Vijf voor
twaalf voor
de vlinder
Bioloog: 'Tobben is een luxe-probleem'
'Binnen 25 jaar ontdekking van buitenaards leven'
WETENSCHAP KORT
pleiten voor!
reanimeren
Blauw stuk rots in Marokko
Wijkt een nieuw mineraal
jwssssfer
Dijkkinderen
E] DËSTEM
LIJF LEVEN
INFORMATIE
behandelen
Luchtmacht VS ozonvriendelijk
De doodsstrijd van de Keizersmantel
en het Pimpernelblauwtje
Uitbreidingskansen
E3
BUITENDIJK
Komeet in aantocht
Aap kan beter tellen dan baby
Alexander keek schuin vooruit
Wetenschappers op pin-up-kalender
lAG 20 MAART 1996
I kunnen patiënten met acut i
I in veel gevallen voortaan Ji
Isopname van een week is ri 1
J door het Academisch Medisch
leerd onderzoek, waarvan der»
libliceerd in het medisch tijd'
II of Medicine. Jaarlijks komen
1 met een trombosebeen in ee»
an ze een behandeling met an
;n artsen dat de stollingen zich I
I ingrijpend, omdat een te hos»
Izaakt, terwijl een te lage c'
jde afremt. De dosis moet st
Jbntroleerd. Als trombose niet af
het ergste geval dodelijke 1
drugs
leutig met drugs voor hun kinde-
I Narcotica Controle Commissie I
(verschenen rapport. Met name
Reve' kinderen zouden op grote
louden met kalmeringsmiddelen
fyild, aldus het VN-rapport. Het
de rapporteurs sinds 1994 met
[jaar zullen er in Amerika waar-
fde drug over de toonbank ga
t dat daardoor inmiddels een I
is gecreëerd. Kinderen die de
fen, verkopen het vaak aan mede-
un concentratie bij examens kan I
jieren? Deze vraag krijgt iede
trbeeld een risico op een hart-c
l van ziekenhuizen in NederlanJ
uniforme richtlijn over rean
duidelijkheid scheppen voor dj
Isen en verpleegkundigen.
van het leven van de patiënt op dl
derde plaats.
De komst van richtlijnen overt
animatie in de ziekenhuize
hangt samen met de Wet Genee
kundige Behandelings Overeen
komst die op 1 april 1995 va
kracht is geworden. Daarnaa
krijgen de ziekenhuizen binnen
kort te maken met de Kwaliteit
wet Zorginstellingen, waarin or
der andere de kwaliteit van mee
sche handelingen is g
borgd. In de gezondheidszoi;
staat de laatste jaren steeds me
de vraag centraal of aan ziekeii
huispatiënten zou moeten woij
den gevraagd wat hun wense
zijn met betrekking tot reanimé
ren of dat ze in het bezit zijn va
een levenstestament. Daarom
er binnen de ziekenhuizen ee
krachtig pleidooi voor een
dragscode over reanimatie.
Het besluit om niet te reanimere
wordt in Nederlandse ziekenhr
zen meer dan negentigduizen
keer per jaar genomen. Dat is bj
zes procent van de anderhalf mir
joen opnamen per jaar.
De kans op een geslaagde rea
matie is klein, namelijk één
zeven gevallen. In een kleii
veertig procent van de gevalle
slagen de artsen erin door rear
matie de ademhaling en bloed
omloop te herstellen, maar
minder dan veertien procent va
de gevallen kan de patiënt uiteir
delijk het ziekenhuis levend veij
laten.
I fliledo (rtr)- Wetenschappers
I „enen dat zij binnen 25 jaar
ven kunnen ontdekken bui
en het zonnestelsel. „Ja, ab-
oluut, er is daar leven," ver
aarde Mike Kaplan, direc-
L van het Origins-pro-
Unina van Nasa, tijdens een
conferentie in Toledo, Spanje.
ik denk niet dat wij alleen zijn.
Het zal enige tijd duren om con-
,.ct met hen te leggen, maar op
en dag zullen we ze ontmoeten
1 ffe zullen verrast zijn omdat
,eheel anders zijn dan wij," zei
I Kaplan.
zerk
ANP
opleiding vordert wordt uit- j
gebouwd en gecultiveerd.
Dat het aanraken van licha-
men en mensen een sterk ap
pel doet op je emoties worm
onder meer duidelijk ui
Amerikaanse gegevens, bui"
cidecijfers onder medisc
studenten blijken pieken te
vertonen in de opleidingsta
waarin men voor het ee
met lijken wordt geconfro -
teerd, wanneer men voor
eerst ontblote lichamen m
aanraken en wanneer J
geconfronteerd wordt
ongeneeslijk zieke patien
De student zou in dit soort a
tuaties de gelegenheid
ten hebben om gevoelen
afkeer, angst, 0Pmnd®La
dergelijke uit te sPr_tt,on
lCl*"
de dokter zelf moet leren. Hiji n>®
vorm zien te vinden voor passé
n opleiding is in deze zeer êe° go
er hier en daar verbetering
de laatste jaren onderwijsprog'
aandacht besteden aan de ge
tudent bij het emotioneel beta
van de vagina. Dit ëebe^}.. vTOu-
n instructiepatiënten. Dit zij
fungeren als docent enj;eeen
9e vrouwen zijn niet medici, an
I hebben gehad en voor deze von'
js betaald worden. De 'PatieI?
mdige en de 'dokter' de leer
et een goede manier te zijn13111 t te
dback te geven om hem in ge.
im vorm te geven aan zijn o ^et
en evenwichtig om te gaan
n van de medemens. Pas wa een
ele lading van de aanra
leeft gekregen, kan de aanraking
edisch worden uitgevoerd
'Planeten-jagers' uit de hele we
reld waren in Toledo bijeen om te
praten over infrarood interfero-
metrie, een technologie die zal
helpen bij het zoeken naar leven
buiten het zonnestelsel.
„Dit is de eerste maal dat projec
ten worden ontworpen waarmee
wij binnen ongeveer twintig jaar
vragen kunnen oplossen die de
mensheid zich eeuwen lang heeft
gesteld," zei Kaplan.
In oktober kwamen Zwitserse
astronomen voor het eerst een
planeet buiten het zonnestelsel
op het spoor. Kort daarna ont
dekten Amerikaanse weten
schappers twee andere planeten.
Volgens de astronomen in Toledo
is het niet meer de vraag of er le
ven op andere planeten is, maar
wanneer dat ontdekt wordt. Ka-
plan bestudeert met zijn Origins-
programma de oorsprong van het
heelal, de vorming van planeten
en het bestaan van leven buiten
het zonnestelsel.
„Leven op andere planeten zal,
als het al niet identiek is aan het
onze, heel veel lijken op dat op
aarde," verklaarde de vooraan
staande Spaanse bioloog Juan
Oro. Traditionele telesiopen dra
gen niet bij aan de zoektocht om
dat het licht van de sterren de
planeten die er omheen draaien
doet verbleken.
De infrarood interferometer, die
veertig maal krachtiger is dan de
Hubble-ruimtetelescoop, zou
door infrarode straling kunnen
vaststellen of op nieuw ontdekte
planeten de noodzakelijke om
standigheden, zoals water en
zuurstof, aanwezig zij.i om leven
mogelijk te maken.
Zowel Nasa als het Europese
Ruimtevaart Bureau (ESA) zijn
begonnen de infrarood-technolo-
gie te ontwikkelen, maar beide
zeggen dat internationale sa
menwerking voor dit project no
dig is. ESA publiceerde in fe
bruari de eerste foto's van zijn
Infrarood Ruimte Observato
rium, dat door dichte wolken stof
kan heen zien. Aan het ISO-pro
ject draagt Nederland het door
Fokker gebouwde stand-regel
mechanisme bij, dat de satelliet
in staat stelt de goede waarne
mingspositie te kiezen en vast te
houden.
Europeanen en Amerikanen zijn
het erover eens dat het project
een nieuw tijdperk voor de mens
heid inluidt. „Het ontdekken van
leven daar buiten zou alles ver
anderen: filosofie, religie... en
zou ons bescheidener maken om
dat we zouden ontdekken dat wij
niet alleen zijn en we niet zo bij
zonder zijn," zei Kaplan. „Het is
het begin van een nieuw ontdek
kingstijdperk, een nieuw tijd
perk van Galileo, en het is op
windend dat het binnen bereik
Door John van Oppen
Van de zeventig soorten dagvlinders die een halve eeuw geleden
te zien waren in Nederland, zijn er nog twintig gemeen-
jd. Zeventien families zijn volledig uitgestorven, nog eens
dertig ernstig bedreigd. Hoogste tijd voor een vlinderherstel
plan. Deze maand is daar in Ede de aanzet voor gegeven. Er
gloort hoop voor het pimpernelblauwtje, de kommavlinder, de
koninginnepage, het dwergdikkopje, de keizersmantel, de ijs-
I vogelvlinder, het geaderd witje en het tweekleurig hooibeestje.
De namen van sommige vlinders
zijn zo beeldend dat je met geslo
ten ogen kunt gemeten van hun
pracht. Het klaverblauwtje. Het
dambordje. De vuurvlinder.
Jammer genoeg zijn ze alleen nog
in collecties te bewonderen, ach
ter glas, tussen rouwrandjes. In
I het veld zijn ze uitgestorven. Er-
I gens tussen 1980 en 1995 streken
de laatste exemplaren hun vleu-
s
maatregelen uitblijven, vol-
i spoedig meer soorten. Vorig
[jaar werd een rode lijst van be-
1'jde vlinders gepresenteerd.
Dat was even slikken. Het land-
0 dreigde flets, schraal en
[saai te worden omdat steeds
Ier soorten zich ontpoppen
in de lente.
„De rode lijst maakte duidelijk
hoe ernstig de situatie is. Sinds-
dien hebben we ons suf gepie-
1 over de vraag wat er moet
[gebeuren om een ommekeer te
irkstelligen," aldus voorzit-
ter Jan van der Made van de
ïliriderstichting, een vrijwilli
gersorganisatie die kan bogen op
vierduizend leden. Voor dit
'thuispubliek' ontvouwde hij on-
i in congrescentrum De Ree-
horst in Ede de eerste contouren
van het vlinderherstelplan, dat
begin juni klaar moet zijn.
Asfaltwegen
o van de belangrijkste redenen
voorde sterke achteruitgang van
diersoorten - niet alleen vlinder-
I's - is biotoopvernietiging. Er
zijn geen 'braakliggende gron
den' meer in Nederland. Het
I bouwen gaat maar door en
[groenstroken die bewaard zijn
I gebleven, raken omsingeld door
brede asfaltwegen. Zo zijn er al
lemaal afzonderlijke reservaatjes
ontstaan waaruit dieren niet
kunnen ontsnappen. Door de nog
altijd oprukkende verstedelij
king worden die reservaten als
maar kleiner- uiteindelijk te
klein om nog langer een levens
vatbare populatie te kunnen dra
gen.
Bedreigde dieren krijgen geen
kans om uit te wijken naar een
ander leefgebied. Op steeds meer
plekken is de 'groene' verbin
dingslijn van het ene naar het
andere reservaat doorgeknipt
door de mens, die altijd en overal
wil komen met het favoriete ver
voermiddel. Met als gevolg dat
dieren zich te pletter rennen of
vliegen tegen de 'Berlijnse Muur'
die het autoverkeer opwerpt.
„Om die reden is het belangrijk
dat we gemeenten, provincies en
Rijk doordringen van de absolute
noodzaak om ecologische verbin
dingszones te ontwikkelen," al
dus Van der Made.
Hij gruwt van de recente gebeur
tenissen langs de grens van Ne
derland en Duitsland. Sinds het
verdrag van Schengen gaan som
mige gemeenten ertoe over om
zandwegen te asfalteren en auto
verkeer toe te staan op 'groene
grenzen' die vroeger alleen voor
voetgangers en fietsen waren be
doeld.
Met name in Gelderland en Lim
burg willen wethouders nogal
eens bezwijken onder de druk
van automobilisten die het 'on
zin' vinden om nog langer een
omweg te maken. „Het gevolg is
wel dat opnieuw een leefgebied
wordt aangetast," aldus Van der
Made. De Keizersmantel heeft er
zwaar onder te lijden.
Hij maakte duidelijk dat de Vlin
derstichting een 'prioriteiten
lijst' zal samenstellen van Neder-
De Amerikaanse luchtmacht is onlangs bekroond voor een ge
waagd plan, meldt het tijdschrift Scientific American.
De luchtridders hebben besloten om geen ozon-onviendelijke
chemicaliën meer te gebruiken bij het schoonmaken en repareren
van intercontinentale ballistische raketgeleidingssystemen.
Scientific American vindt het een wat merkwaardig en tegenstrij
dig initiatief. Het is allemaal goed en wel, aldus het blad, dat de
luchtmacht er alles aan doet om raketten te ontwikkelen die het
■uhieu zo weinig mogelijk aantasten. Dat lijkt echter enigszins in
tegenspraak met het doel van dergelijke raketten: ontploffen.
Londen (anp/rtr) - Een blauw stuk rots dat op straat in Marok-
werd gekocht, is volgens Britse wetenschappers een nieuw
Jtffleraal. De kwaliteiten ervan, zoals de verandering van kleur,
«bazen de wetenschappers.
,.nJuseuin voor natuurlijke ge-
«i u is in Londen heeft het
uu rots, dat met twee handen
Worden omvat, een jaar on-
rzocht. Medewerkers zeiden de-
week dat het om een geheel
nam mineraal gaat. Het onder-
s naar de chemische samen-
j}™ng wordt voortgezet.
ni«„ worden ongeveer veertig
«non! in de wereld
ziin en Leschreven. „Maar die
dat ®eesta' 20 gering in aantal
om if nauwehjks met het blote
J ^ooen worden gezien," zei
i ttedewerker van de afdeling
?®alogie van het museum. „Dit
onrl»u.mineraalis 20 ongewoon
enhat u exemPlaar zeer groot is
het meest opvallend blauwe
Hfrgerenkanoo'k.
D-Jdres daarvoor is:
redactie Lijf Leven,
&s3j?9' 48°° MB Breda.
actie: René van der Velden.
De Keizersmantel is met uitsterven bedreigd. Bij een goed beheer van de bosranden kan de soort weer opleven.
FOTO VLINDERSTICHTING NEDERLAND
landse soorten die zonder meer
gered moeten worden, omdat ze
uniek zijn voor Europa.
Daartoe behoort bijvoorbeeld de
Grote Vuurvlinder, jarenlang het
paradepaardje van de vlinderbe
scherming in Nederland, nu ver
wikkeld in een doodsstrijd. Zijn
waardplant - dat is de plant
genoeg de complete populatie
rupsen, waardoor voortplanting
is uitgesloten. Verder wil de
Vlinderstichting brede verbin
dingszones gaan creëren tussen
gebieden waar de Vuurvlinder
het goed doet.
Dat laatste is ook nodig in Zuid-
Limburg - en dan met name in
waar de vlinder zijn eitjes op legt
en de rups zich mee voedt - is de
Waterzuring. Die komt vooral
voor in open en uitgestrekte riet
moerassen in Friesland en Over
ijssel, zoals de Wieden en de
Weerribben.
De Vlinderstichting streeft naar
optimaal beheer van deze drassi
ge veengronden. Dat komt erop
neer dat ze niet mogen dicht
groeien. Ook verdient het tijdstip
van maaien de aandacht. Als een
kolossale maaimachine het hele
veld op één ongelukkig gekozen
moment volledig kaal slaat, kan
dat de dood betekenen voor na-
het Heuvelland langs de Bel
gische grens - om soorten zoals
het kalkgrasdikkopje en het kla
verblauwtje - die in Wallonië
nog volop aanwezig zijn - terug
te lokken naar ons land.
Het Pimpernelblauwtje kan op
leven dankzij een project vanuit
natuurgebied 'de Moerputten' bij
Den Bosch. Ook hier is aandacht
voor het herstel van historische
verbindingszones van vitaal be
lang. Van der Made: „De Moer
putten zijn via bloemrijke weg
bermen best te verbinden met
andere natuurreservaten, waarin
veel Grote Pimpernel groeit.
Hierdoor zijn uitbreidingskan
sen voor deze bedreigde soort
aanwezig."
Vroeger fladderde het blauwtje
veelvuldig door Brabant en Lim
burg, waar ze onder meer de loop
van de Roer en de Swalm volg
den. In de vochtige beekdalgras-
landen groeide immers hun
waardplant.
Vitaal onderdeel van het herstel
plan vormt de fondswerving om
landbouwgronden te kopen die
grenzen aan bossen. Juist het ge
leidelijke overgangsgebied van
grasland naar bos is een belang
rijke biotoop voor bedreigde
vlindersoorten.
In de Ardennen en de Eifel vloei
en deze twee landschappen in
derdaad vaak langzaam in elkaar
over. Daar floreren bijvoorbeeld
ook de Keizersmantel, de Eike
page, de Citroenvlinder, het
Oranjetipje en het Geelsprietdik-
kopje. Ze zitten graag bij de bos
rand. In Nederland verpieteren
dezelfde soorten omdat hier
meestal geen sprake is van een
zoom, maar van een abrupte af
scheiding van weiland naar bos.
Toch leeft één op de drie dagvlin
dersoorten in Nederland uitslui
tend op grasland. Dat is vooral
interessant als het beschut ligt en
er veel bloemen staan voor de
nectarvoorziening. Overbemes
ting, verzuring, verdroging en
een grootschalig maaibeleid heb
ben hier echter voor een ware
uitroeiing van vlinders gezorgd.
De Vlinderstichting wil vanaf
mei gaan praten met terreinbe
heerders over de beste manier
van onderhoud. „Nogal wat
graslanden zijn te vinden op dij
ken en bermen. De groendienst
van gemeenten, Rijkswaterstaat
en waterschappen kan dus actief
bijdragen aan het realiseren van
een herstelplan," aldus Van der
Made.
De Vlinderstichting gaat het glo
bale plan van aanpak nu toespit
sen op lokaal en regionaal uit te
voeren projecten. Van der Made
heeft er alle vertrouwen in dat
hij royale medewerking krijgt in
de verschillende regio's. „Uit de
Rode Lijst blijkt dat het vijf voor
twaalf is. Nu kan het nog. Wie te
genwerkt, maakt zijn eigen leef
milieu grauw, grijs en somber.
Dan kan niemand willen. Want
met de laatste vlinder verdwijnt
ons geluk."
mineraal is dat ooit is ontdekt."
Tot dusver blijkt de rots silicium,
aluminium, calcium, magnesium,
ijzer en zuurstof te bevatten en
ook een opvallende capaciteit te
hebben om van kleur te verande
ren. „Ais je het onder de micro
scoop ronddraait, veranderen de
kleuren van paars tot blauw, tot
roomkleurig. Ik heb een mineraal
dit nooit zien doen," verklaarde
geologe Anna Grayson in het dag
blad The Guardian.
Grayson kwam de steen tegen in
een souvenirstalietje in Marokko
tijdens veldonderzoek vijftien jaar
geleden. Ondanks haar weten
schappelijke achtergrond kon ze
het mineraal niet thuisbrengen en
het bleef jarenlang in een la lig
gen. Vorig jaar toonde zij het aan
experts en die stelden vast dat het
bestaat uit miljoenen kristallen in
vezelachtige vorm, zoals asbest.
Dit betekent dat het in poeder-
vorm gevaarlijk zou kunnen zijn.
Grayson wil niet zeggen waar pre
cies in Marokko ze het stuk rots
kocht, om te voorkomen dat het
gebied en de bevolking door sou-
veniijagers worden overstroomd.
Het mineraal heeft nog geen
naam.
Door Kees Buijs
Een zebra in het wild moet soms rennen voor
zijn leven. Als er gevaar dreigt, sprint hij over
de savanne, en zijn lichaamsreacties zijn op
briljante wijze aangepast om aan noodsitua
ties het hoofd te bieden. Maar alleen in de vei
lige dierentuin loopt hij de kans een maag
zweer te krijgen.
Een mens hoeft zelden te rennen voor zijn le
ven, maar hij maakt een grote kans op ziekten
als gevolg van stress. Een mens tobt namelijk
over zaken waarvan geen zebra wakker ligt:
niet kunnen opschieten met een familielid, in
de file staan, een belastingaanslag, de ziekte
van een kind, onzekerheid over het werk, een
beroerde stelling in een partijtje correspon
dentieschaak. Hij kan van slag raken door een
ingrijpende gebeurtenis of door een reeks
kleinigheden. Daarnaast kan hij onaangena
me dingen zien aankomen: de mens lijdt het
meest door het lijden dat hij vreest, maar dat
niet op komt dagen.
In al deze gevallen van psychologische stress
reageert het menselijk lichaam alsof we op de
savanne worden nagezeten door een leeuw.
Voor een zebra zijn kortstondige porties hevi
ge stress zijn lijfsbehoud. Mensen worden van
langdurige of veelvuldig optredende stress
ziek of gaan eraan dood.
Wat gebeurt er als de stressreactie op gang
komt bij zebra's, leeuwen, apen, mensen en
andere zoogdieren? De Amerikaanse bioloog
Robert M. Sapolsky legt het haarfijn uit in
'Waarom krijgen zebra's geen maagzweer?'
Mens en dier hebben behoefte aan energie als
ze een acute noodsituatie willen overleven.
Glucose en de eenvoudigste vormen van eiwit
ten en vetten worden meteen gemobiliseerd:
ze komen uit vetcellen, lever en spieren te
voorschijn om als brandstof te dienen voor de
spieren. Hartslag, bloeddruk en ademhaling
versnellen om voedsel en zuurstof in grote
hoeveelheden te vervoeren naar plaatsen in
het lichaam waar ze het hardst nodig zijn. Het
hart levert vijf maal meer vermogen dan in
rust. En de blaas moet geleegd.
Tijdens stress worden alle activiteiten van het
lichaam stilgelegd die even kunnen wachten.
Aan de spijsvertering en de groei wordt geen
energie verspild. Bij beide seksen neemt de
seksuele drijfveer af. Het immuunsysteem, dat
beschermt tegen infecties en ziekten, wordt
onderdrukt. De pijnbeleving neemt enigszins
af, en ook het denk- en waarnenringsvermo-
»Jong aapje kiest een surrogaatmoeder:
niet de houten moeder die voedsel geeft,
maar de badstofmoeder zonder melk. Dit
experiment van Harlow moest aantonen dat
jonge dieren zich niet alleen laten leiden
door primaire behoeften als honger-, maar
ook door de behoefte zich aan een zacht ie
mand vast te houden.
gen verandert: het geheugen werkt beter, de
zintuigen worden gevoeliger.
Als reactie op stress wordt de ene helft van het
automatisch werkende zenuwstelsel actief,
terwijl de andere helft juist wordt onderdrukt,
legt Sapolsky uit. Het deel dat actief wordt,
regelt de waakzaamheid, de opwinding en de
mobilisatie. Je krijgt er letterlijk kippenvel
van. De maag trekt zich samen. De zenuwuit
einden scheiden adrenaline en noradrenaline
uit: chemische boodschappers die alle vitale
organen binnen enkele seconden klaarmaken
voor actie. Tegelijkertijd legt de andere helft
van het zenuwstelsel de opslag van energie, de
spijsvertering, de behoefte aan slaap en ande
re optimistische processen stil.
Stuk voor stuk prima reacties in geval van
nood. Maar als ze zich bij de mens vaker en
langduriger voordoen, maakt hij een grote
kans op narigheid: een maagzweer, aderver
kalking, suikerziekte, perioden van hoge
bloeddruk, seksuele stoornissen, hersenbe
schadiging, versnelde veroudering, een hart
kwaal of een plotselinge hartstilstand. Wie el
ke dag als een noodsituatie ervaart, betaalt
daarvoor een prijs. Het lichaam komt niet
meer toe aan herstel van de schade.
Ook al krijgen zebra's doorgaans geen maag
zweer, de mens blijkt toch niet de enige tobber
in de natuur. Tobben is een luxe-probleem,
stelde Sapolsky vast bij bestudering van een
troep bavianen in de Oost-Afrikaanse Seren-
geti. De bavianen zijn er groot, slim en leven
lang. Ze hebben weinig last van roofdieren,,
het kindersterftecijfer is laag, en per dag heb
ben ze maar vier uur nodig om voedsel te zoe
ken en hun maag te vullen.
Er blijven dus nog acht uur over om elkaar te
treiteren.
Sociale competitie, het smeden van coalities
om andere bavianen aan te vallen, grote man
netjes met een slecht humeur die kleinere in
elkaar slaan, valse gebaren achter iemands
rug: deze bavianen met hun luxe leventje heb
ben volop tijd om sociaal en psychologisch ge
stresst te raken en prompt gedragen ze zich
net als mensen.
Er is een verband tussen de sociale rang van
een baviaan en de manier waarop zijn lichaam
reageert op stress. Maar op zijn minst even be
langrijk blijkt de manier waarop het dier zijn
wereld en de behandeling door zijn groepsge
noten ondergaat en ermee weet om te gaan.
Bavianen blijken dramatische verschillen te
vertonen wanneer het erom gaat of ze een we
reld zien met waterputten die half vol of half
leeg zijn, en hun hormonen- en stressreactie
lijkt dit te weerspiegelen. Als sommige bavia
nen de psychologische middelen hebben om de
ups en downs van het leven te aanvaarden, is
dat volgens Sapolsky eveneens een passend
streven voor de mens.
Controle, voorspelbaarheid, steun van de
naaste omgeving, een uitlaatklep voor frustra
ties en ontspanningstechnieken: het kunnen
succesvolle manieren zijn om met stress om te
gaan. Maar het is vooral een andere kijk op de
wereld die wonderen doet - tenminste, zolang
het hart nog klopt. Sapolsky legt het deskun
dig, boeiend en met humor uit.
Robert M. Sapolsky, 'Waarom krijgen zebra's
geen maagzweer? Over stress, door stress ver
oorzaakte aandoeningen, en hoe ermee om te
gaan.' Utrecht, Het Spectrum, 47,50.
WOENSDAG 20 MAART 1996
Door Mariëtte Mulkens
De dijk is ooit gebouwd om water tegen te houden. Een handige
bijkomstigheid was dat die langgerekte verhoging in het land
schap ook heel goed te gebruiken is als weg. En als steunpunt om
hoog en droog huizen aan te plakken.
Tijden veranderen. Water tegenhouden hoeft de dijk niet meer.
Als kind heb ik ooit één keer gezien dat het water aan de voet van
de dijk klotste, maar sinds de Deltawerken er zijn, is dat niet meer
voorgekomen. Huizen staan er nog wel. Ze zijn bijna allemaal een
slag groter en aanmerkelijk luxueuzer dan vroeger, maar in grote
lijnen is het beeld hetzelfde.
Wat zeer ingrijpend veranderd is, is het gebruik van de weg. Waar
vroeger paarden en wagens in een rustig gangetje over de dijk
klepperden, razen nu iedere dag tientallen auto's met (soms) hon
derd kilometer per uur voorbij. En het gemiddelde landbouw
voertuig is de afgelopen jaren aardig in omvang toegenomen. Om
maar te zwijgen van de loeizware vrachtwagens die een sluiprou
te zoeken.
Over het algemeen hindert dat toegenomen verkeer me niet echt.
Dat is eigenlijk vreemd, ik ben toch iemand die zich nogal eens
stoort aan allerlei gevolgen van onze moderne maatschappij.
Maar nu ik er goed over nadenk ligt dat vaak in de sfeer van lang
durig lawaai. Een auto die voorbij raast maakt een hoop herrie,
maar het is maar heel even. Zolang die auto niet ons huis binnen
rijdt of mij van de dijk, vind ik het best. Ik denk dat ik meer last
zou hebben van een voortdurend ronkende file voor ons huis.
Dat neemt niet weg dat er op de dijk mensen genoeg wonen die
zich groen en geel ergeren aan het verkeer. Zelfs zo erg dat ze zich
verenigd hebben in een actiegroep. Ik volg dat met belangstelling,
want dat ik me niet opwind over het verkeer, wil nog niet zeggen
dat er niets mis is.
De dijk is in feite nog steeds ingericht op paard en wagen en niet
op tientonners die er met tachtig kilometer per uur overheen den
deren. Zo'n ding heeft ook de hele breedte van de dijk nodig. Daar
komt bij dat onze huizen pal aan de weg staan, zoals gebruikelijk
is aan een dijk. Bij ons thuis staat een bank tegen die buitenmuur
aan, door het raam kijken we zo op het wegdek. Als ik 's avonds
daar mijn krantje zit te lezen, jakkeren op hemelsbreed een meter
van mijn bank de auto's langs. De muur voorkomt dat mijn haren
en krant meewapperen in de wind, maar in feite is het slechts een
psychologische bescherming. Ik kan net zo goed de bank op de
vluchtstrook van de snelweg planten.
Toch, zoals ik al zei, heb ik er niet zo'n last van. Ik denk dat het er
ook mee te maken heeft dat ik als kind al aan de dijk heb ge
woond. Ik ben eraan gewend dat er van alles nog wat voorbij
schiet en ik houd er automatisch rekening mee.
Ik houd wel mijn hart vast voor de tijd dat onze kinderen alleen
over die dijk naar school moeten fietsen. Voor kinderen is de dijk
absoluut gevaarlijk. Nu gaan we ze nog halen en brengen en we
willen dat zo lang mogelijk volhouden, maar op een gegeven mo
ment zullen we ze toch alleen moeten laten gaan.
Ik ben nu al aan het waarschuwen: 'Kijk uit, daar komt een auto!
Aan de kant blijven! Eerst kijken, dan oversteken!' En meer va
riaties op hetzelfde thema. Net zoals alle andere ouders hier.
Iemand vertelde me laatst dat ze uit haar (dijk)huis in de buurt
van een kruising, precies kon zien welke kinderen wel en welke
niet aan de dijk wonen. „De echte dijkkinderen haal je er zo uit.
Die kijken goed uit. Hun vriendjes die komen spelen, die zijn het
gevaarlijkst. Ik zie het regelmatig bijna mis gaaij. Die kinderen
zijn niet gewend aan het verkeer en steken zomaar over, zonder te
kijken. Of ze slingeren met hun fiets over de hele dijk. Logisch,
het zijn kinderen, maar het is levensgevaarlijk met al dat verkeer
hier."
Ik hoop nu eens te meer dat ik van onze kinderen 'echte dijkkin
deren' kan maken.
Voor de liefhebber heeft het sterrenbeeld Grote Beer rond 25
maart 's nachts iets bijzonders te bieden. Dichtbij de laatste ster
van dit sterrenbeeld is er een vrij opvallende wazige plek te zien.
Dat is de komeet Hyakutake. De stichting De Koepel heeft dit be
kendgemaakt. De Koepel spreekt van een fraaie verschijning,
doch één die vanuit de stad moeilijk met het blote oog waarneem
baar zal zijn. Er wordt geadviseerd een verrekijker te gebruiken
en het liefst als locatie een donkere plaats op het platteland te
kiezen. De komeet werd begin dit jaar door de Japanse amateur
astronoom Yuji Hyakatake ontdekt. De ijs- en gruismassa komt
recht op de aarde af, maar zal ons nét niet raken. De kleinste af
stand wordt op 25 maart bereikt: ruim vijftien miljoen kilometer.
Het werk van wiskundigen gaat de meeste mensen al boven de
pet, laat staan een eenvoudige aap. Toch is er voor elk wiskundig
genie ook een tijd geweest dat hij op zijn vakterrein werd over
troffen door rhesus-apen, die toch niet als intellectuele hoogvlie
gers te boek staan.
Toegegeven, slechts gedurende de eerste zes maanden van een
mensenleven kunnen wij rekenkundig niet met rhesusapen con
curreren, is uit Amerikaans onderzoek gebleken. Volgens de on
derzoekers is dat echter een aanwijzing dat de aanleg voor mathe
matica al vroeg in de geschiedenis van de primaten (apen en
mensapen) is ontstaan. De geleerden kwamen tot hun conclusie
door een experiment op apen te proberen dat veelvuldig met men
senbaby's is uitgevoerd. Men toonde de apen een aantal vruchten,
liet vervolgens een scherm neer en verwijderde stiekem een van de
vruchten. Als het scherm vervolgens omhoog ging, reageerden de
apen zichtbaar verbaasd. Dat bewijst volgens de onderzoekers
dat ze moeten beschikken over een 'rudimentair telvermogen'.
De krijgsheer Alexander de Grote placht door beeldhouwers in
een typische pose te worden afgebeeld: de kin geheven, het ge
zicht naar rechts gewend terwijl de nek juist een knik naar links
vertoont. De kenmerkende pose van de arrogante veroveraar,
hebben kunsthistorici altijd verondersteld. Ten onrechte, beweert
althans een artikel in het gezaghebbende medische tijdschrift The
Lancet. Daarin concluderen de oogartsen John Lascaratos en
Alexander Damanakis, van de universiteit van Athene, dat
Alexander heel goed kan hebben geleden aan een zeldzame oog
kwaal. Het betreft een verlamming van een van de spieren rond de
oogkas die Brown's syndroom wordt genoemd. Patiënten die aan
de kwaal lijden, houden hun hoofd vaak net zoals de standbeel
den van Alexander. Het is voor hen de enige manier om normaal
recht vooruit te kijken. De kwaal kan erfelijk zijn, maar ook wor
den veroorzaakt door een verwonding. Dat laatste ligt voor de
hand, aldus de onderzoekers, want het is bekend dat Alexander
minstens eenmaal tijdelijk blind is geweest als gevolg van een
wond die hij op het slagveld had opgelopen.
Pin-up-kalenders plegen zich te onderscheiden door de grote op
pervlakten blote vrouwen- (tegenwoordig ook wel mannen-)huid
die erop te bewonderen zijn. De ko(o)p(st)ers van de eerste 'we
tenschappelijke pin-up-kalender' zullen dan ook enigszins op
hun neus hebben gekeken. Slechts één van de afgebeelde hoogge
leerde jongelingen kwam in zwembroek opdraven: Doctor Janua
ri, Brian Scottoline van de prestigieuze Stanford Universiteit.
Doctor Oktober, de geleerde John Lovell, verklaarde weliswaar
bereid te zijn geweest zijn overhemd af te leggen in dienst van de
wetenschap. „Maar de fotograaf wierp één blik op mijn borstpar-
tij en zei dat ik het maar weer moest aantrekken." Uiteraard be
trof het een Amerikaans initiatief. Een van de geleerde pin-ups
verklaarde met de oprechtheid van de ware schoonheidsprins 'het
imago van de wetenschap te willen verbeteren'. De vrouw achter
de kalender, radio-producer Karen Hopkin, was wat eerlijker:
„Het was een ingewikkeld plan om mannen te ontmoeten." Voor
volgend jaar wil ze een pin-up-kalender met Nobelprijswinnaars.
(Bron: Scientific American)
