DAIR
]A
f
(fata
Toerist van het verleden
.A SUPER 28V
cation
Jonge vrouw door hel met demente echtgenoot
BOEKENLEGGER
KINDERBOEKEN
Droeve soldaten en poëzie
jpens...
DBSTEM
BOEKENGIDS
D2
Vrede sluiten
met een bestaan
Sleutelen aan het beeld van
Inne Frank en Etty Hillesum
2999,-
Henk van Woerden na twintig jaar terug in Zuid-Afrika
Cadeau van Elizabeth George
Literatuur via de folder
1996
I compact camera '95-96.
■m Zoom objectief.
I metallic design.
Irpkeuze met
logelijkheden.
Super 115 38-115 mm Zoom Shot 38-60 n
0 FOR THE TOP
ïleiner... kleiner...
DONDERDAG 9 MEI 1996
ifY. Né
L, Hanny Michaelis verschenen
Lsen 1949 en 1971 zes gedich-
Sundels. Haar laatste publi-
lje jn 1989 betrof haar eigen
tetize uit dit oeuvre. Volgens de
inmiddels vierenzeventigjarige
achteres, is gebrek aan zelfver
zen de belangrijkste oorzaak
oor het uitblijven van nieuwe
-dichten. Toch kreeg zij vorig
L maar liefst twee prijzen, de
jjnaBijnsprijs en de Sjoerd Lei-
oprijs. En nu is er gelukkig de
0i vormgegeven verzamelbun-
waarin alle zes de bundels
integraal zijn opgenomen.
Soberheid kenmerkt de gedich-
191 van Michaelis. Zij schrijft
Itldere, ritmische regels met een
malige woorden. Zij kiest haar
toorden heel precies en verbindt
„met elkaar via talrijke, maar
„nadrukkelijke klankverwant-
sthappen. Deze klanken vormen
ie muziek van haar poëzie. Ze
vertolken de sfeer van elk ge-
jjobt: Het gerinkelvan de tele-
ta/ krijgt een ietwat/ rituele
Hink/ als het vooraf gaat/ aan
mui stem. De lezer moet deze ge-
echten weten te proeven. Ook als
aj niet niet direct de gewenste
intensiteit lijken te bezitten.
Het gevoel, dat haar gedichten
bidt en begeleidt is zeer zuiver en
hj weet dit op even zuivere wijze
verwoorden. Michaelis schrijft
poelspoëzie, waarin ze behoed-
»m afstand bewaart tot haar
onderwerp. Ze hanteert voortdu-
'icnd tegenstellingen: dag en
jacht, zomer en winter, toekomst
cnverleden, verwachting en ont-
histering, eenzelvig bestaan en
samenzijn, droom en realiteit. De
tegenstellingen blijven onver-
lijk en veroorzaken huive-
twijfel en stilstand. Er is al-
de roes van melancholie/
het mogelijk lijkt/ vrede
ti skiten met een bestaan/ dat
volstrekte zinloosheid/ zijn
til ontleent. Maar vooral het
lnojtepunt van een omhelzing
brengt kortstondig de intieme er-
lariagvan volkomenheid teweeg,
ten wordt dan de menselijke
verscheurdheid opgeheven.
Michaelis heeft een weinig vrolij-
fe kijk op het menselijk leven.
Gemis en gevoel van ontoerei
kendheid doortrekken alle ge-
ichten. Zij heeft heimwee naar
iel verleden, maar dit verleden
tent ook zijn diepe afgronden
tan verdriet, waar eigenlijk geen
hal voor is. Zij is het kind van
]oodse ouders, die in de oorlog
inkwamen. Zelden schrijft zij
direct over haar oorlogsverleden,
naar het blijft onderhuids voel-
laar in al haar waarnemingen,
•at betreft haar inwendig proces
van verwerking, dat in fysieke en
in psychische zin is op te vatten,
vergelijkt zij zichzelf met de bio-
industrie: Een langwerpige fa
briek/ vol buizen en steigers en
weke/ apparatuur waar dag en
nachtgewerkt wordt in volsla
gen duisternis.//Niets is méér van
mezelf/ dan dit binnenhuidse
continu-bedrijf/ maar als ik er
aan denk/ word ik een wezenloos
woord.
Toch blijft de relativerende visie
van Michaelis altijd getuigen van
de gretigheid waarmee zij het le
ven omhelst. Een opvallend
aspect is, dat Michaelis nooit op
zoek is naar een kern of oplos
sing. Deze poëzie is introvert,
maar is hierbinnen tegelijk mid
delpuntvliedend te noemen.' Een
gevoel van verlossing waart
rond.//Maar wie door liefde/ aan
geraakt in paniek/ uit elkaar zijn
gevlucht/ brengt ook het voor
jaar/ niet meer bijeen. In elk ge
dicht krijgt de relativering de
vorm van een verwijdering van
waar het eigenlijk om ging.
Er staan verrassend veel goede
gedichten in deze verzamelbun
del. Hoe onnadrukkelijk de poë
zie van Michaelis ook is, zij ver
dient om zorgvuldig en woord
voor woord gelezen te worden.
Voor de lezer valt er dan meer te
ontdekken dan in eerste instantie
vermoed kan worden. De dichte
res zei onlangs, dat zij de laatste
tijd weer voorzichtig aan het
dichten is. Met goede verwach
tingen kijk ik uit naar een nieuwe
bundel van haar hand.
Intimiteit:
een lichaam ontzagwekkend
van kwetsbare naaktheid,
behoeder van het onderhuids
en schuw geheim dat zich
- heel even - blootgeeft.
Maar ook
onze sprakeloze wanhoop
toen in het avondlicht de kamer
ineens op eigen kracht ging stij
gen
en in de ruimte hangen bleef
zonder verband met de wereld
van treinen, nieuwsberichten
en mensen om gedekte tafels
heen.
Alsof we gewogen waren en
te licht bevonden
voor de begane grond.
Hanny Michaelis: 'Verzamelde ge
dichten'. Uitg. G.A. van Oorschot,
prijs 55,-.
|taonze kunstredactie
de Costa (37) uit Den
deed aan de Letterenfacul-
I'd van de Universiteit Utrecht
vier jaar onderzoek naar de
Niriften van Anne Frank en
('Hillesum, die de nazi-ver
eng niet overleefden. Haar
windingen resulteerden in een
JWfschrift, dat ze onlangs met
Scces verdedigde.
feministisch wetenschapper
®derzocht De Costa met name
^irom Anne Frank en Etty Hil-
als joodse vrouwen in een
Satnachale samenleving hun
aan het papier toever-
«mwden en wat de rol van ande-
'vrouwen voor hen betekende,
«t aspect is in alles wat er over
verschenen is onderbelicht
de aandacht richt zich
jMral op hun relatie met man-
j9' Bij Anne Frank gaat het bij-
jwtbeeld om de verhouding tot
Evader Otto Frank en haar
Jttd Peter, terwijl haar relatie
daar moeder, hoe gecompli-
f4 °°k, voor Anne heel be
dijk was".
neerslag van De Costa's we-
Joappelijke arbeid is opmer-
omdat ze de gangbare
IJ"u0rm'nSS van Anne Frank en
V'esum nuanceert en an
ts inkleurt. Ze vindt dat ze bei-
I touwen daarmee recht doet.
I,V ,Frank en Etty Hillesum
IS °°P van de jaren op een
IPs'fk gezet, ze zijn soms als
I - afgeschilderd". Zo er-
L ,e Cösta zich aan het oor-
f«kehjke toneelstuk en later
^filming van Het achterhuis
Anne Frank, op een 'typische
u hem nu jebruikt voor werk. hobby, ipel
leren, de nieuwe IBM Apuv» is een illei-
.rvner zonder weerp-Voorjeiniolleerd met
Vindowi "95. Lotus Srmrt-Suite, Microsoft
Vorks 4 O.Apüva Guide en AptivaWare plus
en keur un Multimedia-titels.
Aptiva 121
■3299?
Apttva 133 3499,- Aptiva 142 4499f
Bij aankoop van een computer of modem, nt Zee
open dag, ontvangt u een GRATIS proefa o jjenni®*
landNet, zodat u tegen lokaal telefoontanei
maken met het World Wide Web.
"e Frank
FOTO'S ARCHIEF DE STEM
ge- Etty Hillesum
Hollywood-manier, inclusief een
happy end. Die Anne is slechts
een schaduw van wie ze werke
lijk was'.
De beroemde zinsnede uit het
dagboek van Anne Frank, 'on
danks alles geloof ik aan de in
nerlijke goedheid van de men
sen', is volgens De Costa ten on
rechte gepresenteerd als een
soort slotconclusie, los van de jo
denvervolging en los van de som
bere kanten die Anne Frank zelf
ook had en waar ze zich zeer wel
van bewust was. Dat de buiten
wereld op de loop is gegaan met
een beeld van Anne Frank als een
'optimistisch en ongecompli
ceerd' meisje is onder meer het
gevolg van het feit dat Het ach
terhuis niet de oorspronkelijke
dagboeknoties van Anne Frank
weergeeft. Het wereldberoemde
boek is een bewerking daarvan.
In haar proefschrift stelt De Cos
ta: „De 'dagboek-Anne' kent vele
gezichten. Soms is ze lief en
zachtaardig; op andere momen
ten is ze juist brutaal en onver
schillig. Ze heeft sterke gevoelens
van liefde én van haat. Bijna da
gelijks worstelt ze met angsten
voor arrestatie en deportatie".
Uit het proefschrift komen Anne
Frank en Etty Hillesum naar vo
ren als sterke, zelfbewuste per
soonlijkheden met grote literaire
vaardigheden en een intelligente
kijk op de diep ingrijpende ge
beurtenissen. Beide vrouwen wa
ren diep gelovig, maar ze gaven
daar een heel eigen, niet-traditio-
nele invulling aan.
Denise de Costa: 'Anne Frank en
Etty Hillesum. Spiritualiteit schrij
verschap seksualiteit'. Uitg. Ba
lans, prijs 49,50
Door Johan Diepstraten
Op 19 januari 1957 vertrok het
gezin Van Woerden naar Zuid-
Afrika. Vader, moeder, de kleine
Henk en zijn twee broertjes en
zusje. Het is het begin van een
dramatische periode. Moeder
stierf na enkele jaren aan een
chronische darmkwaal. De kin
deren werden ondergebacht in
tehuizen en een weeshuis. De
avontuurlijk ingestelde vader
haalde de 17-jarige Laura van
de straat in huis en trouwde met
haar. Vanaf dat moment moch
ten de kinderen weer bij hem
wonen.
Broertje Hans kon het nieuwe
leven niet aan en ontspoorde. Na
een moordaanslag verdween hij
in een psychiatrische inrichting.
Vader Van Woerden zocht zijn
heil bij mormonen, theosofen,
zenboeddhisten en bij een spiri
tistische kerk. Halverwege de
jaren zestig emigreerde hij naar
Israël en sloot zich aan bij een
vrijmetselaarsloge. De kinderen
bleven achter. Op Henk van
Woerden na, die in 1968 naar
Nederland verhuisde.
Vrijwel al deze biografische ge
gevens zijn terug te vinden in de
roman Moenie kyk nie (1993) die
werd bekroond met de Geertjan
Lubberhuizen-prijs 1993 en
werd genomineerd voor de Li-
bris Literatuurprijs 1994. Daar
in schetst Henk van Woerden de
autobiografische lotgevallen
van een geëmigreerde Neder
landse familie. Om politiek-cul-
turele reden - Vorster is aan de
macht - verlaat Van Woerden
Zuid-Afrika. Aan het einde van
de roman Moenie kyk nie
schrijft hij: 'Wie aan de zuid
punt van Afrika achterblijft, is
veroordeeld tot een bestaan in
een uithoek - een onbetekenen
de nis in de geschiedenis waar
op een niet te verklaren manier
de lucht van de achttiende en de
negentiende eeuw is blijven
hangen; een wonderlijke krom
ming in de tijd.'
Onbezonnen
Ruim twintig jaar later keert hij
terug naar het land met de vre
dige straten, de lacherige be
dienden en 'de overstelpende
middelmatigheid die Hans en
mij heeft voortgebracht'. Waar
om hij teruggaat, is aan het be
gin van zijn tweede roman Ti-
koes nog onduidelijk: 'Ogen
schijnlijk zou ik mijn vriendin
het land laten zien. En er was de
wens om Europa voorgoed de
rug toe te keren, maar daar viel
je niemand meer mee lastig.'
Waar de onbezonnen pelgrima
ge op uitloopt, is een veel voor
komende literair thema: Van
Woerden ontpopt zich als een
toerist naar zijn verleden.
In werkelijkheid was hij in 1989
nog maar net in Zuid-Afrika
aangekomen, of hij werd slacht
offer van een roofoverval. Door
zijn wisselgeld op de grond te
gooien, kon hij aan zijn belagers
ontsnappen. Dat Zuid-Afrika
nog even gewelddadig is als
vroeger, realiseert Van Woerden
zich als hij de televisie aanzet:
een kind is in het gezicht ge
schoten, vijf kippendieven zijn
door een boer gekeeld, iemand is
uit een rijdende trein gesmeten.
'As jy achtervolg word, gaan die
naaste gebou binne en vra om
hulp,' luidt de waarschuwing.
Van Woerden is onmiddellijk
helemaal terug, de berichten
klinken vertrouwd. 'Ze stilden
een verlangen, niet naar geweld,
maar naar de nabijheid van ge
weld. Zonder doodslag zou thuis
Henk van Woerden
FOTO CARLA SCHOO
onherkenbaar zijn gebleven.'
Het leven in Zuid-Afrika wordt
beheerst door geweld. Als hij
zijn broer Leo bezoekt, laat Van
Woerden doorschemeren hoe
onveilig de blanke gemeenschap
zich voelt. De huizen zijn vestin
gen met wallen, hoge hekken en
versterkingswerken, weliswaar
gecamoufleerd door middel van
struiken en klimmende gewas
sen. 'Moenie in die agterplaas
werk as die voordeur niet gesluit
nie.' En Annerie, de derde
vrouw van Leo, ergert zich aan
de venters en bedelaars. 'Ze zou
den de straten eens moeten
schoonvegen.' Op de zondagse
barbecue discussiëren ze over de
FUNSA's, de Fucking Useless
New South Africans en de
JACK's: Just Another Confused
Kaffer. Adriaan van Dis liet in
zijn reisverslag In Afrika al eer
der zien hoe reactionair er
wordt gedacht.
Crimineel
Het gewelddadige is één van de
steeds terugkerende thema's in
de roman. De Duitse vriendin
Tikoes van de verteller krijgt
een haast crimineel verleden
mee. Haar vroegere vriend Axel
handelde in heroïne, Tikoes
raakte verslaafd en liep voort
durend in lange broeken om de
blauwe plekken te verbergen.
'Ik heb weieens een halve nacht
met een mes boven zijn bed ge
staan. Toch kon ik het niet. Dat
met die luger was een idioot on
geluk.' Tikoes is Duitsland ont
vlucht, zo lijkt het, maar Van
Woerden laat veel in het mid
den. De voorgeschiedenis van de
verhouding tussen de verteller,
Thys, en Tikoes wordt niet ont
huld.
Dierlijk
De roman Tikoes heeft veel weg
van een reisverslag door Zuid-
Afrika waarin de gebeurtenis
sen van ondergeschikt belang
zijn. Het overweldigende land
schap beschrijft Van Woerden
zeer uitgebreid en dat is niet
voor niets. Zes jaar geleden zei
hij in een interview dat de on
weerstaanbare natuur mensen
dierlijk maakt en voor je het
weet, ga je je ook als een dier ge
dragen. Wie zich opstelt als een
kameleon, redt het in Zuid-Afri
ka. De verteller vertoont daar
om ook kameleontisch gedrag.
Van dezelfde symboliek is de
overwinning op het verleden
aan het einde van de roman: als
Thys naast Tikoes in bed ligt, is
de rug van Tikoes de wereld
kaart geworden. Blijven ze in
Zuid-Afrika of niet? Thys streelt
haar rug. 'Eerst het zuiden, wes
telijk van haar stuit. Dan lang
zaam langs de holte van haar
heupen en de ruggegraat om
hoog, opnieuw naar het noor
den,' luiden de laatste zinnen
van de roman.
Moenie kyk nie en Tikoes zijn
afstandelijk geschreven romans,
zodat de lezer zelf de emotionele
ontwikkelingen van de persona
ges mag invullen. Net als de ver
teller blijft de lezer een buiten
staander. Een grote romancier
had dat voorkomen door méér te
onthullen over de achtergron
den van de twee reizigers en
door de witte plekken te vermij
den. Ook al is voor de lezer iden
tificatie moeilijk, Tikoes is wel
een zorgvuldig gecomponeerde
roman met mooie beschrijvin
gen en treffende dialogen.
Henk van Woerden: 'Tikoes'. Uit
geverij Balans, prijs 34,90.
Door Marjan Mes
Als kind besluit Alice dat ze met Peter Kes-
sler, de minnaar van haar moeder, wil trou
wen. „Ze zou met hem trouwen en altijd bij
hem blijven. En o, wat zou ze liefhebbend
voor hem zorgen als hij een oude, oude man
was." Zo eindigt de roman Een daad van
liefde van de Amerikaanse schrijfster Joan
Brady, bijna als een sprookje.
Maar het hoofdmotief van deze roman over
de tragische teloorgang van een ongewoon
huwelijk tussen een piepjonge vrouw en een
veel oudere man is helaas gebaseerd op kei
harde feiten: het medische gesol en de ver
waarlozing door de gezondheidszorg van
een doodzieke, dementerende 63-jarige
man.
Joan Brady, bekend van haar boek Een daad
van geweld, over de vernederingen van een
blanke slaaf, heeft de liefdesgeschiedenis en
alle personages in Een daad van liefde ver
zonnen, maar de medische geschiedenis in
dit boek baseerde zij op ware feiten. Zij
schreef de roman omdat ze voor haar gron
dig gedocumenteerde wetenschappelijke
studie over het falen van de Amerikaanse
gezondheidszorg geen uitgever kon vinden.
„Ik had een barbaarse, grootschalige, geïn
stitutionaliseerde schending van de men
senrechten aan het licht gebracht en slaagde
er niet in om iemand naar me te laten luiste
ren", aldus de schrijfster in haar nawoord.
„Denk maar niet dat ik iets heb overdreven.
Letterlijk miljoenen ernstig zieke Amerika
nen komen terecht in de sterfkamers die ik
beschrijf en om precies de kafkaëske rede
nen die ik geef."
Peter Kessler is een briljante schrijver, die
er op zijn 63ste nog uitziet als vijftig, maar
die opeens zijn laatste boek niet meer af kan
krijgen.
Ook zijn lichaam laat het snel afweten en hij
lijdt ondraaglijke pijnen. Seniele dementie
is de diagnose. Zijn meer dan dertig jaar
jongere vrouw Alice, als 20-jarige met hem
getrouwd omdat ze hem volmaakt en fasci
nerend vond, zet alles op alles om de aftake-
Joan Brady
FOTO AGENCY DEVON
ling tegen te gaan en het lijden te verlichten.
„Ze weigerde los te laten wat er niet meer
was" en met haar eveneens meer dan gewo
ne intelligentie en doorzettingsvermogen
haalt Alice er alle mogelijke specialisten bij
en 'koopt' een ziekenhuisbed. Ze verdiept
zich in medisch-wetenschappelijke litera
tuur en stuurt hun kleine zoontje Tad naar
Zwitserland zodat het kind geen getuige
hoeft te zijn van de onbegrijpelijke reacties
van zijn vader.
Als het in Engeland, waar zij wonen, alle
maal niets uithaalt, besluit Alice terug te
keren naar de Amerikaanse stad waar bei
den hun wortels hebben (zij zijn ook nog
neef en nicht). Ze verwacht dat de zoveel be
ter uitgeruste Amerikanen Peter er wel weer
bovenop zullen helpen. Het wordt echter
een nachtmerrie wanneer haar man na een
prostaatoperatie 'genezen' wordt verklaard,
omdat de medici verder geen oplossing zien.
Alice moet dan een strijd aanbinden met be
jaarden- zieken- en verpleegtehuizen om
haar doodzieke echtgenoot opgenomen te
krijgen. Wanneer de overheid heeft besloten
dat iemand niet meer ziek is, dan kan name
lijk een particuliere verzekering ook niets
meer uitrichten.
Behalve de beschrijving van deze welhaast
absurde lijdensweg is Een daad van liefde
de geschiedenis van de familie Kessler, een
geslacht van Amerikaanse artsen, waarin
Peter als schrijver een buitenbeentje was.
Als jong auteur raakte hij betrokken bij de
communistische heksenjacht van senator
McCarthy en wist met zijn scherpzinnigheid
Alices vader, een 'dissidente' arts, tijdens
een hoorzitting vrij te pleiten.
Joan Brady schreef een boeiend boek met
een geheel eigen, onsentimentele toon,
waarin de verzonnen werkelijkheid soms
wonderlijk bizar lijkt. Alices 'daad van lief
de' komt niet alleen voort uit onvoorwaar
delijke liefde voor de man, die ze altijd als
haar meerdere beschouwde, maar wordt
juist ook ingegeven door het besef dat hij
beslist niet volmaakt was. Nu hij als demen
tiepatiënt volstrekt onvolmaakt is, blijkt
dat juist het belangrijkste moment in hun
relatie.
Joan Brady (1940) is de kleindochter van
een Amerikaanse blanke slaaf. Ze was bal
letdanseres, maar gaf haar danscarrière op
om filosofie te studeren. Ze woont in Devon
in Engeland.
Voor Een daad van geweld, de vreemde ge
schiedenis van haar eigen grootvader, ont
ving ze de Whitbread Book of the Year
Award en de Prix Fémina étranger. Een
strijdbare schrijfster die werkelijkheid en
fictie op een literaire wijze weet te vermen
gen, zonder dat het mij persoonlijk overi
gens diep raakt.
Joan Brady: 'Een daad van liefde'. Uitgeverij
De Geus, prijs 49.90.
Betrapt is de titel van een thriller
die de Amerikaanse misdaadau
teur Elizabeth George speciaal
voor de Maand van het Spannen
de Boek heeft geschreven. Het
wordt in die'Maand, die van 23
mei tot en met 30 juni loopt, ca
deau gedaan bij besteding van
tenminste 29,50 gulden aan alge
mene boeken.
Elizabeth George is vooral be
kend als auteur van de Thomas
Lynley-mysteries. Daarvan zijn
in de wereld in achttien talen
meer dan zestig miljoen exempla
ren verkocht. In de reeks rond in
specteur Thomas Lynley en bri
gadier Barbara Harvers zijn tot
nu toe acht boeken verschenen.
Als genre wordt het spannende
boek steeds belangrijker in boek
handel en bibliotheek. De CPNB
wil met de Maand van het Span
nende Boek vooral de mensen die
af en toe een boek lezen, berei
ken. Uit onderzoek blijkt immers
dat onregelmatige lezers, als ze
lezen, vaak kiezen voor een span
nend boek.
De CPNB maakt in de loop van
de maand bekend hoe groot de
oplage van Betrapt wordt. Het
geschenk van vorig jaar had een
oplage van 323.000.
De Stichting Halteproza brengt
de literatuur de straat op. Om te
beginnen op Schiphol en in Aals
meer, maar nu ook in Eindhoven.
Deze week worden de bussen in
Eindhoven voorzien van literaire
flyers.
De eerste aflevering is gewijd aan
het werk van de in Nederlandse
wonende Iraanse schrijver Kader
Abdolah. Na twee weken worden
de folders vervangen door werk
van een andere schrijver.
Het initiatief wordt gedragen
door Stichting Halteproza, die li
teraire fragmenten introduceerde
op abri's. De stichting werd in
september 1994 opgericht met
het doel het lezen bij de gebrui-
'kers van het openbaar vervoer te
bevorderen. Op advies van de
Stichting Lezen krijgt Haltepro
za een subsidie van 100.000 gul
den per jaar van het ministerie
van onderwijs, cultuur en weten
schappen.
Door Muriel Boll
'Niemand haalde mijn vader in
als hij fluitend met mij voorop
over de Nieuwe Weg reed. Het
was dan altijd mooi weer...' Voor
al door die laatste zin weet je di
rect dat het om een herinnering
gaat. In dit geval de herinnering
van Imme Dros, aan Texel in oor
logstijd.
Het was een vreemde oorlog. Niet
alle Duitse soldaten waren Duit
sers. Er waren ook achthonderd
Georgiërs die door de Duitsers
gedwongen waren - met het ge
weer op hun borst en het mes op
de keel - om tegen de Nederlan
ders te vechten. Die Georgiërs
waren geen Moffen. Ze hadden
een eigen taal, een wonderlijke,
fluwelige taal, en volgens de vis
sers scherpe ogen. 'Ik kon niet
zien dat die ogen scherp waren.
Ze leken me eerder zacht, donker
en zacht. Vooral van een soldaat
die ik elke dag voorbij zag lopen,
een vrolijke, zwierige lange sol
daat met golven in zijn zwarte
haar.(...) Hoe die soldaat zong!
Hoog en laag, helder, ver klin
kend, het schalde en zoemde over
zee op de heersende westenwin
den wel tot Wieringen aan toe.'
Het meisje uit het verhaal, wordt
gefascineerd door deze soldaat.
Voor haar zijn de Tijgermand en
Tarzan, over wie haar vader ver
telt, en de soldaat een beetje het
zelfde. Van een afstandje kijkt ze
naar hem, rent onder de dijk te
rug om hem nog eens tegen te ko
men. 'Dag soldaat, zei ik elke
keer. Hij verstond me toch niet,
hij hoorde het niet eens, omdat
hij zong. Dag soldaat, dag mooie
soldaat.'
Dan breekt midden in de gewone
oorlog opeens een heel andere
oorlog uit, die van de Georgiërs
tegen de Duitsers. Een oorlog die
nog doorging na 5 mei 1945 en
waarin veel Georgiërs werden ge
dood. Elke Georgiër die dood
was, kon de soldaat zijn die zo
mooi zong. Die gedachte laat het
meisje niet los.
De oorlog is voorbij, heel vroeg
op een zondagmorgen vertrekken
de Georgiërs uit de haven. Het
meisje mag niet gaan kijken.
Vanuit de dakgoot zwaait ze met
het lakentje uit de poppenwagen.
'Goede reis! schreeuwde ik. Tot
ziens!
En toen zongen ze op de boot in
hun wonderlijke, fluwelige taal
een lied dat misschien wel ging
over afscheid of weerzien en bo
ven de vreemde, treurige, donke
re stemmen schoot er een om
hoog, een enkele mannenstem,
helder, licht, ver klinkend, soms
hoog en dan weer laag, warm en
scherp, zacht en hard.' Het is een
ontroerend verhaal waarin een
episode uit de kindertijd ge
kleurd wordt door de weemoed
van de herinnering.
Marianne Sligting maakte de
potloodtekeningen en ze ging
daarvoor naar Texel. Misschien
had ze dat niet moeten doen,
want het lijkt net of tekenen naar
de werkelijkheid haar fantasie
remt. Bovendien vroeg ik me bij
elk plaatje af hoe het er in kleur
zou hebben uit gezien. In haar
werk zoals ik dat ken uit Waaien,
hard waaien en Lieve, lieve opa
spreken juist kleur en fantasie
mij zo aan.
Van poëzie in een verhaal naar
poëzie in gedichten. 'Remco Ek-
kers gebruikt voor de onderwer
pen van zijn gedichten vaak de
werkelijkheid', staat achterop de
bundel De geur van tijd. En dat
klopt, Ekkers' gedichten gaan
over dieren, de knikkermachine,
Elfstedentocht of de pianoles.
Het uitdrukken van verwonde
ring, ook al gaat het om verwon
dering in iets gewoons, kan tot
poëzie leiden. Dat is in deze bun
del maar af en toe het geval, zoals
in het titelgedicht. (-) En tussen
de muur en de deur/rook ik
tijd/stof en verheven woor
den/vreugde, oude kleren/tranen
en hout.
Maar het gedicht Eindelijk laat
zien dat je er nog niet bent als je
een gedachte omzet in regels en
die regels vervolgens schikt tot
iets dat voor het oog een gedicht
lijkt. In dit gedicht ligt een jon
gen verrukt te slapen naast een
langbegeerde brommer: Als hij
wakker wordt, streelt/hij haar,
om 12 uur 's nachts stapt hij op
en rijdt weg tot het licht wordt,
rijdt verder. Dit gedicht heeft
niet dat extra facet, de verwon
dering, en als er dan bovendien
geen rijm is om de zaak bij elkaar
te houden, dan is het resultaat te
vrijblijvend en blijft er heel wei
nig over.
Fetze Pijlman slaagt er in Mijn
pen krast al even dwaas naar
mijn idee beter in jongeren te la
ten stilstaan bij het gewone om
vervolgens het bijzondere te ont
dekken, zoals in Tropen:
(-) Ik zou mijn sokken uitdoen,
nooit meer schoenen dragen
geen winterjas, geen trui of lange
broek op blote voeten lopen alle
dagen en eindelijk de aarde voe
len die ik zoek.
Imme Dros: 'Dag soldaat, dag
mooie soldaat'. Uitg. Querido,
prijs 22,90, vanaf 8 jaar
Remco Ekkers: 'De geur van tijd'.
Uitg. Leopold, prijs 19,90
Fetze Pijlman: 'Mijn pen krast al
even dwaas'. Uitg. Van Goor, prijs
22,50
Tekening van Marianne Sligting in 'Dag soldaat, dag mooie sol
daat'.