DE STEM
Een ineengedoken
jongeman met
een schuwe blik
01
ii
TRIO jj
0
li
luimige Knoek-abouts2
tSSRABSaÖ»!
Het korte leven van Paul
van Ostaijen vastgelegd
door Henri-Floris Jespers
ly^edPas
"It!ueroen
Grote Zirkus van de H. Geest
lila
iËNDA
iert feest
ita-ticket
jketelftal
*rote werk
5KETBAL
m van gullen
tSftiWB&Kk
Evenementen rond
Paul van Ostaijen
heden avond optreden van
Henri-Floris Jespers, de biograaf
of het wereldberoemde
Sukses! Sukses! Lachsuksesü
Dus het wachtwoord voorOud JonGÜ Jm
OPGEPAST. Allen op post in Jj
li de Zirkus van de h. Heest.Allo allo!!
OPtredeii van het wereldberoemd TRIO r.iui«Hpn<t vw i II
■ARI 1996 Q
■bruari: BV Volhar-
vaarts 1 (vrouwen
Zeeland), Sport-
ad Goes, aanvang
Bouburg 1-Schelde-
innen eerste klasse
orthal Van Duyven-
-Souburg, aanvang
rRien vanNunen
1 van 'maar' 20 en 22
welijks meer werd
In. Leuk detail is wel
ans Naerebout' eerst
>>an de Den Helderse
iest worden gebro-
Vanuit IJmuiden de
nvaarden. Niet voor
fden in Noordelijke
ijs Zweden, Noorwe-
Dcnemarken juist in
h februari meerdere
^festivals gehouden.
or sportvissers, die
|echt uit de bol willen,
i een wraktrip te boe-
|r pas op. Het vissen is
eenvoudig en dient
(eden met het beste
dat te verkrijgen is
I iedere ervaren wrak-
1 zonder mankeren
Een reëel met 50/60
een dikke 40 pond
Iht is wel nodig, want
'julenwerk dat wrakvis-
bd, pikkers en haken
In in flinke hoeveeihe-
inemen, want er wordt
El wat materiaal ver-
Voordeel van vissen
/pieren in combinatie
'ppets? Het aas hoeft
Jidioot snel op en neer
|en bewogen en is de
Jan pakt de ene na de
yis.
i die voor hard werken
kiekte allergisch zijn,
I zich de moeite van een
ntocht besparen.
Grote Gids
lolle boel. Spelers die in
teide rijkelijk. Heerlijk,
jars, supporters en pers -
ve twee lekkere Duitse
ihad toch zo iets van 'maak
allemaal maar eens waar'.'
enburg doelt hiermee op
m de kant schuiven van
;oach Ivo Trumbic, die op
mg van de selectie het veld
ruimen ten faveure van de
mmer Hans van Zeeland,
een heeft het hier over de
lerde situatie, dat is natur
el logisch. Maar inmiddels
■n beetje uitgemolken. Laat
zo zeggen: Ivo heeft goed
verricht, maar Van Zeeland
het karwei af", vertelde de
van het Edese Polar Bears,
er tevreden is met de presta-
t de ploeg.
ronde eroen F: Nederland -
[je 9-6 (3-3 1-1 2-1 3-1)-
ters Nederland: Van de M'
oot 2, Issard, Havenga, De Jong.
:n Van der Kolk 1; Bulgari^ Pel
Danovski, piralkov, aostov
nder Patsjaljev 1. Nederland naa
ine - Slowakije 8-6 (3-1 2-1 4"2 i
zachstan - Roemenië 9-7
-34).
cricketelftal begint zater-
mtuur in de strijd o
over de opstelling- Z
ipen met darmklachten
lining. „Wij hopen nI
togelijk te kunnen aantr
Door Ton Verbeeten
Het beeld is dat van een dandy-
dichter, flanerend over de Antwerp
se Keyserlei.
Dat was ook het eerste beeld dat ik
van hem had," zegt de dichter Leo-
i Nolens. Hij is aangeschoven
het tafeltje in het oud-Ant-
werpse café, waar ik met Henri-
Floris Jespers spreek over Paul van
Ostaijen.
Achter ons, op het Mechelse Plein,
I tuurt met stuurse blik, de mondhoe-
naar beneden getrokken, de
Antwerpse seigneur en schrijver
Willem Elsschot (1882-1960) over
i het bronzen boek in zijn hand naar
I de verte. Paul van Ostaijen Werd
geboren toen Elsschot veertien was.
Op de honderste geboortedag van
Paul van Ostaijen, donderdag 22
februari 1996, zal op een steenworp
afstand, op de Pottenbrug, zijn
standbeeld worden onthuld.
Het beeld dat biograaf Henri-Floris
van Van Ostaijen schetst is
uiteraard genuanceerder en zonder
s dandyisme te ontkennen, steekt
I het daar scherp tegen af: „Op zijn tijd
genoten maakte hij een verpletterende
indruk. Omdat hij een groot kunste-
was? Nee, puur vanwege het
I uiterlijk. Primo waren daar zijn ver
schijning en de eigenaardige kledij
waarin hij zich hulde, maar er was ook
zijn ongenaakbaarheid.
„Vorig jaar bracht ik een bezoek aan
Michel Seuphor, schrijver, schilder,
t van Van Ostaijen en schrij-
ver van de biografie P. Mondrian, sa
tie, son oeuvre (1956). Deze inmiddels
bijna 95-jarige heer woont sinds 1925
in Parijs. Zeventig jaar later toont hij
zich nog geëmotioneerd omdat Van
jen hem toen afwees. Ze zagen
r elke dag in de kroeg, maar Van
I Ostaijen liet hem niet toe tot zijn
mendenkring. Hij groette Seuphor op
een handgebaar en een
geen voorwaarde zelf om zou vragen.
Gemoedsbewegingen spelen een veel
grotere rol dan rationele overwegin
gen. Blijkbaar hadden beiden een
nestgeur die contact uitsloot. Ach ja,
speculaties.
Mijn beeld van Paul van Ostaijen is
dat van een ineengedoken jongeman
met een zijdelingse schuwe blik. Met
mensen die hij goed kende, was hij ple
zant en amicaal, maar in wezen was hij
verbitterd, eenzaam en sociaal niet in
staat tot het leggen van echte contac
ten. En in dat beeld ligt het uitgangs
punt van de biografie.
De romantische sfeer rond Paul van
Ostaijen, het dandyisme, het rebelse,
de politieke opstandigheid die tot een
veroordeling en tot zijn gang in bal
lingschap leidde, dat spreekt tot de
verbeelding. Maar veel gelezen is hij
niet. Toen hij stierf waren er veertig
exemplaren van de bundel Het Sien-
jaal verkocht en honderd van Bezette
Stad.
Dat heeft hij gemeen met zijn Ant
werpse kunstbroeders Elsschot en
Maurice Gilliams. De laatste heeft
overigens met Een bezoek aan het
prinsengraf (1952) een prachtig essay
over Van Ostaijen geschreven. En dat
Nestgeur
„Menselijk heel boeiend, dat tragisch
misverstand tussen die twee. We kun-
r.en daarover aan het fantaseren slaan.
Moesten die twee niet als vijanden
tegenover elkaar hebben gestaan, wat
zou dat voor gevolgen hebben gehad?
Seuphor was veel in Parijs en Berlijn.
Hij kende iedereen, was bevriend met
schilders als Vassily Kandinsky en
oprichter van het avant-garde tijd
schrift Het Overzicht, dat tussen 1921
ai 1925 in Antwerpen is verschenen.
I J1™aa' dingen die Van Ostaijen ook
wilde, maar waar hij onder
in een tijd, waarin de Van Ostaijen-
studie nog nergens was. Hij heeft van
uit zijn kunstenaarschap Van Ostaijen
meesterlijk aangevoeld."
Rebels
De Mare uit het gedicht Mare groet 's
morgens de dingen is de zoon van
Oscar Jespers en daarmee de oom van
biograaf Henri-Floris Jespers, die op 6
oktober 1944 in Etterbeek geboren
werd. De dichter Henri-Floris Jespers
debuteerde met Franse poëzie in Tex-
tes (1963), gevolgd door Comme une
aille qui se brise (1967). Ook in zijn
Nederlandstalige poëzie - zes bundels
sinds De tijd van een vreemdeling
(1976) - laat hij zich inspireren door
de Franse dichter-diplomaat Saint-
John Perse (1887-1975). Rebels uit
droefgeestigheid is het motto van zijn
poëzie.
Zijn belangstelling voor de avant-gar
de in de jaren twintig blijkt niet alleen
uit zijn publicaties over Paul van
Ostaijen, ook uit de essaybundel Floris
1 zal ook afhangen |a"jers,
Iwerk van de Nederlanden
eland verloor deze
uw-Zeeland, maar niet
strijd gewonnen wanne»
eel vangkansen waren g I
zou voor de Nederlan I
reldige gewaarwording
■zij zaterdag voor z° terend
schouwers het s
:gen stadion van Baroaa
betreden, terwijl zij jv01
d soms voor ®eI? er
iliek spelen. w°nir,nen'dr°-
iben wij nooit vanevenals
n. Ze zijn hierin Indw «cket.
Pakistan bezeten v j g-
en sport trekt zoveel bei
Hing."
hip™s werkt aan het beeld
Ten onthuld zal worden.
- - -- /ff
van Paul van Ostaijen dat op diens honderdste geboortedag
VRIJDAG 16 FEBRUARI 1996 DEEL
Jespers en de gay twenties (1989). De
dichter-essayist is ere-voorzitter van
de Vereniging van Vlaamse Letterkun
digen.
Zijn verbondenheid met de jong
gestorven Van Ostaijen brengt hem
'curieuze tijdservaringen'. Hij illus
treert dat aan de hand van zijn erva
ringen na de dood, in 1975, van zijn
vriend, de Antwerpse dichter Hugues
C. Pernath van wie hij de Nagelaten
gedichten (1976) en het Verzameld
werk (1980) bezorgde:
„De vriend die in 1975 gestorven is,
brengt mij twintig jaar terug in mijn
tijdsbeleving. Laten we zeggen, dat ik
in 1960 actief begonnen ben met de
studie van Paul van Ostaijen. Eenzelf
de tijdsafstand plaatst mij dan in 1940.
Die persoonlijke tijdservaring levert
mij genoeg aanknopingspunten met de
periode waarin Van Ostaijen leefde om
meer dan alleen gedrukte getuigenis
sen van zijn leven aan te kunnen voe
ren."
Theoretisch
„Eddy du Perron (1899-1940) schreef
in een brief aan Gaston Burssens
(1896-1965): 'Laat ons van Paul van
Ostaijen niet zoiets maken als de
tegenwoordige Stalinisten van Lenin:
een machine van feilloosheden'. Ik
beschouw dat als een cruciale uit
spraak. De neiging bestaat het werk
van Van Ostaijen in een theoretisch
model te dwingen. Maar, dat werk is
niet zoiets als een gemummificeerd
wezen dat met een apothekersweeg
schaal gewogen kan worden. Dat werk
is integendeel een evolutief ding. Je
hebt te 'maken met iemand die op 32-
jarige leeftijd is gestorven en dan mag
je niet, al of niet impliciet, zeggen: 'Ja,
zijn werk is voltooid'.
Altijd, en ik kan ook niet anders, zal ik
blijven proberen de bewegingen in dat
werk te benadrukken. Eigenlijk is dat
een onbehoorlijke opdracht aan
mezelf. Maar een ding staat voor mij
vast. De poëtische evolutie van Van
Ostaijen vertoont een duidelijke lijn.
Heel de avant-garde in Europa verstilt
in het begin van de jaren dertig. Van
Pstaijen is de periode van boetedoe
ning die op de gay twenties volgde
bespaard gebleven. Wat dat betreft zie
Paul van Ostaijen, de laatste foto van de dichter, gemaakt in 1927.
ik een parallel met de dolle jaren
zestig, de vrolijke jaren zeventig en het
huidige tijdsklimaat."
Verbitterd
„De vraag laat zich stellen: wat zou
Van Ostaijen gedaan hebben? Hij was
tegen het eind van zijn leven een ver
bitterd man die zich, deels terecht,
beklaagde over gebrek aan erkenning
en die een hardnekkige neiging tot
absolutisme vertoonde. Hij woonde in
het vaderhuis, verdiende wat, maar te
weinig, geld met de handel in schilde
rijen en hij was zwaar ziek.
„Men speculeert over een verslechte
ring van zijn gezondheid in 1926,
begin 1927, maar ik kan aan de hand
van door mij ontdekte brieven aanto
nen dat hij al in 1924 niet in staat was
een reis naar Berlijn te maken, waar de
enige echte geliefde van zijn leven,
Emmeke Clement, woonde. Hij schrijft
dan over griep en bronchitis, omdat
tbc in die dagen een maladie honteuse
was. Inmiddels waren daar wel een
broer en een zuster van Van Ostaijen
aan overleden.
Je hebt dus te maken met een man die
het fysiek moeilijk heeft met alle
karakteriële gevolgen vandien en met
een man die zich maatschappelijk mis
lukt acht. Vanaf het begin wilde hij
drie dingen: erkenning als dichter en
schrijver, een eigen tijdschrift en een
georganiseerde kunstenaarsgroep
waar hij de leider van was.
Tijdens de eerste wereldoorlog heeft
hij gepoogd een tijdschrift, Het Sien-
jaal op te richten. Later, in zijn perio
de van ballingschap met Emmeke in
Berlijn (1917-1921), probeert hij dat
nog eens. Het tijdschrift zou er nooit
komen. Anderen slaagden daar wel in.
In Antwerpen richtten Michel Seuphor
en de constructivistische schilder
Jozef Peeters Het Overzicht op, waarin
heel de Europese avant-garde publi
ceerde. Van Ostaijen leverde ook wel
een paar gedichten, maar het was zijn
tijdschrift niet."
Schamper
„De Nederlandse criticus .Dirk Coster
(1887-1956) legde in het maandblad
De Stem heel wat meer waardering
aan de dag voor Marnix Gijsens bun
del Het Huis (1925) en voor Wies
Moens die veel lezingen in Nederland
gaf, dan voor Van Ostaijen. Weliswaar
bespreekt hij Het Sienjaal, maar
vraagt de dichter achteraf om een
exemplaar. Hij besprak een bundel die
hij niet had!
Wanneer Bezette Stad in 1921 ver
schijnt, wordt het in de kritiek een vol
slagen flop. Geen enkele positieve
recensie. Theo van Doesburg (1883-
1931) maakte de bundel in schampere
bewoordingen af.
Daar komt nog een belangrijk per
soonlijke element bij. Emmeke Cle
ment was niet zijn enige geliefde, maar
wel de vrouw die het meeste voor hem
betekende. In december 1923 sluit zij,
nota bene niet goedkeuring van Paul
van Ostaijen, een marriage de raison
met de fysicus Peter Pringsheim. Zij
zoeht geborgenheid en Paul haar die
niet kon geven. Om dat probleem op te
lossen gaat Van Ostaijen met uiterste
rationaliteit te werk.
Ook hier is weer sprake van een curi
euze samenloop van omstandigheden.
Paul brengt op 1 november 1923
Emmeke naar het station voor de trein
FOTO BART HUVSMANS
naar Berlijn. De dag voordien sterft
zijn moeder. Zo verliest hij in een klap
de twee meest belangrijke vrouwen in
zijn leven."
Prijs
„Al deze gegevens bij elkaar wekken
toch wel begrip voor zijn verbittering.
Wat niet wil zeggen dat die verbitte
ring alleen de rode draad voor mijn
biografie is. Enige obejectiviteit is wel
'gewenst. Als Van Ostaijen zich erover
beklaagt dat een literaire prijs hem is
ontgaan, is het toch van belang te
weten dat hij absoluut niet had inge
zonden. En dat geeft zicht op zijn fun
damentele karaktertrek: 'Ik heb daar
allemaal recht op. Men moet het mij
maar komen aandragen'.
Ik schrijf zijn biografie vanuit het
leven, omdat ik geloof in de wisselwer
king van leven en werk. Wat weer niet
wil zeggen dat ik het negentiende
eeuwse Franse academische standpunt
huldig, dat het werk vanuit de biogra
fie verklaard kan worden. Men legt
altijd het accent op het een of op het
ander. Weinig mensen zijn in staat drie
of vier zaken tegelijkertijd met elkaar
te verbinden. Dat probeer ik."
Op donderdag 22 februari, de
honderste geboortedag van de
dichter Paul van Ostaijen, gaat op
zolder van de Bourlaschouwburg
in zijn geboortestad Antwerpen
en op het uur waarop de dichter
geboren werd, 22.30 uur, de
muziektheaterproduktie Hartelik,
uw Paul van Ostaijen in première.
Teksten: Paul van Ostaijen en
Henri-Floris Jespers. Regie: Leo
Madder van de Koninklijke
Nederlandse Schouwburg. Spel:
schrijver en performer Tom
Lanoye en de jonge acteurs
Donald Madder en Christ'l van
Schoonwinkel. Tot en met zater
dag 2 maart, Bourlaschouwburg,
Komedieplaats Antwerpen 20.00
uur.
De Antwerpse beeldhouwer Wilf-
ried Pas heeft in een standbeeld
van Paul van Ostaijen gemaakt.
Het bronzen beeld krijgt een
plaats op de Pottenbrug, nabij de
Minderbroedersrui in Antwerpen.
De onthulling is op donderdag 22
februari en wordt verricht door
Leona Detiège, burgemeester van
Antwerpen, om 18.00 uur. Tom
Lanoye houdt bij die gelegenheid
een toespraak.
In het Van Ostaijen-jaar vinden
ruim honderd evenementen
plaats, hoofdzakelijk in Antwer
pen. De belangrijkste feiten, data
en festiviteiten in dit jubileum
jaar:
'Paul van Ostaijen'. Tentoon
stelling in het Archief en Museum
voor het Vlaamse Cultuurleven',
Minderbroederstraat 22, Antwer
pen. (22 feb. t/m 1 juni)
'Paul van Ostaijen in beeld'.
Tentoonstelling in het Stedelijk
Prentenkabinet, Vrijdagmarkt 23,
Antwerpen (24 feb. t/m 2 juni)
Paul van Ostaijenconcert, 24
februari, hal Centraal Station
Antwerpen. Aansluitend De
Nacht van Paul van Ostaijen in de
Antwerpse binnenstad.
'Paul van Ostaijen in de beel
dende kunst'. Tentoonstelling in
het Hessenhuis, Falconrui 53,
Antwerpen. (22 juni t/m 3 nov.)
Zomeravonden van de poëzie.
Binnenstad Antwerpen, juni t/m
september.
Van Ostaijen-kioskconcerten.
Groenplaats, Antwerpen, 28/29
sept.
'Variété Van Ostaijen'. Amster
dam, De Balie, KI. Gartmanplant-
soen 10. Presentatie Benno Bar
nard (22 feb.)
'Bezette steden, eerbetoon aan
Paul van Ostaijen'. Amsterdam,
Perdu, Kloveniersburgwal 86 (23
feb.)
'Van Ostaijen Documentatie I en
II' door Gerrit Borgers. Gebon
den, in cassette. Uitg. Bert Bak
ker. Prijs 100,-
Verzamelde Gedichten van Paul
van Ostaijen, deel 6 van de serie
Klassieken van de Nederlandse
Letterkunde. Prijs 49,90
Essaybundel 'De stem van dé
Loreley'. Uitg. Bert Bakker. Prijs
ƒ29,90.
'Music Hall' en 'Het bordeel van
Ika Loch'. Ooievaarpockets. Uitg.
Bert Bakker. Prijs 15,- per stuk.
Het decembernummer van het
tijdschrift Dietsche Warande
Belfort is een hommage aan Paul
van Ostaijen.
de Pottenbrug in
FOTO LU DO GEYSELS
In maart verschijnt ijs en weder diendende de biografie Allen zijn mij
vreemdelingen van de jong gestorven dadaïstische en expressionistische
Vlaamse dichter Paul van Ostaijen (1896-1928).
Schrijver van de biografie is de dichter en essayist Henri-Floris Jespers
(1944). Acteur en schrijver Guido Lauwaert (1945) fungeert als co-auteur.
„Hij behoedt mij voor al te specialistische uitschieters," zegt Henri-Floris
Jespers.
Henri-Floris Jespers groeide op in de schaduw van Paul van Ostaijen. Hij is
de kleinzoon van de schilder Floris Jespers (1889-1965). Floris en zijn broer,
de beeldhouwer Oscar (1887-1970), waren zeer bevriend met Van Ostaijen.
Oscar maakte het beeld De luisterende engel, dat op het graf is geplaatst in
het Erepark Schoonselhof te Antwerpen waar Van Ostaijen in 1952 voor de
tweede keer werd herbegraven. Floris maakte onder andere het portret van
de dichter voor de luxe uitgave van de bundel Het Sienjaal (1918).
Henri-Floris Jespers: „Mijn eerste 'literaire ervaring' was het zien van dé
bundel Bezette Stad (1921). Ik was acht jaar en het bezorgde me een schok.
Ik was 21 toen mijn grootvader stierf en heb ruimschoots gelegenheid gehad
met hem te spreken op een leeftijd waarop men geacht wordt enig verstand
te hebben. Mijn grootmoeder vertelde hoe zij met Van Ostaijen pokerde. In
die omstandigheden ben je ontvankelijker voor onbewuste signalen."
Vorst i Staat I li
Het gedicht 'Grote Zirkus van de H. Geest' uit de bundel 'Bezette Stad'
(1921) van Paul van Ostaijen.
