DE STEM
'Ze is een
rouw die
lijft boeien'
elmut zingt mooi,
aar mist scholing
delige tv-serie 'Charlotte Sophie Bentinck' naar boek van Hella Haasse
Toneelschilderingen te
zien in Van Gogh Museum
Guus Meeuwis voelt zich
geschaad door 'parodie'
Poncke Princen speelt
zichzelf in bioscoopfilm
elg Lotti scoort in Breda
Paul Hindemiths
'Ludus tonalis'
SSQ is Soweto
String Quartet
Franse cd van
Brabants Orkest
Rudolf Escher
Gids
DINSDAG 12 MAART 1996
DEEL D
Magiknu weer naar binnen?" Aan de fotosessie bij slot Zuy-
lijkt geen einde te komen. Ze draagt een kort rokje en een
[oesje waarin de wind vrij spel heeft. Het jasje heeft ze uitge-
aan Gelaten staat ze te klappertanden in de kou. Nog één
oto Glimlach. Nanette Kuijpers (31) speelt de titelrol in Char-
tie Sophie Bentinck, een zesdelige televisie-serie die de Avro
anaf vanavond uitzendt.
zelf niet ingenomen met haar
prestatie? „Dat vind ik een moei
lijke vraag. Als je zolang met iets
bezig bent, heb je onvoldoende
afstand om een oordeel te vellen.
Ik laat het liever aan de kijkers
over."
'an de serie is een verkorte film-
ersie gemaakt om het buiten-
nd te veroveren. En met succes,
it Frankrijk ontving ze al een
ouden prijs voor de beste acteer-
restatie op tv, verleend tijdens
et FIPA-festival in Biarritz. Het
ogtepunt van haar carrière?
Ben je gek, dit is pas het begin!
uttert de jonge diva ietwat
alend tegen.
indelijk mag haar jasje weer
an. Regisseur Ben Verbong, voor
'e nieuwe serie tijdens hetzelfde
stival bekroond met zilver,
eeft haar gekozen uit ruim
;stig kandidaten: een onbekend
'ezicht voor televisiekijkend
ederland.
ie onbekendheid vindt Verbong
en enkel probleem. „Integen-
eel. Nanette heeft directheid en
ontaniteit, gekruid met een
-kere naïviteit. Bovendien is ze
eel intelligent en hongerig naar
"ormatie. Dat zijn eigenschap-
n die ik ook in Charlotte Sop-
'eherken."
anette Kuijpers volgde de
oneelschool in Arnhem en de
óle Nationale du Cirque in
ontréal. Ze oogt klein en breek-
ar. Toch overtuigt ze als Char-
tte Sophie Bentinck, de eigen-
ige vrouw die ze speelt: een
nge gravin die leefde in de vori-
e eeuw en die overigens pas
erf op 85-jarige leeftijd,
e serie is gebaseerd op ware
W', vertelt de hoofdrolspeel-
er. „Ik vond het een prachtige
Charlotte Sophie trok zich
'ets aan van de gangbare opvat-
"gen. Ze deed wat haar hart
.aar ingaf. Ik hoop dat ik erin
d ben dat geloofwaardig
maken, zodat de mensen mis
kien een beetje respect voor
"ar krijgen. Toen ze nog leefde
ze al genoeg verguisd."
anette Kuijpers blijft tamelijk
lichter onder alle aandacht. Is ze
Charlotte Sophie (Nanette Knijpers) wordt uitgehuwelijkt aan Willem Bentinck (Die van Duin) in
de serie 'Charlotte Sophie Bentinck'.
Scenario
Tevreden is in ieder geval Hella
Haasse, op wier brievenroman
Mevrouw Bentinck of onverenig
baarheid van karakter de serie is
gebaseerd. Ze voltooide dit boek
in 1978. Later schreef ze nog een
vervolg: De Groten der Aarde of
Bentinck tegen Bentinck.
De schrijfster: „Hoe meer ik
ernaar kijk, hoe meer mij deze
serie bevalt. Ik vind dat vooral
Nanette prachtig acteert. En het
geheel ziet er schitterend uit. De
entourage is werkelijk magnifiek,
vindt u niet?"
Ruim twee maanden filmde de
Avro in Tsjechië, na een intensie
ve voorbereiding waarbij een
groot aantal kostuums, pruiken
en authentieke rekwisieten werd
verzameld. Ook in paleis Het Loo
stond een draaidag op het pro
gramma. Hella Haasse heeft bij
vele opnames meegedacht.
Samen met Jean van de Velde
stippelde zij het scenario uit.
„Ik heb natuurlijk het boek
geschreven. Toch heb ik niet het
gevoel dat Mevrouw Bentinck
mijn geesteskind is. Deze roman
is en blijft het gedachtengoed van
Charlotte Sophie Bentinck.
Ellen Vogel, die haar vijftigjarig toneeljubileum viert, speelt de moeder van Charlotte Sophie.
foto avro
Zoveel brieven kwam ik tegen die
ik rechtstreeks kon gebruiken,
brieven waaruit soms het zand
om de inkt te drogen zó in mijn
hand viel. Het is fascinerend
zoals zij zichzelf heeft geportret
teerd. Dat zou ik niet beter heb
ben kunnen doen."
Ze straalt alsof ze een geheim wil
prijsgeven: „In Duitsland heb ik
een pakje gevonden dat met een
koord was omwonden en dat bij
na honderd jaar geleden was ver
zegeld. Daar kwam haar dagboek
uit te voorschijn. Het was bijna te
mooi om waar te zijn." Glundert:
„Van zoiets kun je als schrijfster
alleen maar dromen."
Gelderland
Bij toeval stuitte Hella Haasse op
de papieren nalatenschap van de
Duitse gravin, die in 1800 was
gestorven. Eigenlijk was ze aan
het spitten in archiefmateriaal
om een historische roman te
schrijven over Gelderland. „In
Arnhem is een groot archief met
documenten over de adel. Daar
heb ik het dossier Bentinck ont
dekt."
Bentinck, die woonde in Den
Haag, was destijds een vooraan
staand politicus. „Charlotte Sop
hie werd door haar ouders aan
hem uitgehuwelijkt toen ze 18
was. Zodoende zijn veel gegevens
over haar leven bewaard geble
ven."
Hella Haasse vond onder meer
brieven van de Franse filosoof
Voltaire, met wie de gravin corre
spondeerde, en een aantal lief
desbrieven. Tot haar verbazing
bleek een deel van de correspon
dentie met pijnlijke precisie
onleesbaar gemaakt te zijn - een
beetje zoals de farao's in het oude
Egypte eikaars sporen trachtten
uit te wissen. Kennelijk had
iemand zijn best gedaan om te
verhinderen dat pikante bijzon
derheden uit de correspondentie
bekend zouden worden.
De schrijfster: „Ik vermoed dat
dit Aubrey le Blond is geweest,
haar Engelse achterkleindochter.
Zij heeft ooit een biografie
geschreven over Charlotte Sop
hie. Daarin ontbreekt alles wat
ook maar een beetje naar schan
daal zou kunnen ruiken. De
details zijn er consequent uit
weggelaten. Op die manier blijft
er natuurlijk weinig over,"
Levensgenieter
Want scandaleus - gemeten naar
achttiende-eeuwse maatstaven -
was het leven van Charlotte Sop
hie Bentinck wel. Eigenzinnig als
ze was, besloot ze Willem Ben
tinck en haar pasgeboren kind in
de steek te laten voor de Duitse
graaf en levensgenieter Albrecht
zu Schaumburg Lippe, echtge
noot van haar nicht Lottgen. Het
drama dat volgde, was voer voor
de croniques scandaleuses, de
roddelbladen uit die tijd. Door
heel Europa reisde Charlotte
Sophie om te pleiten voor haar
zaak, nadat Bentinck haar had
verstoten en Albrecht, bij wie ze
twee kinderen kreeg, jammerlijk
was bezweken aan syfilis als
gevolg van zijn vele amoureuze
avonturen. Haar eigen kasteel in
het Duitse Varel mocht ze niet
meer betreden. Ze zou er pas na
haar dood terugkeren om te wor
den bijgezet in de slotkerk.
Hella Haasse: „Ik heb me zeven
jaar lang in haar leven verdiept.
Langzamerhand kreeg ik het
gevoel dat ik bij deze vrouw aan'
tafel zat. Ze is iemand vol tegen
spraken: onuitstaanbaar, liefde
vol, ijdel, dapper, hoogmoedig en
trouw, vol energie en doorzet
tingsvermogen. Ze is een vrouw
die blijft boeien. Daarbij was ze
begaan met de lagere klasse. Al
bleef ze zich van haar stand
bewust, ze trad haar kamenier
ster heel menselijk tegemoet. Dat
was in die tijd hoogst ongebrui
kelijk, net als haar eigenzinnige
gedrag. Misschien was Charlotte
Sophie Bentinck wel de eerste
feministe."
In de hoofdrollen zijn verder te
zien: Die van Duin als Bentinck,
Hiske van der Linden als Lottgen
en Tom Jansen als Albrecht. Carl
van der Plas en Ellen Vogel - die
haar vijftigjarig toneeljubileum
viert - spelen de ouders van
Charlotte Sophie.
'Charlotte Sophie Bentinck',
Nederland 1,20.30 uur
Breda - Chassé Theater. Hel
mut Lotti goes Classic.
Gehoord op zondag 10 maart.
Nog te horen: vanavond in het
zelfde theater.
oor Jan de Breet
at er ook over Helmut Lotti
1 moge worden, de pro
pers van zijn programma
tti goes classic hebben er
-B aangedaan om een
biance te scheppen waarin
e artiest zich verzekerd
M van optimale support.
'1 het openen van het doek
F1 begin van de voorstel-
8 wordt duidelijk dat er
"t uitgepakt zal worden.
daverend O Fortuna uit Carl
,js Carmina Buranna laat geen
bestaan aan de begelei-
^gelijkheden op deze
*jen vijtigmans orkest in
ropole Orkest-bezetting zet
°n, met daarbij als extra een
™r dat voor vocale invul-
8® zorgt.
e electroniea biedt daarbij de
'Jh t Dat laatste is wel
£lum,a?r geeft bii het
■gen kleurverteke-
°u£ "Ff veel lof over het
e m J Vaak v°ortreffelij-
ZlSTS °ok bedenkelijke
ItevaTnen,!AiruitdeD^de
er Wt t1 met vee' zwier
sen VÏÏlcht bracht- Dat
ab een h Walscha^
"elde j Positieve rol
"line t faande de voor-
"aeelaanW a6 duidelijker.
J *dl"8 en belichting
verse num sfeer van de
11e ma]riTerS,/>P een smaak"
jvmgen zondergekke over
's len van die Weine
6 °m het hier allemaal
draaide? Er was een zaal vol
publieoek op hem afgekomen bij
deze première in Nederland. Er
moest dus wel gescoord worden.
En dat dat lukte was zonneklaar
aan het eind van de voorstelling
toen het publieke na Kalinjka en
Funiculi Funicola staande ova
ties bracht en smeekte om nog
meer.
Dat de van God gegeven stem
hem de mogelijkheid biedt om
met name in het zoetgevooide
lied de mensen aan zich te binden
viel te constateren bij Santa
Lucia en in zijn eigen liedje When
you're down and troubled. In Una
furtiva lacrima kwam hij ook toe
aan de expressie, die we bij de
echte operazanger krijgen geser
veerd. Het publiek werd er echt
stil van. Opvallend was ook zijn
goeie aanpak in La donn' mobi
le. Stevig op de benen en lekker
gemarkeerd.
Toch mag niet ongezegd blijven
dat in de vertolkingen van het
'klassieke' repertoire duidelijk
wordt dat Lotti een echte vakop
leiding als zanger heeft gemist.
Hij heeft te veel overgeslagen.
Zijn dynamische schakeringen
zijn wat povertjes en hij verliest
in lange vocalen nogal eens de
controle over de materie, In de
diverse popnummers, die hij toch
op deze avond ook graag kwijt
wilde, viel te beluisteren dat hij
niet voor niets al jaren furore
maakt in de popwereld.
Bij dit alles komt een absoluut
ontbreken van dikdoenerij. De
dankbare woorden aan het
publiek en de gespeelde ver
wondering over de ontdekking
dat er boven in de zaal ook nog
balkons met mensen bleken te
zijn, horen bij het verlegen man
neke dat nog steeds lijkt te
schrikken van het eigen succes.
Eigenlijk best wel de ideale
schoonzoon.
Paul Hindenith was de belang
rijkste Duitse componist in de
eerste helft van de 20e eeuw.
Toen de nazi's in 1933 Duitsland
politiek en artistiek in hun
macht kregen verboden ze
(onder andere) Hindemiths
muziek. Hitler was weliswaar
muzikaal aangelegd, maar alles
wat na Wagner kwam was hem
een ontaarde doorn in het oog.
Toch speelt Hindemiths muziek
niet heel ver buiten de grenzen
van de traditionele tonaliteit af.
Neem bijvoorbeeld zijn grote
pianowerk Ludus tonalis
('klankspel'. Met deze cyclus
heeft Paul Hindemith zijn versie
gegeven van Das Wohltempe-
rierte Klavier van Bach.
Dat wil zeggen: de componist
heeft de ontzagwekkende taak
op zich genomen en volbracht
om in navolging van Johann
Sebastian Bach een rondgang te
maken door de kwintencirkel
via een reeks preludia en fugae.
Hindemith heeft een knappe
afwisseling tot stand gebracht
van onversneden virtuositeit
met contrapunt, pure klank
abstracties en momenten van
verstilling.
In de vertolking van pianist Ulli
Mustonen is hier een opname ter
beschikking die tot herhaald
gefascineerd luisteren noodt.
Deze waardevolle piano-cd
wordt gecompleteerd met een
ander belangrijk 20e-eeuws
werk, Visions fugitives van Ser
gei Prokofiev. (Decca 444 803-2)
HANS ROOSEBOOM
'Mozart would have loved it,' zo
wordt de muziek van het SSQ
aangeprezen. SSQ staat voor
Soweto String Quartet. Er is
hier sprake van vier geschoolde
strijkers uit Soweto, die het
compacte klanklichaam van het
klassieke Europese strijkkwar
tet toepassen op hun eigen
muzikale traditie.
De klank van die muziektraditie
van zuidelijk Afrika is ons de
afgelopen jaren enigszins ver
trouwd geworden door de aan
dacht die de Amerikaanse zan
ger Paul Simon eraan heeft
besteed. Die samenklanken zijn
op deze cd heel goed herken
baar.
In feite getuigt deze cd van een
interessante trend in de richting
van mondialisering van de
muziekcultuur. Immers, het bij
uitstek Europese instituut
strijkkwartet wordt hier beli
chaamd door vier klassiek
opgeleide jongens uit
Soweto, en de muziek die
ze presenteren is voorzien
van een aanstekelijk swin
gende Amerikaanse onder
grond.
Een puur strijkkwartet
hoor je hier niet. Wel een
ensemble dat wordt aange
vuld met een stevige ritme
sectie. Aardig onderdeel is
de homage aan Paul
Simon, wiens close harmo-
ny-nummer Homeless door
de vier strijkers fabelach
tig wordt geïmiteerd.
(BMG 74321 26865)
Wie nog niet wist dat Het
Brabants Orkest tegen
woordig een Franse diri
gent heeft, die moet maar
laatste cd van het orkest: die
staat vol Franse muziek. En het
orkest toont zich van zijn aller
beste kant. Het emsemble is op
dreef, het laat zich hoorbaar
door maestro Mare Soustrot
meeslepen in enthousiasme voor
deze muziek.
De cd bevat publiekslievelingen
als L'Apprentice sorcier
(Dukas), Prélude a l'après midi
d'un faun (Debussy), Pavane
pour une Infante defunte
(Ravel), Danse macabre (Saint-
Saëns) en de Hongaarse mars
(Berlioz). Daarnaast minder
vaak gehoorde werken, zoals de
Ouverture Le Roi d'Ys (Lalo),
Bacchanale uit Samson et Délila
(Saint-Saëns) en, het hoogte
punt van de cd, de Ouverture
Gwendoline van Emanuel Cha-
brier.
Een paar sterren uit het orkest
mogen solistisch schitteren:
Paul Uyterlinde (cello), Ray
mond Delnoye (fluit), Maurits
van den Berg (viool) en Theo
Schoonbrood (hoorn). Zeer aan
te bevelen, deze schijf, die niet
in de handel is, maar slechts te
bestellen op 040 26 55 699.
HR
eens luisteren naar de Rudolf Escher in 1948 foto clara van mesdag
Lichte kost is het oeuvre van
Rudolf Escher (1912-1980) niet.
En zeker niet de werken die op
een recente cd van Donemus zijn
bijeengebracht. Wie de jaartal
len van ontstaan van deze wer
ken ziet begrijpt waarom er een
zware schaduw over hangt, die
van de Tweede Wereldoorlog.
Sonata concertante dateert uit
1943, Arcana uit 1944 en de
Sonata per violino e pianoforte
uit 1950.
Indrukwekkend en ondanks
alles toegankelijk is Rudolf
Eschers Arcana, suite voor
piano-, een werk dat begint met
een monumentaal
'Preludio'(Largo). In de daarop
volgende 'Toccata' (Presto) is
horen we dat Debussy een
belangrijke leermeester van
Escher moet zijn geweest. Niet
dat er sprake is van epigonisme,
daarvoor is het te oorspronke
lijk, maar het is vooral de vir
tuoze componeertrant die tot de
vergelijking leidt. In de grandio
ze 'Finale' van Arcana manifes
teert Debussy zich overigens
nog duidelijker. Maar laat er
geen misverstand
over bestaan: we heb
ben hier te maken met
een schitterend en
oorspronkelijk
pianostuk, dat alleen
in de verte de
genoemde verwant
schap verraadt.
De werken van de
Nederlander Escher
worden op deze cd
geïnterpreteerd door
Nederlanders: Sonata
concertante door
Harro Ruysenaars
(cello) en Ronald
Brautigam (piano),
Sonata per violino e
pianoforte door Vera
Beths (viool) en Stan
ley Hoogland (piano),
en Arcana door Theo
Bruins (piano).
(Donemus Highlights
CV 47)
HR
Amsterdam (anp) - Het Van Gogh Museum laat vanaf april
twee 19e eeuwse achterdoeken zien, die een Frans operagezel
schap bij hun optredens in de Koninklijke Schouwburg in Den
Haag gebruikte. Op het ene decorstuk voor een opera uit 1847,
staat een stadsgezicht met kerk afgebeeld. Een havengezicht
werd gebruikt voor een opera uit 1857.
De doeken zijn gemiddeld 8 bij 10
meter en behoren tot de collectie
van het Theater Instituut Neder
land. Van alle honderden decors
die in de schouwburgen werden
geschilderd, zijn alleen de ach
terdoeken bewaard gebleven. Het
Theaterinstituut heeft dertig his
torische achterdoeken. De twee
exemplaren zijn in 1994 geres
taureerd met steun van de Mond
riaan Stichting.
De doeken maakten deel uit van
een coulissendecor dat bestond
uit zijschermen, achterdoeken en
friezen. Decorateur Bartholo-
meus Johannes van Hove (1790-
1880) schilderde ze in het restau-
ratieatelier van de Haagse
schouwburg, waar hij 72 jaar in
dienst was. De Koninklijke
Schouwburg schonk de toneel
schilderingen in 1972 aan het
Theaterinstituut.
Van Hove was een gewaardeerd
decorateur, maar zijn werk werd
niet gezien als kunst. Het schilde
ren moest vaak binnen één week
gebeuren. De decorateur liep al
schilderend over het doek, waar
bij de verf met lange kwasten
werd aangebracht.
Van Hove maakte de twee achter
doeken voor de laatste akte van
de opera La Siège de Leyde
(1847) van componist Vogel en de
eerste akte van de opera L'Etoile
du Nord (1857) van Meyerbéer
voor een Franstalig prestigieus
gezelschap. De groep werd voor
een aanzienlijk deel gefinancierd
door Koning Willem II en III.
De schilderingen zijn van 15 april
tot 9 juni te zien.
Guus Meeuwis
foto dijkstra
Tilburg (anp) - De Tilburgse zanger Guus Meeuwis heeft een
kort geding aangespannen tegen de Dikke Lui Band uit Sneek.
Aanleiding is de variant die deze band heet gemaakt op zijn
huidige nummer 1 hit Per Spoor (Kedeng Kedeng). In plaats
van Kedeng Kedeng zingt de band uit Sneek: Lekker Ding,
Lekker Ding... Stoephoer!, een tekst die schadelijk is voor zijn
reputatie, vindt Meeuwis.
Met het kort geding wil Meeuwis,
die rechten studeert, bereiken dat
alle platen met daarop de
gewraakte tekst uit de handel
worden genomen. Bovendien ver
langt de zanger-student een
schadevergoeding. De dagvaar
ding is inmiddels de deur uit.
Een persiflage wil Meeuwis'
manager W. van Schijndel de
variant uit Friesland niet eens
noemen. „Het is een behoorlijk
foute tekst, vreselijk banaal.
Bovendien is er geen toestem
ming voor gevraagd.
Per Spoor (Kedeng Kedeng) is de
tweede nummer 1 hit van de Til
burgse zanger en zijn band bin
nen een jaar. Van het nummer
zijn binnen vier weken 90.000
exemplaren verkocht. Zou
iemand er een komische versie op
maken, dan zou dat geen pro
bleem zijn, stelt de manager.
„Maar wat nu gebeurt, is wel een
hele goedkope manier van mee-
eten met het succes."
Het kort geding dient waar
schijnlijk nog deze week. Waar is
nog niet bekend.
Amsterdam (anp) - Poncke Princen, de Nederlandse militair die
tijdens de politionele acties in Nederlands-Indië overliep naar
de revolutionairen, is binnenkort in een Nederlandse bioscoop
film te zien. Princen is in Gevangen op Java gewoon zichzelf.
Poncke Princen, nu mensenrech
tenactivist in Jakarta, en Duco
van Weerlee, publicist op Bali,
trekken in de film de sporen na
van de schrijver en journalist
Willem Walraven (1887-1943). In
Gevangen op Java wordt de rol
van Walraven gespeeld door Ger
ard Thoolen.
De film begint als Walraven in
Bandung in de gevangenis zit,
omdat hij staatsgevaarlijk zou
zijn.
Vanuit de cel blikt hij op zijn
leven terug. Door zijn huwelijk
met de Indische Itih hoort hij niet
meer bij de Nederlanders, maar
hij hoort evenmin echt in de Gor
del van Smagard. Hij bekritiseert
de Nederlandse kolonialisator
(die is 'als een juffrouw die stof
afneemt op een gigantische vul
kaan'), hij dringt niet door tot de
Indische samenleving. Hij
droomt ervan nog eens naar Hol
land te gaan, want hij wordt ver
teerd door heimwee naar Rotter
dam en zijn geboorteplaats
Dirksland. Het komt er niet van.
Uiteindelijk sterft hij in een
Japans kamp.
Poncke Princen en Duco van
Weerlee voelen zich ieder op
eigen wijze aan Walraven ver
want. Ze toetsen hun eigen leven
in Indonesië aan dat van Walra
ven in Nederlands-Indië. Ze
bezoeken aan het eind van de
film ook het graf van Walraven,
op een typische Europese
begraafplaats op Java.
Met behulp van een ongekende
schat aan historisch filmmateri
aal worden verleden en heden tot
één geheel gemaakt. Er is geput
uit de archieven van de Rijks
voorlichtingsdienst, Polygoon,
het Nederlands Filmmuseum, het
Tropenmuseum, het Rijksmuse
um voor Volkenkunde, de sectie
militaire geschiedenis van de
Koninklijke Landmacht en van
een enkele particulier.
Gevangen op Java is geregisseerd
door Jan van den Berg. Met Henk
van der Haar schreef hij het sce
nario. De film werd mogelijk
gemaakt door onder meer de
Stichting Fonds voor de Neder
landse Film en het Stimulerings
fonds Nederlandse Culturele
Omroepprodukties. Het is de
bedoeling dat Gevangen op Java
op 11 april in roulatie gaat in
Amsterdam, Den Haag en
Utrecht.
