De enige Nederlander met eigen kerk
Kerkwijk
wil geen
Staphorst
van het
zuiden zijn
Mennonieten herdenken 500e geboortedag Menno Simons
BESTEM
SURPLUS
Stucwerk
Metsel- en
1
VRIJD
AG 16 FEBRUARI 1996
es. De ZETEC SE
pk en 90 pk.
lieke Dynamic
|ta uitgerust met
landaard airbag
|t uitbreiden met
En zelfs ABS en
Ie Nieuwe Fiesta
bent geworden
u ontvangt gratis
ga naar de Ford
wee jaar een nieuwe Ford
)LENWATER 64
10 AA Breskens
17-383230
terneuzen
Axelsestraat 165
Tel. 0115-613857
st. jansteen
Hemelstraat 20
Tel. 0114-313041
Uw administratie
Verzorging van
Belastingaangifte
E biljet a ƒ35,-
V. Vliet 0162-6831^
Kerkwijkse zondagen verlo
pen al generaties lang hetzelf
de: in een oase van rust wordt
de gang naar de kerk gemaakt.
FOTO COR DE KOCK
In Gods naam, niet de Tour op zondag
Over de weg nadert een zwart
stipje Een zwoegend, pruttelend
torretje. Van dichtbij wordt het
een oude man op zijn snorfiets,
stevig ingepakt tegen de kou. Hij
groet met een enorme kaphand-
schoen en krimpt dan weer tot
een brommend torretje, dat even
later oplost in het verblindend
tegenlicht van de lage zon.
Het is dat typische winterlicht,
dat in stralenbundels door de
wolken valt. Alsof iemand daar
boven per ongeluk even vergeten
is het luik naar de hemel dicht te
doen - dat glorieuze, ontzagwek
kende licht.
Vroeger hing dat licht bij oma
aan de muur, gevangen en inge
lijst naast de kachel. Een grote
driehoek was erboven geschil
derd, met daarin een oog. God
ziet alles, stond er in strenge let
ters onder, voor het geval je daar
aan mocht twijfelen.
Zo'n licht beschijnt vandaag dit
mooie land, ingebed tussen Maas
en Waal zoals het tweestromen
land tussen Eufraat en Tigris.
Kerkwijk heet het hier. In feite
zijn het zeven piepkleine, vers
trooide dorpjes: Bern, Bruchem,
Delwijnen, Gameren, Nederhe-
mert-noord, Nederhemert-zuid,
Nieuwaal, en natuurlijk Kerk
wijk zelf.
Godvruchtig
Zeker duizend jaar al is de streek
bewoond. Met godvruchtig volk,
zover de historie reikt, al veran
derden met de tijden soms ook de
stromingen en gezindten. Ooit
stond in Delwijnen een klooster,
tot de paus in 1312 de orde ver
bood. Tempelieren waren het,
dus de reden laat zich raden. En
het huidige Nederlandse Her
vormde kerkje in Nederhemert
was in de Middeleeuwen nog een
katholiek bolwerk. Alles wisselt,
onderwijst het opschrift op een
schuur ergens tussen Kerkwijk
en Delwijnen, en zo is het maar
net. Maar sinds de reformatie
valt het met dat wisselen wel
mee. De 6625 zielen van Kerk
wijk staan overwegend te boek
als protestant: Nederlands Her
vormd, gereformeerd. Veel vee
houders, glastuinders en fruit
kwekers, wier werken en leven
strekken tot eer van God. Des
zondags gaan de gemeenteleden
trouw ter kerke, wel twee of vier
keer. De Dag des Heren geldt als
rustdag, daarin zijn de gelovigen
onverzettelijk. Behalve de volle
uiers van loeiend melkvee is er
weinig dat die rust kan verstoren,
willen de Bijbelse voorschriften.
Zelfs de haan mag niet bij de kip
pen, zogezegd. Zo verlopen Kerk
wijkse zondagen al generaties
lang hetzelfde: in een oase van
psalmen en opwekkingsliederen.
Wandelaars
Op de Dag des Heren ontmoet je
op de verlaten dijken slechts
wandelaars, ingetogen kerkgan
gers veelal. Goed, af en toe
iemand op de fiets, wat ruimer in
de leer misschien. En soms een
groepje jagende toerrenners -
waarschijnlijk vreemden op
doortocht door het mooie gebied.
Maar ach, het is de Tour de Fran
ce niet, dus heerst er nog overwe
gend serene rust.
Maar nu komt de Tour de France.
Over Kerkwijks asfalt en, alsof
de duvel zelf het bedacht heeft,
ook nog op een zondag: de 30ste
juni. Het hele circus, het comple
te peloton, helemaal uit Frank
rijk, uitgerekend naar de Bom-
melerwaard. Tour-baas LeBlanc
en in zijn kielzog de Bossche ex-
burgemeester Burgers hebben
hun oog laten vallen op deze val
lei van Jericho. En de Kerkwij-
kers wisten van niets. Ze hadden
het uit de krant moeten lezen, en
dat stak behoorlijk in het
gemeentehuis.
Goed, het gaat om een stukje van
maar twee kilometer bij
Bruchem, en hooguit vijf bij de
Bergsemaasdijk in Nederhemert
- bij elkaar nog geen demarrage
waard - maar tóch. „De grootste
inbreuk op de zondagsrust in de
geschiedenis van Kerkwijk", ful
mineerde de fractievoorzitter van
de RPF. Of, zoals burgemeester
Henk de Kort (62) het uitdrukt:
„De kat hing hier in de gordij
nen." De gemeenteraad - CDA,
SGP, RPF, WD en PvdA - ging
dwars over de dijk liggen, en zo
bereikte het Gelderse provincie
bestuur een verzoek om het Tour
comité geen toestemming te ver
lenen.
Burgemeester De Kort zit lelijk
met de affaire in zijn maag.
Immers, Kerkwijk komt niet
vaak in de publiciteit, en nu zo.
„In de raad leefde argwaan, dat
de Tour-organisatie ons bewust
niet had ingelicht, juist uit vrees
voor onze opstelling. Dat was
tegen het zere been natuurlijk.
We hebben domweg niet mee
kunnen praten over een andere
route. Don Burgers heeft later
wel excuses aangeboden, maar
het gevoel heeft hij niet weg kun
nen nemen."
Politiek is de kwestie afgedaan.
„De raad heeft zijn teleurstelling
uitgesproken. Als de provincie
toch toestemming verleent, dan
gaan we heus niet op de barrica
den. Zo zijn de mensen hier niet."
Veel vervelender vindt De Kort
dat Kerkwijk sindsdien wordt
achtervolgd door de media. Tot in
Belgische krantekolommen wor
den de gemeente en zijn inwoners
afgeschilderd als een wereld
vreemde enclave, een rariteit -
want wie in Gods naam is er nou
tégen de Tour de France?
„De objectiviteit is soms ver te
zoeken", vindt de burgemeester.
„Kerkwijk wordt naar voren
gebracht als iets wat het niet is."
Hij klimt naar het puntje van zijn
bureaustoel. „Het leven is hier
goed, men woont hier graag. We
hebben een van de grootste
geboorte-overschotten van
Nederland. Ook mensen van bui
ten komen hier graag wonen, de
huizenprijzen stijgen. Forenzen
die de hectiek van de stad ont
vluchten. Maar juist die rust
heeft ook met het geloof te
maken."
Verstoring
„Zeker, een klein deel van de
mensen heeft moeite met de Tour
de France als verschijnsel, omdat
het zo'n commmercieel circus is.
Maar Olympia's Ronde komt hier
ook wel eens door, en dat is
beslist geen probleem. Waar het
om gaat is de verstoring van de
zondagsrust. Dat stuit de mees
ten tegen de borst, vanuit hun
geloofsbeleving. Dat verdient
respect1?"* De Kort leunt achter
over en pauzeert. Zucht: „Ach, in
al die jaren hebben we vaker
onbegrip ontmoet. Je wordt er
harder in, maar jammer blijft het
wel."
Een verdieping lager, in de kanti
ne van het gemeentehuis, steekt
bode Ad van Oversteeg (52) de
brand in een sigaar. Maar tijd om
hem op te roken heeft hij niet,
want weer stuurt zijn mobiele
telefoon hem naar een andere
afdeling. Als een echte troubles
hooter beent zijn slanke gestalte
door de gangen, soepel en snel.
Afgezien van de sigaar is hij niet
het type dat je verwacht van een
ouderling in de kerkeraad. ,„Zeg
maar gewoon lid van het kerkbe
stuur. In een kerkeraad zitten
notabelen en kerkvoogden, die
het gebouw en de gelden beheren.
En je hebt de ouderlingen en dia
kenen; die behartigen de geeste
lijke belangen."
Terwijl Van Oversteeg uitleg
geeft, kijkt hij onderzoekend, met
argusogen. „Begrijp je? Het is
geen zaak van vijandigheid, maar
van teleurstelling. Dat is de
strekking van de brief die we als
kerkeraad naar Gedeputeerde
Staten van Gelderland hebben
gestuurd, en naar het Tour
comité in Den Bosch. Vanuit de
Bijbel wordt ons voorgehouden
hoe we Gods dag moeten invul
len. En bepaalde activiteiten tas
ten de eer van God aan. Ze bele
digen niet ons, de mensen, maar
God." -
Een vergelijking schiet hem te
binnen. „Kijk naar Israël, daar
houden ze de zaterdag in ere, de
sabbat. De regering zal er nooit
op die dag gasten ontvangen. Net
zo min als de Knesseth ooit op de
sabbat zal vergaderen."
En: „We hebben diepe hoogach
ting voor het koningshuis, dat
leert ons ook de Bijbel. Als
koningin Beatrix op zondag een
staatsbezoek begint, dan betreu
ren we dat. Als ze dingen zou
doen in strijd met de Bijbel, dan
zouden we haar daar op wijzen,
vanuit de liefde van ons hart.
Niet omdat wij ons beter voelen -
ieder mens heeft zijn gebreken.
Maar we hebben de opdracht
elkaar aan te scherpen en het
goede voor elkaar te zoeken."
Tegen sport heeft Van Oversteeg
niets. Hij speelde zelfs ooit in het
ambtenaren-elftal, al was dat
niet tot ieders vreugde, bekent
hij. „Ik heb niets tegen wielren
nen of voetballen, als het maar
geen verdwazing wordt. Er zullen
hier best mensen gaan kijken als
de Tour de France komt, óók
leden van de Nederlandse Her
vormde Kerk. Die nemen het wat
minder nauw met de regels, ja,
die heb je onder katholieken ook.
Maar zelfs al zou die Tour op
donderdag komen, ik kan er niet
achter staan. Het is een pure
geldzaak, dat vind ik niet goed."
De bode vindt dat je dingen niet
in het extreme moet trekken, je
kop niet in het zand moet steken.
„Vroeger had mijn familie een
zuivelbedrijf in Sprang-Capelle.
Wij brachten de melk rond in
Kaatsheuvel. Op een goed
moment konden we gaan leveren
aan De Efteling, maar dat bete
kende dagmelk en slagroom op
zondag. We hebben het niet
gedaan. Maar als ouders met een
ziek kind op zondag aanklopten
voor speciale Olvarit of zo, dan
hielp je die mensen gewoon.
Begrijp je wat ik bedoel?"
Zonde
Luik-Bastenaken-Luik, de Elf
stedentocht in de zomer, ze rijden
vanalles. Als het maar veel kilo
meters zijn, en in een straf tempo.
De dertig renners van fietstoer-
club De Bruchemse Stampers
worden gesponsord door schil
dersbedrijf Wamazo en staan op
de subsidielijst van de gemeente
Kerkwijk. „In de zomer trainen
we drie keer per week", vertelt
voorzitter Ruud Koemans (45).
„Nooit op zondag, nee, al vind ik
zelf dat fietsen op zondag ook
ontspanning mag heten. Hard
fietsen is goed tegen de stress.
Maar ach, je houdt rekening met
alle gezindten."
Zonde; vindt Koemans, al dat
gedoe over die Tour de France.
„Kerkwijk komt in het nieuws als
een soort Staphorst van het Zui
den. Dat beeld klopt niet. Er zijn
hier ook zat niet-belijdende pro
testanten. En de import hoeft
echt niet mee naar de kerk om
geaccepteerd te worden. Je moet
alleen niet provoceren - op zon
dag je auto staan wassen of zo."
De gemeente had wat hem betreft
wel wat anders kunnen reageren.
„De hele zomer kom je op de dij
ken motorclubs tegen, oldtimers,
antieke rijtuigen, elke zondag.
Daar hoor je ook niemand over.
Langs die plekken waar de Tour
passeert staan bij eikaar mis
schien acht huizen, niet eens
langs de weg. Ik vind het alle
maal een beetje opgeblazen."
Nee, Koemans weet wel waar hij
op de 30ste juni te vinden is. „En
zeker weten dat die etappe voor
mij nóg een paar keer langs
komt." Hij trekt een brede grijns.
„Op de video."
Wolken schuiven voor de zon, het
hemelluik gaat dicht. In het gelid
wachten kale appelbomen op de
nieuwe lente. Over een paar
weken zal de teler de jonge
scheuten snoeien, zodat het nieu
we fruit kan groeien op het grilli
ge, oude hout.
7°6m5Pii924 0f5427299'
Menno Simons is de enige
Nederlander die een wereld
wijde geloofsgemeenschap
haar zich vernoemd heeft
gekregen: de Mennonieten, in
Nederland bekend als doops
gezinden. Dit jaar is het 500
jaar geleden dat Menno
Simons werd geboren in het
mese Witmarsum. Een lan
delijke tentoonstelling over
het leven van deze vervolgde,
Van oorsprong katholieke
Pastoor loopt momenteel in
Leeuwarden.
Ö°wiians Rubë
Kiff zwedt Menno Simons rond
jen or de Noordelijke Nederlan-
tLziïn, hoofd staat een prijs. De
in i«c Pastoor Simons heeft zich
aan§es'oten bij de dopers, een
üadat v°gelvrij is verklaard
odrs in Europa kerkelijk
Pjw is ontstaan.
wJestiende eeuw belanden 2000
Si dopers' op de brandstapel.
Hii Hinw°e^niets bebben van geweld.
Wn j onder en oefent zich met
de» h! schriiven in der stilheydt in
S*e,eren Woord'. Zijn geschriften
têail-,5imons «4t op tot
van wan *s teSen dragen
®t aan Tt' ljerwerPt doodvonnissen,
ot het weigeren van over
heidsambten en staat een vreedzame
en sobere levenswijze voor.
Revolutionair
Zijn geloofsopvattingen zijn voor die
tijd revolutionair: slechts volwassenen
kunnen zich bij zijn kerk aansluiten na
een persoonlijke belijdenis. Kinder
doop is onjuist, meent hij, omdat aan
de doop boetedoening vooraf dient te
gaan. Simons kiest voor de volstrekte
navolging van Christus in doen en
denken, begeeft zich 'onder Zijn druk
kend kruis'. Daarmee strijkt hij de
katholieke machthebbers in die tijd
tegen de haren in. Nu, bijna 500 jaar
later, staat rehabilitatie van Simons
door diezelfde katholieke kerk, voor
de deur.
„De doopsgezinde broederschap is nog
steeds een actueel kerkgenootschap,"
zegt Beno Hofman, landelijk woord
voerder van 'Menno Simons 500', het
herdenkingsprogramma van de Alge
mene Doopsgezinde Sociëteit in
Nederland. Dit jaar herdenken de
doopsgezinden dat Menno Simons, de
enige Nederlander die een kerk naar
zich vernoemd kreeg, eind januari
1496 in Witmarsum werd geboren.
Hofman komt uit een oud doopsgezind
geslacht. Zijn eigen vader was predi
kant in Workum, het Friese dorp waar
de vader van cabaretier Freek de Jon
ge rond de zelfde tijd predikte in de
Nederlands Hervormde kerk. „In mijn
jonge jaren verzette ik me tegen de
kerk van mijn vader," zegt de Gro
ningse leraar geschiedenis/aardrijks
kunde van de 'laatste middenschool in
Nederland'. „Maar toen kwam de
dienstplicht. Ik weigerde en diende me
te bezinnen op de fundamentele waar
den van het leven. Op dat moment ben
ik teruggekeerd op het oude nest en
heb belijdenis gedaan."
De doopsgezinden, zegt Hofman, kie
zen voor navolging van Christus. „We
willen werken aan een rechtvaardige
en vreedzame samenleving." In de
praktijk betekent dat: asielzoekers
helpen, ontwikkelingswerk in de Der
de Wereld of vezoeningswerk in ex-
Joegoslavië tussen alle partijen. „Eer
lijk delen, een gezond milieu en sober
heid in de persoonlijke levensstijl
staan centraal, voor racisme, nationa
lisme en discriminatie is geen enkele
plaats."
Zelf is Hofman overtuigd pacifist. Zijn
wilde haardos getuigt nog van een
PSP-verleden, waarin vredesdemon
straties heersten. Ook nu nog staat
anti-militarisme hoog in zijn vaandel.
„We wijzen elke vorm van geweld af."
De dienstplicht is afgeschaft, rest het
streven om gewetensbezwaren tegen
het betalen van defensiebelasting wet
telijk geregeld te krijgen.
Klein
In Nederland is de doopsgezinde broe
derschap klein in omvang, met onge
veer vijftienduizend volwassenen. De
meesten wonen in het noorden: Fries
land en Noord-Holland. In Brabant
zijn er actieve gemeenschappen in
Eindhoven, Den Bosch en Breda. De
snelst groeiende doopsgezinde
gemeente is Ouddorp, waar veel van
oudsher streng gereformeerden de
overstap naar de meer liberale doops
gezinden maken.
Wereldwijd zijn er een miljoen Menno
nieten, van wie de meesten in Noord-
Amerika en Afrika wonen. „De ver
spreiding van het geloof is een direct
gevolg geweest van de vervolging",
zegt Beno Hofman. „In 1525 is de
beweging in Zwitserland ontstaan.
Daarna hebben zich twee hoofdgroe
pen ontwikkeld: aan de ene kant Zwit
sers en Zuid-Duisters en aan de ande
re kant Nederlanders en Noord-Duit
sers."
Opgejaagd, in de ban gedaan en vogel
vrij, beginnen de Mennonieten aan een
zwerftocht door Europa. In ruil voor
godsdienstvrijheid en vrijstelling van
militaire dienst bieden ze hun diensten
aan als landbouwers. Ze vestigen zich
in Pruisen, Polen en Wit-Rusland, ont
ginnen daar het land.
Tijdens de Russische Revolutie en de
Tweede Wereldoorlog worden ze
opnieuw verjaagd. Hun taal, een men
gelmoes van Nederlands en Duits
maakt hen op voorhand verdacht. Het
noorden van de VS en Zuid-Amerika,
met name Paraguay, zijn de nieuwe
vluchthavens.
„De nieuwe landen in Afrika zijn met
het doperdom in aanraking gekomen
na zendings- en ontwikkelingswerk. In
een land als Zaïre zie je nu dat de
geschiedenis zich herhaalt. Tijdens het
huidige geweld worden de doopsgezin
den vervolgd, omdat zij weigeren te
vechten."
Mennonieten zijn over het algemeen
liberaal ingesteld, in tegenstelling tot
bijvoorbeeld doopsgezinden uit de
Amish-cultuur, oorspronkelijke Zwit
sers. Amish, bekend uit de film Wit
ness, gaan gehuld in het zwart. Ze
maken geen gebruik van moderne
technieken, bewerken het land tradi
tioneel met handwerktuig en vervoe
ren zich met paard en wagen.
Hofman: „Onze basisprincipes zijn
hetzelfde, maar de cultuur waarin je
staat bepaalt de ontwikkeling. In
Duitsland en Nederland zijn de doops
gezinden liberaler dan in de VS. Hoe
wel we een landelijke organisatie heb
ben, kunnen ook in ons land lokale
verschillen optreden. De 135 bij de
Algemene Doopsgezinde Sociëteit
aangesloten gemeenten bepalen hun
eigen beleid."
Zo zijn er gemeenten die al sedert tien
tallen jaren een vrouwelijke predikant
kennen, de eerste werd in 1911 aange
steld: Annie Mankes-Zemike. Doops
gezinden in Nederland kennen het
homo-huwelijk, iets dat in de VS
momenteel ondenkbaar is.
Ze timmeren niet aan de weg, zegt
Hofman.
„Daden zijn in onze filosofie belang
rijker dan woorden. Daarom is onze
broederschap klein. Het is voor het
eerst dat we zo naar buiten treden.
Onze verzoeningswerken, de vakantie
kampen en dat soort dingen, spreken
voor zich."
Tot 31 maart: Landelijke Menno Simons
tentoonstelling, Fries Museum Leeuw
arden. Verder onder meer: 16-19 mei
Regionale Europese Conferentie
Een van de oudst bekende portretten van Menno Simons (prentencollectie
Doopsgezinde bibliotheek).
Elspeet. Eind augustus: symposium Uni- nationaal Jongerencongres (Gronin-
versiteit van Amsterdam: Calvijn, Luther gen). 16 November: afsluitende lande-
en Menno Simons. 24-27 Oktober Inter- Ujke bijeenkomst Menno Simons 500.
Door Joop van der Pol
Als Moto 2 van de Tour
karavaan het dorp bin
nenschuift, is Moto 1 er
al weer uit. Zo klein zal
het aandeel van het Bom-
melse Kerkwijk zijn in de
tweede etappe van de
Ronde van Frankrijk op
30 juni. Maar op zondag,
op de Dag des Heren, dat
gaat de gemeente te ver.
De media schilderen het
dorp nu af als een
wereldvreemde enclave.
Kerkwijk verlangt alleen
een beetje respect.
