Bemesting zeewater
lis een heikele zaak
Nederlandse militairen in Bosnië raken op streek
Landbouw in steden
neemt enorm toe
.„U
Volkswagen Golf hielp
Sarajevo door de oorlog
pESTEM
EXTRA
E4
tEIZEN KORT
Icord
'geland
J houden hun hart vast.
I Toevoegen van nog meer
stikstof, fosfaat en
nitraat kan het ingewik
kelde ecosysteem van de
e ernstig verstoren.
lees'
ïgidsen
egen
museum
Europese Unie
geeft geld voor
bemesten zee
- t
FEBRUARI 1996
VRIJDAG 23 FFuRUARi 1996
lestaat en is heel gemakke
1 een kinderpartij, want het
Smeer een toetje uit de ovet,
[ijskoud is. Beschik je dan
(rum of zoiets) dan tover ie
Irdig luciferdunne kaarsjes
[den gestoken. Licht uit en
l model
hiumfolie en verhit de over
len schaal (doorsnede liefst
Vordt bijgesneden. Klop de
de kom glijdt, ook al hou je
|e de basterd- en vanillesui-
1 ijs, maar zorg dat er rond-
|ft. Bedek het ijs met eiwit
li het geheel met poedersui-
lin de berg. Zet de schotel in
webruind (niet meer dan een
de oven, giet de iets ver-
Jkje en steek er de vlam in.
Ti in de berg en breng de vul-
p5 een recordjaar: meer dan
i het land. Dat betekende een
[1994. Ongeveer 1,5 miljoen I
Vanuit de Benelux steeg het
[Oorzaken voor de groei zijn
pau voor Toerisme het sterk
jen (Israël-Jordanië is op dat
bnderde imago van het land.
Iden niet meer als onveilige
i toeristische organisatie.
pe Europese Unie legt
vier miljoen op tafel voor
een opvallend experi
ment: het bemesten van
de zee. Milieubeweging
en visserijdeskundigen
IDoor Hans Bos
Maastricht - 'Wie mest zaait,
'san meer vis oogsten', hebben
de Noren gedacht. Drie Noor
se universiteiten, een onder
zoeksinstituut en kunstmest-
iabrikant Norsk Hydro mogen
over twee jaar met forse steun
van de Europese Unie drie
experimenten uitvoeren met
van de zee.
Toevoegen van extra fosfaat,
nitraat en stikstof aan voedse-
I larm zeewater bevordert de groei
i plankton. En meer planton
betekent op termijn ook meer vis,
kreeft en mosselen, zo roepen de
Noren.
Opvallend aan de gang van zaken
is dat Norsk Hydro behalve
I kunstmest ook zalm produceert,
s de kans is groot dat de ene
ad vrijwel automatisch de
I andere gaat wassen. De vraag is
bovendien of dergelijke experi
menten, hoe ver van onze kust
ook uitgevoerd, op termijn geen
neveneffecten krij-
.n deze zomer gratis meene-
|ls ze met de veerdienstmaat-
j tot en met donderdag in de I
|>er. Het aanbod geldt alleen
en Dover. Een retour met
zittenden, caravan tot 6,5
Jwil varen, betaalt een dikke
de Vriendschapsvereniging
fidje reis Chinees' volgen. De
)den in Eindhoven, Arnhem,
Itaat uit vijf lessen van ander
pen. Informatie: 030-2611846.
nde De Bokkerijders bestaan
'lden zich af in zuid-Limburg,
De VW Limburg heeft vier-
samengesteld die het spoor
i 427,50 gulden voor degenen
fietsen en 697,50 gulden voor
pen zijn verschenen. Er zijn
pt met daarin een groot aantal
J is er een speciale gids met
leen overzicht van kleine cam-
Ik de gidsen Hotels Benelux,
ANWB heeft een deel van de
pracht; deze kosten 24,95 gul-
Jrijs van 11,95 tot 24,95 gulden
lar gulden meer voor deze uit-
.vee nieuwe uitgaven in de
gidsen bieden veel achter-
cultuur-historische aspecten,
(els kosten 33,95 gulden in de
in bij de ANWB-kantoren.
van Acsi is uit. In die gids
|a vermeld. Bij elke camping
classificatie. De gids biedt
fee en reserveringcoupons. De
is nog tot en met 27 februari
Nederland. Tijdens de 36e
eurs, is daar een groot aanbod
te zien. Bovendien is er een
torie van tent en caravan, er
den met auto en caravan en er
25.000 caravans per jaar ver-
t een enorme 'caravan-dient-
tegelij kertij d bijna niet meer.
van 10.00 tot 18.00 uur, maan-
ag van 10.00 tot 18.00 uur. De
jp zondag 3 maart in het Ko
lacht aan actieve vakantie e
isorganisaties, buitensportz
en verenigingen komen vo
luto, te voet, fietsend, kanoe
- eens een kijkje nemen. Er z
i eentje over de K2-expe<b
n 10.30 tot 17.00 uur en de toe-
runnen tussen morgen en ein
umuseum, LinneausstraaWp
rhalen om niet te ver„n
loriginals in het noorden
.oning. De kinderen spelen
:e Australiërs tot leven ge
'anaf 8 maart elke vrijdag--
llelight Express de stoom
n ingericht voor een vieJj~°nrn
achter het station van H
im in Medemblik een bez
e kosten voor deelname
:n bellen, omdat de tram
meeboemelen. Boekinge
Heeft in het verleden ooit iemand
stilgestaan bij de mogelijkheid
dat ons grondwater ernstig ver
ontreinigd zou raken door over-
van akkers en weilan-
j van zeewater kan snel
leiden tot extra groei van algen
it met name van giftige soorten.
Een van de Noorse proeven vindt
plaats in de Middellandse Zee,
toch al maritiem uitermate
gevoelig voor giftige algen, zo
blijkt elk jaar. Maar ook voor de
Noordzee kunnen de Noorse
expenmenten slecht uitpakken.
In het kustgebied is de zee al
meer dan verzadigd met fosfaat
es nitraat, afkomstig van de
Nederlandse landbouw. Daar
door hoeft maar weinig te gebeu-
I ren of er is sprake van een ecolo-
ramp. Wat goed is voor de
visserij kan desastreus
I ritpakken voor het water in de
I Noordzee.
waarschuwde het
Nederlands Instituut voor Oeco-
logisch Onderzoek (NIOO) in Ier-
e er nog voor dat de Noordzee
een grote beerput dreigt te wor
den als de landbouw niet
ophoudt met het toevoegen van
grote hoeveelheden stikstof. En
ook Rijkswaterstaat en het
ministerie van Landbouw zijn
tegenstanders van bemesting van
zeewater.
Drijfmest
Een bemesting die ook op een
geheel andere manier gestalte
kan krijgen. Want zitten we in
ons land niet met een'geweldig
mestprobleem? Zeebioloog Lin
deboom van het Nederlands
Instituut voor Onderzoek der Zee
(NfOZ) opperde twee jaar gele
den dat het dumpen van overtol
lige drijfmest in de oceaan nog
helemaal zo'n slecht idee niet is.
Als de lozingen 's winters plaats
vinden, ver uit de kust en
gespreid in plaats en tijd, hoeven
dergelijke dumpingen geen meet
baar effect te hebben op het eco
systeem.
Het is in ieder geval beter voor
het milieu dan het verspreiden
over het land, zo stelde Linde
boom. Ook hij noemde het Noorse
stuk van de Noordzee geschikt
voor dergelijke lozingen.
Ecomare, het informatiecentrum
voor Wadden en Noordzee,
reageert zeer sceptisch op de aan
gekondigde Noorse experimen
ten. Woordvoerder Peter Bielars:
„Ik begrijp wel waar de schoen
wringt. Als dit de manier is om
meer vis te kweken, kunnen de
vangstquota's omhoog. De kans
op geheel tegengestelde reacties
is beslist niet denkbeeldig. Ons is
bovendien niet duidelijk wanneer
de proeven als geslaagd worden
beschouwd. En als dat zo is, wor
den ze dan op grotere schaal her
haald?"
Volgens Ecomare is het nog
steeds niet best gesteld met de
Noordzee. De kwaliteit van de
zoutwatervis voldoet doorgaans
aan de eisen (met uitzondering
van de stijgende hoeveelheid gif
tig toxafeen).
Maar Noordzee en Waddenzee
blijken nog steeds poelen van
bestrijdingsmiddelen. Het jong
ste overzicht over de periode
1992-1993 toont aan dat er nau
welijks sprake is van verbetering.
Integendeel. In 1992 werden de
normen op 37 procent van de
lokaties overschreden, tegen 45
procent in 1993.
Eufemistisch
Daarbij gaat het om zeer giftige
en moeilijk afbreekbare stoffen
als diuron en dichloorvos. Diuron
wordt gebruikt als onkruidbe
strijdingsmiddel door gemeente
lijke plantsoendiensten, terwijl
dichloorvos in de glastuinbouw
en groenteteelt wordt toegepast
Door Hans Bos
Maastricht - Met steun van
de Europese Unie worden in
1998 proeven genomen met
bemesting van de zee. De
experimenten moeten uitwij
zen of de produktie van vis,
kreeft en mosselen door toe
voegen van stikstof en fos
faat kan worden vergroot.
De proeven worden tegelij
kertijd uitgevoerd voor de
Noorse kust, in de Middel
landse Zee en in de buurt van
de Canarische Eilanden. De
Europese Unie legt voor het
onderzoek vier miljoen op
tafel.
'Maricult' (marine cultiva
tion) is een initiatief van drie
Noorse universiteiten, het
Noorse onderzoeksinstituut
Sintef en het bedrijf Norsk
Hydro. Dit produceert zowel
kunstmest als zalm.
De Noorse plannen zijn door
Nederlandse milieugroepe
ringen en zee-onderzoekers
met grote reserves ontvan
gen.
De Noren gaan er van uit dat
de groei van plankton in van
nature voedselarm zeewater
door bemesting wordt gesti
muleerd. Plankton vormt de
belangrijkste voedingsbron
voor vissen.
De milieubeweging is echter
bang dat het toevoegen van
extra voedingsstoffen het
ingewikkelde ecosysteem
van de zee ernstig verstoort.
Met name bestaat grote
angst voor de produktie van
nog meer algen, waardoor
ook de kans op giftige soor
ten sterk toeneemt.
Het Nederlandse kustwater
bevat zoveel fosfaat en
nitraat dat extra bemesting
onmiddellijk tot een gebrek
aan zuurstof in het zeewater
kan leiden. Met mogelijk
massale vissterfte tot gevolg.
als insecticide. Diuron over
schrijdt de grenswaarde in de
Noordzee soms met 300 keer,
dichloorvos 'slechts' met 150
keer. Ter vergelijking: in Neder
landse binnenwateren worden de
grenswaardes met respectievelijk
15.000 en 23.500 keer overschre
den. Een schrale troost is dat de
binnenwateren er in 1993 iets
beter aan toe waren dan het jaar
ervoor. Op alle meetpunten in
Maas en Rijn werden ook in 1993
NA. am M m ■•w
.4 v>&~-
tfmJ JL
J***.
- -
:vr?!
In 1988 moesten sleepboten nog complete 'visboerderijen' uit Noorse fjorden wegslepen omdat een
giftige alg hen bedreigde. Bemesting van zeewater zorgt ook voor toename van voor vissen giftige
algenzeggen sceptici foto ap
voor bestrijdingsmiddelen de
grenswaarden overschreden,
maar toch in mindere mate dan in
1992.
Over de gevolgen van deze giftige
chemische middelen voor de vis
stand is nog weinig bekend, laat
staan over de effecten die het
nuttigen van deze vis heeft op het
menselijk lichaam. Centraal pro
bleem: er zitten meer giftige
bestrijdingsmiddelen in het
water dan via technisch onder
zoek aan het licht kan komen. De
onderzoekers spreken eufemis
tisch over 'een onderschatting
van de werkelijke verontreini
ging'.
Door Debbie Langelaan
Busovaca - Ze pakken Bosnische,
Kroatische en moslim-militairen de
wapens af, ze proberen het vertrou-
I wen van de bevolking te winnen en
ruimen mijnen op. De 2100
Nederlandse militairen in Bosnië
inmiddels een aardig eind op
s'reek. Minister Voorhoeve van
Defensie bezocht hen onlangs: „Ik
neb diep respect voor wat hier
gebeurt."
Hotel Babanovac in Sisava biedt uitzicht
op een skipiste. De schans, een enorm
®ig gebouwd voor de Olympische Spe
len van 1984, is halverwege geampu
teerd. Het hout van de stellingen die de
schans droegen, is opgestookt in het
hotel.
Tijdens de oorlog in Bosnië is het 'gran
hotel' hoofdkwartier geweest van zowel
Serviërs, Kroaten als moslims. Het
draagt alle sporen van die strijd: er zit
geen ruit meer in de sponningen. Ook de
ski-hutjes erom heen zijn deels afgebro
ken voor het hout. IJzeren staketsels ste
ken kaal de lucht in.
Nu is het hotel het hoofdkwartier van
'mech-bat', het gemechaniseerd batal
jon, waaronder bijna driehonderd mili
tairen van het pantserinfanteriebataljon
Limburgse Jagers uit Seedorf. In de
voormalige chique eetzaal staat, op een
eens prachtige parketvloer, een water
zuiveringsinstallatie luid te pompen.
Vernietigen
In een ruimte waar een enorme dieselka
chel hete lucht in blaast, vertelt Hoofd
Operatieën Ton Nijkamp uit Rijssen over
de ervaringen in Bosnië tot nu toe. Aan
weerszijden van de scheidingslijn tussen
Bosnisch-Servisch en federaal gebied,
die met het verdrag van Dayton is inge
steld, is in een zone van twee kilometer
breed ieder wapen van een van de drie
vroegere strijdende partijen verboden.
In een bredere zóne rond diezelfde lijn,
tien kilometer ervandaan, mogen alleen
sen
l'oorde
toeziend oog van de Ifor-troepen keren Bosniërs, Kroaten en Serviërs langzaam terug naar de streken waar ze
!cl>e deel
oorlog woonden. Een vernielde brug over de rivier de Bosna vormt de verbinding tussen het Bosnische en Servi-
van
de stad Doboj, waar familieleden die de oorlog hebben overleefd elkaar hopen te vinden.
wapens gedragen worden die bij de Ifor-
troepen zijn aangemeld. „Als wij op
wapens stuiten, worden ze afgenomen en
overgedragen aan de Britten die ze ver
nietigen," aldus Nijkamp.
Inlichtingenofficier Van Meegenburg
meldt dat alle bevolkingsgroepen goed
mee werken aan deze regeling. De Bra-
vo-compagnie stuitte onlangs wel op
moslimstrijders die tussen de gewone
burgers in een bus het gebied probeerden
in te komen. „De vijftien zijn ontwapend
en terug gestuurd naar hun eigen
gebied," aldus Van Meegenburg.
De grootste angst van Nijkamp en overi
gens van alle Ifor-troepen, geldt het gro
te aantal mijnen dat in het gebied is ach
tergelaten. De militairen in Sisava
mogen hun kamp niet af, omdat overal
mijnen kunnen liggen. De voormalige
strijdende partijen hebben inmiddels
keurig zo'n tweeduizend mijnenvelden
aangemeld bij de Ifor-troepen, maar er
zijn er nog veel meer.
Nijkamp: „Er blijft hier nog jaren een
mijnenprobleem. Er liggen in ons gebied
misschien wel een miljoen van die explo
sieven. De mijnenvelden die troepen
aanleggen om hun kwartieren heen, de
zogenaamde 'storende velden', zijn niet
geregistreerd.
Daarom verbiedt Nijkamp zijn man
schappen om de talloze verlaten huizen
in te gaan en om van de wegen af de
berm in te wandelen. „We hebben de
wegen nu schoon van mijnen, maar ik
garandeer niets als je verder dan vijf
meter aan weerszijden van de weg
komt."
Booby-traps
Nijkamp vreest het ergste als het straks
voorjaar wordt. Talloze huizen in Bosnië
zijn kapot geschoten of vernield met een
handgranaat door de laatste bewoners
toen zij moesten vertrekken omdat vij
andelijke troepen het gebied hadden
ingenomen. De oorspronkelijke bewo
ners, in het gebied waar de Nederlandse
militairen zitten vooral Bosnische Ser
viërs, keren nu nog maar mondjesmaat
terug.
Slechts hier en daar zijn in de talloze
donkere, verlaten spookdorpen rook
pluimen en lichtjes te zien. Maar in het
voorjaar, zo verwacht Nijkamp, zullen
de bewoners massaal terugkeren. „Dan
komen ze met bussen tegelijk, dat is
voorspelbaar. Ze zullen niet weten wat
ze aantreffen. Veel huizen liggen vol
booby-traps."
Aan de problemen die de terugkerende
burgers hebben én nog krijgen, kunnen
de Ifor-troepen nu niet veel doen. Dat is
een zaak van EU-vertegenwoordiger
Carl Bildt, die nog maar amper begon
nen is met zijn werk. Hooguit verlenen
de militairen wat hand- en spandiensten
aan de bevolking, wanneer bijvoorbeeld
de elektriciteit hersteld moet worden.
Generaal Coopmans, de bevelhebber van
de Nederlanders in Bosnië, zegt dat dit
werk het vertrouwen ten goede komt dat
Ifor moet opbouwen onder de bevolking.
„Anders worden wij niet geaccepterd."
Luitenant Fridsma vertelt dat de bevol
king, die overwegend uit moslims
bestaat, de Ifor-troepen 'gemengd' ont
vangt. Vele zwaaien, en Voorhoeve
zwaaide consequent terug, maar sommi
gen steken ook de middelvinger op. „Dat
laatste geeft te denken," aldus Fridsma.
Het militair in de hand houden van de
strijdende partijen heeft voorlopig nog
voorrang boven de noden van de bevol
king. Bovenop een heuvel van 800 meter
in de buurt van Mrkonjic Grad staat een
Nederlandse radareenheid, die mortier
vuur moet opsporen. Met zeventien man,
met slechts uitzicht op besneeuwde hel
lingen, zoeken zij de omgeving af. Maar
mortiervuur wordt nog nauwelijks
gehoord.
„We registreren nu nog zo'n tien doelen
per dag," vertelt wachtmeester Hans ter
Horst uit Aalten. Hij schenkt koffie in de
tent, terwijl Voorhoeve buiten in de kou
op een stoel is gezet voor een flip-over
om op de hoogte te worden gesteld van
alle details van de operatie.
„Het zijn vooral schoten uit klein-kali-
berwapens die we horen," zegt Ter
Horst. „We noemen dat 'slivo-vuur':
mannen die 's avonds na een paar glazen
slivovitch met hun mitrailleur in de
lucht schieten." Spoort de eenheid toch
mortiervuur op, dan wordt dat doorge
geven zodat de wapens kunnen worden
geregistreerd of afgenomen.
Generaal Coopmans wenst zijn 'maatjes'
sterkte bij het afscheid van de radareen
heid. Coopmans' thuisbasis in Bosnië is
Busovaca waar het logistiek- en trans
portbataljon is gevestigd. Het kamp daar
heeft echter ook gemeenteborden van
Oirschot en Nunspeet aan de gevel han
gen. De generaal ziet, net ais andere
Nederlandse militairen, uit naar 18
april, de dag dat de drie voormalige strij
dende partijen met al hun materieel
terug moeten zijn in hun hoofdkwartie
ren.
New York (ips) - Daken, vuilnisbelten en lege stukjes grond
dienen als landbouwgrond voor miljoenen stadsbewoners in de
wereld. Stedelijke landbouw is een groeiend fenomeen.
Ze staat reeds in voor 10 procent
van de wereldvoedselproduktie,
meldt een rapport van het Ont
wikkelingsprogramma van de
Verenigde Naties. Het rapport
'Stedelijke landbouw: voedsel,
jobs en duurzame steden', schat
dat 800 miljoen mensen in steden
aan landbouw doen.
Het is niet zozeer een nieuw ver
schijnsel, maar wel een dat
momenteel enorm groeit. De stu
die is gebaseerd op drie jaar
onderzoek op het terrein in meer
dan 18 landen in Azië, Afrika en
Latijns-Amerika en bevat meer
dan driehonderd interviews.
„Stedelijke landbouw wordt
vaak afgedaan als 'keukentuinie
ren' of gemarginaliseerd als een
overblijfsel van plattelandsge
woontes," meldt het rapport.
De realiteit is dat de steden zich
zelf voeden door veel te halen uit
schaars land, afval, water en
andere natuurlijke middelen.
Veel ontwikkelingslanden zullen
op het eind van dit decenium diep
in de schulden zitten en een nega
tieve handelsbalans hebben. Voor
sommigen onder hen is het moge
lijk en nuttig hun goede land
bouwgronden voor de export ter
beschikking te stellen en de ste
den in hun eigen voedsel te doen
vorrzien.
Door Harald Doornbos
Sarajevo - „Wegwezen hier," roept de jonge Servische bewaker
die voor de toegangspoort staat van de TAS-Volkswagenfa-
briek in Vogosca, op 10 kilometer ten noorden van de Bosnische
hoofdstad Sarajevo. TAS staat voor Tvornica Automobila
Sarajevo.
Overal ligt oud ijzer en de
fabriekshallen laten het midden
tussen verwoest en vervallen.
Vrachtwagens rijden af en aan
met machine-onderdelen. Van
pottekijkers moeten ze hier niet
veel hebben.
„Het gaat je niets aan wat we hier
doen," snauwt de bewaker. Een
politieman vertelt even later, op
vriendelijke toon, dat alles wordt
gesloopt, aangezien Vogosca vol
gens het Dayton-akkoord terug
moet worden gegeven aan de
door moslims gedomineerde Bos
nische regering in Sarajevo.
„Alles wat we mee kunnen
nemen, iaden we op vrachtwa
gens," vervolgt de politieman,
„We brengen het meeste naar
gebied dat wel in Servische han
den mag blijven. Want we willen
niet dat de moslims aan de haal
gaan met al die spullen."
Gesticht in 1972, met ruim 3500
arbeiders, was de TAS-fabriek
niet alleen een van Sarajevo's
grootste fabrieken, maar ook de
trots van de stad. Dit was niet de
zoveelste fabriek waar kwalita
tief laagwaardige Joegoslavische
produkten werden gemaakt. Nee,
TAS-Sarajevo was voor 50 pro
cent in handen van het Duitse
Volkswagenconcern, terwijl de
andere helft werd beheerd door
de respectabele Joegoslavische
onderneming Unis. Wie bij TAS
werkte had geluk, zo zeiden ze
vroeger in Sarajevo; een goed
loon, goede arbeidsomstandighe
den en een goed pensioen. Dage
lijks rolden er tussen de zeventig
en honderd auto's van de band.
Na vier jaar oorlog is daar niets
meer van over. „In het begin van
de oorlog," vertelt de Servische
soldaat Alexander, „werd er fel
gevochten om de fabriek. Eerst
hadden de moslims het in han
den, maar daarna hebben wij het
overgenomen."
Op dat moment stonden er zo'n
kleine duizend Volkswagen-
Golfjes op het parkeerterrein van
de fabriek. Het begin van de oor
log verliep zeer chaotisch. Ieder
een - moslims en Serviërs - dacht
toen: graaien, zolang het nog kan.
Na een paar weken waren alle
auto's gestolen of vernield tijdens
de gevechten," zegt Alexander.
De fabriek lag dicht aan de front
linie en werd regelmatig bescho
ten door het Bosnisch-regerings-
leger, aangezien de Serviërs er
inmiddels geen auto's meer
maakten, maar munitie.
Ondanks de dood van TAS, zoals
velen in Sarajevo het noemen,
heeft de Volkswagen-Golf een
belangrijke rol gespeeld tijdens
de oorlog. De fabriek mocht zich
dan in handen bevinden van de
Serviërs, in de stad deden derma
te veel reserve-onderdelen de
ronde, dat de Golf tijdens de
belegering zo ongeveer de enige
auto was die het bleef doen.
Heden ten dage wordt het straat
beeld van Sarajevo nog altijd
gedomineerd door de Golf. Mini
maal 70 procent van alles wat er
rijdt is afkomstig van de TAS-
fabriek.
Voor het bekende Kosjevo-zie-
kenhuis in Sarajevo staan twaalf
taxi's geparkeerd. Negen ervan
zijn Golfjes. Oude modellen van
zelfsprekend, want alles heeft
hier zo'n vier jaar stilgestaan.
Een van de taxi-chauffeurs,
Muharem Baharovic doet zijn
motorkap open en laat de machi
ne zien.
„Oud, maar wel degelijke kwali
teit," zegt hij trots „Ik zou mijn
Golf voor geen andere auto wil
len inruilen. Nooit van mijn
leven."
Volgens Baharovic heeft de Golf
Sarajevo door de oorlog gehol
pen. „Heel handig," zegt hij op
cynische toon, „de auto's deden
het altijd, waardoor we ze
gebruikten om er gewonden mee
op te halen."
Dan wijst hij op de achterklep en
vervolgt: „Hup, die achterklep
ging open en zo kon je gemakke
lijk twee doden vervoeren. Als de
mensen alleen maar gewond
waren, dan konden er drie in.
Twee op de achterbank en een in
de bagageruimte."
Vervolgens reden ze dan in vlie
gende vaart naar het Kosjevo-
ziekenhuis waar de doden en
gewonden werden afgeleverd.
„Zonder Golfje, zonder al die
reserve-onderdelen hadden we
het nooit gered. Alle auto's gin
gen stuk. Alleen het Golfje bleef
rijden."
Vandaar dat de Golf door veel
inwoners van Sarajevo wordt
beschouwd als een heroïsche
auto. Vanaf de jaren '70 heeft hij
meegeholpen om de stad groot te
maken en tijdens de oorlog deed
hij dienst als veredelde ambulan
ce. Er is nog een reden die de auto
zo populair maakte. De Golf was
zuinig in gebruik. En dat was
uiterst belangrijk in een stad
waar benzine tijdens de meest
barre tijden ongeveer 65 gulden
per liter kostte.
„Op 6 liter rijd je 100 kilometer,"
beweert Golf-eigenaar Ado
Delic, „zo'n Joegoslavische Zas-
tava of Yugo-auto slurpt veel
meer, wel 8 of 9 liter per 100 kilo
meter."
De Volkswagen-Golf mag dan
voor en tijdens de oorlog een
belangrijke functie hebben
gespeeld in Sarajevo, het is nog
maar de vraag of er ook een na
oorlogse rol zal zijn weggelegd
voor deze auto. Officieel zijn
Volkswagen en Unis nog steeds
eigenaar van TAS-Sarajevo.
Maar volgens Volkswagen
woordvoerder Peter Schlelein is
het nog 'lang niet zeker dat de
fabriek weer zal worden opge
bouwd.
„Sinds die vervelende Pale-Ser-
viërs alles kapot hebben
gemaakt, zijn wij er niet meer
geweest," zegt Schlelein over de
telefoon vanuit het Duitse Wolfs
berg. „Wij hebben aan het begin
van de oorlog 110 miljoen Duitse
marken teruggekregen van de
Duitse regering als een soort van
schadeloosstelling. Al die jaren
wisten wij niet hoe het eraan toe
ging in de fabriek. We hoorden
alleen dat het complex groten
deels is vernietigd."
Omdat het veel geld gaat kosten
om de fabriek te herbouwen, zal
er waarschijnlijk in maart een
delegatie van Volkswagen uit
Duitsland een kijkje komen
nemen bij de fabriek in Sarajevo.
„Pas dan kunnen we beslissen of
het nog de moeite loont om er ooit
weer auto's te gaan produceren,"
zegt Schlelein.
De Golf was voor veel inwoners van Sarajevo een van de weinige
zaken waar men op kon vertrouwen. Hier moet een chauffeur zijn
auto in de steek laten, nadat hij door een sluipschutter is bescho
ten. foto ap.
