Boeli van Leeuwen: een wijze man in de West
Iagrette
fcuif
loop
jurg
|in Dordrecht
B
JWS KORT
hit zondag 17 maart een
paarden en pony's. Zo'n
'et rijden van hun dres-
fcopend met de B-klasse
■neeste belangstelling uit
met Mister Ed van De
feepartout van Luctor et
h de partij Tinie Scheele
bx van De Oranjeruiters
IGraeve Jan en Evelien
luiters. Favorieten in de
met Diego van De Ha-
|>wana van De Honterui-
in Thijs uit Wachtebeke
fcyter uit Zaamslag.
jsie houdt de Oostburgse
[toernooi voor formaties
I van het district Zeeland
itie.
•il Noorddijk te Cadzand-
Tt en wordt afgewerkt op
jan 10.00 tot 20.00 uur en
I hebben 22 teams voor dit
len. De organisatie van dit
nnen.
lg De Scheldestad in Vlis-
|6 maart in de gelijknami-
Inalewedstrijden dressuur
liden Ruif.
Issuurcompetitie over drie
Jiy's in alle klassen in han-
;taan er op de startlijsten,
paarden. Doordat het aan-
|art al begonnen om 17.00
r. Zaterdag wordt gereden
|e 'Gouden Ruif' wordt na
bterdag aan de start in het
lop met start en finish in
Ipcompetitie moet nu pun-
1 Vogelaar. Marcel van der
ps, Franklin Klaasse, Theo
dedigen de paarse kleuren
btic-ploeg ingeschreven de
van 190 kilometer door het
leiding van John Paul van
t Patrick van Passel, Mano
|g, Patrick Tolhoek en Mar-
Bruinvis trekt zondag 17
ontmoeting in de Zeeuwse
iklasse). Luctor leidt in deze
de laatste plaats. Aanvang
lagmiddag door De Schelde
ploegen van Dolfijn'92, De
Jrije zijn uitgenodigd. Deze
r Arnemuiden zaterdag de
Irde klasse A van het lande-
woon afwerkt. Naar aanlei-
Ichter Rijnders uit Breda na
fespeelde duel Arnemuiden-
elopen weekeinde een speel
ing het duel tegen Tholense
lie de partijen in deze zaak
rclusie dat de club Arnemui-
I nauwelijks of geen schuld
nemuiden komende zater-
jongens tot 14 jaar won met
ifdeling Dordrecht. Die zege
.uk tot stand.
eland vrijwel de gehele wed
vam De Zeeuwse selectie via
voorsprong. Nog voor rust
oor een doelpunt van Jeffrey
ras het overwicht van Dord-
istant op eigen helft gedrukt,
echter om Zeeland tegen de
Het was opnieuw de snelle
a van de Koninklijke Neder-
aterdag 23 maart regionale
este te Geertruidenberg. Dat
laatselijke tum- en gymnas-
springen begint om 08.15 uur
n 09.10 uur. Voor de middag-
jtnaf 13.15 uur. Die wedstrijd
ren duurt tot ongeveer 16-30
Westrate en Mariska Govers.
erg groot. Men schat dat circa
en dat betekent dat zo'n
onderdelen mini-trampoline
)oline/kast en lange mat.
Grote Gids
TANDEN
Joes BI 6-2, Oostburg Bl-Krab-
endijke BI 1-2, Vlissingen Bi
^erneuzense Boys Bij3-5.
iroep B2: SKNWK Bl-ÖoetW_
e BI 1-B, Wolphaartsdijk di
Vliddelburg B2 8-3.
üroep B3: Lewedorpse Boys o
Capelle BI 3-3. 3,3
Iroep B4: GPC Bl-RCS
-ïeinkenszand Bl-Dauwe
Troep B5: Hoek Bi-Koewacht
31 9-3, Spui Bl-HVV'24 BI 3 a-
Iroep B6: Aardenburg BI
and BI 3-1, Philippine Bl-
ïeuzen B2 2-4. viorik-
Groep B7: Duiveland Bl-Z*
zee B2 3-0, Wemeldinge Bl-w»
senkerkeBl 6-0. qeroos-
Groep B8: MeeuwenBl-s®.
kerke BI 1-1, DFS Bl-CohJ"
plaatse Boys BI 14-- gj.
Groep B9: Hoedekensker
Verseke B2 6-2, SSV 6S
Apollo BI 0-1. n B2-
Groep B10: Arnemuiden
Walcheren B2 2-11- „„„tgnlaat
Groep Bil: Sluis mfl°aJslag
BI 9-2, Terneuzen BJ-&*
BI 1-5; Sluiskil Bl-Terneuzem
Boys B2 3-1. Ri.Axe'
Groep B12: IJzendijke B
BI 2-2.
C-JtWIOBEN rikzee
Hoofdklasse: Goes Cl rr>erneu-
C1 1-3, Middelburg Cl- nse
zen Cl 2-2, RCS Cl-Ternes
Boys Cl 5-1.
VRIJDAG 15 MAART 1996 DEEL I
De 73-jarige schrijver Boeli van Leeuwen op Curagao: „Mdrquez heeft voor ons schrijvers uit de Cariben en Zuid-Amerika de weg geopend naar het Noorden. Sinds 'Honderd jaar eenzaamheid' verdragen jullie onze exuberantie.foto p. van vlerken
'Jullie hebben geen macho's'
De Boekenweek (tot 23 maart) vraagt
speciale aandacht voor Caribische en
Zuidamerikaanse literatuur.
Onze verslaggever had ,op Curagao een
ontmoeting met schrijver, jurist en
ambtenaar-in-ruste Boeli van
Leeuwen. De Curagaoënaar mr. dr.
W-C.J. van Leeuwen (1922) studeerde
rechten en promoveerde in Nederland.
Daarna werkte hij enkele jaren als
advocaat in Venezuela. Op Curasao
was hij secretaris van de Eilandraad en
na zijn pensionering pro deo-advocaat
in de armenwijken van Willemstad. Hij
schreef onder meer 'De rots der
stuikeling' (1960), 'Schilden van Leem'
(1984) en 'Het teken van Jona' (1988).
Door Peter van Vlerken
Om iets van het mysterie van de
Zuidamerikaanse en Caribische lite
ratuur te ervaren, steek ik om te be
ginnen mijn kop maar eens in een
van de warme baaien van Curasao.
Het levert een blik op als in een
azuurblauwe kist met edelstenen en
het besef dat wie dit onderzeese
beeld en detail wil beschrijven veel
inkt in zijn pen nodig heeft.Aan land
fluiten nooitgehoorde vogels in
nooitgeziene bomen die door wind
en evolutie in de kruin zijn geknakt.
Toeristen in witte winterhuiden -
maar daar zal spoedig verandering
in komen! - liggen verveeld onder
palmbomen. Alsof de overgang van
Elfstedentocht-temperatuur naar
tropische hitte de gewoonste zaak
van de wereld is. Op een rots zit een
pelikaan van honderd jaar oud.
In het hotel hangt de geur van rot
tend hout. Daar helpen geen tien
airco's tegen. Bedienend personeel
probeert zijn chaos te bezweren met
een warwinkel van formulieren en
bonnetjes-, 's Avonds is er live-mu-
ziek van een veelkoppige steelband.
Een opgedirkt mannetje vraagt een zwarte matrone ten dans,
waarop zij pas kan ingaan als zij haar heupen tussen de
stoelleuningen vandaan heeft geperst. Het goud rinkelt. De
derrière wiebelt. Zij mag gezien worden. In de verte passeert
de love boat, u kent hem wel van de televisie, dat cruiseschip
dat er uitziet als een kerstboom'.
Aarzeling
Dit is alles omtrekkende beweging, poging tot uitstel van. een
ontmoeting met Boeli van Leeuwen. Na wat heen en weer-
getelefoneer ('Ik ben een vergeetachtige man. Zou je dat wel
doen, alleen voor mij hier naartoe komen?') is hij bereid als
gids te fungeren in dit literaire landschap. Al maandenlang
wordt hij doorgezaagd door iemand die op zijn werk gaat
promoveren. Moe, moe, moe. „En nu komt er een journalist
die mijn ziel uit het merg van mijn oude botten wil zuigen..."
Het is een citaat uit een van zijn boeken en ik hoor het hem
denken.
Maar mijn aarzeling weegt op tegen die van hem. Hij is mijn
lievelingsschrijver sinds Het teken van Jona, magistrale ro
man over God en de mensen, het goed en het kwaad, het ver
val van de wereld en het verzet daartegen: „Het is ondraag
lijk en wij moeten het niet dragen." Dit boek sloeg destijds
als een bijl in mijn gemoed en bij herlezing doet het dat ei
genlijk steeds weer opnieuw. Mijn idee van hem is dat van
een wijze man in de West. Een mythe die liever niet ontmyt
hologiseerd wil worden. „Als ik je tegenval, heb je altijd mijn
boek nog", stelt hij mij gerust.
Hij ziet eruit zoals ik verwacht had, omdat hij zichzelf vaak
zo beschreven heeft. Als een oude indiaan met een hoed op.
„Als een echte artiest", vindt de taxichauffeur. „Het is mijn
manier om mijzelf te camoufleren", zegt hij. Kleine, driehoe
kige ogen onder de brede rand van zijn panama. Lange, een
beetje onhandige armen.
Alle ramen en deuren staan open. De warme passaat blaast
door zijn huis. Wij werken ons kettingrokend door een soort
van interview heen. Hij steekt er nog meer op dan ik. „Maar
ik rook ook al langer. Ik kan er beter tegen dan jij", stelt hij
lachend vast.
Niezen
Begaan met het lot van de mensheid ais hij is, schenkt hij mij
een zakdoek vanwege mijn Hollandse verkoudheid. Ik leg
hem voor dat Zuid-Amerikanen minder ingehouden schijnen
te niezen dan Nederlanders. „Maar Zuid-Amerikanen die
een opvoeding hebben genoten, knijpen ook hun neus dicht",
antwoordt hij. Wat dit met literatuur te maken heeft? We zijn
het er snel over eens dat boeken weliswaar in het hoofd van
de schrijver ontstaan, maar dat het hoofd van de schrijver in
zijn omgeving staat. Boeli komt met een van zijn vele Latijn
se citaten. Vertaling: „Niets wordt uit het niets gemaakt."
Een Nederlander achter een geschoren heg schrijft anders
dan een Zuid-Amerikaan onder een bananenboom. Schrijven
is als niezen, je kunt het ingehouden doen of voluit.
„Een Nederlander is een relativist", constateert Boeli. „Doe
maar gewoon, dan doe je al gek genoeg. Dat is het parool. Hij
heeft van huis uit angst om te tonen dat hij verhit is geraakt
of zoiets. Daarom was Van Gogh zo'n on-Nederlandse man.
De Nederlandse beschaving is een en al redelijkheid. De pie
ken en dalen van het leven zijn minder hoog en diep dan
hier."
Neem de passie. „Die mis je enigszins bij jullie. Ik las laatst
een ingezonden brief in de Libelle. Een vrouw schreef: mooie
woorden genoeg, maar een goeie beurt ho maar! Jullie heb
ben geen macho's. Mannen die durven te tonen dat ze kwets
baar zijn in hun mannelijkheid. Een crime passionel wordt
bij jullie net zo zwaar gestraft als een gewone moord, terwijl
je in Spaans-talige landen vrijwel vrijuit gaat."
Bordje
Zijn vrouw heeft gekookt. Gebakken banaan, Hollandse ap
pelmoes en een Amerikaanse hamburger. Het is de cultuur
van Curasao op een bordje. De tropen, de kolonisatie en de
invloeden van Uncle Sam. Het is ook het proza van Boeli van
Leeuwen op een bordje. Nederlands, doorspekt met Papia
mento en Engels.
Natuurlijk komt het gesprek op Gabriel Garcia Marquez.
Hoewel er overeenkomsten zijn in hun werk is Boeli, vergele
ken met de grote Gabriel, een kleine schrijver. Wat overigens
aantrekkelijk maakt hem te koesteren: het lijkt of hij alleen
voor jou schrijft. „Marquez heeft voor ons schrijvers uit de
Cariben en Zuid-Amerika de weg geopend naar het Noorden.
Sinds Honderd jaar eenzaamheid verdragen jullie onze exu
berantie."
Hij verontschuldigt zich dat hij zo slecht op de hoogte is van
recente Nederlandse literatuur, maar het komt hem voor dat
er zoveel trends zijn. „Wij hebben geen trends, wij hebben al
leen onszelf.Hij betreurt het dat de bijbel, waar eens alle li
teratuur op was gebaseerd, uit beeld is geraakt. De bijbel, het
Romeinse recht en de Griekse denkers. In de plaats daarvan
worden in onze boeken naar zijn oordeel modieuze zaken van
ondergeschikt belang aangesneden.
De naam van Marquez valt weer, in combinatie met het deli-
rische karakter van de Zuidamerikaanse literatuur. Deli-
risch, omdat de geschiedenis van Zuid-Amerika delirisch is.
„De ongeorganiseerde moordpartijen, die bij jullie zo netjes
oorlog heten. De barokke tegenover de ordelijke samenle
ving. Ze zeggen van Marquez dat hij over zoveel fantasie be
schikt, maar dat is niet zo. Hij kan zich alleen uitermate ver
wonderen over de wereld zoals die is."
Boeli's Curagaose collega Frank Martinus Arion zei onlangs
dat Zuid-Amerikaanse schrijvers die in het Westen zijn ge
weest een sombere visie hebben op de werkelijkheid. Daar
kan hij zich in vinden. „Wij zijn dichter bij het vuur ge
weest." Het vuur, dat is de holocaust.
Cactus
Hij laat zijn tuin zien. Een hagedis vlucht weg onder de kooi
van een papagaai. Hoog in de weids uitwaaierende mahonie-
boom warmen leguanen het bloed in hun voorwereldlijke lij
ven aan de laatste zonnestralen.
In zijn werkkamer balanceert een klein schrijfblad op wan
kele schragen. Hij duwt vergeefs een scheefhangende afbeel
ding recht van een cactus die met zijn armen wanhopig naar
de hemel reikt. Later zal ik op het eiland een woud van deze
cactussen zien. Het lijkt een volk.
Hij laat eerste aanzetten voor Het' teken van Jona zien. Er
staat in hanenpoten:, „Waar ben je in Godsnaam mee bezig
Boeli."
Ik vertel hem dat de taxichauffeur al zijn boeken gelezen
heeft, maar hij zegt dat ik me daar niet te veel bij moet voor
stellen. „Meestal hebben ze een familielid dat een kennis
heeft die een boek heeft doorgebladerd." Literatuur valt op
Curagao op schrale bodem. En dan wil Arion ook nog het on
derwijs in het Papiamento...
's Ochtends komt hij me opzoeken in het hotel. We vermaken
ons met toeristen. „Zie je die sokjes van die man daar. Die
droeg ik toen ik vijf jaar was." Ieder mens afzonderlijk is een
boek, wat Boeli betreft.
Hij klopt op schouders, schudt handen. Iedereen op het ei
land kent hem. Hij verspreidt een aangename zachtmoedig
heid.
Het valt op dat de Curagaoenaars weinig lachen. „Ze zijn de
onderkant van de samenleving", zegt hij. „Bovenaan staan
de Nederlandse pensionarissen met hun zwarte geld en de
projectontwikkelaars die netwerken vormen zoals vroeger de
kolonialen en de werknemers van Shell. Een klein aantal
companions met macht en kennis van computers heeft het
straks voor het zeggen in de wereld. De rest is gedoemd te le
ven als koeien op de pampa's van Argentinië."
Vanachter het stuur van zijn Toyota wijst hij naar de hotel
toren op de kop van de haven. „Dat Van der Valk ooit toe
stemming heeft gekregen die Godforsaken toekan op het,dak
te zetten..."
Drugs
Terugwandelend door Willemstad. Denkend over de kunst
zich te laten wiegen door de drijvende brug over de Sint An-
nabaai met uitzicht op zee. Denkend over het vermogen tot
euforie: „Lasst den Schaum zum Himmel sprützen"
Een rasta-figuur fluistert in het voorbijgaan dat hij good co
caine in de aanbieding heeft. Het zal zich drie keer herhalen.
„Het is verschrikkelijk wat drugs doen met Curagao, met
heel Zuid-Amerika. Er is zoveel geld mee gemoeid. Alles
wordt erdoor gecorrumpeerd. De criminaliteit is enorm." Hij
vertelt dat hij met een schot uit zijn jachtgeweer twee inbre
kers heeft verjaagd van zijn erf. Ik ben de enige in de buurt
die zijn huis niet hermetisch afsluit. Ik verdom het achter
tralies te leven." Marquez' volgende boek zal over drugs
gaan. Hem zal weer veel fantasie worden toegeschreven, in
plaats van de verbeelding van de groteske werkelijkheid.
In de stad staan huizen met oud-Hollandse gevels, geschil
derd in flamingo-kleuren. Véél vervallen panden. Wie hier
bouwt, bouwt niet voor de eeuwigheid. „Alles rot onder je
vandaan. Onder de tropenzon verbrandt alles wat niet kei
hard is."
We zetten ons neer op een terras van een kroeg in Willem
stad. Meewarig bekijkt hij de Nederlandse eigenaar die druk
met dienbladen in de weer is. Of ik het gek vind dat de Cu-
ragaoenaars het met hun trage tropenpas daartegen moeten
Een mijmerend afscheid. Ik denk eraan dat ik met mijn ver
brande gezicht straks voor gek loop in Nederland. Hij peinst
hardop of het mogelijk kan zijn geweest dat God op aarde
heeft rondgelopen. „Daarbij zou toch elk mysterie in het niet
vallen." Over kleine en grote aangelegenheden gesproken.
