)ESTEM
Adriaan van Dis over Afrika, medelijden en schuldgevoelens
C2
ÏUWS korts
ielefeld
ïaar Japan
terdam Arena
iter
stappen
p olympische P*stede
Boekenweek
8 MAART 1996
;aan het einde van dit Svl
pia Bielefeld. De verdej!
'rekt, tekent vrijdag na dj
t bij de ploeg uit de Twee.
keren bekeken voordat de
voetballer heeft met zij„
veken met de club onder-
am. „Hij stond ook in de
kroningen", vertelde Ger-
Ier uiteindelijk voor Biele-
ambities van de club hem
tromotie en heeft grootse
[Erik Groeleken onder con-
lan Ulrich Stein, midden-1
Ir Fritz Walter.
Nathalie Geeris (24) heeft
|j de Japanse club Suzuyo f
le die een contract in Japan
E de Sassenheimse formatie
ubs heeft de KNVB nieuwe
balwedstrijden in de eredi-
f am gaat van 12 maart naar
vedstrijd Roda JC - RKC
brt stond. Het treffen Spar-
127 maart.
Hjgt een met computertech-1'
begint in maart met de aan-
Veld, dat in augustus bij de
|zijn.
het Prescription Athletic
i de gegevens over vochtig-
voedingstoestand van het I
let veld wordt zo voortdu-
Jatregelen worden genomen,
oijvoorbeeld popconcerten,
^n luchtdoorlatend systeem,
oeciaal ontwikkeld voor het
wordt 'het heilige gras' tij-
ld.
itract bij Roda JC
vee jaar bij Roda JC. De 26-1
iade zijn het eens geworden
Bibon, de 21-jarige spits van
I juli voor vier jaar in dienst I
eGids
VRIJDAG 8 MAART 1996 DEEL
Ik ben altijd een liberale
activist geweest'
boor Ton Verbeeten
'offie met warme melk en koek. Adri
aan van Dis raakt de koek niet aan. De
hotelkamer is ruim, het hotel in Brus-
tasel statig, een tikkeltje vergane chic.
Beschrijver reist met Connie Palmen de theaters
in Vlaanderen langs. Kenspreuk van de tournee
js Geletterde mensen. De grote zaal van De Voor
uit in Gent zat gisteravond barstensvol.
«.Heerlijk om te doen. Connie is uiterst collegiaal, vro-
|j!t en een harde werker. In april en mei trekken we
Boor Nederland. Daarna verberg ik me anderhalf
Lr. Schrijven."
beschrijver, gekleed als een heer in vrije tijd, voelt
lich op deze hotelkamer evenzeer thuis als in zijn
■eenvoudige huurwoning in Amsterdam'. Hij spreekt
Iter zijn Boekenweekgeschenk Palmwijn.
Kdnaan van Dis: „Palmwijn kan hallucinatorische
jlfecten hebben. Je kunt er een trip mee maken. Het is
keen onschuldig goedje, hoor. Maar, als je het laat
listen, gist het ook in je hoofd. De palmwijn speelt
te grote rol in de culturen van West-Afrika. Daar
beidt het als een drank die je in contact brengt met de
eesteswereld en je verhalen influistert. In de dorpen
rei je vaak een man, een palmwijn drinker, die wordt
bezien als de middelaar tussen de lagere en de hogere
larciano Vink valt mee. De
l\A-bekerduel tussen Barce-
St gewricht op. Bij onderzoek I
>leek dat er in de knie van de
is, kan Vink waarschijnlijk
pedstrijd tegen RKC.
Duitse voetbalbond (DFB) I
asper voorlopig op non-actief I
le afgelopen week gespeelde
fh - Borussia Dortmund twee
Sammer niet met een rode
it door de Zweedse aanvaller
ird aangepakt. Kapser deed
|kaart af. Ook de aanslag van
:h) op de vrije verdediger van
kaart afgedaan.
jij de training voor de Grand
in Melbourne het formule-1-
-ainingstijd gereden. De Liffl-
tot 1.35,07.
is in een Williams-Renault de
een gemiddelde snelheid van
Hill (GBr), eveneens met een
trainingstijd was voor Jean
,664. Wereldkampioen Micha-
ien Ferrari de negende tijd:
bden met zijn prestatie. „Het
At ik in de tweede ronde even
|De nieuwe baan in Melbourne
s op is gereden. Er ligt dan ook i
b deze gladde baan kan ik de
[ik weinig moeite met onze iets
asfalt over te brengen." Voor
pigde Verstappen nog een aan-
Iet circuit is echt een circuit
oi."
tZ
vijf birdies, vijf bogeys en een
laagde in de eerste ronde v
ideeltelijk in zijn opzet om ee
Ier vooralsnog niet hoger dan j
wel lekker. Gelukkig blaei
het juiste ritme te^komen.
niet gemakkelijk.
leveriano Ballesteros na 1
1 toernooi. De man die 54
Royal Golf Rabat nog niet
;en gedeelde 128e plaats op-
aans Open. r,ron-
'e) 68 slagen, 2. Fany (Fra),G
son (Eng), Cejka (Dui), Roc B
Zim)McHenry (Ier) 70,51.1»
skiërs voelen zich thuis op
:reldbekerwedstrijden do t
van Lillehammer, het oen
iden. Lasse Kjus paj£te.'jf°ene
ivitfjell definitief de alg
ndré Aamodt zegevierde op
rdal won de wereldbeker
ken behaalde haar eerst
ouwen.
GEN l I
ste wedstrijd voor 23,9*'
ui) 1.23,84, 3. Kostner (Ita) 0oS
hn (Dui) 1.24,45, 6-cG?'fster(OosI
ogt (Dui) 1.25,16, 9. Schuster
Seizinger 545 pnt, 2. Meiss
r 291, 5. Gtschl 267. 979,3.
inger 1372 pnt, 2. Wachter
oor wereldbeker: 1. ^pI?[naaaldie! j
Kjus (Noo) 1.33,45, 4. Ru"g (Oos) j
jerg (Zwe) 1.34,18, 7. Wird11
I. Ghedina (Ita) 1.34,49, 10-
Skaardal 312 pnt, 2. Knauss
unggaldier 239.
lied beroemd is Thepalmwine drun-
jari (1952) van de Nigeriaanse
nijver Amos Tutuola, het eerste
loek uit de verdrukte zwarte Afri-
Jaanse literatuur. Tutuola schreef
|et in het Engels. Zo ongeveer elk
wrd moest hij in het woordenboek
Ipzoeken. In het boek komen de
pookjes van Grimm en van Moeder
le Gans op zijn Afrikaans aan bod,
Ie hele mythologische wereld, maar
pan alsof alles werkelijkheid is. Men-
(er. met twee hoofden, mensen met
Jen been, heel dat wonderbaarlijk
ika.
lik de palmwijn als medium
lm mijn hoofdpersoon, de oudere
Louw Susan Courtland, te doen ont
laten. In haar leven heeft ze veel
lllende meegemaakt en ze verkeert in
let soort verdoving, dat je wel vaker
"t bij mensen. Ze is een overlever,
i niet meer nadenken over wat
kaar overkomen is. Er zit een groot
pksel op haar leed en op haar herin-
"ingen. Daar onder kolkt het. Dat
laat ze zo.
Maar hoe vaak gebeurt het niet dat
olke mensen, als ze de dood onder
Ren komen, toch zoiets willen als
fraak nemen op dat verdoofde
Ze willen alsnog iets doen,
s betekenen. Met de dood onder
Jffl komt het leven meer in zicht,
pt klinkt cynisch, maar het is dik-
TO zo. Daarom zie je ook dat men-
P net één been de wereld rond wil-
P lopen. Talent is een verdoezeling
I® onvermogen. Als je weet dat iets
hogelijk is, streef je ernaar.
1 is het ook met deze vrouw. Ze
est voor een houding ten opzichte
pn het slachtofferschap van de Afri-
ff'Paar Het thema van Palm-
JR Tijdens mijn reizen heb ik ont-
r hoe misplaatst de rol van de
r erlmg die arme landen is.
die vreemde schuldgevoelens
rwi hls westerlingen hebben, over
«schuldgevoelens die je zelf hebt,
et het grote witte westen in Afri-
l_i™monieën heeft verstoord,
f leden heeft opengelegd, gods-
Ik» eft °PgHegd, talen heeft
Li®!01' daarover heb ik lang
L* slavemij- Als je al geen
i»/eVOe'ens ^eht> dan worden ze
le ie aafSedragen in de contacten
C.' i1" de mensen hebt. In die contacten word je
"ïonteerd met jjet slachtofferschap, met Afrika
grote bedelnap. In Palmwijn voer ik een debat
nam i over de verschillende opvattingen die
■arover bestaan."
ÏÏand
en aP°calyptische gebeurtenissen in
L'! y!en Zlch af op een eiland voor de kust
fcn Adriaan van Dis schreef zijn grote
Pïïil duinen (1994), bekroond met de Gou-
s nn? .met Trouw Publieksprijs, in afzonde-
Kin vLj edand Gorée. Het eiland kwam in het
E de zeventiende eeuw in handen van de Hol-
die er driekwart eeuw later weer door de
Ikar 6 Tuen veriaagd. Gorée ligt voor de rede van
piilinie|n?nSta V3n ^ene§a''Is Gorée Het eiland
samIanD'S: "^ee' Het is een gefantaseerd eiland,
mee,nraaPsjel van Sierra Leone, van de Casa-
fjet z"udgebied van Senegal en van Nige-
[Uika se "sch voor de problemen van West-
|eheéigi)arftisdlscHe bewegingen, regerende elites
ig Versusn c an Hevoordelen, een islamitische rerge-
"Pblazen"
^gelden te krijgen
dut'kan0 ,e^aar, dan zul je zeggen: 'Kan dat?'.
®d. Er st n,atuurHjk, want het is een fantasie-
t u. i 0°H; 'Wie zich herkent en het eiland
en teveel fantasie. Het bestaat niet'."
een christelijk volksdeel, olievondsten en
van oliepijpieiciingen om de verzeke-
„Ik ga nog een stapje verder in de symboliek. Het
motto van het boek is een zeer geheimzinnige spreuk,
die voor mij Van grote betekenis is. Uiteindelijk gaat
Palmwijn over het afwijzen van slachtofferschap.
Wat heeft Afrika, wat hebben mensen aan andermans
medelijden? Niets. Ze hebben hooguit iets aan daad
werkelijke hulp, maar niets aan compassie. Dan staat
er: 'We carry within us the wonders we seek without
us: There is all Afrika and her prodigies in us' (van Sir
Thomas Browne, uit Religio Medici, 1643). Ja, 'we
dragen in ons de wonderen die we buiten ons zoeken:
in ons zit heel Afrika en al zijn wonderen'. Het gaat in
zekere zin over ons zelf. Dus dat Afrika staat eigenlijk
ook voor het slachtoffer.
In die zin, dat klinkt natuurlijk heel raar, heeft het
voor mij ook te maken met Indische duinen. Ook
daarin wijs ik het slachtofferschap af. Je moet op een
gegeven moment je eigen pad vinden, je ellende terzij
de schuiven, jezelf een plek gunnen, jezelf opnieuw
uitvinden. In die zin verschillen, naar mijn opvatting,
een mens, een land, een continent niet zoveel van
elkaar."
Wildpark
„Dat heruitvinden van Afrika is belangrijk. In het
boek komen allerlei figuren voor die allemaal menin
gen over Afrika verkondigen. Voor een deel van de
westerlingen is Afrika een groot wildpark. Dat is de
safari-leugen. Negenennegentig van de honderd Afri
kanen hebben nog nooit een
leeuw of een neushoorn gezien.
Die zijn er bijna niet meer en die
er nog zijn, zitten opgeborgen in
wildparken.
Anderen willen dat Afrika het
zuivere continent blijft. Laat de
eenvoud de eenvoud. Laat de
roodbestofte wegen roodbestoft.
En liever geen auto, geen koel
kast, geen televisie en liever wel
dat gezellige familiale zorgen
voor elkaar. Juist daar, onder die
plicht voor je familie te zorgen,
lijden de mensen verschrikkelijk.
Het staat iedere zelfontplooiing
in de weg. Om die reden vluchten
jongeren naar de grote stad. Dat
zuivere Afrika bestaat dus niet
meer. Afrika is een schuldig con
tinent geworden. In je streven
naar onafhankelijkheid, naar het
heruitvinden van jezelf kun je
niet onschuldig blijven. Je moet
verantwoordelijkheden nemen en
dat betekent dat je schuldigheid
ervaart."
„Waar ik voor pleit is dat al die
landen een plek vinden in onze
geschiedenis en in ons bewust
zijn. Veel mensen uit die landen
wonen al onder ons. In de toe
komst zullen zij voor onze aow
moeten zorgen. Daarom is het
heel belangrijk dat we weten uit
wat voor cultuur ze komen. Nou
pleit ik niet voor cultuurrelativis
me, maar voor het domweg weten
dat het bestaat. Ik probeer met
dit boek simpelweg aan iemands
oorlel te trekken. Dat is de enige
ambitie die ik heb. Geen grote
boodschappen, al lijken die er wel
in te zitten, maar gewoon: denk er
eens aan dat het ook anders kan,
dat er landen zijn waar andere
wetmatigheden gelden, dat er
volkeren zijn met een andere
holocaust dan de onze.
„Bijvoorbeeld die van de slaver
nij. Daar weten we niks van en als
we er al wat van weten dan gaat
dat over de rol van de blanken.
Dat het zo erg is dat we die men
sen uit het land hebben wegge
voerd en dat het zo goed is dat we
de slavernij zelf hebben afge
schaft. We weten absoluut niet
wat het betekent voor een land
als Mozambique, dat twintig pro
cent van zijn bevolking, de beste
en de sterkste zonen, zag weggevoerd. Het gaat niet
om het schuldgevoel, het gaat om het weten wat het
betekent als je een hap uit een cultuur wegsnijdt. De
indringer die komt, die bewapend is en die plotseling
taal, geloof, alles wegneemt. Wat betekent dat? Voor
een deel ligt daar de oorzaak van de gelatenheid van
de Afrikanen."
Waterpunt
„Daarom is het heruitvinden van Afrika door de Afri
kanen zo belangrijk. Dat gaat met veel pijn en moeite
en vaak met het nodige radicalisme. Voor een belang
rijk deel zouden we dat proces los moeten laten.
Daarmee pleit ik niet voor het afschaffen van de ont
wikkelingshulp, maar wel voor het afschaffen van de
gang van zaken waarin een witte bwana weer even
een waterput komt slaan. Ik pleit voor een andere
vorm van ontwikkelingshulp die het mogelijk maakt
dat er een drukpers komt en dat er kranten verschij
nen in de volkstaal zodat je daarmee de democratise
ring, ik zou bijna zeggen de opstandigheid bevordert.
Nee, het is niet echt een lachebekjesboek geworden,
maar men kan zich misschien verlustigen in de stijl.
Ik heb ook geen echte antwoorden. Ik heb ook niets
willen zeggen, ik heb iets willen maken. En dat is een
heel verschil. Voor de goede órde, ik citeer hier Paul
Valéry."
Elvenvoetjes
„Mijn betrokkenheid met Afrika is natuurlijk voor
een deel ontstaan tijdens mijn reizen. Eigenlijk voor
De 61e Boekenweek, van
woensdag 13 tot en met zater
dag 23 maart, staat in het
teken van de Zuid-Ameri
kaanse en Caraïbische litera
tuur en kreeg als motto de
nostaligische kreet Eeuwig El
Dorado mee.
Reisliteratuurschrijfster
Carolijn Visser schreef in
opdracht van het CPNB het
Boekenweek-essay Het goud
van Bonanza. Daarvoor keer
de zij terug naar Nicaragua.
Adriaan van Dis schreef het
Boekenweek-geschenk Palm
wijn, dat in een recordoplage
van 643.000 is uitgebracht.
Iedereen die gedurende de
Boekenweek voor 19,50 aan
Nederlandse boeken koopt,
krijgt van de boekhandelaar
een gratis exemplaar.
Beide boeken worden bespro
ken op pagina D2 in deze
Grote Gids.
Maarten Steenmeijer, hoofd
docent Spaanstalige letter
kunde in Nijmegen, geeft op
pagina D3 zijn visie op de
Latijns-Amerikaanse litera
tuur van Jorge Luis Borges
tot Isabel Allende.
In het kader van de Boeken
week organiseert de Stichting
Literaire Aktiviteiten Breda
(SLAB) op vrijdag 15 maart
een Boekengala in café Oncle
Jean in Breda met Fleur
Bourgonje en de muzikanten
Carlos Jaramillo Luna en
Daniel Pascual. Carolijn Vis
ser komt dinsdag 19 maart
naar De Bussel in Oosterhout
om haar Boekenweek-essay
toe te lichten.
De Surinaamse schrijfster
Cynthia Mcleod is op maan
dag 18 maart in de biblio
theek in Bergen op Zoom. In
dezelfde plaats houdt Gerrit
Komrij op vrijdag 22 maart
een lezing (café Het Zwijns
hoofd).
het eerst toen ik na mijn studie Nederlands
Zuid-Afrikaans ging studeren. Dat
kwam domweg omdat ik een gedicht
van Breyten Breytenbach las. Dat
hing op een wc. Wintervers
heette het. Ik dacht: jeetje
wat een prachtige taal,
alsof het Nederlands uit
de klei wordt getrokken
en plotseling elvenvoet
jes krijgt. Het was
pure schoonheid
waardoor ik betrok
ken raakte en na
die schoonheid
kwam de poltieke
betrokkenheid.
Ik kwam tot de
ontdekking dat
veel van mijn
'geliefde Zuid-
Afrikaanse
schrijvers niet
konden schrijven
wat ze wilden.
Breytenbach leef
de in balling
schap in Parijs
omdat hij met een
Vietnamese
vrouw was
getrouwd, het
boek Kennis van
de avond van
André Brink
werd verboden.
Ik raakte bevriend
met die mensen en
daardoor kwam ik in
de journalistiek terecht. In
het land der blinden is een
oog koning. Ik wist iets wat
anderen nog niet zo goed
wisten. Daar wilde ik over
berichten."
Betrokken
„Op het persoonlijke vlak
heeft het ongetwijfeld te
maken met mijn achter
grond. Ik ben een kind, opge
groeid in een oud-Indisch-
gastenmilieu. Daarmee voel
de ik me solidair, althans bij
betrokken, wanneer de bui
tenwereld ons, hen, als 'blau
wen' zag. Daar hoorde ik
toch ook weer niet bij omdat
ik een 'totok' was, een echt
Hollandse jongen die de oor
log niet had meegemaakt, niet
in een kamp had gezeten, en
die puistjes kreeg van sambal.
Dat gevoel, je hoort erbij en je
hoort er niet bij, en het idee
dat je een bruggenbouwer
bent tussen twee culturen, dat
heeft mij altijd geboeid. Daar
bij komt nog de afstand tot het
eigen land. Bij ons thuis werd je
opgevoed met het begrip 'die
Hollanders'. Alsof het om een
vreemde stam ging. Daar heb ik
altijd naar gezocht in de boeken die
ik als kind las. Ik vereenzelvigde me
met de rol van bruggenbouwer. Dat is
bij me gebleven tijdens mijn studie en mijn
reizen. Ik ben altijd een liberale activist
geweest."
Schrijven
„Nu ik aan het schrijven ben en alleen maar schrijf,
wat ik nu drie, vier jaar doe, merk ik dat ik de
behoefte heb me helemaal te verdiepen in een
onderwerp. Dit boek mocht niet te dik worden
en ik wilde toch iets essayistisch schrijven en
dan ook toch weer voor een groot
publiek. Dus moest het een spannend
verhaal worden. Ik heb nog nooit zo
nagedacht als bij dit boek. Ik lag
maar op bed met een zwaar hoofd
van hoe zeg ik het nu duidelijk en
toch niet al te opgelegd. Daar heb
ik mezelf niet eerder de tijd voor
gegund.
Ik ben echt op alle punten een
laatbloeier. Maar, we zetten
gewoon door. Zo is het met het
schrijverschap ook. Ik ben niet
iemand die er meteen bam boem staat,
al mag ik niet klagen over het publiek
dat ik heb. Ik probeer me nog steeds te
ontwikkelen, zei de oude sok.
Adriaan van Dis: „Het heeft
voor mij ook te maken
met 'Indische duinen'. Ook
daarin wijs ik het slacht
offerschap af. Je moet
op een gegeven mo
mentje eigen pad vin
den, je ellende ter
zijde schuiven,
jezelf een plek
gunnen, jezelf
opnieuw uit
vinden."
FOTO
KLAAS
1
