De prijs van De Mosselbanken
Gebied komt na twintig jaar beschikbaar voor industrialisatie
ZEELAND
EUWS
leuzen
Meulengat
1996 C3 IDESTEM
DONDERDAG 22 FEBRUARI 1996
Liw die onmiddellijk
lam en de inbreker
Kt joeg. Het slaapka-
Tvas wél vernield
liets gestolen.
Lrvrouw, maar ver-
|de hond van de
in Zuidzande een
leg. Dat concludeert
Tiadat melding was
aan de achterkant
Ining aan de Eiken-
ruit was vernield,
Jning niet was betre-
len
rneuzen - Uit twee
door bedrijven
de Koegorspolder,
leedschap gestolen!
li zijn: een bosmaai-
-boormachine met
leekwagen en grond
braak in een werkbus
Iningbouwvereniging
I verdwenen twee
fcnes van het merk
Idiefstal
- Twee meisjes,
Jtn vijftien jaar oud,
luzen werden aange-
ndat zij in een winkel
£ennedylaan spullen
zonder daarvoor te
De gezamenlijke buit
lond zeventig gulden,
es zijn doorverwezen
Pureau Halt.
lstad
- Twee mannen
i de Terneuzense bin-
aangehouden nadat
dit voor hen verbo
nd was. De ene man
getroffen in de ruïnes
Rotterdam. De ander
een straatcontrole
lïamp. Zij zijn ingeslo-
Jid Sluis 12-18, Francke
116, De Block 15-16, Boe-
12-14, La Porte d'Or 12-
lEngelaar 14-12, Texaco/'t
p-12, Groosman/Pacoje-
OBS/Erasmus 14-10,
17.
Idasse: Valentine 15-30,
14-24,
•t/Woittiez 14-18, Deltan
Meeusen 15-14,
iRO 13-13, Rode Leeuw
lemeente Oostburg 14-9,
al 15-8, De Zwart 15-7,
114-6.
Basse: Du Commerce 15-
Irt van Sluis 15-22, Van
419, Telepost 13-17, Opties
lemens 13-16, Wolf 14-15,
iPierre 15-7, Jopie 14-6,
Ie 15-4, Van de Sande/Les
-3.
[interland
rn
fer voorbereiding op de
ropean Championship
Ibowlen, die van 28 mei
Iet 7 juni in Israël wordt
fcn, spelen het Neder-
Ivrouwen- en mannen-
I maart een oefeninter-
ten België.
eerder spelen de Oran-
[wen tegen Jong Oranje
mannen tegen het
le team.
lland zijn geselecteerd:
In Sabben, Chris Mijns-
1 André Reijers en Erwin
Lit Goes, Rens Vader uit
iburg en Rini Hendrikse
fcesse. De oefeninterland
lin Goes gehouden ter
heid van het 20-jarig
van bowlingcentrum
.raat. Er wordt gebiljart
ong en kabeljauw. De
ijd begint om 18.30 uur
aatse inschrijven of bij
iris Leo Steijaert in de
astraat.
5N-CURSUS - In het
3eethovenhof 7 in Ter-
begint donderdag
ri een cursus poppen
•sus bestaat uit tien les-
n twee uur, die steeds o
uur beginnen.
ppen die gemaakt kun
worden, zijn allerle
.er-, baby- en kinderpop
;stellenden kunnen
en op bovenstaand a<^res'
men tevens verdere
tingen kan krijgen.
lil) e Mosselbanken.
mgat houdt op zatecmfs]ril
n het Meulengat m Slu
n jeugdcircus Remar
i heeft nu onSeve,® «enen
;sen zijn enkele volwasse"
■schillende acts, onder f1
robatische dans, JongIe<£
abezweerder, clowns en
de zaal verkrijgbaar en
foto's wim kooyman De Braakmanhaven bij Dow Chemical.
ior Frank Deij
[emeuzen - Meer dan
ntig jaar liet Dow het
moeizaam verworven
industriegebied De Mossel-
[banken braak liggen. Eco-
Inomische recessies, inves-
ieringsschaarste en strate-
jgische beslissingen weer
hielden Dow tot nu toe
fabrieken te bouwen op het
ingepolderde reserveter-
fein. Een kentering dient
aan.
Binnenkort brengen het Haven
pap Terneuzen en de chemiegi-
mt samen een brochure uit
Iraarin de acquisiteurs van het
penschap de voordelen van het
fcebied aanprijzen. Dow wil daar-
pee bedrijven lokken die nauw
nsluiten bij de chemische
[ndustrie en de positie van Dow
men versterken. Met andere
porden, Dow moet beter wor-
i van de nieuwkomers. Dat
n bijvoorbeeld door grondstof-
lente leveren of door de bedrij-
H tegen betaling uiteraard,
pruik te laten maken van
ken- en opslagfaciliteiten van
Dow,
pet voornemen De Mosselbanken
hdelijk te benutten komt niet
ft de lucht vallen. Het etaleren
n het industrieterrein verhoogt
tamelijk de kans op nieuwe
pvesteringen in Terneuzen, ook
°°r Dow zelf. En die zijn vol-
ps de ondernemingsraad
Mdnodig om de werkgelegen-
pbij Dow Terneuzen op peil te
"uien houden.
frens
eenvolgende reorganisaties,
Fft produktiviteitsverbetenng
kostenbesparing als inzet,
wen het personeelsbestand in
■wieuzen uitgedund van 2750
minder dan 2300 werkne-
ffrs. Voor de OR is de grens
Ftfikt. „Je kunt niet doorgaan
"et verhogen van de produk-
Fjteit zonder een paar grote
*™'sche stappen te maken. Wij
ben de grond, de mensen, de
astructuur. Daar moet je wat
P'e tloen. Als we kleiner worden,
T®dt het alleen maar moeilijker.
J' kan niet een hele organisatie,
(wisief brandweer en medische
pist in stand houden als je klei-
P wordt," zei OR-voorzitter P.
F kortgeleden in een reactie
|«n mededeling van Dow-baas
Berner dat er de eerste drie
T1 m forse investeringen
w Terneuzen op de agenda
L'n ondernemingsraad wil
fcn u°W Z'in troeven> de ligging
Ei P vaarwater, de aanslui-
E' °P het internationale pijplei-
vfet ea de enorme oppervlak-
L®lndustrieterrein beter uit
aten hand
®>nie wil dat de bedreiging
werkgelegenheid in Terneu-
binnenuit Dow komt. De
•verpersoonlijkt door presi-
'h Stravopolous, voert in
ampo hervormingen door
fcwij concurrentiepositie
ESd te verbeteren Stra
tus regeert met ijzeren
■t 2(1115 streven van Dow is om
Eiino WereWwijd een verdub-
E l.!® de produktie te halen
L dt van het aantal men-
nS* va? Strav°P°lous
?.eI onrust> bleek
UeL,no8,bii de uitkomsten
Ner ^belevingsonderzoek
kent personeel. Slechts 22
iw-dp. Van ^et Nederlandse
«tbifn denkt dat ziin
1 Dow veilig is. Het ver-
A\
trouwen in de top is weg. Teke
nend voorde situatie zijn aanvul
lende opmerkingen van Dow-
employees bij het onderzoek:
„Het kan best zijn dat ik op een
outplacementlijst sta, zonder het
te weten."
Vechtlust
De angst eruit te vliegen smoort
tegelijkertijd de creativiteit, de
ondernemings- en pioniersgeest
van het Dow-personeel. In krin
gen rond Dow valt te beluisteren
dat het bedrijf geleid wordt door
technocraten. Risico's worden
vermeden, uitdagingen uit de
weg gegaan, omdat een misstap je
baan kan kosten. Binnen Dow
zijn er stromingen die met wee
moed terugdenken aan de vrije
ondernemingsgeest, de vechtlust
van weleer.
De frustraties lopen extra hoog
op omdat Dow blijft snijden in
een periode dat het weer forse
winsten maakt. De omzet over
1995 steeg naar een recordhoogte
van 20,2 miljard dollar. Een
werknemer: „Zolang Stravopo
lous niet zegt 'met deze groep
gaan we verder'. Of 'we zoeken
produktiviteitsverbetering ook
door met meer mensen gebruik te
maken van groeimogelijkheden
in de markt', blijft het Dow-per-
soneel onrustig en bang voor hun
baan." Vice-president Michiel
Westeriaken zei het ooit zo: „Als
je spreekt over verdubbeling van
tonnage met de helft van de men
sen kun je ook zeggen dat het
doel is om vier keer zoveel te pro
duceren met het zelfde aantal
mensen."
Venster
De ontwikkeling van De Mossel
banken biedt het onzekere Dow-
personeel derhalve een venster op
een betere toekomst. Mocht Dow
erin slagen De Mosselbanken te
exploiteren dan is het chemiebe
drijf meteen bevrijd van een
morele belasting. Het opeisen van
De Mosselbanken in combinatie
met de aanleg van de Braakman-
Op 25 augustus 1978 opende Gijs van Ardenne, de toemmalige minister van Economosche Zaken, de Braakmanhaven in Terneuzen.
foto archief de stem
haven, zorgde eind jaren zestig
bijna voor een volksopstand in de
kanaalzone. Het betekende de
inpoldering van 200 hectare bui
tendijkse Braakmanschorren,
begrensd door de Westerschelde,
de Paulina- en Elisabeth-, de
Braakman- en de Nieuw Neuzen-
polder. De kosten van inpolde
ring en de aanleg van de haven
bedroegen 60 tot 70 miljoen gul
den, waarvoor Dow miljoenen
guldens aan investeringspremie
kreeg. De hoogte van de rijksbij
drage is in een besloten overeen
komst tussen Dow en het minis
terie van Economische Zaken
bepaald en nooit naar buiten
gebracht. Wel bekend was dat
Dow voor het terrein niet meer
dan 6,50 gulden per vierkante
meter wilde betalen (ter vergelij
king, een vierkante meter natte
industriegrond kost nu rond de
vijftig gulden).
De offering van kostbaar natuur
gebied aan de expansiedrift van
Dow stuitte destijds op veel ver
zet. „Als de plannen doorgaan is
De Braakman eraan", liet burge
meester A. van Ooteghem van
Philippine in 1966 in de krant
zetten. Hij doelde op het aan
grenzende recreatiegebied. De
Terneuzense longarts J. Meyer
was bang voor luchtverontreini
ging en zag zijn wachtkamers al
vollopen met CAR A-patiënten.
„Je moet je ertegen verzetten
maar op den duur weet je niet
meer hoe. Om allerlei economi
sche motieven moet je die indus
trie geweldig vinden, maar zie
anderzijds eens hoe de mens zelfs
van zo'n mooi stukje wereld een
grote rotzooi aan het maken is."
In 1970 stond het Actiecomité
Mosselbanken op, een gezelschap
van dertig leden onder wie art
sen, biologen en geestelijken. De
initiatiefnemers vreesden dat
door uitvoering van de plannen
de unieke Savoyaardplaat als
fourageerplaats voor vogels ver
loren ging en dat het recreatiege
bied De Braakman in de knel zou
komen. De tegenstanders vrees
den bovendien dat de inpoldering
van De Mosselbanken slechts een
eerste stap zou zijn van een reeks
uitbreidingen die op langere ter
mijn ook het schorrengebied bij
de Paulinapolder en de Hoge en
Lage Springer zou aantasten. Er
kwamen protesten van de Bond
van Vogelliefhebbers, de Christe
lijke Jeugdbond van Natuur
vrienden, de Nederlandse Vereni
ging tot Bescherming van vogels,
de staf van de Gentse universi
teit. Ook de belangenvereniging
voor de visserij, Zevibel, was
tegen. Bang voor vervuiling van
de Westerschelde en de visstand.
De Sasse huisarts Frank Puylaert
deed in een open brief een oproep
aan de jonge wethouder R. Barbé,
tegenwoordig burgemeester van
Terneuzen, de inpoldering en
industrialisatie van De Mossel
banken tegen te houden. „Een
staaltje horizonvervuiling dat
zijn gelijke niet kent en een ramp
voor Zeeuws-Vlaanderen", zo
schreef Puylaert aan de 'goede
brave boerenzoon uit Philippine'.
Dow presenteerde de uitbrei
dingsplannen in tijden van onbe
grensd optimisme. Met het
bebouwen van De Mosselbanken
zou een investering van 700 mil
joen gulden zijn gemoeid, goed
voor zeshonderd vaste arbeids
plaatsen. Dow zou tien jaar na de
oplevering van het industrieter
rein de helft van het terrein
bebouwd hebben. Het gemeente
bestuur van Terneuzen wentelde
zich die dagen in hoog gespannen
toekomstverwachtingen. Tijdens
een symposium van het Konink
lijk Nederlands Aardrijkskundig
Genootschap sprak toenmalig
burgemeester J. C. Aschoff
gedenkwaardige woorden: „Eens
zal Terneuzen een woon- en
werkgebied vormen van 100.000
mensen". Terneuzen is nooit ver
der gekomen dan 35.000 inwo
ners.
Geestdrift
De geestdrift van de Terneuzense
bestuurders werkte aanstekelijk
op het college van Gedeputeerde
Staten. In Middelburg vielen ze
voor de plannen uit het innova-
Dow Cmecial.
tieve Terneuzen. „De expansie
van Dow is voor de werkgelegen
heid van het hoogste belang,"
schreven GS in een antwoord aan
H. Enkelaar uit Oostburg. Enke-
laar was een van de vele duizen
den principiële bezwaarmakers
die liever met een lege maag een
vogel hoorden fluiten dan met
een volle de wind door de pijpen
en buizen van Dow. Hij zei: „De
mens is al rentmeester over Gods 1
schepping aangewezen. Wanneer
er steeds maar wordt doorgegaan
met het vernietigen van Gods
schepping, dan zal er een tijd
komen dat we Gods opdracht niet
meer kunnen vervullen omdat er
niets meer is". Tegen de indijking
van het natuurgebied kwamen
5500 handtekeningen binnen.
Mensen noemden het opspuiten
van De Mosselbanken met bag
gerspecie uit de Braakmanhaven
'misdadig'.
Een duik in de archieven leert dat
de sloop van buurtschap Boeren-
gat, letterlijk onder de rook van
Dow, in die dagen ook al actueel
was. De Provincale Planologische
Commissie adviseerde, uit oog
punt van volksgezondheid, Boe-
rengat te slopen. Het lot van Boe-
rengat werd nog maar kortgele
den bezegeld in het zogenaamde
Plan van Aanpak voor de
Kanaalzone. Bedoeld om woon-
en werkgebieden zoveel mogelijk
uit elkaar te trekken. De eerste 24
huizen zijn inmiddels gesloopt.
Saillant in dit verband is dat de
huidige Mosselbanken er vrijwel
zeker nooit gekomen waren als
Boerengat in 1970 al aan Dow
was geofferd.
Toenmalig directeur van Dow, C.
Kuijl, zei in 1970 tijdens een
voorlichtingsbijeenkomst in Axel
dat Dow geen enkele behoefte
had om het westelijke schorren-
gebied in te polderen als ze maar
toestemming kreeg om zuidelijk
(richting Boerengat) uit te brei
den. Voor Dow was het een
rekensommetje.
„Uitbreiding in zuidelijke rich
ting zou voor ons alleen maar
financieel voordeel opleveren.
Het is eenvoudiger om grond van
de boeren in Boerengat te kopen
dan iets in te dijken," aldus Kuijl.
Bestuurlijk Zeeland wenste ech
ter de zaak niet meer terug te
draaien. Volgens natuurbescher
mer George Sponselee, een van
de actievoerders van toen, was
voor GS en met name voor gede
puteerde Kaland een prestige
kwestie. „Ze wilden zich niet de
les laten lezen door plantjeszoe
kers en vogeltjeskijkers."
Garantie
In september 1974 nam de raad
van Terneuzen een voorberei-
dingsbesluit voor de inpoldering
van De Mosselbanken en het uit
baggeren van de Braakmanha
ven. Mevrouw J. Doppegieter-
Thiel, jaren later een tijd wethou
der van Financiën, informeerde
bij die gelegenheid kritisch of er
enige garantie was dat het opges
poten terrein binnen redelijke
tijd als industrieterrein in
gebruik zou Worden genomen.
Dow had in 1974 nog steeds geen
concrete plannen voor De Mos
selbanken.
B en W van Terneuzen, zo blijkt
uit een brief aan GS uit die tijd,
hadden echter het volste vertrou
wen.
„Uit de bereidheid van Dow Che
mical om de kosten van inpolde
ring van De Mosselbanken te
dragen blijkt voldoende intentie
om dit terrein te benutten. Hoe
lang de economische recessie zal
aanhouden en welke effecten dit
op de activiteiten van Dow Che
mical zal hebben, kunnen wij
uiteraard niet zeggen." En dat
was 22 jaar geleden.