de Stem
Mislukking werd een
stukje nationale trots
Willem Barents de Veertiende vaart liever naar de Caraïben
Terschelling
herdenkt
Willem Barentsz
miÊÊmm
D5
-s 8 ra
§1
I
§1
ra
if SS.
sl.r
ra
53 Z 2
ra
I
3e naam is Barents, Willem
Barents." De rijzige zestiger uit
Hilversum heeft zich al vele
malen moeten voorstellen,
familie van? Inderdaad, een
rechtstreekse afstammeling van
de zestiende eeuwse ontdek
kingsreiziger, de 14e generatie
om precies te zijn. Vier eeuwen
jade.start van de ontdekkings-
reis die leidde tot de 'Overwin-
ig op Nova Zembla', her-
denkt Nederland dit wapenfeit
uit de vaderlandse geschiedenis
meteen Willem Barentsz-jaar.
En die naam klinkt komende
tijd dan ook menigmaal. Willem
Barents de Veertiende gaat
jaaronder niet gebukt. „Je kunt
beter Barents heten dan - ik
noem maar een dwarsstraat -
Mussert."
Verering
Expedities
Vertaling van 'De overwintering' leest als spannend jongensboek
1596, gisteren precies vier eeuwen geleden, vertrokken twee
s®ePen uit Amsterdam met de opdracht langs Rusland en Siberië
doorvaart te vinden naar handelsgebieden in China en Indië.
eerdere expedities in 1594 en 1595, waarvan de carthograaf
91 stuurman Willem Barentsz ook al deel uitmaakte, hadden geen
'esultaat opgeleverd.
'öoemde Amsterdamse geograaf en predikant Plancius liet na
:''Wee mislukte expedities de moed niet zakken. Hij geloofde nog
"^s heilig in een route die noordelijk liep van Nova Zembla en
e erin een aantal mensen even enthousiast te krijgen. De der-
'om de noord' werd een mislukking, de overwintering op
""^Zembla een stukje nationale trots.
Eigentijds
Iraniërs vrezen gedwongen terugreis
Duitsland worstelt met rol in Europa
Henk Vonhoff kijkt om
1 MEI 1996
o o
3
O q;
O» c
X C
rz ra -fsi
QJ "O
"t> "O
"Si. ra
cn^i
er To
QJ O Qj
X5
ra -o
?-Ë
QJ QJ
-C
QJ o
Er
<U QJ 3
ra Jïï
ra
i£} C
-*
w'5 o
T3 t7»
■o E
-o
St3
QJ "O
en O
ei E e
c ra
O m
iA" ra qj
Ol-ü
r~ CQ
C C O C O
ra xj ra
ra i_ e -
es 2 9 o
ra -- u js Q 00
w <u - e
5 5 g g.
Era ra - J2
O 'H rö ■=*"Q ra
o qj ra 'm .t; .ra
S c ~s E -a 2' Q-
S i ai e
Q.-+- O C
2 2 8 01 fc e
c.«~ ra -ï
®rii o tj P
e
^™lïra?te
O ra Dl^ ro
ra ra ra 3 öT
ara ra "O >-
e e
O QJ
P.
l e -E"
-
<5
2
N Nj
Ci VJ N 6
C X5 QJ
QJ C QJ
ra XJ
QJ O
S-S2
».SÏ
■S ra 5
O J*
"O e
v aj
g CT^
S
s <u qj ra
i 9J O
i -O
C O
J, Q. QJ QJ
O N -O
F- ij s- ai
ra ra ra ra o
ra _ra E
QJ '<J j_, C e
a; QJ ■-
C O-X! en
QJ J*i QJ "F
ra ra o i= ■-
S|
g .2 - S.
^"8 5 o Si
ra e 11 o i-
t{ E 2L ai
e 01 ra pi
tC 'Z c E ai
S8f-3«
3 e qj o
qj -a ra cd n
„te o ra i£?
qj e -E e QJ
w O
e d
C e QJ
ra Qj ra "o
F ra qj ra
2 ra 2 e 9J
N J2 (B QJ
ra ra .o
ra Q-_a E
e ra ra qj ra
J" E ■Q
Cl e
era
ra ra
rap, -*_■>—
e ra o ra ra
■- -e ai^
ra r- o 3
"tj
ra 2 --
ra qj
i
o aj ra
O J*£ C
ra ra
e ,3 g>
ra .E
o 3
QJ QJ
raQ.
O o O
E o ra.
-Q Q.
ra Z
co
"S e o
ro ra
vc 2?,
ra o ra ra
C X m
s .E,
E'^
«co
e ra e
O) o
J? ei ra
o| ra
g'S-S-
td .E ra
t e „fli
-j-j +j ra o)
ra ai r ■- e
'ci^i
£s §1
c. ra 3 ra 5
3 .E I e
ra ra
x» a
n +-» ra
3 -C
ra
CZ ss
J_ QJ j=r
B "ra ra
X5
e -5 e
ra ra
X3
ti S e
S S
S.3
ra C
e
ra ra u
ra
ra i
r ra ra
e ^5 -e
ra e
Ëc ra
QJ O
M Cl2
ra .E o
ai=
ra ra e
"O t/i o
ö.Sf
"O
:=r O
-O
ra
un
e ra
ra
.2/c
'O 3
-C
C Cl
j>c -e
O
O C ra
5
ra
JO
'gtt
ra e ra
c?ï
QJ QJ
ra en ra
e ra E
ra ei qj
o Q- e
xj o
ra e X3
ll?-
e -e ai
ra -o
e ra ra
E X3 u?
S3-S
+-•»/»,—
2 C ra
ra ra
ra tQ
3 ra 4_,
e
S-E
CrM
m
en o
e e a.
"O }2
oS,ra
ra qj
'E x
O g.
C
ra o
c<5
ra e
teö1
QJ CO
3 2
so
QJ QJ
-O ra
'iSI +J Jl
oj ra ra
O co
Weekend
ZATERDAG 11 MEI 1996 DEEL I
[oor Rein van der Helm
Gisteren is met de onthulling van een
standbeeld door prinses Margriet op Ter
schelling het herdenkingsjaar voor Wil
lem Barentsz begonnen.
De ontdekkingsreiziger is in Formerum
op Terschelling geboren. Op het eiland
Hij overleed op de terugweg aan ziekte
en uitputting, zal het komend,e jaar ruim
schoots aandacht worden besteed aan de
legendarische zeeman.
De organisatie heeft onder meer een
fietsroute uitgezet die langs 25 glazen
zuilen voert. Op die zuilen staat het ver
slag dat bemanningslid Gerrit de Veer in
1596 van de barre tocht heeft opgete
kend. De route eindigt bij Het Behouden
Huys, een replica van het huis waarin de
bemanning de barre winter op Nova
Zembla doorbracht.
15, 16 en 17 mei vindt er een roeiwed-
strijd plaats van Amsterdam naar Ter
schelling. Ook wordt deze zomer een zeil
tocht georganiseerd naar Archangelsk,
nabij Nova Zembla.
Daarnaast wordt er een speciale herden-
kingsmunt uitgegeven die op Terschel
ling als betaalmiddel geldt. De PTT
brengt in oktober een speciale herden-
kingszegel uit.
In het scheepvaartmuseum van Amster
dam is van oktober 1996 tot maart 1997
een tentoonstelling ingericht over het le
ven van Willem Barentsz.
In mei '97 vindt er op Terschelling een
groot symposium plaats over scheeps
vaart en waterbeheer in de Arctische
gebieden.
Willem Barents met een model van een Spaans galjoen: „Je kunt beter Barents heten dan ik noem maar een dwarsstraat - Mussert."
FOTO FOTOPERSBUREAU DIJKSTRA
Om meteen wat verwarring uit de
weg te ruimen: Barentsz wordt al
leen in Nederland met een z er
liter geschreven. Op alle aardrijkskundige
harten staat de zee boven Nova Zembla aan-
oer-grootvader zelf schreef het ook
under z, zoals blijkt uit een briefje van hem
lil bewaard is gebleven en te zien is in het
mseumop Terschelling," zegt Barents.
Terschelling is een van de drie mysteries die
nor zijn verre nazaat om de beroemde voor-
rader hangen. „Iedereen gaat ervan uit dat hij
is van Terschelling. Maar daar is in
doopregisters zijn naam niet terug te vinden,
fcn in oude papieren staat ergens te lezen
van Terschelling kwam, het bewijs is
«echter niet."
let tweede mysterie: zijn graf is nooit gevon-
1. „Niemand weet waar hij is gestorven en
javen, Dat is het doel van de derde expe-
ie die onder auspiciën van het Nationaal
Comité Willem Barentsz dit jaar naar Nova
Zembla vertrekt."
Helderde mysterie, zo vindt Willem Barents,
is de verering die er rond zijn oer-opa is ont-
ta. „Want waar praten we over? Over een
die tot driemaal toe opdracht kreeg een
H jom de noord' naar Indië te vinden, daar
"et in slaagde en zelfs bij zijn laatste tocht
overleed. In feite faalde hij dus absoluut,
«aar wat kennelijk door de eeuwen heen is
aanspreken, is die overwintering. Dat
'Mijn voorvader faalde'
maakte hem tot een nationale held.".
Uit een reisverslag dat Gerrit de Veer, een van
de overlevenden, vrij kort na terugkeer in
Amsterdam publiceerde, komt Barents te
voorschijn als een man die op handen werd
gedragen door zijn bemanning. Die, om in 20e
eeuwse termen te spreken, een stukje mana
gement liet zien dat de tand des tijds heeft
overleefd. Die de moed erin wist te houden en
steeds opnieuw oplossingen bedacht voor alle
onvermoede gevaren die een maandenlange
verblijf in de donkere Poolwinter met zich
bracht.
Zijn huidige naamgenoot, kan dit wel een
beetje plaatsen. Zelf een zeezeiler vaart hij
regelmatig grote tochten. „En als je een tijd
met een stel mensen op een kluitje bij elkaar
zit, ontstaan er - hoe goed je elkaar ook kent -
toch wrijvingen. Kleine dingen kunnen dan
grote gevolgen hebben. Zoals ik het ooit heb
meegemaakt dat bij aankqmst na een wed
strijd over de Atlantische Oceaan een stel
mensen op de voorplecht stond, van boord
stapte en nooit meer iets van zich liet horen.
Dat soort zaken heeft hij kennelijk weten op
te lossen."
Willem Barentsz werkte en leefde op een
breukvlak. Vrij kort na de derde expeditie
'om de noord' werd de Verenigde Oostindi-
sche Compagnie opgericht.
En dat leidde tot tal van ontdekkingsreizen,
want het onbekende Indië met zijn schatten
wenkte. En daarvoor- moesten routes gevon
den worden die confrontatie met de toen
heersende machten Portugal en Spanje ver
meed.
Ontdekkingsreizigers als Olivier van Noort,
De Houtman, Keijser en Hudson (die in op
dracht van de VOC Amsterdam erop uittrok)
traden in de voetsporen van Marco Polo en
Vasco di Gama en plantten de VOC-vlag op
diverse nieuwe continenten. „Barentsz is de
opmaat voor de Gouden Eeuw."
„In die tijd was er een geweldige drang de
Noordelijke Nederlanden als entiteit te vesti
gen, waarbij handel natuurlijk de belangrijk
ste rol speelde. En dit alles leidde uiteindelijk
tot een wereldrijk, want zo mag je dat wel
noemen. Die roemruchte periode was later
aanleiding voor zelfbewustzijn. Denk maar
aan de nationalistische beweging die in de
19e eeuw ontstond, nadat het Franse juk was
afgeschud en Nederland eigenlijk wat weg
dommelde. De dichter Tollens verhaalde de
heldendaden in een eindeloos gedicht. Toen
hebben ze eigenlijk ook Willem Barentsz weer
van stal gehaald."
In de 19e eeuw bereikte enkele Engelse expe
dities het Behouden Huys en een fiks aantal
voorwerpen vond zijn weg naar Nederlandse
museums. Nederlandse expedities in de jaren
1870-1880 met het schip - jawel - Willem Ba
rents, kwamen niet verder dan het verkennen
van de zee rond Spitsbergen.
Volgens Barents heeft de hype die straks on
getwijfeld ontstaat, ook wel iets te maken met
het langzaam maar zeker groeien van een ver
enigd Europa. „Kennelijk leeft er bij veel Ne
derlanders iets van het willen laten zien van
een eigen identiteit binnen die grote gemeen
schap. Daarom ook dat grote enthousiasme
over de herbouw van VOC-schepen, zoals de
Batavia".
Het is iets waar Barents graag aan meewerkt.
Tijdens zijn actieve loopbaan is hij niet zoveel
met zijn afstamming bezig geweest. Pas toen
hij na zijn VUT deel ging uitmaken van het
Nationaal Comité Willem Barentsz is hij zich
daarvan meer bewust geworden. Tenslotte is
het niet iedere familie gegeven de eigen naam
zo dikwijls in straatnamen terug te vinden.
„Dan gaat het toch ook een beetje over mij,"
zegt Barents. En dat Terschelling hem heeft
uitgenodigd om op zondag 19 mei een nage
bouwd Behouden Huys op het eiland officieel
te openen, geeft hem een prettig gevoel.
De overlevering af te stammen van de be
roemde man is binnen de familie wel altijd in
stand gebleven. „De verhalen zijn mij als
kleine jongen natuurlijk verteld en wanneer
ik op school keek naar die beroemde plaat
van de 'Overwintering op Nova Zembla' voel
de ik me best trots. En onbewust spelen zee en
water toch een rol, in mijn hele familie. Er
zijn tal van koopvaardij- en marine-officie
ren geweest. En altijd was er wel een Wil
lem."
De band met de zee is in Barents' riante Hil-
versumse villa ook duidelijk te zien. De hal
wordt gesierd met een ruim een meter lange
replica van het Nederlandse opleidingsschip
De Eendracht. In de studeerkamer van de
heer des huizes een Spaans galjoen, een 19e
eeuw Amerikaans kompas, een antieke zee
kijker en een schaalmodel van een zeilschip
met de naam Willem Barents. Een model van
zijn eigen zeilschip is getooid met de naam
Aquabelle. „Jammer genoeg is onbekend hoe
het schip van mijn voorvader heette, anders
had ik het zo genoemd," zegt hij met iets van
spijt in zijn stem.
Zelf is Willem Barents reserve-officier bij de
Koninklijke Marine geweest en nog steeds een
verwoed zeezeiler. Zijn carrière als econoom
leidde langs Phonogram (Philips) en de Ko
ninklijke Jaarbeurs. „Daarin heb ik best veel
gereisd, de drang tot ontdekken zit er kenne
lijk toch in."
Op Nova Zembla is hij tijdens zijn vele (za
kenreizen nooit geweest. Trekt hem niet ook.
„Ik heb foto's en films gezien van de twee ex
pedities die geologen afgelopen jaren hebben
gemaakt. Een enorme koude, kale troep. Ik
zou niet weten wat ik daar moet zoeken. Er
lopen zelfs nog beren rond, net als vier eeu
wen geleden. Niets voor mij. Ik ga liever naar
de Caraïben."
Door Rein van der Helm
teulatievj6?611 werc'en uifgerust dank zij
Amsterdamse kooplieden. Het
"««er ma van de 26"jarige Jan Rijp, het
Wlr p van de 29-jarige Jacob van
«ajui- £en jonge, avontuurlijke be-
tütsz £WaS Snel Sev°nden. De 40-jarige Ba-
meest ervaren zeevaarder van allen,
viel wat leeftijd betrof uit de toon. Hij kreeg
een beetje een vaderrol die hij later tijdens de
overwintering zou waarmaken.
Evenals eerder het geval was, ontstond ook
bij deze expeditie onenigheid over de te varen
route. Elk schip volgde een eigen koers. Rijp
ging zuidelijk van Nova Zembla, kreeg snel
Behouden Huys op Nova Zembla. Schoolplaat uit 1951 van J. Isings, uitgave J.B. Wolters, Groningen
FOTO UITGEVERIJ SUN
problemen met kruiend ijs, kon Barentsz niet
meer achterna zeilen en besloot naar Neder
land terug te keren.
Het schip van Barentsz en Van Heemskerck
voer vanaf Bereneiland naar de westkust van
Nova Zembla en raakte vast in het ijs bij het
ronden van het meest noordoostelijke punt
van het eiland. Voor de 17 man aan boord van
dit nauwelijks 30 meter lange scheepje zat er
niets anders op dan te overwinteren en te ho
pen dat na de winter het ijs voldoende was ge
smolten om de reis te kunnen voortzetten.
Een van de 12 overlevenden van de overwin
tering - Gerrit de Veer - deed in een in 1598
verschenen boek uitvoerig verslag van de be-
levenissen tijdens de drie mislukte reizen 'om
de Noord'. Vanaf de eerste dag was het boek
'Waerachtighe beschryvinghe van de drie
seylagien, ter werelt noyt soo vreemt ghe-
hoort', wat wij nu zouden noemen een best
seller. Al snel vertaald in Italiaans, Frans,
Duits en Engels, vond het zijn weg over de
wereld.
In zijn verslag van de derde reis, een menge
ling van scheepsjournaal en eigen waarne
mingen, springt de bewondering voor Willem
Barentsz in het oog. De andere held is Gerrit
de Veer zelf. Hij is de eerste die Nova Zembla
signaleert. Met Van Heemskerck ontkomt hij
aan een ijsbeer, hij ziet als eerste de zon na de
lange poolwinternacht boven de kim.
Van zijn boek is een eigentijdse vertaling ge
maakt, die verscheen bij uitgeverij SUN in
Nijmegen. En het leest als een trein. (Te-
rug)reis en de overwintering hebben dan ook
alles van een spannend jongensboek.
De gevechten met ijsberen en walrussen. De
strijd tegen de natuur, eerst op zee, later in
het Behouden Huys waarin de winter werd
doorgebracht. De toevalligheden die ervoor
zorgden dat heelhuids kon worden thuisgeko
men, Zoals de aanwezigheid van veel hout.
Complete, ontwortelde bomen die in het voor
jaar door rivieren vanuit Siberië de zee rond
Nova Zembla op een hoop dreven en dienden
voor de bouw van het huis en de broodnodige
verwarming. „Het was alsof God óns dat hout
gestuurd had," noteert De Veer. De poolvos
sen die opdagen als de ijsberen verdwenen
zijn. Want de vossen leverden via hun verse
vlees de nodige vitamine C en hun huiden wa
ren een welkome warme kleding. Ook de ijs
beren hadden nut, van hun vet konden pitjes
branden.
■VERVOLG OP VOLGENDE PAGINA
HHBB||a||
ZIE WEEKEND 2
ZIE WEEKEND 3
ZIE WEEKEND 4
V.
