)ESTEM
Dudok: componist van 'versteende muziek'
De schilderijen en glas-appliqué ramen van Margriet Oomen
10 30 40
VANDAAG
I NOG!!
'Wie zich niet verzoent
met het verleden, kan
geen moderne kunst maken'
Grote Gids
DONDERDAG 18 APRIL 1996 DEEL
'Alsof je de hemel instapt'
hij megasportief dankzij
ide 1.6 I 90 pk-motor. En
at er nog wat te genieten
i Mégane Coupé? Ga dan
el heel goed samen.
3 8 jaar plaatwerkgarantie,
alers vindt u in de Gouden Gids.
PtorWil Kester
|fc vergelijking komt van Jan
Ia "^n werk wordt nog mu-
«er, zoo als die architectoni-
ie muziek van Debussy,"
de ontwerper van onder-
I'd Olympisch Stadion in
tedam in 1932 over zijn
Md en collega Willem Mari-
pDudok.
moment verkeerde Du-
|r°P to hoogtepunt van zijn
K?1 ze"s wereldberoemde
1 architect Le Corbusier
2 hem complimenten voor
ItfjL® iaar eer(der geopende
gadhms van Hilversum. Du-
mjenkorfgebouw in Rotter-
met een revolutionair
m l'azen §evel, was net op-
Jker en der in het land -
lsaatV?ora' 'n Hilversum waar
stadsarchitect
I, "erden door Dudok ont
ij1 woningen, wijken en
li» ®*ouwd die opvielen
Im ei§en karakter. Alom
■toen zij geroemd.
wordt in Hilversum het
•hot gegeven van een breed
6 Dudok-manifestie.
■punt is een grote over-
'toonstelling over het le
lt®»» werk van de architect
Ita n rinus Dudok (1884-
IsiilV i exP°sitie wordt uiter-
I^ Miouden in het recent ge-
is® 6 Raadhuis van Hil-
itaÏÏ'tojuur van Dudok leg-
hiibl 'n die tijd ge-
CS Meenten. Nooit liet
^decoratieve elementen in
.wouwen op te nemen,
tójr i de strakke zake-
rbr^an to Hieuwe B°uwen
8 u ttrchitectuurhistori-
l,j., rman van Bergeijk noemt
1 z']n prachtige mono-
Dudoks naam is dan gevestigd.'
Niet alleen in Hilversum, maar
ook daarbuiten krijgt hij tal van
opdrachten. Dat levert gebou
wen op als De Bijenkorf in Rot
terdam, .de kantoorflat De Ne
derlanden van 1845 in Arnhem
en ook het Monument op de Af
sluitdijk. Aan het eind van de ja
ren dertig lijkt Dudoks roem
echter over het hoogtepunt heen.
Na de Tweede Wereldoorlog on
dergaat de belangstelling voor
Dudok nog een korte opleving
die zich weerspiegelt in op
drachten voor stedebouwkundi-
ge ontwerpen in Zwolle, Velsen
en Den Haag. De typische Du-
dok-stijl, al gruwde hij zelf van
die kwalificatie, is echter nage
noeg verdwenen. De laatste
bouwwerken, die naar zijn ont
werp worden opgetrokken zijn
flats in Amsterdam-BuitenVel-
dert. Dat gebeurt in 1967, zeven
jaar voor zijn dood.
Ruim twintig jaar later wordt
begonnen met de 35 miljoen gul
den kostende en inmiddels vol
tooide restauratie van het Hil-
versumse Raadhuis, zijn mees
terwerk. Wat dat betref springt
men met de nalatenschap van
Dudok voorzichtiger om dan met
het werk van zijn vriend Jan
Wils. Diens Olympisch Stadion
is immers tot de sloop veroor
deeld. De versteende muziek van
Dudok blijkt meer eeuwigheids
waarde te hebben.
I 'W.M. Dudok, componist van ar
chitectuur', expositie in het Raad
huis van Hilversum. Tot 15 sep
tember, dagelijks (ook maandag)
van 11.00 tot 17.00 uur.
I Herman van Bergeijk: 'Willem
Marinus Dudok - Architect-stede-
bouwkundige 1884-1974'. Uitg.
V+K Publishing, Naarden, prijs
159,90.
0-Nabucco(30/7)-Carmen(l/8).
4/8)-Nabucco(8/8)-Barbier van
1/8).
o(11 /8)-Carmen(14/8)-Aïda( 15/8).
j/9)-Nabucco(21 /8)-Carmen(22%
van Sevilla(24/8)-Carmen(27/8).
m
CD ATA REIS HZ 874-
-27
17-23
998,-
998,-
Ibelasting
150,-
27,50
'INBEGREPEN-
ifortabele Tourist Class touringcar
ing op heen- en terugreis op basis
Itbijt, in Italië verblijf op basis van
2-persoonskamer met douche en
dige Nederlandse retsleiding
excursiepro gramma
sera's met ongenummerde zitplaat-
ifel in Nederland op de laatste dag
IET INBEGREPEN-
aaltijden, entrees tijdens de excur-
excursie. tolgelden/toeristenbelas-
lleringsverzekering.
peelnemers 35.
an annulering bij onvoldoende deel-
oor vertrek.
Lijn de ANVR-Reisvoorwaarden van
■ingcar mag niet gerookt worden.
I - Eindhoven: Stationsplein 28 -
84 - Waalwijk: Stationsstraat 118.
Margriet Oomen bij haar raam in het Baronie-ziekenhuis in Breda: „Zo'n raam dwingt respect af. Niemand zal het
in z'n hoofd halen om een er plantenbak voor te zetten.foto cor viveen
Veel belang hecht Margriet Oomen
aan haar opvoeding, aan haar ouder
lijk huis. „Ik ben door mijn familie
enorm gestimuleerd. Wij woonden in
Oosterhout, ik was de jongste van vijf
kinderen. Mijn vader was architect,
maar hij schilderde ook. Er was een
atelier in de tuin waar wij allemaal
gebruik van maakten."
„Veel stillevens, soms had mijn vader
een model staan. Schoolcijfers waren
niet belangrijk, vond mijn-vader. Als
ik liever in de kunst wilde, moest ik
dat vooral doen. Op de eerste dag dat
ik naar de academie ging, ging mijn
vader dood."
De kunstenares heeft altijd flink aan
de weg getimmerd. „Ik ben direct na
mijn eindexamen in Maastricht naar
galeries gestapt met mijn grafisch
werk en ik heb altijd goed verkocht. Ik
heb altijd wel een glas-opdracht lo
pen. Ik heb nooit in de contraprestatie
willen zitten, omdat ik niet afhanke
lijk wilde zijn. Als je positief bent, on
derneem je meer. Ik heb meegedaan
aan een tentoonstelling in Schiedam,
ik denk dat ik er daaraan wel dertig
exposities heb overgehouden. Overi
gens heb ik nooit visioenen van rijk
dom gehad, want bij ons thuis kwa
men vroeger kunstenaars die geen luis
hadden om dood te drukken."
Kleur
Met schilderen gaat Margriet Oomen
zeker door. „Grafiek maak ik nooit
meer, ik heb m'n ets-pers weggedaan.
In olieverf en gouaches kan ik mijn af
finiteit met kleur kwijt. Daarbij vind
ik het fijn om vanuit een traditie te
werken, de Europese traditie vanaf de
vroegste Italiaanse schilderkunst. Als
je je niet verzoent met het verleden,
kun je nooit moderne kunst maken."
En tenslotte zijn daar de kleurige
glas-appliqué ramen waarin Oomen
zich heeft gespecialiseerd en waarin
zij weinig concurrentie heeft. „Ten
minste niet in Nederland. Wel in
Frankrijk en Italië. Ik zie die kunste
naars bij de glazenier in Amsterdam,
want ook zij laten hun ontwerpen
daar uitvoeren, bij Tetterode. Ik ben
nu tien jaar met glas-ontwerp bezig en
ik krijg steeds meer ervaring. Mis
schien zal ik ooit nog eens iets maken
dat net zo mooi is als de vensters van
'Matisse in Vence in Zuid-Frankrijk.
Als je daar binnen gaat is het alsof je
de hemel instapt."
Margriet Oomen: olieverfschilderijen
en gouaches. Het Markiezenhof, Steen-
bergsestraat 8 Bergen op Zoom. Ope
ningstijden dinsdag t/m zondag, 11.00-
17.00 uur. (t/m 16 juni)
K Hans Rooseboom
het Oomen poseert
7de foto bij dit verhaal in
t stiltecentrum van zie-
riuis De Baronie in Bre-
Het veelkleurige raam in
V ruimte - vroeger de ka-
i-is van haar hand. De af
topen tien jaar heeft Mar
ket Oomen een naam opge-
|uwd als ontwerper van
s-appliqué ramen. Veel
oncurrentie heeft zij niet in
ederland.
werd aan dergelijke
juten geen aandacht be-
aldus Oomen, die een
i of vijftien van deze ramen
Itel Nederland op haar naam
M staan. „Het is belangrijk
ft ei iets moois en rustgevends
a uitgaat, speciaal voor de fa-
Me meen overledene. Als de
|u er op komt begint het te
nkelen."
|e aanleiding voor de ontmoe-
g met Margriet Oomen ligt
s veertig kilometer ver
sop, jn de ietwat duistere za-
n museum Het Markiezenhof in
(ergen op Zoom. Daar hangen in drie
i veertig olieverfschilderijen en
iisches van de kunstenares, die in
Ii2 in Oosterhout werd geboren, nu
pBavel woont en in Breda haar ate-
uimte heeft.
|t verschillende, disciplines van de
leidende kunst die Margriet Oomen
efent hebben een duidelijke relatie
Want de speciale eigen-
kappen van glas - licht, kleur en
parantie - komen terug in haar
everfschilderijen.
li grote doeken van Oomen lichten
b het ware op in de zalen van Het
hezenhof.
aarom werk ik graag met olieverf.
F kleur, de gloed komt als het ware
in kinnen uit. Ik zal nooit met acryl
men werken. Met acryl blijft alles
1st, oppervlakkig.
tan spelen in de schilderijen van
Weet Oomen de hoofdrol. De the-
liiekis eenvoudig, in de zin van dui-
pfc daarop wijzen titels als Reli-
Venster, Doopvont, Zo groen als
Terra cotta, Sleutel, Lampion,
per. Tekens, symbolen, archety-
Wel Margriet Oomens glas-ap-
Wandelinggouache op Japans papier
pliqüe ramen veel spectaculairder
overkomen dan haar schilderijen,
voelt zij zich allereerst schilder. „Ik
ben schilder, en dat blijf ik ook als ik
een glas-ontwerp maak. Voor zo'n
ontwerp maak ik een aquarel. Met die
aquarel ga ik naar de glazenier in Am
sterdam."
„Met hem analyseer ik de penseelstre
ken. Het gaat erom dat het schilderij
vertaald moet worden. Dan worden er
verschillende lagen glas en kunststof
op elkaar aangebracht, waardoor de
juiste kleuren ontstaan. Bij dat proces
hoef ik niet meer van begin tot eind bij
te zijn. Als het klaar is, is het bijna een
schilderij, een vertaling van een aqua
rel."
Visie
Op deze wijze kwam bijvoorbeeld ook
het grote vierluik De vier jaargetijden
tot stand in het verpleeghuis Lucia in
Breda, plus het grootste raam van al
lemaal, één van zes meter in Sprang
Capelle.
Margriet Oomens carrière is voor
spoedig verlopen. „Ik ben eerst in.Til
burg op de academie geweest, de op
leiding voor tekenleraar. Maar ik
vond' dat niet genoeg. Technieken
leerde ik daar wel, maar ik miste een
visie. Ik had het idee dat ik zo'n visie
ook niet op Sint Joost in Breda
zou vinden. Daarom ging ik
naar de Jan van Eyk Academie
in Maastricht. Daar werd heel
veel aan kunst- en cultuur-on
derwijs gedaan. Dat heeft mij
erg gestimuleerd, gevoegd bij
het enthousiasme van mijn
ouders."
Ze studeerde af in de grafische
richting, en begon te werken
in steendruk en drogenaald-
ets. Maar toen zag zij letterlijk
het licht.
„Ik ben tijdens een studiereis
in Italië in 1982 gaan schilde
rijen. Daar zag ik de kleuren
en het licht en ik begreep dat
ik in kleur moest gaan werken.
Maar ik was graficus en in
kleurengrafiek zag ik niets.
Dus ik schakelde over op olie
verf. Ik maakte een paar series
schilderijen, over het dagelijks
leven, over traditionele feesten
zoals oogstfeesten, en een serie
kardinalen."
„Door die kardinalen kreeg ik
een opdracht van de gemeente
Ossendrecht voor een schilde-
rij van de heilige Gertrudis,
schutspatroon van die regio.
En zo zijn eigenlijk de op
drachten voor glas-ontwerpen geko
men, van kloosters en ziekenhuizen."
Sacraal
Betekent het feit dat Margriet Oomen
opdrachten krijgt van kerkelijke zijde
en uit de gezondheidszorg, dat zij
daarmee affiniteit heeft? „Ik denk dat
mijn werk sacraler overkomt dan het
is. Ik ben niet op dat sacrale uit, maar
ik wil wel verstilling. Natuurlijk heeft
het licht, dat voor mij zo belangrijk is,
van nature iets sacraals."
Margriet Oomen bekent dat de the
ma's van haar schilderijen, die op de
toeschouwer overkomen als symbolis
tische 'tekens aan de wand', vaak heel
toevallig tot stand komen. „Op de ten
toonstelling in Het Markiezenhof han
gen een paar doeken met de titel Sleu
tel. Daarop is een enorme sleutel te
zien, te midden van een groot kleur
vlak. Ik kwam op dat thema toen ik
een keer mijn sleutel kwijt was en ik
besefte wat een belangrijk voorwerp
dat was."
Overigens zijn de doeken van Oomen
doorgaans ruim opgezet. „In mijn
olieverfschilderijen denk ik in grote
vlakken. Ik wil die kleur alle ruimte
geven. Overigens ben ik aan elk schil
derij meer dan een jaar bezig. Daarom
ben ik er erg aan verknocht."
grafie daarom een eigenzinnig
architect. Iemand, die zich niet
met een bepaalde stijl wilde
identificeren.
„Hij beschouwde zich als een fi
guur tussen de modernen en de
traditionalisten. Dudok keek zo
wel naar de ene als naar de ande
re kant. Hij werd beïnvloed, ze
ker. Door Berlage, de Amster
damse School, de Amerikaan
Frank Lloyd Wright, die hij zeer
bewonderde. Maar Dudok bleef
altijd Dudok," aldus Van Berge
ijk, „een componist van ver
steende muziek."
Dudok, die uitstekend piano
speelde zonder een noot te kun
nen lezen, had zijn liefde voor
muziek niet van een vreemde.
Zijn vader was violist bij het
Concertgebouworkest, zijn moe
der pianiste. Als jongetje speelde
Dudok al werken van Mozart,
Beethoven en Brahms uit het
hoofd. Geen wonder, dat muziek
later een belangrijke inspiratie
bron voor zijn architectuur zou
vormen.
Breda
Hoewel hij als kind al goed blijkt
te kunnen tekenen, zoals te zien
is in een uit de periode 1896-
1902 bewaard gebleven schets
boek, slaat Dudok aanvankelijk
een andere richting in. Na drie
jaar HBS in Amsterdam wordt
hij ingeschreven aan de Cadet
tenschool in Alkmaar om zijn
militaire opleiding aan de Ko
ninklijke Militaire Academie in
Breda te voltooien.
Tot de vakken, die Dudok aan de
Toch voelt Dudok zich in zijn di-
recteursbaan te zeer beperkt in
zijn grote hartstocht, het teke
nen van ontwerpen. Hij neemt in
1928 ontslag en wordt onmiddel
lijk weer door Hilversum in
dienst genomen als stadsarchi
tect.
Schietgaten
De opdracht een nieuw raadhuis
te ontwerpen heeft hij dan al uit
gevoerd. Het is zijn opus mag
num, zijn meesterwerk. Het
raadhuis staat, zoals Van Berge
ijk in zijn monografie opmerkt,
als een sculptuur in zijn omge
ving.
De opvallende gele bakstenen en
de blauwe accenten geven het
bouwwerk een vrolijke kleur,
een frivoliteit die prachtig con
trasteert met de strakke sober
heid van het gebouw. De geslo
ten zuidgevel verraadt Dudoks
militaire achtergrond. De kleine
ramen zouden zó gebruikt kun
nen worden als schietgaten.
Dat tot ontsteltenis van Hilver-
sums burgervader. Die vindt Du
doks ontwerp meer op een fort
dan op een raadhuis lijken. De
gemeenteraad overweegt zelfs
nog de bouw uit te stellen. Wan
neer 55 van Dudoks vakbroe
ders, onder wie de meest gere
nommeerde architecten van Ne
derland echter een verklaring
naar B. en W. van Hilversum stu
ren waarin zij hun grote waarde
ring voor het ontwerp uitspre
ken, gaat men overstag. Op 31
juli 1931 wordt het gebouw offi
cieel in gebruik genomen.
tuur neer. Hij keert zich tegen de
stijlarchitectuur en verdedigt
het modernisme met zijn zake
lijkheid en weloverwogen sober
heid. Dudok mag zichzelf op dat
moment 'stijlloos' noemen, zijn
ontwerpen zullen in den lande
driftig nagevolgd gaan worden.
Dat gebeurt vooral tijdens zijn
Hilversumse periode.
In 1915 solliciteert Dudok naar
de functie van directeur Publie
ke Werken in Hilversum en
wordt aangenomen. Hilversum is
een echte groeigemeente en heeft
een enorme behoefte aan huizen,
openbare gebouwen en scholen.
Vanwege de Eerste Wereldoorlog
ligt de bouw echter vooral stil en
noodgedwongen houdt Dudok
zich bezig met zaken als toezicht
op de riolering en de brandweer.
Schoolgebouwen
Na de oorlog worden echter tal
van woonbuurten en scholen
naar zijn ontwerp opgetrokken.
Met name zijn schoolgebouwen
oogsten veel lof. Dudok gaat bij
zijn ontwerpen uit van het prin
cipe, dat een school 'knus en
klein' moet zijn en geen 'kast van
kinderbergplaats'.
Hij verliest nooit de stedebouw-
kundige situering van het ge
bouw uit het oog. Bovendien be
steedt hij grote aandacht aan het
gebruik van kleur. Aan iedere
school geeft hij een eigen ge
zicht. Waarbij Dudok probeert
herhalingen zoveel mogelijk uit
de weg te gaan. „Want," zoals hij
zelf opmerkt, „hij die zichzelf
herhaalt is alreeds een dief."
KMA krijgt voorgeschoteld be
hoort ook Burgerlijke en
schoone bouwkunde. Hij zal
daar later nog veel profijt van
hebben. Als ingenieur en plaats
vervangend directeur van de Ge
meentewerken in Leiden ont
werpt hij enkele gebouwen,
waaronder samen met zijn
vriend J.J.P. Oud een nieuw
hoofdgebouw voor het Leidsch
Dagblad.
In een artikel in het Bouwkundig
Weekblad legt Dudok in 1914
zijn opvattingen over architec-
Het gemeentehuis van Hilversum, een ontwerp van Du- Willem Marinus Dudok (1884-1974)
dok dat in 1931 voor nogal wat opschudding zorgde.