DAIR ]A f (fata Toerist van het verleden .A SUPER 28V cation Jonge vrouw door hel met demente echtgenoot BOEKENLEGGER KINDERBOEKEN Droeve soldaten en poëzie jpens... DBSTEM BOEKENGIDS D2 Vrede sluiten met een bestaan Sleutelen aan het beeld van Inne Frank en Etty Hillesum 2999,- Henk van Woerden na twintig jaar terug in Zuid-Afrika Cadeau van Elizabeth George Literatuur via de folder 1996 I compact camera '95-96. ■m Zoom objectief. I metallic design. Irpkeuze met logelijkheden. Super 115 38-115 mm Zoom Shot 38-60 n 0 FOR THE TOP ïleiner... kleiner... DONDERDAG 9 MEI 1996 ifY. Né L, Hanny Michaelis verschenen Lsen 1949 en 1971 zes gedich- Sundels. Haar laatste publi- lje jn 1989 betrof haar eigen tetize uit dit oeuvre. Volgens de inmiddels vierenzeventigjarige achteres, is gebrek aan zelfver zen de belangrijkste oorzaak oor het uitblijven van nieuwe -dichten. Toch kreeg zij vorig L maar liefst twee prijzen, de jjnaBijnsprijs en de Sjoerd Lei- oprijs. En nu is er gelukkig de 0i vormgegeven verzamelbun- waarin alle zes de bundels integraal zijn opgenomen. Soberheid kenmerkt de gedich- 191 van Michaelis. Zij schrijft Itldere, ritmische regels met een malige woorden. Zij kiest haar toorden heel precies en verbindt „met elkaar via talrijke, maar „nadrukkelijke klankverwant- sthappen. Deze klanken vormen ie muziek van haar poëzie. Ze vertolken de sfeer van elk ge- jjobt: Het gerinkelvan de tele- ta/ krijgt een ietwat/ rituele Hink/ als het vooraf gaat/ aan mui stem. De lezer moet deze ge- echten weten te proeven. Ook als aj niet niet direct de gewenste intensiteit lijken te bezitten. Het gevoel, dat haar gedichten bidt en begeleidt is zeer zuiver en hj weet dit op even zuivere wijze verwoorden. Michaelis schrijft poelspoëzie, waarin ze behoed- »m afstand bewaart tot haar onderwerp. Ze hanteert voortdu- 'icnd tegenstellingen: dag en jacht, zomer en winter, toekomst cnverleden, verwachting en ont- histering, eenzelvig bestaan en samenzijn, droom en realiteit. De tegenstellingen blijven onver- lijk en veroorzaken huive- twijfel en stilstand. Er is al- de roes van melancholie/ het mogelijk lijkt/ vrede ti skiten met een bestaan/ dat volstrekte zinloosheid/ zijn til ontleent. Maar vooral het lnojtepunt van een omhelzing brengt kortstondig de intieme er- lariagvan volkomenheid teweeg, ten wordt dan de menselijke verscheurdheid opgeheven. Michaelis heeft een weinig vrolij- fe kijk op het menselijk leven. Gemis en gevoel van ontoerei kendheid doortrekken alle ge- ichten. Zij heeft heimwee naar iel verleden, maar dit verleden tent ook zijn diepe afgronden tan verdriet, waar eigenlijk geen hal voor is. Zij is het kind van ]oodse ouders, die in de oorlog inkwamen. Zelden schrijft zij direct over haar oorlogsverleden, naar het blijft onderhuids voel- laar in al haar waarnemingen, •at betreft haar inwendig proces van verwerking, dat in fysieke en in psychische zin is op te vatten, vergelijkt zij zichzelf met de bio- industrie: Een langwerpige fa briek/ vol buizen en steigers en weke/ apparatuur waar dag en nachtgewerkt wordt in volsla gen duisternis.//Niets is méér van mezelf/ dan dit binnenhuidse continu-bedrijf/ maar als ik er aan denk/ word ik een wezenloos woord. Toch blijft de relativerende visie van Michaelis altijd getuigen van de gretigheid waarmee zij het le ven omhelst. Een opvallend aspect is, dat Michaelis nooit op zoek is naar een kern of oplos sing. Deze poëzie is introvert, maar is hierbinnen tegelijk mid delpuntvliedend te noemen.' Een gevoel van verlossing waart rond.//Maar wie door liefde/ aan geraakt in paniek/ uit elkaar zijn gevlucht/ brengt ook het voor jaar/ niet meer bijeen. In elk ge dicht krijgt de relativering de vorm van een verwijdering van waar het eigenlijk om ging. Er staan verrassend veel goede gedichten in deze verzamelbun del. Hoe onnadrukkelijk de poë zie van Michaelis ook is, zij ver dient om zorgvuldig en woord voor woord gelezen te worden. Voor de lezer valt er dan meer te ontdekken dan in eerste instantie vermoed kan worden. De dichte res zei onlangs, dat zij de laatste tijd weer voorzichtig aan het dichten is. Met goede verwach tingen kijk ik uit naar een nieuwe bundel van haar hand. Intimiteit: een lichaam ontzagwekkend van kwetsbare naaktheid, behoeder van het onderhuids en schuw geheim dat zich - heel even - blootgeeft. Maar ook onze sprakeloze wanhoop toen in het avondlicht de kamer ineens op eigen kracht ging stij gen en in de ruimte hangen bleef zonder verband met de wereld van treinen, nieuwsberichten en mensen om gedekte tafels heen. Alsof we gewogen waren en te licht bevonden voor de begane grond. Hanny Michaelis: 'Verzamelde ge dichten'. Uitg. G.A. van Oorschot, prijs 55,-. |taonze kunstredactie de Costa (37) uit Den deed aan de Letterenfacul- I'd van de Universiteit Utrecht vier jaar onderzoek naar de Niriften van Anne Frank en ('Hillesum, die de nazi-ver eng niet overleefden. Haar windingen resulteerden in een JWfschrift, dat ze onlangs met Scces verdedigde. feministisch wetenschapper ®derzocht De Costa met name ^irom Anne Frank en Etty Hil- als joodse vrouwen in een Satnachale samenleving hun aan het papier toever- «mwden en wat de rol van ande- 'vrouwen voor hen betekende, «t aspect is in alles wat er over verschenen is onderbelicht de aandacht richt zich jMral op hun relatie met man- j9' Bij Anne Frank gaat het bij- jwtbeeld om de verhouding tot Evader Otto Frank en haar Jttd Peter, terwijl haar relatie daar moeder, hoe gecompli- f4 °°k, voor Anne heel be dijk was". neerslag van De Costa's we- Joappelijke arbeid is opmer- omdat ze de gangbare IJ"u0rm'nSS van Anne Frank en V'esum nuanceert en an ts inkleurt. Ze vindt dat ze bei- I touwen daarmee recht doet. I,V ,Frank en Etty Hillesum IS °°P van de jaren op een IPs'fk gezet, ze zijn soms als I - afgeschilderd". Zo er- L ,e Cösta zich aan het oor- f«kehjke toneelstuk en later ^filming van Het achterhuis Anne Frank, op een 'typische u hem nu jebruikt voor werk. hobby, ipel leren, de nieuwe IBM Apuv» is een illei- .rvner zonder weerp-Voorjeiniolleerd met Vindowi "95. Lotus Srmrt-Suite, Microsoft Vorks 4 O.Apüva Guide en AptivaWare plus en keur un Multimedia-titels. Aptiva 121 ■3299? Apttva 133 3499,- Aptiva 142 4499f Bij aankoop van een computer of modem, nt Zee open dag, ontvangt u een GRATIS proefa o jjenni®* landNet, zodat u tegen lokaal telefoontanei maken met het World Wide Web. "e Frank FOTO'S ARCHIEF DE STEM ge- Etty Hillesum Hollywood-manier, inclusief een happy end. Die Anne is slechts een schaduw van wie ze werke lijk was'. De beroemde zinsnede uit het dagboek van Anne Frank, 'on danks alles geloof ik aan de in nerlijke goedheid van de men sen', is volgens De Costa ten on rechte gepresenteerd als een soort slotconclusie, los van de jo denvervolging en los van de som bere kanten die Anne Frank zelf ook had en waar ze zich zeer wel van bewust was. Dat de buiten wereld op de loop is gegaan met een beeld van Anne Frank als een 'optimistisch en ongecompli ceerd' meisje is onder meer het gevolg van het feit dat Het ach terhuis niet de oorspronkelijke dagboeknoties van Anne Frank weergeeft. Het wereldberoemde boek is een bewerking daarvan. In haar proefschrift stelt De Cos ta: „De 'dagboek-Anne' kent vele gezichten. Soms is ze lief en zachtaardig; op andere momen ten is ze juist brutaal en onver schillig. Ze heeft sterke gevoelens van liefde én van haat. Bijna da gelijks worstelt ze met angsten voor arrestatie en deportatie". Uit het proefschrift komen Anne Frank en Etty Hillesum naar vo ren als sterke, zelfbewuste per soonlijkheden met grote literaire vaardigheden en een intelligente kijk op de diep ingrijpende ge beurtenissen. Beide vrouwen wa ren diep gelovig, maar ze gaven daar een heel eigen, niet-traditio- nele invulling aan. Denise de Costa: 'Anne Frank en Etty Hillesum. Spiritualiteit schrij verschap seksualiteit'. Uitg. Ba lans, prijs 49,50 Door Johan Diepstraten Op 19 januari 1957 vertrok het gezin Van Woerden naar Zuid- Afrika. Vader, moeder, de kleine Henk en zijn twee broertjes en zusje. Het is het begin van een dramatische periode. Moeder stierf na enkele jaren aan een chronische darmkwaal. De kin deren werden ondergebacht in tehuizen en een weeshuis. De avontuurlijk ingestelde vader haalde de 17-jarige Laura van de straat in huis en trouwde met haar. Vanaf dat moment moch ten de kinderen weer bij hem wonen. Broertje Hans kon het nieuwe leven niet aan en ontspoorde. Na een moordaanslag verdween hij in een psychiatrische inrichting. Vader Van Woerden zocht zijn heil bij mormonen, theosofen, zenboeddhisten en bij een spiri tistische kerk. Halverwege de jaren zestig emigreerde hij naar Israël en sloot zich aan bij een vrijmetselaarsloge. De kinderen bleven achter. Op Henk van Woerden na, die in 1968 naar Nederland verhuisde. Vrijwel al deze biografische ge gevens zijn terug te vinden in de roman Moenie kyk nie (1993) die werd bekroond met de Geertjan Lubberhuizen-prijs 1993 en werd genomineerd voor de Li- bris Literatuurprijs 1994. Daar in schetst Henk van Woerden de autobiografische lotgevallen van een geëmigreerde Neder landse familie. Om politiek-cul- turele reden - Vorster is aan de macht - verlaat Van Woerden Zuid-Afrika. Aan het einde van de roman Moenie kyk nie schrijft hij: 'Wie aan de zuid punt van Afrika achterblijft, is veroordeeld tot een bestaan in een uithoek - een onbetekenen de nis in de geschiedenis waar op een niet te verklaren manier de lucht van de achttiende en de negentiende eeuw is blijven hangen; een wonderlijke krom ming in de tijd.' Onbezonnen Ruim twintig jaar later keert hij terug naar het land met de vre dige straten, de lacherige be dienden en 'de overstelpende middelmatigheid die Hans en mij heeft voortgebracht'. Waar om hij teruggaat, is aan het be gin van zijn tweede roman Ti- koes nog onduidelijk: 'Ogen schijnlijk zou ik mijn vriendin het land laten zien. En er was de wens om Europa voorgoed de rug toe te keren, maar daar viel je niemand meer mee lastig.' Waar de onbezonnen pelgrima ge op uitloopt, is een veel voor komende literair thema: Van Woerden ontpopt zich als een toerist naar zijn verleden. In werkelijkheid was hij in 1989 nog maar net in Zuid-Afrika aangekomen, of hij werd slacht offer van een roofoverval. Door zijn wisselgeld op de grond te gooien, kon hij aan zijn belagers ontsnappen. Dat Zuid-Afrika nog even gewelddadig is als vroeger, realiseert Van Woerden zich als hij de televisie aanzet: een kind is in het gezicht ge schoten, vijf kippendieven zijn door een boer gekeeld, iemand is uit een rijdende trein gesmeten. 'As jy achtervolg word, gaan die naaste gebou binne en vra om hulp,' luidt de waarschuwing. Van Woerden is onmiddellijk helemaal terug, de berichten klinken vertrouwd. 'Ze stilden een verlangen, niet naar geweld, maar naar de nabijheid van ge weld. Zonder doodslag zou thuis Henk van Woerden FOTO CARLA SCHOO onherkenbaar zijn gebleven.' Het leven in Zuid-Afrika wordt beheerst door geweld. Als hij zijn broer Leo bezoekt, laat Van Woerden doorschemeren hoe onveilig de blanke gemeenschap zich voelt. De huizen zijn vestin gen met wallen, hoge hekken en versterkingswerken, weliswaar gecamoufleerd door middel van struiken en klimmende gewas sen. 'Moenie in die agterplaas werk as die voordeur niet gesluit nie.' En Annerie, de derde vrouw van Leo, ergert zich aan de venters en bedelaars. 'Ze zou den de straten eens moeten schoonvegen.' Op de zondagse barbecue discussiëren ze over de FUNSA's, de Fucking Useless New South Africans en de JACK's: Just Another Confused Kaffer. Adriaan van Dis liet in zijn reisverslag In Afrika al eer der zien hoe reactionair er wordt gedacht. Crimineel Het gewelddadige is één van de steeds terugkerende thema's in de roman. De Duitse vriendin Tikoes van de verteller krijgt een haast crimineel verleden mee. Haar vroegere vriend Axel handelde in heroïne, Tikoes raakte verslaafd en liep voort durend in lange broeken om de blauwe plekken te verbergen. 'Ik heb weieens een halve nacht met een mes boven zijn bed ge staan. Toch kon ik het niet. Dat met die luger was een idioot on geluk.' Tikoes is Duitsland ont vlucht, zo lijkt het, maar Van Woerden laat veel in het mid den. De voorgeschiedenis van de verhouding tussen de verteller, Thys, en Tikoes wordt niet ont huld. Dierlijk De roman Tikoes heeft veel weg van een reisverslag door Zuid- Afrika waarin de gebeurtenis sen van ondergeschikt belang zijn. Het overweldigende land schap beschrijft Van Woerden zeer uitgebreid en dat is niet voor niets. Zes jaar geleden zei hij in een interview dat de on weerstaanbare natuur mensen dierlijk maakt en voor je het weet, ga je je ook als een dier ge dragen. Wie zich opstelt als een kameleon, redt het in Zuid-Afri ka. De verteller vertoont daar om ook kameleontisch gedrag. Van dezelfde symboliek is de overwinning op het verleden aan het einde van de roman: als Thys naast Tikoes in bed ligt, is de rug van Tikoes de wereld kaart geworden. Blijven ze in Zuid-Afrika of niet? Thys streelt haar rug. 'Eerst het zuiden, wes telijk van haar stuit. Dan lang zaam langs de holte van haar heupen en de ruggegraat om hoog, opnieuw naar het noor den,' luiden de laatste zinnen van de roman. Moenie kyk nie en Tikoes zijn afstandelijk geschreven romans, zodat de lezer zelf de emotionele ontwikkelingen van de persona ges mag invullen. Net als de ver teller blijft de lezer een buiten staander. Een grote romancier had dat voorkomen door méér te onthullen over de achtergron den van de twee reizigers en door de witte plekken te vermij den. Ook al is voor de lezer iden tificatie moeilijk, Tikoes is wel een zorgvuldig gecomponeerde roman met mooie beschrijvin gen en treffende dialogen. Henk van Woerden: 'Tikoes'. Uit geverij Balans, prijs 34,90. Door Marjan Mes Als kind besluit Alice dat ze met Peter Kes- sler, de minnaar van haar moeder, wil trou wen. „Ze zou met hem trouwen en altijd bij hem blijven. En o, wat zou ze liefhebbend voor hem zorgen als hij een oude, oude man was." Zo eindigt de roman Een daad van liefde van de Amerikaanse schrijfster Joan Brady, bijna als een sprookje. Maar het hoofdmotief van deze roman over de tragische teloorgang van een ongewoon huwelijk tussen een piepjonge vrouw en een veel oudere man is helaas gebaseerd op kei harde feiten: het medische gesol en de ver waarlozing door de gezondheidszorg van een doodzieke, dementerende 63-jarige man. Joan Brady, bekend van haar boek Een daad van geweld, over de vernederingen van een blanke slaaf, heeft de liefdesgeschiedenis en alle personages in Een daad van liefde ver zonnen, maar de medische geschiedenis in dit boek baseerde zij op ware feiten. Zij schreef de roman omdat ze voor haar gron dig gedocumenteerde wetenschappelijke studie over het falen van de Amerikaanse gezondheidszorg geen uitgever kon vinden. „Ik had een barbaarse, grootschalige, geïn stitutionaliseerde schending van de men senrechten aan het licht gebracht en slaagde er niet in om iemand naar me te laten luiste ren", aldus de schrijfster in haar nawoord. „Denk maar niet dat ik iets heb overdreven. Letterlijk miljoenen ernstig zieke Amerika nen komen terecht in de sterfkamers die ik beschrijf en om precies de kafkaëske rede nen die ik geef." Peter Kessler is een briljante schrijver, die er op zijn 63ste nog uitziet als vijftig, maar die opeens zijn laatste boek niet meer af kan krijgen. Ook zijn lichaam laat het snel afweten en hij lijdt ondraaglijke pijnen. Seniele dementie is de diagnose. Zijn meer dan dertig jaar jongere vrouw Alice, als 20-jarige met hem getrouwd omdat ze hem volmaakt en fasci nerend vond, zet alles op alles om de aftake- Joan Brady FOTO AGENCY DEVON ling tegen te gaan en het lijden te verlichten. „Ze weigerde los te laten wat er niet meer was" en met haar eveneens meer dan gewo ne intelligentie en doorzettingsvermogen haalt Alice er alle mogelijke specialisten bij en 'koopt' een ziekenhuisbed. Ze verdiept zich in medisch-wetenschappelijke litera tuur en stuurt hun kleine zoontje Tad naar Zwitserland zodat het kind geen getuige hoeft te zijn van de onbegrijpelijke reacties van zijn vader. Als het in Engeland, waar zij wonen, alle maal niets uithaalt, besluit Alice terug te keren naar de Amerikaanse stad waar bei den hun wortels hebben (zij zijn ook nog neef en nicht). Ze verwacht dat de zoveel be ter uitgeruste Amerikanen Peter er wel weer bovenop zullen helpen. Het wordt echter een nachtmerrie wanneer haar man na een prostaatoperatie 'genezen' wordt verklaard, omdat de medici verder geen oplossing zien. Alice moet dan een strijd aanbinden met be jaarden- zieken- en verpleegtehuizen om haar doodzieke echtgenoot opgenomen te krijgen. Wanneer de overheid heeft besloten dat iemand niet meer ziek is, dan kan name lijk een particuliere verzekering ook niets meer uitrichten. Behalve de beschrijving van deze welhaast absurde lijdensweg is Een daad van liefde de geschiedenis van de familie Kessler, een geslacht van Amerikaanse artsen, waarin Peter als schrijver een buitenbeentje was. Als jong auteur raakte hij betrokken bij de communistische heksenjacht van senator McCarthy en wist met zijn scherpzinnigheid Alices vader, een 'dissidente' arts, tijdens een hoorzitting vrij te pleiten. Joan Brady schreef een boeiend boek met een geheel eigen, onsentimentele toon, waarin de verzonnen werkelijkheid soms wonderlijk bizar lijkt. Alices 'daad van lief de' komt niet alleen voort uit onvoorwaar delijke liefde voor de man, die ze altijd als haar meerdere beschouwde, maar wordt juist ook ingegeven door het besef dat hij beslist niet volmaakt was. Nu hij als demen tiepatiënt volstrekt onvolmaakt is, blijkt dat juist het belangrijkste moment in hun relatie. Joan Brady (1940) is de kleindochter van een Amerikaanse blanke slaaf. Ze was bal letdanseres, maar gaf haar danscarrière op om filosofie te studeren. Ze woont in Devon in Engeland. Voor Een daad van geweld, de vreemde ge schiedenis van haar eigen grootvader, ont ving ze de Whitbread Book of the Year Award en de Prix Fémina étranger. Een strijdbare schrijfster die werkelijkheid en fictie op een literaire wijze weet te vermen gen, zonder dat het mij persoonlijk overi gens diep raakt. Joan Brady: 'Een daad van liefde'. Uitgeverij De Geus, prijs 49.90. Betrapt is de titel van een thriller die de Amerikaanse misdaadau teur Elizabeth George speciaal voor de Maand van het Spannen de Boek heeft geschreven. Het wordt in die'Maand, die van 23 mei tot en met 30 juni loopt, ca deau gedaan bij besteding van tenminste 29,50 gulden aan alge mene boeken. Elizabeth George is vooral be kend als auteur van de Thomas Lynley-mysteries. Daarvan zijn in de wereld in achttien talen meer dan zestig miljoen exempla ren verkocht. In de reeks rond in specteur Thomas Lynley en bri gadier Barbara Harvers zijn tot nu toe acht boeken verschenen. Als genre wordt het spannende boek steeds belangrijker in boek handel en bibliotheek. De CPNB wil met de Maand van het Span nende Boek vooral de mensen die af en toe een boek lezen, berei ken. Uit onderzoek blijkt immers dat onregelmatige lezers, als ze lezen, vaak kiezen voor een span nend boek. De CPNB maakt in de loop van de maand bekend hoe groot de oplage van Betrapt wordt. Het geschenk van vorig jaar had een oplage van 323.000. De Stichting Halteproza brengt de literatuur de straat op. Om te beginnen op Schiphol en in Aals meer, maar nu ook in Eindhoven. Deze week worden de bussen in Eindhoven voorzien van literaire flyers. De eerste aflevering is gewijd aan het werk van de in Nederlandse wonende Iraanse schrijver Kader Abdolah. Na twee weken worden de folders vervangen door werk van een andere schrijver. Het initiatief wordt gedragen door Stichting Halteproza, die li teraire fragmenten introduceerde op abri's. De stichting werd in september 1994 opgericht met het doel het lezen bij de gebrui- 'kers van het openbaar vervoer te bevorderen. Op advies van de Stichting Lezen krijgt Haltepro za een subsidie van 100.000 gul den per jaar van het ministerie van onderwijs, cultuur en weten schappen. Door Muriel Boll 'Niemand haalde mijn vader in als hij fluitend met mij voorop over de Nieuwe Weg reed. Het was dan altijd mooi weer...' Voor al door die laatste zin weet je di rect dat het om een herinnering gaat. In dit geval de herinnering van Imme Dros, aan Texel in oor logstijd. Het was een vreemde oorlog. Niet alle Duitse soldaten waren Duit sers. Er waren ook achthonderd Georgiërs die door de Duitsers gedwongen waren - met het ge weer op hun borst en het mes op de keel - om tegen de Nederlan ders te vechten. Die Georgiërs waren geen Moffen. Ze hadden een eigen taal, een wonderlijke, fluwelige taal, en volgens de vis sers scherpe ogen. 'Ik kon niet zien dat die ogen scherp waren. Ze leken me eerder zacht, donker en zacht. Vooral van een soldaat die ik elke dag voorbij zag lopen, een vrolijke, zwierige lange sol daat met golven in zijn zwarte haar.(...) Hoe die soldaat zong! Hoog en laag, helder, ver klin kend, het schalde en zoemde over zee op de heersende westenwin den wel tot Wieringen aan toe.' Het meisje uit het verhaal, wordt gefascineerd door deze soldaat. Voor haar zijn de Tijgermand en Tarzan, over wie haar vader ver telt, en de soldaat een beetje het zelfde. Van een afstandje kijkt ze naar hem, rent onder de dijk te rug om hem nog eens tegen te ko men. 'Dag soldaat, zei ik elke keer. Hij verstond me toch niet, hij hoorde het niet eens, omdat hij zong. Dag soldaat, dag mooie soldaat.' Dan breekt midden in de gewone oorlog opeens een heel andere oorlog uit, die van de Georgiërs tegen de Duitsers. Een oorlog die nog doorging na 5 mei 1945 en waarin veel Georgiërs werden ge dood. Elke Georgiër die dood was, kon de soldaat zijn die zo mooi zong. Die gedachte laat het meisje niet los. De oorlog is voorbij, heel vroeg op een zondagmorgen vertrekken de Georgiërs uit de haven. Het meisje mag niet gaan kijken. Vanuit de dakgoot zwaait ze met het lakentje uit de poppenwagen. 'Goede reis! schreeuwde ik. Tot ziens! En toen zongen ze op de boot in hun wonderlijke, fluwelige taal een lied dat misschien wel ging over afscheid of weerzien en bo ven de vreemde, treurige, donke re stemmen schoot er een om hoog, een enkele mannenstem, helder, licht, ver klinkend, soms hoog en dan weer laag, warm en scherp, zacht en hard.' Het is een ontroerend verhaal waarin een episode uit de kindertijd ge kleurd wordt door de weemoed van de herinnering. Marianne Sligting maakte de potloodtekeningen en ze ging daarvoor naar Texel. Misschien had ze dat niet moeten doen, want het lijkt net of tekenen naar de werkelijkheid haar fantasie remt. Bovendien vroeg ik me bij elk plaatje af hoe het er in kleur zou hebben uit gezien. In haar werk zoals ik dat ken uit Waaien, hard waaien en Lieve, lieve opa spreken juist kleur en fantasie mij zo aan. Van poëzie in een verhaal naar poëzie in gedichten. 'Remco Ek- kers gebruikt voor de onderwer pen van zijn gedichten vaak de werkelijkheid', staat achterop de bundel De geur van tijd. En dat klopt, Ekkers' gedichten gaan over dieren, de knikkermachine, Elfstedentocht of de pianoles. Het uitdrukken van verwonde ring, ook al gaat het om verwon dering in iets gewoons, kan tot poëzie leiden. Dat is in deze bun del maar af en toe het geval, zoals in het titelgedicht. (-) En tussen de muur en de deur/rook ik tijd/stof en verheven woor den/vreugde, oude kleren/tranen en hout. Maar het gedicht Eindelijk laat zien dat je er nog niet bent als je een gedachte omzet in regels en die regels vervolgens schikt tot iets dat voor het oog een gedicht lijkt. In dit gedicht ligt een jon gen verrukt te slapen naast een langbegeerde brommer: Als hij wakker wordt, streelt/hij haar, om 12 uur 's nachts stapt hij op en rijdt weg tot het licht wordt, rijdt verder. Dit gedicht heeft niet dat extra facet, de verwon dering, en als er dan bovendien geen rijm is om de zaak bij elkaar te houden, dan is het resultaat te vrijblijvend en blijft er heel wei nig over. Fetze Pijlman slaagt er in Mijn pen krast al even dwaas naar mijn idee beter in jongeren te la ten stilstaan bij het gewone om vervolgens het bijzondere te ont dekken, zoals in Tropen: (-) Ik zou mijn sokken uitdoen, nooit meer schoenen dragen geen winterjas, geen trui of lange broek op blote voeten lopen alle dagen en eindelijk de aarde voe len die ik zoek. Imme Dros: 'Dag soldaat, dag mooie soldaat'. Uitg. Querido, prijs 22,90, vanaf 8 jaar Remco Ekkers: 'De geur van tijd'. Uitg. Leopold, prijs 19,90 Fetze Pijlman: 'Mijn pen krast al even dwaas'. Uitg. Van Goor, prijs 22,50 Tekening van Marianne Sligting in 'Dag soldaat, dag mooie sol daat'.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1996 | | pagina 23