet het bont van een mantel, maar het roofdier, dat zich door haar als een tam konijn op schoot strelen laat. Via de mantel brengt Brocatus de winter in het gedicht en tegelijk enkele persoonlijke details van deze dame. Er valt allerhande in deze ge dichten te ontdekken. Maar als deze dichter zijn beelden even strak en precies zou uitwerken als de door hem zozeer bewon derde Edward Hopper zijn mo tieven, zou zijn poëzie daardoor veel aan spanning en zeggings kracht winnen. Ondanks de prachtige onderwerpen wil maar niet duidelijk worden wat de dichter met deze bundel heeft willen zeggen. Ook komt de keuze van de ge dichten binnen de afzonderlijke delen wat vrijblijvend over. Het zijn de schijnbaar eenvoudigste gedichten, die mij het meest over tuigen in hun oprechtheid en sfeer. CHAAM als een weg, op een zomerdag, dwars door een achtergelaten dorp, wind die dicht langs gevels, licht over kozijnen strijkt en zwijgen als ramen met begonias op de lippen, het mompelen onderhands, stenen in de mond. Frans August Brocatus: 'Bittere rijst'. Uitg. Wel, prijs 25,-. Door Johan Diepstra ten Nee, hij had niet het beste boek van het jaar geschreven. Geen seconde had hij aan winnen ge dacht. Trouwens, de andere genomineer de boeken waren beter. „Dit is toeval, onverdiend," sta melde Alfred Koss mann nadat hem de Libris Literatuur Prijs was overhan digd. Het was een mooi televisiemo ment: de oude schrijver kreeg ein delijk de erkenning waarop hij al zijn hele leven recht heeft. De tranen, zo bleek de volgende dag uit de kranten verslagen, kwamen later. Volgens het Mekka Jaarboek voor de lite ratuur worden er in Nederland en België per jaar ruim vijftig li teraire prijzen uitge deeld, de obscure ste- denprijsjes niet mee gerekend. Afgelopen maandag werden de nominaties bekendge maakt voor de Gouden Strop - de prijs voor de beste misdaad roman -, afgelopen dinsdag mocht K. Schippers de P.C. Hooftprijs in ontvangst nemen. Het lijkt wel iedere week feest in het land der letteren. Maar dat is uiterlijke schijn. De afgelopen jaren verschijnen er steeds meer verhalen over in competente jury's, verkeerde nominaties en malle uitreikin gen. Vooral de prestigieuze prij zen - prestigieus louter en al leen vanwege het forse prijzen- bedrag - moeten het daarbij ontgelden. Tot voor kort was het gebruikelijk dat, in navol ging van de Booker Prize, er een debat ontstond over de nomina ties van de grote literatuurprij zen. Maar dat is na de bekend making van de Libris-nomina- ties eind maart van dit jaar de finitief afgelopen. Querido Twee van de vier juryleden zijn auteur van uitgeverij Querido. Dat was de grootste stommiteit van de Libris-directie die de ju ry samenstelde. Van de zes ge nomineerde boeken bleken er plotseling vier door Querido te zijn uitgegeven. Deze keuze is, zowaar, nog te verklaren ook. De juryleden pu bliceren nu eenmaal bij die uit gever omdat ze zich daar het beste thuisvoelen, omdat hun li- Alfred Kossmann, de totaal onverwachte winnaar van de Libris Prijs 1996 FOTO querido teraire voorkeur door dat uitge vershuis op de markt wordt ge bracht. In die zin is het niet ver wonderlijk dat een volgens de kansenberekening absurd hoog aantal Querido-boeken plotse ling tot de zes beste van het jaar behoorden. Geen enkel lijstje met genomi neerde titels komt overeen met wat 'de betere boekhandel' het meeste verkoopt of met wat in dividuele recensenten jaarlijks voor de Mekka-prijs inleveren. De vraag of de zes boeken te recht genomineerd werden, blijft daarom enigszins onzin nig. In het alleraardigste praat programma van Michael Zee man werd bijna ieder boek on der de grond gespit - ten on rechte bleef alleen het onleesba re De opdracht van Wessel te Gussinklo overeind. Het enige wat aan de nominaties wel op viel was dat nimmer in de ge schiedenis van het prijzencir- cuit zo'n verrassende keuze werd gemaakt. Experiment Niet alleen de hele grachtengor del verbaasde zich over de no minaties, iedereen die tot 170 kan tellen - het aantal inge stuurde romans en verhalen bundels - vroeg zich af hoe de jury zich eruit zou redden. Zij Motiveerde haar beslissing met het argument dat zij het experi ment wilde steunen. Er hadden dus evengoed zes andere buite nissige boeken geselecteerd kunnen worden, maar dan had den auteurs van die andere uit geverijen zich maar bij Libris moeten melden. Eén recensent, Reinjan Mulder van NRC-Handelsblad, waagde het om de integriteit van de jury ter discussie te stellen. Heel voorzichtig telde hij op en trok hij af, somde de titels op die niet in aanmerking kwamen en con cludeerde dat de zes romans wel heel erg typische Querido-boe ken zijn, gekozen door een heel erg typische Querido-jury. Tus sen de regels door proefde ie dereen: hier deugt iets niet. Wat hij niet durfde te schrijven was dat de Libris Literatuur Prijs dit jaar bepaald is volgens de principes van de Eurovisie Songfestival-jurering. Iedereen kon eind maart bij de bekend making van de nominaties al leen maar beschaamd zwijgen over zoveel toeval. Stimuleren Het was de boekenconcerns AKO en Libris er toch vooral om begonnen om de literatuur te stimuleren, even afgezien van hun eigen gebruikelijke promo tionele doeleinden. Een onaf hankelijke jury kiest uit dat grote aanbod zes juweeltjes en iedere boekenliefhebber weet dat hij een klein mees terwerk in huis heeft als hij het winnende boek aanschaft. Kossmann antwoordde uiterst bescheiden op de vraag van de NOVA- verslaggever of hij het beste boek van het jaar had geschreven. „To taal niet." En inder daad, hoe belangwek kend het volledige oeu vre van hem ook mag zijn, het bekroonde Huldigingen is bepaald niet het beste uit zijn werk. In 122 pagina's be schrijft hij het leven en de ondergang van de bekende literator Jacob Drent (1914-1994) van uit vijf verschillende personages. Victor van Vriesland moet model hebben gestaan voor deze oude literator die maar niet van de fles af kan blijven. Vanaf 1963 was Kossmann met Van Vriesland bevriend. Ze lazen eikaars werk niet, maar Van Vriesland was wel een geboren verhalenverteller: „Ik ging altijd volkomen uitgeput en dronken bij hem vandaan," onthul de Kossmann in het speciale Bzzlletinnum- mer (april 1987). Vernuftig Ook al is het model voor Jacob Drent 'een hoogst interessante man' volgens Kossmann, in de korte roman blijft hij een schim. De compositie van de roman is vernuftig en zoals gebruikelijk bij Kossmann is Huldigingen zorgvuldig geschreven. Maar nergens sprankelt het boek, wat je van de beste roman van het jaar toch mag verwachten. Ach, het werd gewoon weer eens tijd dat Alfred Kossmann even in de literaire schijnwer pers mocht staan. Dat is welis waar verdiend, maar daarvoor zijn andere prijzen beschikbaar. Het gevolg is wel dat de boeken liefhebber schouderophalend de volgende nominaties aanhoort, voor zover dat al niet gebeurde. Van een literair debat is al geen sprake meer en de invloed op de verkoopcijfers voor de winnen de roman zal er ook niet groter op worden. Het is al triest ge noeg dat er geen enkele relatie bestaat tussen verkoopcijfers en de officiële literaire bekronin gen als de P.C. Hooftprijs - de vorig jaar onderscheiden A. Al berts is even onbekend geble ven. Door zelfs niet eens de schijn van onpartijdigheid op te hou den, is het er met de Libris Lite ratuur Prijs ook niet beter op geworden.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1996 | | pagina 21