Weekend
Een Ne;
Ruim baan
voor de
winter-
slachtoffers
DE STEM
EJ DB STEM
Oud-minister Gerrit Braks con
stateerde het rond de jaarwisse
ling omonwonden: de katholie
ken in het CDA zitten vooral op
de achtergrond, en ze zijn dat
nog zelf schuld ook. Katholieken
en protestanten vertonen kenne
lijk verschillend gedrag. Waar
komt dat dan door?
Onze nieuwsgierige speurtocht
ging langs een aantal kerkelijke
en wereldlijke deskundigen.
Verschillen bestaan, bevestigden
zij, maar er loopt geen scherpe
scheidslijn tussen de twee groe
pen. In grote lijnen geldt: licht
voetig versus serieus, blij versus
somber.
Geen idee
'Katholieken zien de overheid
niet als iets van henzelf,
protestanten wel'
Hiërarchie
Verkiezingen
Er loopt geen scherpe
scheidslijn tussen de geloven,
maar verschil is er wel
Pragmatisch
Weerzin
De eerste busreizen naar Koij
worden al georganiseerd.
Er zijn belangstellenden gen<
die met eigen ogen willen zie
wat er zo bijzonder is aan da
provinciegat waarover zo'n i
boek is geschreven.
I Dus u wist helemaal niets van Konin t\
I met uw onderzoek begon?
Zondag
ZATERDAG 10 FEBRUARI 1996
In de winter van 1996 is het gebeurd. Terug
denkend kom ik steeds weer tot die conclusie.
Generaal Karremans was toen net kolonel
geworden, minister Couzy van Defensie was
nog bevelhebber van de landstrijdkrachten. En
Joris Voorhoeve, nu rayonhoofd in Wassenaar,
zat destijds in Den Haag als minister (echt
waar!).
Dat was de laatste echte winter die ons land
aandeed. De meesten van ons kunnen zich dat
rampseizoen nog wel herinneren. De grote rivie
ren, waarin wij nu drie-kwart van het jaar ver
koeling zoeken, waren toen bedekt met een
dikke laag ijs. Boten die ijsbrekers werden
genoemd en nu vooral ingezet worden om
waterskiërs te trekken, konden er niet meer
doorkomen. Waar anders veerponten voeren,
reden toen, in die winter van '95 op '96, auto's.
De wind kwam in die tijd onafgebroken uit het
oosten en was koud, gemeen en droog. Vogels
vielen dood uit de kale bomen. Mensen kregen
allerlei kwalen. Keelpijn, open wonden, slappe
benen, langdurige griepen en oogproblemen.
Tienduizenden mensen kregen last van een typi
sche winteraandoening die later kwik-klap werd
genoemd: als het kwik 's nachts onder de min-
tien komt, reageert het zenuwstelsel plots zeer
ongecoördineerd. Ze probeerden massaal te
ontvluchten via het IJsselmeer, maar raakten
voor altijd de weg kwijt in dat vreselijke pool
landschap. Anderen vestigden hun hoop op de
provincie Friesland, waarvan werd verkondigd
dat je in de steden (elf in getal) een stempel en
warme versnaperingen kon bekomen, terwijl rij
en mensen voor je klapten.
In die winter ben ik ziek geworden. Het begon
met diarree en braken. Dat was op zich niks bij
zonders, het gebeurde wel vaker. Maar ik kreeg
er ook koude voeten bij en die kou trok omhoog
richting schouderbladen. Ik keek naar alle medi
sche programma's op de tv. Er kwamen tiental
len werkelijk fascinerende ziektes voorbij, maar
de mijne was er niet bij. „Je bent in een wak
gelopen," zei de huisarts, nog nahijgend van de
Biesbosch-tocht (waar nu de grootste jachtha
ven van West-Europa ligt). „Figuurlijk dan. Het
lichaam laat de kop hangen. Verstandelijk kun
je er niets tegen doen."
Ik bleef zitten met die koude rug en die gevoel
loosheid in de oogleden Ook toen eind maart
de zomer kwam en in feite nooit meer wégg-
ging. Met al dat gesukkel naar wachtkamers en
apotheken had ik totaal niet in de gaten dat de
ziektewet was afgeschaft. Ik hoorde er wel eens
iets over, maar ik dacht dat het net zoiets was
als het afschaffen van die oude treinen, die hon
dekoppen uit de jaren vijftig (van de 20e eeuw
dus). Ik redeneerde: ze vervangen iets ouds door
iets moderns, dat natuurlijk veel beter is. Maar
zo was het niet.
Mijn buurman, die al jaren thuiszat met zijn
bovenbenen, beweerde dat de Eerste Kamer de
ziektewet had gedumpt. Toen schrok ik wel,
want daarin zaten bij mijn weten toch juist de
ouderen, zwakken en zieken van de Nederland
se politiek. Ik zocht in die tijd naar een nieuwe
baan en printte per dag gemiddeld tien sollicita
tiebrieven. Uit de kranten begreep ik dat ik het
verder kon vergeten. Werkgevers moesten voor
taan zelf het ziektegeld betalen voor perso
neelsleden die thuis zaten of lagen. Nou, dat
betekende dat ze nooit een kerel met een chro
nisch koude rug zouden aannemen.
De maatschappelijk werkster zag mijn geval ook
somber in. Ik kan hoogstens voor je regelen dat
je iets krijgt uit de pot Winterhulp '96, zei ze.
Een warme sjaal bijvoorbeeld. De zwakkeren in
de samenleving zitten gewoon in de kou.
Het was dus een grote verrassing dat ik na een
paar maanden zo ongeveer elke dag een brief
kreeg van een bedrijf dat mij vriendelijk verzocht
even contact op te nemen voor een oriënterend
sollicitatiegesprek. Tientallen werkgevers wilden
mij opeens hebben. De ene bood me direct tien
procent loonsverhoging toen ik even aarzelde,
de ander verklaarde zich zonder meer bereid mij
iedere dag persoonlijk te komen halen en weer
terug te brengen. Ik besloot te kiezen met de
ogen dicht.
Ik werk hier nu al vele jaren met plezier. Veel
ziek, tot grote tevredenheid van afdeling perso
neelszaken. Het schijnt te maken te hebben met
die laatste winter. Ze hebben het me wel eens
uitgelegd hoe het kwam. Kijk, de politiek
wenstte dat elke werkgever min of meer ver
plicht was een aantal zieke, zwakke of misselij
ke werknemers in de dienst te hebben. Om dat
percentage te halen gingen ze de boer op
ik ben een gelukkig mens. Sinds de winter van
1996 word ik behandeld als een vorst.
Van der Vlies: „Bij ons gaat het toch vooral om het ver- Simonis: „Het verschil zit 'm niet zozeer in het hande- »Deetman: „Protestanten hebben ook een wat meer per-
staan van de Heilige Schrift op het vlak van de ethische len en het doen als wel in de leefcultuur.soonlijke levensopdracht, dat is waar.
consequenties." foto fotopersburo dijkstra foto de stem joh an van gurp foto de stem/johan van gurp
Blij versus somber
Door Jan Greyn
De aartsbisschop komt gniffelend
binnen. Even eerder kreeg hij
een telefoontje van de Britse
ambassade. Of hij wilde aanzitten aan een
diner met de aartsbisschop van Canterbury
min of meer zijn Anglikaanse evenknie
Simonis keek in zijn agenda en zag dat hij het
net zou halen. „Maar heeft u dan ook tiid om
uw vrouw even op te halen?," vraagt de
ambassade-medewerker bezorgd
Hij weet eigenlijk niet of hij er om moet
lachen, maar doet dat toch maar wel. Het
gesprek zal gaan over de verschillen tussen
katholieken en protestanten. Zo zijn er dus
ook verschillen tussen katholieke en anglik
aanse prelaten. Katholieke bisschoppen zijn
m elk geval niet getrouwd. „Een rare fout van
zo n secretaresse. Maar ach," verzucht de
aartsbisschop van Utrecht.
Adrianus Johannes Kardinaal Simonis richt
zlJi, s"el, °P het gespreksonderwerp.
„Natuurlijk is er een verschil in gedrag bij
katholieken en protestanten. Dat zit 'm niet
zozeer m het handelen en het doen als wel in
de leefcultuur. Dat heeft, denk ik, vooral te
maken met Het Grote Wij, dat bij de katholie
ken voorop staat. De gemeenschap staat
voorop bij katholieken, terwijl de protestan-
beLven me6r individueel en subjectief
De aartsbisschop ziet in deze uitleg ook de
verklaring waarom protestanten meer religi
euze afsplitsingen kennen. „Katholieken krij
gen van huis uit meer het idee mee dat je bij
elkaar moet blijven. Dat wordt een soort ini-
tuitief gedrag. Dat zit er heel diep in, mis
schien wat dieper beneden de grote rivieren
m Nederland."
Nadrukkelijk zegt Simonis 'geen idee' te heb
ben hoe dit katholiek of protestants gedrag
uitwerkt in het politieke handelen. Daar wil
J bever verre van blijven, net zoals trou
wens ook de meeste CDA-politici die het ver-
zoek kregen hun opvattingen over het ver-
schil tussen katholiek en protestant te uiten.
De vrees dat het CDA te lijden zou krijgen
van een schisma - katholiek tegenover prote
stant - is wellicht de oorzaak. CDA-peetva-
der Piet Steenkamp heft alleen een korte een
jammerklacht aan. Hij wordt 'doodziek' van
het gepraat over de voormalige bloedgroepen
En verder zwijgt hij liever.
Kamervoorzitter Deetman (CDA, voorheen
Christelijk Historische Unie) is wat minder
bang, al houdt hij zijn verhaal erg algemeen.
„De verschillen zitten verscholen in gewoon-
Het clichébeeld van carnaval, waaruit de blijmoedigheid van de katholiek zou moeten blijken.
foto anp
tes, tradities en geloofsbeleving. Kijk naar
carnaval, kijk naar de wijze waarop de zon
dag wordt beleefd. Daar zit al een wereld van
verschil in. Dat is natuurlijk ook geografisch
verklaard, omdat de katholieken beneden en
boven de grote rivieren toch ook ander gedrag
vertonen.
Deetman wil het nog even anders bezien.
„Alleen al het gedenk te sterven, het 'memen
to mori' in de geloofsbeleving, zorgt al voor
een andere stijl van leven. Hoe kijk je tegen
de dood aan? Bij de katholiek leidt dat veelal
tot een wat zorgelozer bestaan, of wat meer
'Bourgondisch' zoals sommige mensen zeg
gen. Protestanten hebben ook een wat meer
persoonlijke levensopdracht, dat is waar."
Een ander in het oog springend verschil:
katholieken leerden meer met een sterk hië
rarchisch stelsel omgaan. Maar, zegt prof.
Joop van den Berg, fractieleider van de PvdA
in de Eerste Kamer, katholiek van huis uit:
„Dat respect voor een overheid richt zich toch
vooral op de kerkelijke overheid. Je zult zien
dat katholieken wat meer reserve hebben
tegenover het wereldlijke gezag. Protestanten
zijn meer geschapen voor de democratie, zou
ik durven zeggen."
Directeur Jos van Gennip - „Ik kan mijn
vrouw wél meenemen naar het diner met de
bisschop van Canterbury, haha" - van het
wetenschappelijke bureau van het CDA is het
daar mee eens. Katholieken hebben in zijn
ogen een relatievere opvatting over begrippen
als natie en overheid. „Katholieken zijn meer
opgevoed met het idee van een wereldge
meenschap. En dat leidt tot een minder dog
matisch gedrag: eerst de aardse werkelijkheid
bekijken en dan preken. Juist ook door dat
besef deel te hebben aan de wereldgemeen
schap lopen katholieken cultureel gezien ook
minder in de voorhoede. En dat heeft soms
ook wel zijn nadelen, ja."
Heel voorzichtig geeft Van Gennip toch ver
klaringen voor het probleem dat oud-minis
ter Gerrit Braks schetste in het CDA. Dat
katholieken zich minder manifesteren bij de
discussie over waarden en normen - al zegt
Van Gennip dat niet precies zo - heeft ook te
maken met het feit dat katholieken minder
training kregen grote geloofswaarheden over
te brengen in het gezin.
Van Gennip: „De aanwezigheid van katholie
ken heeft de Nederlandse samenleving wat
warmer gemaakt. Alleen jammer dat katho
lieken zo slecht voor zichzelf zorgen. Ze vech
ten veel minder hard om op de eerste rij te zit
ten. De emancipatie van katholieken die zo
goed werkte tot aan de jaren zestig, is diffuus
geworden."
De in Maastricht geboren Van den Berg zegt
dat uit statistieken valt op te maken dat
katholieken gewoonweg ook minder snel
opdraven als er verkiezingen zijn. „Katholie
ken zien de overheid niet als iets van henzelf,
protestanten wel. Het verklaart misschien
ook de wat makkelijkere belastingmoraal bij
katholieken. En als je dan zegt dat het katho
licisme een wat kommervol bestaan leidt, ook
beneden de rivieren, moet ik zeggen dat zo'n
cultuur toch heel lang blijft doorwerken."
Volgens Van den Berg is 'trouw' een van de
kenmerkende eigenschappen van protestan
ten, ook ten opzichte van politieke partijen.
„Katholieken zijn minder loyaal en grilliger
in hun stemgedrag. Daar heeft natuurlijk niet
alleen het CDA last van, maar zeker ook
PvdA en VVD. Katholieken maken makkelij
ker een overstap naar een andere partij. Het
valt met cijfers te staven."
Ook Van den Berg onderschrijft de analyse
van Simonis: het draait om de vraagt hoe men
tegenover de gemeenschap staat. „Protestan
ten zijn erg gehecht aan Het Woord. Als het
geschreven staat, is het zo, al laat dat natuur
lijk verschillende, persoonlijke interpretaties
toe. Katholieken zijn makkelijker daarin, ook
minder bijbelvast, hoor je vaak."
De hoogleraar parlementaire geschiedenis
herinnert zich dat Limburgers - toch een uit
gesproken katholieke bevolkingsgroep - wel
eens vergeleken worden met Javanen. „Ze
hebben vijf tonen om ja te zeggen, naar ver
luidt. Je moet maar afwachten of het inschik
kelijke gedrag ook betekent dat ze het met je
eens zijn. Er zijn veel nuances mogelijk. Pro
testanten zijn daar veel rechtlijniger in, en
ook directer."
Het sacrament van de biecht zal ook een rol
spelen. Kardinaal Simonis vindt het een
prachtig sacrament, „maar jammer genoeg
maken veel katholieken daar geen gebruik
meer van." Van den Berg beschouwt het als
een van de aanleidingen voor wat 'makkelij
ker gedrag'. „Je kunt het als het mis gaat toch
biechten," zegt hij. Maar dat is voor Simonis
te makkelijk:. „Je krijgt pas vergeving als je
ook echt berouw hebt."
Van den Berg schetst de neiging van katholie
ken om aan 'casuïstiek' te doen. „Heel prag
matisch proberen te achterhalen wat je het
beste zou kunnen doen. Dan krijg je ook uit
gangspunten als: als het niet verboden is, is
het dus toegestaan. Protestanten zijn daar
veel principiëler in. Protestanten stellen zich
zelf steeds de morele vraag of iets kan, dus
zijn ze voorzichtig."
Maar, waarschuwen Van den Berg en Deet
man bijna eensluidend: „Je kunt geen ijzeren
gordijn optrekken tussen katholieken en pro
testanten." De laatste tientallen jaren, zeker
onder invloed van de media, vervlakken de
verschillen heel snel. En er bestonden en
bestaan net zo goed joviale protestanten als
strakke, serieuze katholieken.
De verschillen in gedrag zijn merkbaar in het
CDA - al willen christen-democratischepol;|
tici daar alleen met het grootste
voorbehoud over praten. Maar ze zijn ook'li
merken in de PvdA, geeft Van den Berg graaf
toe. Van den Berg herinnert zich gesprekk
met zijn partijgenoot Wöltgens, de oud-
PvdA-fractieleider in de Tweede Kamer, ow|
de wel erg serieuze werksfeer in Den Ha;
„Nee, lachebekjes zijn het niet, die noordelij|
kePvdA'ers," constateerden Van
Wöltgens in grote unanimiteit.
„Maar het verschil is niet zo groot dat kah|
lieken geen protestantse politieke leidsi
zouden accepteren. Ik denk dat Jan
Koning zeer tot de verbeelding van katholle-]
ken zou hebben gesproken als die premier
zijn geweest. En omgekeerd maakte Van
toch onmiskenbaar een zuidelijk katholie
ook gevoelens van sympathie los bij hetpr
testantse volksdeel, waarschijnlijk juist d(
zijn pragmatisme."
Voor Van den Berg overheerst toch in Neds-I
land de Hollands-calvinistische cultun]
waar ook katholieken een lik van kregen,
hebt hier in dit land een grote onderhui;
humanistische stroming, met weerzin tej
rituele onzin met een groot gevoel voorzal
lijkheid. Dat hebben katholieken hier o;
zeker als je dat vergelijkt met hun geloof:
noten in het zuiden van Europa."
CD A-Kamerlid Ad Lansink - vader was
noordelijke katholiek, moeder een zuidelijl
- vindt de verschillen het treffendst bij bej
fenissen. „Katholieke begrafenissen zijn,
triest natuurlijk ook, vrolijker. Bij de gerefcj
meerden wordt hel en verdoemenis
Hoezo troost, denk je dan. Het heeft te mi
met de opvattingen over het hiernamaals;
zegt Lansink net als Deetman,
„Als katholiek weet je dat er iets ongeloolj
lijks komt na je dood. Daarom zijn we blij
moediger - en dat geldt ook voor katholiek
van boven de grote rivieren. Maar dat
weer niet zeggen dat gereformeerden
maal lijden onder het leven. Net zo min
carnaval - dat hoor je wel eens - alleen
katholieken is weggelegd. Ook onzin. T<
moet je constateren dat zoiets als kinderkijj
slag in katholieke kring eigenlijk onomsl
den is, bij protestanten ligt dat
Typisch."
Door Hans Rooseboom
De burgemeester van Konin i|
gelukkig dat ik zijn stad
kaart heb gezet," vertelt del
se tv-maker en schrijver Theo Richrf
Door zijn boek Konin, een zoektocht
een vergeten stadje in Polen, ergens tl
Poznan en Lódz nog eens wereldberoeml
Afgelopen najaar kwam Konin, a que/
een vuistdikke, spannende detective dij
van Londen, via New York, Nebraslf
Israël naar Polen voert. Het boek was oi]
dellijk een bestseller. In de Engelse en i
kaanse pers struikelden de lovende reet]
over elkaar.
De joodse Engelsman Theo Richl
reconstrueert de plaats waar zijn voor
ren Ryczke (Rietsjke) vandaan komei|
plaats waar hij uiteindelijk zelf va
komt. Van een vergelijking met het
Roots van de zwarte Amerikaan Alex I
wil Theo Richmond niet horen - al hel<
niet omdat dat boek later bedrog bleek ti
Toch is de overeenkomst tussen beide bi
onmiskenbaar. Ook het thema van Theo
mond is een zoektocht naar zijn worte|
het vinden van die wortels.
Theo Richmond, geboren in 1930 in Lol
presenteerde van de week de Nederlf
versie van zijn boek. Dat gebeurde
Joods Historisch Museum in Amsterdan
passende omgeving, want het museu
I gevestigd in de voormalige Amsterd
jodenbuurt. Een bloeiend stadsdeel waf
bijna niets over is.
In het geval van het Poolse Konin is er vq
rijke joodse leven helemaal niets over.
jaar geleden wist ook Theo Richmond
I wat Konin was. Tot 1939 was Konin een|
je in Polen met 12.000 inwoners, van wiq
joden. In 1941 waren al die joden verdu
Theo Richmond: „Het woord konin kfl
vanaf mijn vroegste jeugd. Zoals af
baby's eerst de woorden mama en papa 1
zo was mijn eerste woord konin. Mijn of
en hun ouders waren al voor de
Wereldoorlog uit Polen weggegaan. Daf
in 1913. Ze hadden daar geen econoij
vooruitzicht. Ze vestigden zich in Londe
hebben me nooit over Konin verteld
vroeg er niet naar. Ik wist niet dat hd
stadje was tussen Lódz en Poznan. DJ
noemden ze dat. Dat was het woordl
Polen in het Jiddisch, de taal die ze
elkaar spraken. Ik leerde alleen Engels.I
ik veel later alsnog alles van Konin 1
weten waren mijn ouders dood, evenf
mijn ooms en tantes. Ik heb er altijd spij
gehad dat ik nooit iets heb gevraagd."
„Wat ik in 1987 van Konin wist paste ol
briefkaart. Ik dacht toen nog: ik doe eerf
maanden onderzoek, dan schrijf ik een L
I je over het verloren leven van Konin ei
kan ik weer gewoon documentaires C
maken voor de televisie. Want dat is|
werk."
Maar die paar maanden liepen uit.
„Dat kun je wel zeggen. Het werd een i
een obsessie die mij zeven jaar dag en
Fractieleider Van der Vlies van de Staatkui-B bezig beeft(d<
dig Gereformeerde Partij kondigt aanopf* Sehouden. Konm
enkele wijze met voorbeelden te komen w
het verschil in gedrag tussen katholieken6
protestanten. „Ik ga per se niet op nament
Maar gelooft u mij: er is een duidelijk w|
schil. Protestanten kennen een meer perst®]
lijk roepingsproces -tot eer van
dienstbaarheid van de naaste - en d
duidelijke gevolgen voor hun gedrag. Zeker
Van der Vlies erkent dat katholieke po®11
meer het vermogen tot relativeren hebbes
maar wil ook geen waarde-oordeel daar»'®
uitspreken. Onuitgesproken blijft daarom
Van der Vlies 'in theologisch-dogmaW
zin' natuurlijk onnoemelijk veel kritiek»®
op katholieken; de reformatie was er
voor niets.
„Ik zie de verschillen duidelijk ook
beleving van de zondag. In protestant-cn
telijke hoek komt men tot heel andere pnjj
feiten bij de overheidsbemoeienis met der
dag; misschien ligt de grens op dat po»1'
bij de grote rivieren." r
Voor Van der Vlies zijn katholieken
ook mensen die gezelligheid een zwaar ace
geven. „Bij ons gaat het toch vooral
verstaan van de Heilige Schrift op »c
van de ethische consequenties. En
voortdurende besef van de aanwezig^1
de Here God. Maar waarom katholiek®
met zoveel meer betrekkelijkheid
leven aan kijken? Het is geen
die ik dagelijks beleef, zodat
ook niet kan geven."
Een ander punt: het mensbeeld. Van'
weet zeker dat de mens geneigd is
kwaad. „Here, ik geloof, kom mijn onge
hulp," heet 't in zijn geloofsovertuiging
wijl katholieken meer oog hebben
goede kanten van de mens. „Begrijp1*
ik spreek geen waarde-oordeel uit, z j
der Vlies verontschuldigend. Kat
zullen hem geloven.
nam mijrt
helemaal over. Ik wilde een totale recom
I tie maken. Plattegronden, boeken, brie\l
mappen lagen verspreid door het hele hl
I woon in Londen in een huis aan de Thl
maar het leek alsof de Warta, de riviq
Witte Waaszwam, Wissewasje,
Gul Sinterklaasschijfje, Wrat-
I sporig keutelschijfje, Elfen
doekje, Bosnetje, Weerhuisje,
Muizestaartzwam, Balsemtruf
fel. Fonkelnieuwe woorden die
(nog) niet in de Dikke van Dale
staan, maar wel in het 'Over
zicht van de paddestoelen in
Nederland'. Het lijvige boek
werk balt alle kennis samen
°ver de 3488 paddestoelsoorten
die hier te vinden zijn. Het le
venswerk van Eef Arnolds.
hoor John
van Oppen
J
n
ammer voor Limburg, maar I
een Mestreechterzwam bestaat I
niet. Wel een Mesttrechter-
Zwam. pie is zeer zeldzaam en voor de 1
geduldige zoeker te vinden op sterk 1
emeste weilanden, verspreid in het j
Sehele iand Maar njet in Maastricht.
Nederland telt bijna zeshonderd
