Floris Y: van tiran tot martelaar
'Het is maar een prijs op het einde van de dag'
Moord op 'der keerlen God' was volgens historicus Yerkaik internationaal complot
'bestem
GIDS
UBRIEK
Bookerprize-winnares Pat Barker laat Eerste Wereldoorlog voorlopig rusten:
Activiteiten in Floris Y-jaar
K f
t V
gen over vrouwen, afkomstig uit
de arbeidersklasse. Ze zat in En
geland aanvankelijk bij een uit
geverij van vrouwenboeken. Na
haar derde roman ging ze het als
beklemmend ervaren. „Ik merkte
dat ik een etiket kreeg opgepakt
en had het gevoel maar de helft te
gebruiken van wat ik zou kun
nen. Met de uitgever heb ik toen
gebroken. Dat was pijnlijk, maar
ik vond dat het moest."
Met haar vierde boek De man die
er niet was maakte Barker al een
subtiele overstap naar een man
nelijke hoofdpersoon. „Het viel
alleen niemand op." Ze grinnikt.
„Het boek ging automatisch ook
vaak naar recensenten die er dan
niet goed raad mee wisten." Na
het de eerste deel van haar trilo
gie veranderde dat. „Niemands
land werd goed ontvangen." Ze
lacht nu voluit. „Alleen leverde
het mij een nieuw label op. Eerste
W ereldoorlogschrij f ster.
Haar nieuw boek zal weer heel
anders worden, voorspelt ze. „Er
gaat niemand in dood." Het boek
gaat over een familie uit de mid
denklasse, maar ook over proble
men in binnensteden. „De Engel
se literatuur is vaak zo gericht op
een bepaald milieu. Ik wil nu een
breder spectrum."
Bookerprize
Sinds het toekennen van de
Bookerprize is haar positie in de
Engelse literatuur veranderd.
„Gisteravond had ik nog een
nachtmerrie. Over mijn post,"
bekent ze.
„Ik wil het meeste zelf beant
woorden, maar het wordt nu wel
erg veel." Vreemd vindt ze het
dat mensen nu over allerlei on
derwerpen haar mening willen
weten. „Je moet oppassen geen
kant-en-klare beroemdheid te
worden."
Opnieuw vindt ze een voordeel
voor haar langzame start als
schrijfster.
„Ik heb mijn eigen stem al gevon
den. Voor mij is er gewoon een
volgend boek dat geschreven
moet worden. Daar wil ik geen
vijf jaar mee wachten."
30 MAART 1996 D2
hier zesentwintig punten
W en 3SA is een voor de
liggend contract. Venema
n uit met ruitendrie die via
ier en de boer naar de
w liep. Schoppenheer -
w en -aas zorgden in die
trde voor de volgende drie
n en de leider nam de har-
tit met de boer die Zuider-
n Noord dook.
schoppennegen werd de
;nde slag gemaakt, maar
moest Oost terug naar zijn
l om de hartensnit te herha-
Hij speelde een kleine kla-
n en mocht die slag na kla-
nboer van Zuiderent met
eer maken. Dat was tevens
laatste slag want dit was de
itie:
GRAM 4
t was aan slag en herhaalde
vertrouwen de hartensnit.
nam Zuiderent en NZ
kten de laatste slagen met
:n en klaveren.
DIAGRAM 4
28-23 30-35 32-28 en wit won.
eraard volgt in de diagram
ed op 6-11 40-35! en na 9-14
19-23! met de dreiging 23-18
27 zo goed als beslissend,
■art heeft daarom nauwelijks
is.
..30-35 42. 29-23! 35x44 43.
k50 13-18* 44. 23-19 9-14 45.
tlO 15x4 46. 28-22 Dit leek
dwingender dan 34-29 20-24
[20 25x14 28-23, wat ook vol-
ende moet zijn.
..26-31 47. 22x13 31x22 48.
-28 22-27 49. 48-42 20-24 50.
■23 (dreigt 23-18 13-933-29+)
■30 51. 23-18 30x28 52.18x7
■3153.7-2 31-36 54.13-9 4x13
2x46 25-30 56. 38-33 16-21
33-29 21-27 58. 46-5 27-31
50-44 6-11 60. 44-39 11-16
5-10 en zwart gaf het op.
ZATERDAG 30 MAART 1996
Pat Barker met haar boek' Weg der geesten':' Er is veel te veel gedoe rond de Bookerprize'.
FOTO KEES VAN DONGEN
trie en het pacifisme waarover ik
wilde schrijven."
Zo begon ze aan Het oog van de
deur waar ze lang mee worstelde.
„Ik had toen ik begon maar een
paar hoofdstukken en maakte me
zorgen. Ik was op zoek naar een
personage dat de gespletenheid
van de oorlogsjaren zou kunnen
belichamen. De tweedeling tus
sen het front en thuis, mannen en
vrouwen, ouderen en jongeren.
Op een gegeven moment kwam ik
erachter dat ik dat personagejnet
Billy Prior al had. Daarna werd
het een stuk makkelijker."
Luitenant Billy Prior, afkomstig
uit de arbeidersklasse en bisek
sueel, speelt een klein rolletje in
Niemandsland en zou uitgroeien
tot het belangrijkste personage in
de andere twee romans. In Weg
der geesten volgt Barker hem bij
zijn terugkeer naar het front in
jmmeles
g
e4;
geen 16. Lxd4! Na 16. -
17. Lc5, wint hij de kwali-
in elk geval terug, maar dat
.iet eens het belangrijkste. In
geval is de loper op b3 aktiet
kan wit gaan werken met
l-fl en f5-f6. Op 17.Df6; is
g4! een kansrijke reactie en
bijvoorbeeld 17. Ld7; 18.
Dc7; 19. Le3! kan wit in alle
bouwen aan een konings-
-al. Als het niet klopt watik
beweer dan hoort u er nog
van.
asparov maakte gebruik van
misstap en kwam met en-
anderen op gelijke hoogte,
ia kwam de machine pa
op"gang voor de werel
ioen. Hij won tweemaal
htereen en hoefde pas m
ronde een remise at
aan Jan Timman. Krani"
volgde en kwam naast ne
r Topalov in de zesde ron
tweede nul toe te bezorgd
en Piket doet het erg g°e_
zijn score van vijftig Pf
heeft hij op basis van zij
rating nu al aan de v
score voldaan. Wat
zal behalen is pure wins
nval.
er
eer
eze
;le
aa:
ied
impioen.
aarna
sde
aan
k
>or
:n
roen
et
nt
lage)
achte
ag
fet 'The ghost road' won
Engelse schrijfster Pat
^arker vorig jaar de ge
renommeerde Bookerpri
ze. Onlangs verscheen het
poek, laatste deel van een
[trilogie, onder de titel
ffeg der geesten' in Ne
derlandse vertaling. Bar
ter werkte zeven jaar
pn de trilogie. „Mijn
|ngst was dat het derde
pel niet goed zou zijn.
pat zou de voorgaande
ferpesten."
foor Gerrit van den Hoven
Ma - „Er is veel te veel gedoe
'®d de Bookerprize. Het is maar
prijs op het einde van de
'8-" Gewoon is ze. En Engels.
een korte wandeling in het
dase Mastbos wandelt ze met
jar man de lobby van het hotel
tonen. Rustig bestelt ze een kop
™e- Na haar indrukwekkende,
Jonumentale trilogie over de
■erste Wereldoorlog mag Pat
.arker (1943) zichzelf rekenen
een van de meest vooraan-
lande Engelse schrijvers. Het
We deel The ghost road won
nS jaar de gerenommeerde
Mkerprize.
,°Pper dat haar laatste boek de
P15 wellicht gewonnen heeft als
aardering voor de gehele trilo-
e; schudt haar hoofd. „Daar
lang over gepraat. Het boek
"est op zichzelf kunnen staan,
ders had ik de prijs niet ge-
Niemandsland-trilogie heeft
'ar Nederlandse uitgever De
r us genoemd. In Niemands-
e' °°9 in de deur en Weg
IJL 9eesten dringt Barker diep
ft» w Swwelen van de Eer-
B»ere'rioorlog. Centraal staat
lL £UUr van William Rivers, le-
|„l 7 psycholoog in het
EiinJf6osPitaal Craiglockhart.
1S om aan shell-shock,
fcffi ;®ssyn<^roorrilijdende Britse
I eren zo snel mogelijk terug
te krijgen aan het front. Barker:
„De Eerste Wereldoorlog en de
concentratiekampen uit de Twee
de zijn de grote gebeurtenissen
van deze eeuw die aantonen
waartoe mensen in staat zijn.
Over de kampen kun je niet
schrijven, tenzij je er op een of
andere manier bij betrokken
bent", zegt ze. „Ik wilde altijd al
over de eerste schrijven. Maar
dan op een andere manier, vanuit
de tweede lijn. Er is al zoveel over
geschreven. Zo kwam ik uit bij
Rivers." Ze bezocht de archieven
en werkte de verhalen van
Craiglockhart, Rivers en de dich
ters Siegfried Sassoon en Wilfred
Owen om tot fictie.
Boeiend
De impuls om daadwerkelijk te
gaan schrijven kwam door de re
latie tussen de patriot Rivers en
de dichter/officier Siegfried Sas
soon. Sassoon schreef in Frank
rijk een pamflet tegen de oorlog
en door opname in Craiglockhart
voorkwam een collega-officier
dat Sassoon een zaak voor de
Krijgsraad zou worden. „De con
frontatie was uitermate boeiend.
Uiteindelijk hebben ze nog steeds
dezelfde uiteenlopende stand
punten, maar er is respect voor
elkaar. Ze zijn beiden een sterke
re persoonlijkheid geworden."
Barker zegt gesteld te zijn ge
raakt op de psychiater, die hu
maan en betrokken was en later
vooral bekend zou worden als an
tropoloog. „Hij had het vermogen
affectie op te roepen."
Sassoon en Rivers kregen een
plaats in het eerste deel Nie
mandsland, maar toen Barker
bijna klaar was met het boek,
bleek dat het verhaal nog niet
verteld was. „De karakters wil
den niet gaan liggen. Ik kon Sas
soon niet zomaar terugsturen, er
was bovendien de munitie-indus-
Frankrijk de laatste maanden
van de oorlog. „Eigenlijk wilde ik
niet naar de slagvelden. Ik wilde
Billy ook niet laten sterven. Maar
ik had het gevoel dat het moest.
Het was logisch. Craiglockhart
diende om mensen terug te laten
keren." Uiteindelijk laat ze Prior
sneuvelen bij een poging met zijn
manschappen het Sambre-Oise-
kanaal over te steken. „Ik heb die
plek ook bezocht. Wilfred Owen
sneuvelde daar." Ze zegt ge
schokt te zijn bij de aanblik van
de massagraven. „Jongens van
zeventien, achttien jaar liggen
daar."
•We praten door over oorlog. Over
de noodzaak en de angst van na
ties om zich te mengen in conflic
ten. Waren de gewelddaden in
Joegoslavië te voorkomen als eer
der was ingegrepen? Ze weet het
niet. „Elke vredesoperatie kan
uitdraaien op een oorlog."
Lerares
Pat Barker groeide op bij haar
grootouders. Haar opa liep een
bajonetwond op in de zij tijdens
de Eerste Wereldoorlog waar Pat
haar vinger in kon leggen. Haar
moeder was niet getrouwd. Al op
jonge leeftijd wist ze dat ze
schrijver wilde worden. „Maar
mijn grootmoeder vond het maar
niets. Daar kon ik mijn geld niet
mee verdienen." Ze werd lerares.
„Geen goed beroep om te combi
neren met een schrijversschap."
Haar naar uitgeverijen gestuurde
manuscripten kwamen steeds te
rug. Pas op haar 39e werd Union
street geaccepteerd. Maar achter
af vind Barker het geen nadeel zo
laat te debuteren. „Als ik nu mijn
afgewezen manuscripten lees, zie
ik al mijn thema's terug. Maar
het is te timide, niet krachtig ge
noeg. Waarom grijp je het niet,
denk ik dan."
De eerste boeken van Barker gin-
lGRAAF FLORIS V, ze
shonderd jaar geleden
Idoor edelen vermoord, is
Lngeven door mythen.
Hij zou zijn gedood om
dat hij het opnam voor de
gewone man, of omdat
ijj de vrouw van een ho
lding had verkracht.
[onzin, vindt historicus
jan Willem Verkaik;
Laf Floris werd het
slachtoffer van een inter
nationaal complot omdat
was overgelopen van
Et Engelse naar het
[franse kamp. Zijn bij-
aam 'der keerlen God'
bas aanvankelijk hele
maal geen eretitel. Pas in
de achttiende eeuw kreeg
[Floris V de status van va
derlandse martelaar.
Poor Kees Buijs
DER KEERLEN GOD': zo staat
■Floris V, graaf van Holland, ze-
Ivenhonderd jaar na zijn dood be
id. Op de lagere school waren
s onderwijzers die de gijzeling
|op het Muiderslot) en de laffe
Tnoord op de graaf zo beeldend en
Jmet zoveel verontwaardiging na-
(vertelden dat sommige leerlingen
i nachtmerries aan overhielden.
|Het jaar 1296 stond voorgoed in
pun geheugen gegrift als een
avarte bladzijde in de vader
landse geschiedenis.
JDe omschrijving 'der keerlen
■God' heeft niet altijd de klank
lvan het martelaarschap gehad.
{Oorspronkelijk zou Floris V zo
[genoemd zijn omdat hij enkele
rijke boeren tot ridder had gesla
gen. De zeventiende-eeuwse
(dichter en toneelschrijver P.C.
looft zag hierin de verklaring
Ivoor het toesnellen van landvolk
|om de tiran Floris uit zijn gevan-
ap te bevrijden: de graaf
lou het gewone volk begunstigd
[hebben om de macht van de adel
Ie beknotten. In Hoofts tijd was
[dat een schrikbeeld: een vorst
lie, steunend op het 'schuym van
JBurghers en van Boeren', de Sta
len buitenspel zette.
Tiaar ruim een eeuw na Hooft
lloeg dit negatieve beeld om, toen
Iranjegezinde auteurs in de stad-
louder de beschermer zagen van
let gewone volk tegen de regen
ten.
Sr aak
n het grijze verleden is nog een
andere reden genoemd waarom
Je graaf werd gevangen genomen
i gedood door een gezelschap
[delen, onder wie Gijsbrecht van
astel, Herman van Woerden en
(Gerard van Velzen: wraak. Floris
lou Van Velzens vrouw hebben
lerkracht. Op dit motief werd
neen historielied geschreven dat in
I -«
De schedel van graaf Floris V, eind jaren veertig opgegraven in
Rijnsburg. Een diepe houw kliefde zijn hoofd open, het schedeldak
werd erafgeslagen.
hem te laten bevrijden.
Na de moord ontvluchtten de sa
menzweerders het graafschap en
keerden nimmer weer. De mede
standers van koning Edward in
de Nederlanden kwamen bedro
gen uit. De opstandige West-
Friezen profiteerden evenmin
van de moord: zij werden in 1297
in een veldslag bij Alkmaar ver
slagen.
Genie
Dat de historische betekenis van
Floris V niet beperkt blijft tot
zijn spectaculaire levenseinde,
blijkt uit een ander proefschrift,
'Oorlog om Holland' van Ronald
de Graaf. Hij noemt Floris een
strategisch en operationeel genie.
De graaf van Holland slaagde er
in de West-Friezen en de Sticht-
sen in dertig jaar militair en poli
tiek vrijwel geheel te bedwingen.
Stichtse edelen en kerkelijke au
toriteiten schakelde hij uit door
slimme diplomatieke en financië
le zetten. Slechts een enkele maal
moest hij gewapenderhand in
grijpen.
Floris' offensieve acties waren
uitgekookt, aldus De Graaf. De
West-Friese boeren vochten lie
ver in de winter dan in de zomer,
want dan stonden de beesten op
stal en hadden de akkers rust.
Floris' voorgangers vielen bijna
altijd 's winters aan, en maakten
zich het daardoor telkens moei
lijk. Floris viel juist in de zomer
aan, wanneer de dieren in de wei
en de gewassen op het land ston
den. Dit maakte de boeren kwets
baar, waarna zij sneller geneigd
waren vrede te sluiten.
Graaf Floris was niet alleen goed
in het afdwingen van vrede; de
vrede bewaren ging hem even
eens uitstekend af. Hij liet in
overwonnen gebieden dwang-
burchten bouwen en bevorderde
de markten in steden als Enkhui
zen, Hoorn en Medemblik. De
graaf gebruikte ook de welvaart
als wapen tegen de guerrilla.
De Graafs omvangrijke studie
beslaat bijna vier eeuwen: van
het jaar 1000 tot 1375. Hij analy
seerde alle oorlogen die in deze
periode om Holland zijn gevoerd,
en keek zowel naar het grote ge
heel van politieke, economische,
sociale en mentale ontwikkelin
gen als naar de militaire strate
gie.
Sommige vorsten waren goede
strategen. Zo wist de Bourgondi
sche vorst Filips de Goede tussen
1425 en 1428 met nog geen veer
tienhonderd man Jacoba van Bei
eren in Holland tot overgave te
dwingen door alle riviermondin
gen te bezetten. Haar overgave
werd bekend als de zoen van
Delft.
Andere vorsten werden soms het
slachtoffer van hun hartstochten.
Graaf Floris II werd verliefd op
een gravin en prompt door toe
doen van haar jaloerse echtge
noot gedood. De hertog van
Gloucester was zo in de ban van
de buit die hij in Wales had vero
verd, dat hij met zijn troepen in
een hinderlaag viel.
De Graaf komt tot de slotsom dat
het graafschap Holland mede
dankzij de talrijke burgeroorlo
gen en bedreigingen van buitenaf
groter en sterker werd. Veroverde
gebiedsdelen verhoogden de op
brengst van landbouw en vee
teelt, er kwamen veilige verbin
dingswegen met economische
centra, en de aanleg van dijken
leverde belastingen, nieuwe ste
den, en dus handel en nijverheid
op.
Het verschil tussen krijg en dijk
was niet groot. Ze legden de basis
voor gewestelijk patriottisme en
droegen bij tot staatsvorming, die
van Holland in het bijzonder.
Floris V speelde hierin een bui
tengewone rol.
Jan Willem Verkaik, 'De moord op
graaf Floris V'. Serie Middeleeuw
se studies en bronnen, deel 47.
Hilversum, Verloren, 50.
Ronald P. de Graaf, 'Oorlog om
Holland, 1000-1375'. Serie Mid
deleeuwse studies en bronnen,
deel 48. Hilversum, Verloren, f 65.
Prins Floris, de jongste zoon van prinses Margriet en Pieter van
Vollenhoven, gaf woensdag in het Muiderslot in Muiden met een
valk op de arm het startsein voor het Floris V jaar. Floris V werd
700 jaar geleden door 'd'edelen' vermoord.
Prins Floris, twintig jaar en rechtenstudent, plantte een boom op
de vermoedelijke plek in Muiderberg waar Floris V op 27 juni
1296 de laatste adem uitblies. Deze boom vervangt de oude Flo-
ris-boom, die onlangs na driehonderd jaar moest worden uitge
graven.
Het Muiderslot organiseert tal van activiteiten rond de legendari
sche middeleeuwse graaf. Op 8 juni is er een Florisjesdag, waarop
zestig jongetjes die Floris heten, welkom zijn. Ze leren zwaard-
vechten, boogschieten en op perkament schrijven.
Van mei tot september zijn er sculpturen in de kasteeltuin van Eja
Spiepman-Van den Berg. In juni wordt de musical Een man als
Floris opgevoerd. Een valkenier zal actief zijn op het Muiderslot,
want Floris V werd destijds tijdens de valkenjacht gevangen
genomen.
1591 in druk verscheen. Het ver
haal was toen al zo bekend dat
ook kroniekschrijvers het voor
waar aannamen.
Maar zowel de verkrachting als
het beeld dat Floris opkwam voor
het gewone volk en daarom dood
moest, is verzonnen. Tot de my
then behoort eveneens het spon
taan toesnellen van West-Friezen
om hun voormalige onderwerper
te helpen bevrijden uit de handen
der edelen. In werkelijkheid pro
fiteerden zij onmiddellijk van de
verwarring die na de moord in
het graafschap heerste om in op
stand te komen.
De grote schoonmaak in de my
then rond Floris V is het werk
van Jan Willem Verkaik, die on
langs promoveerde aan de uni
versiteit van Utrecht. Maar wat
was de werkelijke toedracht? Aan
de hand van nieuw bewijsmateri
aal concludeert Verkaik in zijn
zeldzaam leesbare proefschrift
'De moord op graaf Floris V' dat
de graaf het slachtoffer werd van
een internationaal complot.
Overloper
In de Engels-Franse oorlog (be
gonnen in 1294) steunde Floris
aanvankelijk de Engelse koning
Edward I. Maar toen deze zijn
toezeggingen niet nakwam, liep
de graaf over naar de Fransen on
der koning Filips de Schone. Dat
namen de Engelsen niet. Een
leenman van koning Edward, de
Brabantse edelman Jan van
Cuijk, smeedde een complot met
andere edelen die oud zeer tegen
Floris koesterden. Zij zouden de
graaf afzetten en vervangen door
zijn in Engeland levende zoon.
De samenzweerders namen de
nietsvermoedende graaf bij
Utrecht gevangen en zetten hem
vast op zijn eigen, door Gijs
brecht van Amstel in leen gehou
den MuiderslofDe poging om de
macht in het graafschap Holland
over te nemen liep echter stuk
toen landvolk begon samen te
drommen rond het kasteel. Beslo
ten werd met de op zijn paard
vastgebonden graaf te vluchten.
Een groep Gooiers versperde de
weg bij Muiderberg, de gevange
ne raakte in een sloot en een van
de samenzweerders, Gerard van
Velzen, moet toen hebben beslo
ten Floris af te maken, liever dan
Graaf Floris V (rechts) naast zijn vader, Roomskoning Willem II. Laat-vijftiende-eeuws paneel in het stadhuis van Haarlem.
