Weekend
Luitenant-generaal Couzy verlaat de actieve dienst als een omstreden man
0T0R
9
ectieven,
DE STEM
E4
derland
>SE m/v
)e Maaré
•T SPILFUNCTIE
)e Maaré
'Couzy gaat naar de grens
van het toelaatbare.
Zo zit die man gewoon
in elkaar'
Srebrenica-affaire bracht
Couzy's 'beperkte
schootsveld' duidelijk
naar voren
ZATERDAG 30 MAART 1996
.uxalon* Domestica plafonds in
;n instrueert de dealers over
1e en of nieuwe toepassingen.
in heeft ervaring in een verge-
eftijd 25 - 35 jaar. Woonachtig
in daar te gaan wonen.
Inze stijl
lunter Douglas werkt als
en gedecentraliseerde,
iternationaal gerichte
roep van onafhankelijk
pererende ondernemingen.
)nze stijl is daarom
ndememend, flexibel,
iformeel en resultaatgericht.
Vij stimuleren initiatief
n kreativiteit.
ieïnteresseerd?
Schrijf
nw. M. van Waardenberg,
lektor Personeelchef,
funter Douglas Europe B.V.
'iekstraat 2,
1071 EL Rotterdam
'el.: 010-486 95 04
LUCHTMAN
OEN
itenkantoor met 20 advocaten,
ring van het bedrijfsleven. Om
n adviseren, is het kantoor part
van advocaten in de EU. De
ergiek en cliëntgericht,
is zoeken wij voor ons kantoor te
goede beheersing van de Neder-
erken met WP 5.1. U heeft be-
zelfstandig. Uw opleiding is
langevuld met een gerichte be
dring met dicteerapparatuur en
isolute pluspunten.
plezierige werksfeer,
ken wij u vriendelijk uw schrifte-
itae, binnen 8 dagen te sturen aan
n mevrouw Mr N.A.M. Sinjorgo.
nt u deze tijdens kantooruren in-
iw, telefoon 076-5202010.
kingsverband van
itsdam, Brussel
•reda, Uden
Milaan
IREAU
sebureau op het gebied van
elijkheid. Het kantoor is ge'
lagse Beemden). Tevens is er
st kantoor te Breda, alwaar
nst) experts werkzaam zijn,
ijke (leidinggevende) functie
5.1 (plus automatisering en
;r van werken;
ien van werktijden;
el extern als intern;
en initiatief.
tijd;
rksfeer
oordelijkheid bij een jong en
larden zijn afgestemd op uvV
tuigd bovenstaande kwali'^j
il a.s. een gemotiveerde o
9, 4800 DC Breda.
De laatste in zijn soort
In juli vertrekt Hans Couzy (56)
als bevelhebber der landstrijd
krachten. Op handen gedragen
door zijn manschappen, ver
guisd door de Tweede Kamer en
gerespecteerd door zijn achter
eenvolgende politieke bazen
verlaat hij de actieve dienst als
een omstreden man. Zijn optre
den heeft menige politieke storm
veroorzaakt. Hij heeft leiding
gegeven aan de landmacht in
wat misschien wel de moeilijk
ste tijd is geweest voor het leger
sinds de Tweede Wereldoorlog.
Heeft hij het nu goed gedaan of
juist niet? Luitenant-generaal
Couzy zal in ieder geval de laat
ste in zijn soort zijn.
Door Debbie Langelaan
Als de naam Couzy valt, steekt ge
neraal Coopmans allebei zijn
duimen omhoog. 'Een van de bes
te die we ooit hebben gehad.' In antwoord op
de fronsende wenkbrauwen van de om hem
heen drommende pers zegt hij: 'Couzy staat
pal voor zijn mensen.' Coopmans, comman
dant van de Nederlandse troepen in Bosnië,
kan er uren over vertellen. Hij laat zelfs
drank en verse sigaren aanrukken om uitge
breid toe te lichten hoe goed het nu gaat bij de
landmacht. Hij bewandelt daarbij tal van zij
wegen, maar één uitdrukking valt steeds: 'Wij
dragen hem op handen.'
Die typering zal nog vaak terugkomen. In het
ijzige winter-landschap van midden-Bosnië
lijkt de naam van de bevelhebber louter war
me gevoelens op te roepen bij de Nederlandse
militairen. Of ze hem nu ooit in levende lijve
hebben ontmoet of dat ze hem slechts kennen
uit de overlevering, hun mening staat vast.
Couzy is hun man. Hij is solidair met hen.
Solidariteit, vertrouwen, is het belangrijkste
in het leven van een militair. Daar beoordeelt
de ene militair de andere op. Die soldatenro-
mantiek neemt voor een buitenstaander soms
pathetische vormen aan, maar blijkt in de
praktijk heel werkbaar. Dat blijkt als we
midden in de nacht met een busje komen vast
ie zitten op een smal, spiegelglad bergwegge-
']e. De chauffeur en de majoor komen overeen
dat er niets anders opzit dan stapvoets ach-
teruit te rijden, keren kan niet. In het licht
'an de koplampen geeft de majoor aanwijzin
gen. Maar de chauffeur tuurt tegelijkertijd in
zijn spiegels, en steekt zijn hoofd uit het raam
w te kijken wat zich achter hem bevindt. Het
onsje slingert heen en weer tussen een steile
wand en de diepte. Dan grijpt de majoor in.
-Vertrouw mij. Ik geef de aanwijzingen, volg
ze op." Zonder een kleerscheurtje komen we
thuis.
Zoals de majoor voor het busje liep, zo heeft
Couzy de herstructurering van de landmacht
geleid. In januari 1993, toen het vorige kabi-
net kwam met de ingrijpende plannen voor
'wanderingen bij defensie, werd verwacht
dat uiterlijk per 1 januari 1998 de laatste
dienstplichtige landmachtsoldaat de kazerne
zou verlaten. Dat wordt 31 augustus dit jaar.
Dat betekent dat de omvorming van een
dienstplichtigen- naar een beroepsleger, de
belangrijkste omschakeling in de Nederland
se defensie de afgelopen tientallen jaren, be-
angrijk sneller is gehaald dan voorzien,
«ok voor het overige ligt de herstructurering
"P schema, meldde minister Voorhoeve de
tweede Kamer op Prinsjesdag vorig jaar. En
at voor een operatie van ongekende omvang:
e vredessterkte van de landmacht wordt met
procent verkleind tot 36.000 personeelsle-
en in het jaar 2000, de oorlogssterkte daalt
'an 140.000 naar 60.000. Het laat zich raden
at zo n enorme inkrimping een totaal nieuwe
dtganisatie vergt.
e''s de leiding van de landmacht geweest,
dus voor een groot deel Couzy, die dit kar-
i klaarde. En toch leek het er aanvankelijk
a emaal niet op dat de generaal zich zo lo-
van dit werk zou wijden. In het najaar
v 992> "Ink voordat de defensie-plannen
var."en> 'iet hÜ vo°r het eerst publiekelijk
n]an ztoh horen. Hij zag aankomen dat de
waa76? ingrijpend zouden zijn, en hij
rschuwde voor de personele gevolgen.
een3! feeS 'nmnlt over: Couzy- mag dan
naar °|e S®.neraal zijn> hij is en blijft ambte-
n die horen hun meningsverschillen
Luitenant-Generaal Hans Couzy: op handen gedragen door zijn manschappen, verguisd
zijn achtereenvolgende politieke bazen.
met hun politieke bazen binnenskamers uit te
vechten, niet in de publiciteit. Minister Ter
Beek van Defensie zag zich gedwongen om
Couzy een loyaliteitsverklaring te laten on
dertekenen. Het was het begin van een serie
grote en kleine rellen rondom Couzy.
De PvdA'er Ter Beek voelde zich in verlegen
heid gebracht door zijn generaal. Maar al heel
snel merkte hij dat de openlijke ruzie ook een
positieve kant had. „Het gedoe rond de loya
liteitsverklaring was niet geregisseerd," zegt
iemand die nauw betrokken was bij het me
ningsverschil destijds. „Maar het bleek al snel
een positieve uitwerking te hebben. Couzy
maakte zich in één klap populair bij de land
macht. Hij liet zien dat hij achter zijn man
schappen stond. Dat had hij nodig, want er
werd met wantrouwen naar hem gekeken. Hij
was een Haagse figuur, afkomstig van de
landmachtstaf in de Juliana-kazerne. Dat
wantrouwen was snel over, Couzy had laten
zien waar hij stond."
Gevolg: Couzy kreeg medewerking in de or
ganisatie voor de herstructurering. En Ter
Beek, die politiek verantwoordelijk was voor
de operatie, dus ook.
Generaal buiten dienst G. Berkhof beaamt
deze strategie, al betwijfelt hij dat-ie voorop
gezet was. „Couzy gaat naar de grens van het
toelaatbare. Zo zit die man gewoon in elkaar.
Uiteindelijk heeft dat gewerkt."
Berkhof is een van die stuurlui die bij Defen
sie aan wal staan. Zij weten alles doorgaans
het beste. In zijn kast van een woning in de
Haagse Archipelbuurt onderricht hij als bui
tengewoon hoogleraar een handjevol studen
ten van de universiteit van Leiden in 'strate
gische studies'. Op verzoek ontvangt hij ook
zo nu en dan een journalist, maar alleen tij
dens het borreluur. „Dan kan ik me tenminste
ontspannen."
Berkhof, die in actieve dienst ook door het le
ven ging als 'Sjakie Plof' omdat hij na de oor
log munitie van de Duitsers verzamelde, om
bouwde en doorverkocht aan tuinders om de
spreeuwen uit de kersenbomen te verjagen,
kent Couzy al ruim twintig jaar. „Hij was af
delingscommandant van de Gele Rijders in
Arnhem toen ik hem leerde kennen. Ik kon
aan hem zien dat hij het ver zou schoppen, ja.
Dat zie je aan de oogopslag, de manier van
doen...Hij heeft een onafhankelijke geest.
Daar kun je het ver mee schoppen in dit be
drijf."
„Hij had ook een nadeel: hij was artillerie-of
ficier. Die moeten heel nauwkeurig zijn, ze
hebben een beperkt schootsveld. Als ze ver
keerd mikken schieten ze op hun eigen man
schappen. Ik was genie-officier, dan ben je
meer met een groepsproces bezig."
Maar wat was nu zijn nadeel?
„De volgende keer praat ik liever met een
journalist die in dienst heeft gezeten. Het is
toch duidelijk: zijn nadeel is dat hij een beet
je starre blik op de wereld heeft. Als ik bij
voorbeeld genoeg zou hebben van Kamerle
den, als ik zou vinden dat zij hun mond moe
ten houden, dan zou ik eens beginnen met een
gerucht te zaaien bij de oppositie. Dat werkt
altijd. Maar dat is niet zijn manier van wer
ken. Couzy zegt gewoon wat-ie vindt. En uit
eindelijk is-ie daar succesvol mee."
Het PvdA-Kamerlid Zijlstra, iemand die
Couzy het liefst vier jaar geleden al zijn mili
taire pak had zien uittrekken, vindt ook dat
hij een beetje starre blik heeft. Maar hoeveel
verwijten hij Couzy ook maakt, hij denkt dat
dit de generaal niet persoonlijk valt aan te re
kenen. „Het zit hem een beetje in het krijgs-
onderdeel. De landmacht is van de drie on
derdelen het meest gesloten. Ze zijn georiën
teerd op een vak in Duitsland, dat is het.
Luchtmacht en marine hebben een veel bre
der blikveld, ze zijn internationalen"
Hoewel Zijlstra toegeeft een beetje bevoor
oordeeld te zijn, - 'Ik ben op mijn zeventiende
als beroeps bij de luchtmacht gegaan' - waagt
hij zich aan een beschrijving van het verschil
in sfeer tussen landmacht en andere onderde
len. „Ik was eens een week op herhaling op
Vlieland. Mensen van de landmacht brachten
ons naar de boot terug naar het vasteland. Ze
waren daar aan het schieten geweest. Dan
vraagt zo'n ritmeester, voor wie ze allemaal
door de Tweede Kamer en gerespecteerd door
FOTO JAAP MEIJER
salueren: 'Mannen, wie heeft er het beste ge
schoten?' Een stuk of vier militairen treden
naar voren. 'Dan mogen jullie de plunjebalen
inladen!' Kijk, dat fanatieke, dat kenden wij
niet. Wij hadden het gevoel: we klaren met
zijn allen een klus. Dat is wat anders dan in
een vechtpak over de heide rennen. Maar die
mensen zijn er verder niet minder om, hoor."
Berkhof zegt het nog beeldender. „De marine
vaart op de golven van de werkgelegenheid.
De luchtmacht heeft, of had tot voor kort,
Fokker achter zich. Bovendien maakt de
luchtmacht het meeste lawaai. Maar wat
heeft de landmacht? Helemaal niets. De heide
als achterban, dat maakt geen indruk. Als be
velhebber van de landmacht moet je dus het
hardst schreeuwen. De herstructurering heeft
bij de landmacht de grootste gevolgen. Dus
als je je schapen moet laten slachten, zoals
Couzy dat moest, dan is de enige manier om
dat te verkopen je af te zetten tegen de sla
ger."
Als Couzy's 'beperkte schootsveld' ooit dui
delijk naar voren is gekomen, dan was het wel
vorig jaar vlak na de val van de moslim-en
clave Srebrenica. Terwijl er duidelijke aan
wijzingen waren dat het oprollen van de en
clave door de Bosnische Serviërs aan het uit
lopen was op een massamoord op de moslims,
en minister Voorhoeve dat ook al openlijk had
uitgesproken, ontkende Couzy dat nog. Hij
ging af op wat hij zag, en dat was niet veel.
Hij had kennelijk geen voelhorens voor wat
zich achter die directe werkelijkheid afspeel
de: de deportatie en het afslachten van dui
zenden moslim-vluchtelingen.
De Tweede Kamer was not amused door dit
optreden van de generaal. In de vele debatten
die vorig najaar over de afloop van 'Srebreni
ca' zijn gevoerd, kreeg Couzy deze fout her
haaldelijk voor de voeten geworpen. Minister
Voorhoeve moest beloven dat de communica
tie tussen 'Den Haag' en de leiding 'in het
veld' beter zou worden. Ook besloot hij in het
vervolg de chef defensiestaf, die de supervisie
heeft over de krijgsmachtdelen, nauwer te be
trekken bij vredesoperaties. Dat is een Haags
eufemisme voor het gedeeltelijk kaltstellen
van de bevelhebber der landstrijdkrachten.
Maar Couzy was toch juist degene die vooraf
gaand aan de Nederlandse uitzending naar
Bosnië voor de VN-vredesoperatie, grote be
zwaren had? Hij hekelde de VN-structuur die
geen goede militaire dekking gaf aan de Ne
derlanders, en voorspelde een grote stroom
lijkzakken van Bosnië naar Nederland. Heeft
hij, kortom, niet gewoon gelijk gehad? De
aanwezigheid van Nederland in Srebrenica
is, hoe je het wendt of keert, uiteindelijk op
een ongekend drama uitgelopen.
Voor de generaal b.d. Berkhof is het simpel:
„Je moet je niet in een conflict mengen als je
het niet kan winnen. Dat is hier wel gebeurd.
En dan de Kamer achteraf tegen Couzy aan
schoppen, terwijl die Kamerleden zelf vuile
handen hebben!"
Voor PvdA-Kamerlid Zijlstra ligt het uiter
aard heel anders: „Srebrenica is op een drama
uitgelopen, maar niet om de redenen waar
voor Couzy waarschuwde. We hebben nooit
de illusie gehad dat we de Serviërs of een van
de andere partijen konden tegenhouden wan
neer zij tegen de afspraken in zouden gaan
vechten. "De kwestie-Srebrenica heeft de re
latie tussen Couzy en de Kamer in ieder geval
geen goed gedaan. Vorig najaar, tijdens de be
handeling van de defensie-begroting, consta
teerde de Kamer dat openlijk, al viel de naam
van de generaal niet en sprak men over 'de
krijgsmacht, met name de landmacht'.
Couzy heeft in die uitspraak echter geen aan
leiding gezien om de contacten met Kamerle
den wat aan te halen. Zijn eigen vader mag
dan de overstap hebben gemaakt van luite
nant-generaal bij de landmacht naar de poli
tiek - hij werd Kamerlid voor de WD -, deze
Couzy doet geen enkele poging om zich ge
liefd te maken in de Kamer.
Integendeel: nadat de affaire-Srebrenica was
afgewerkt in de Kamer, volgde nog de benoe
ming van Karremans tot kolonel in de Vere
nigde Staten. Een functie die de man die het
glas hief met de Bosnisch-Servische generaal
Mladic niet verdiend heeft, vinden sommige
kamerleden. Dat de nieuwe werkkring van
Karremans feitelijk weinig om het lijf heeft
en dat zijn benoeming tot kolonel hem dus ei
genlijk op een zijspoor heeft gebracht, zegt
hen niets.
En dan was er nog het relletje rond de ver
vroegde afschaffing van de dienstplicht, eind
januari. Een paar dagen voordat Couzy de
staatssecretaris adviseerde dit besluit te ne
men, schreef hij nog een briefje waarin hij
meldt dat er tot eind dit jaar dienstplichtigen
nodig zijn. Zijlstra wordt het dan te gortig -
„Hij zette de staatssecretaris gewoon voor jo
ker" - en hij zegt dat Couzy maar eens moet
overwegen om de eer aan zichzelf te houden.
Generaal Van Baal, de plaatsvervanger van
Couzy, schaart al dit soort incidenten onder
de noemer beginnersfoutjes. In de Haagse
Julianakazerne, waar in de kamer van zijn
adjudant een stamboom van het koninklijk
huis is opgehangen, zegt hij: „De relatie tus
sen de krijgsmacht en de maatschappij veran
dert. Dat komt door dé geheel nieuwe oriën
tatie van defensie. Nu de oost-west-tegenstel-
lingen zijn weggevallen, en we veel meer te
maken krijgen met vredesoperaties, moet ie
dereen zijn weg daarin vinden. Volgens de
boekjes moet je altijd slechts een reorganisa
tie tegelijk uitvoeren. Maar in de praktijk lo
pen er verschillende tegelijk. Ik heb daar geen
kritiek op, maar het is voortdurend spitsroe
den lopen. Soms gaan dingen fout, goed fout.
Of ze ook verwijtbaar fout zijn, daarover
moeten anderen oordelen."
Wat vindt u de grootste fout?
„Daar ga ik liever niet op in, want dan komen
we weer terecht op de afloop van Srebrenica.
Dat is niet interessant, om terug te kijken. We
proberen het steeds beter te doen. Maar je
moet wel bedenken: in de tijd van het IJzeren
Gordijn konden we nooit een resultaat over
leggen. We oefenden inzetbaarheid, maar of
we het ook werkelijk waren weet niemand.
Nu staan we voortdurend in de praktijk en
valt het volle licht op ons."
Couzy zal straks, wanneer zijn opvolger
Schouten de landmacht runt, de laatste blij
ken te zijn geweest in zijn soort. Hij was abso
luut nodig voor de herstructurering van de
landmacht, daar zijn vriend en vijand het
over eens. Hij heeft dat 'voortreffelijk' (Van
Baal) gedaan. Maar de landmacht van straks
is een heel andere dan die van een paar jaar
geleden. En daar kunnen ze een Couzy niet
meer bij gebruiken.
Het toverwoord in Den Haag is nu al: diplo
matie. Eigenzinnigheid is leuk, als die op de
Duitse laagvlakte wordt bedreven. In het vol
le licht van de politieke en publieke belang
stelling, namelijk tijdens echte (vredes-)ope-
raties, ligt dat heel anders.
Defensie zoekt militairen met een politieke
antenne, geen houwdegens meer. Van hoog
tot laag, liefst. Van Baal: „Je moet nu steeds
beter leren hoe je met ambtelijke en politieke
invloeden moet omgaan." Zo heeft Coopmans
in Busovaca, een man met het hart op de tong,
een politiek adviseur gekregen. Op eigen ver
zoek: hij wil de valkuilen van zijn 'voorgan
ger' Karremans- vermijden. En generaal Van
Baal pleit voor een gedragscode, een boekje of
een kaartje waarop regels vermeld staan
waaraan iedere militair zich moet houden.
Want onderdeel van die politieke gevoelig
heid is het omgaan met vreemde culturen: mi
litairen die openlijk verklaren dat met Bosni
sche Serviërs veel gemakkelijker te werken
was dan met 'die moslims', dat ligt politiek
gevoelig en dat willen ze bij defensie nooit
meer meemaken.
De top van defensie - de chef defensiestaf en
de bevelhebbers van de drie krijgsonderdelen
- zal na het vertrek van Couzy volledig uit
'Haagse figuren' bestaan. De chef defensie
staf én de bevelhebbers van landmacht, mari-
ne en luchtmacht zijn dan mensen met een
grondige vorming op het ministerie, en heb
ben volop blootgestaan aan 'politieke invloe
den'. Of zij net zo populair zullen zijn bij him
krijgsonderdeel als Couzy is de vraag. Berk
hof: „Ze zullen Couzy nog missen bij de land
macht."
