Weekend
rn
Met je tong
aan de
brugleuning
w.
DE STEM
'Ik breng hen
'een beetje thuis'.
Dat wordt gewaardeerd
En het heeft zin'
De Utrechtse stichting Epafras
zet zich al jaren in voor
Nederlanders die in het buiten
land gevangen zitten. Momen
teel zijn er dat ruim 1300. Boeg
beeld van de stichting is de
Utrechtse dominee Joop Spoor
(50). Vorig jaar begeleidde hij de
ter dood veroordeelde Johannes
van Damme in Singapore in
diens laatste uren. Begin januari
brak hij in Marokko een lans
voor een betere behandeling van
de 72 Nederlandse gevangenen
aldaar. Joop Spoor is een
katholiek die dominee werd.
Ook een querulant, een stoor
zender die langzaam begint te
oogsten wat hij in twintig jaren
heeft gezaaid.
Dominee Joop Spoor
zet zich in voor
Nederlandse gevangenen
in de vreemde
DE STEM
i§M
Warmte-kracht
ZATERDAG 27 JANUARI 1995 E2
'In de cel zijn het sukkels'
We worden opeens geconfronteerd met een
nieuw probleem. Je hoort en leest het overal.
Onze gevoelstemperatuur is beangstigend laag
geworden. Een hardnekkige oostenwind
blaast onze innerlijke warmtemeter naar een
niveau van zo'n 20 graden onder nul, terwijl de
thermometer maar een paar graden vorst aan
geeft. Vanwaar dat verval? Waarom is een
echte winter nu opeens een nationale ramp?
Je hebt mensen die hun temperatuur proberen
op te krikken door een deken om te slaan die
vet van nostalgie. Ze schieten als het ware
een gebreide borstrok aan en voelen weer de
warmte van de oude huiskamer met de kolen-
kachel, het dikke gordijn voor de deur naar de
gang en de koesterende aandacht van vader
en moeder.
Er komen verhalen over toen. Je werd wakker
in een ijskoude slaapkamer (gevoelstempera
tuur 10 graden onder nul) met bloemen op de
enkele ruiten en je wankelde op je blote voe
ten naar het schuurtje (gev. temp. -25 graden)
om kolen te halen voor de kachel. Terwijl je
bezig was de kachel aan te maken, sprong de
bevoren waterleiding. Dan wist je dat het leuk
werd. Je stak het ochtendblad onder je kleren
en schaatste naar school of werk. En er werd
een Elfstedentocht georganiseerd voor men
sen die zich in hun element begonnen te voe
len in die vrieswereld (GT: -35 graden), zoals
boerenzoons, bouwvakkers, tuinders en post
bodes.
Kinderen huiverden bij dat ene beeld: dat je je
tong tegen de brugleuning legde en nooit
meer los kwam. Je moest daar gebogen blijven
staan, ook 's nachts. Je ouders brachten je wat
erwtensoep en de buren legden gestikte
dekens over je heen. Je wilde het zo graag pro
beren en je wist hoe erg het zou zijn.
Het is allemaal veranderd. De kachel is uit de
kamer verwijderd en centraal staat nu de koel
kast. Het is een koelkast met een dikke ruit en
hij zit boordevol. De luxe is bijna niet te bevat
ten. Ruim twintig vakken en een eindeloze
voorraad. Complete maaltijden, snelle hapjes,
tussendoortjes, dorstlessertjes, snoepkost en
diverse lichte toetjes. En alles kun je reuze han
dig even opnieuw opwarmen op het moment
dat je daar zin in hebt.
We kijken dagelijks naar het glas van deze
koelkast en zien voortdurend mensen bewe
gen, praten, schreeuwen, schieten. Terwijl
onze blik vele uren bevroren ligt op het toestel,
vormen zich op de ramen van onze kamer ijs
bloemen die makkelijk kunnen concurreren
met die op de ruiten van onze heroïsche herin
neringen. De gevoelstemperatuur gaat naar
waarden van 7 tot 12 graden onder nul.
Het een stuk kouder geworden sinds de komst
van het vriesvak van het merk RTL. De mensen
op het kijkglas hebben het voortdurend over
gevoeligheid, warmte, trouw, vriendschap,
liefde en geluk. Maar ondertussen golft de kou
je tegemoet. Een presentator praat losjes en
geroutineerd een verdrietige dochter en een
moeder aan eikaar, een meisje wordt gekop
peld aan een wildvreemde jongen, een diep
conflict werd even snel gelijmd.
In heel veel beangstigend afgekoelde huizen
denken mensen dat relaties alleen maar gere
geld kunnen worden via de nationale koelkast.
Ze kunnen slechts tot elkaar gebracht worden
door de ijskoude handen van een tovenaar in
Hilversum, Aalsmeer of zelfs Chicago. Praten
lukt alleen in de poolhut van de studio.
Het heeft niets te maken met vlees, bloed of
echte, warme adem. De stakkers worden aan
elkaar gevroren zonder dat ze het zelf in de
gaten hebben. Het schrikbeeld is werkelijkheid
geworden. Je ziet overal mensen met hun tong
aan de brugleuning geketend. Er komt nie
mand met erwtensoep of dekens. Er komen
alleen koele camera's die het vastleggen op
koude banden.
Sluit de oostenwind buiten en doe de koelkast
de deur uit, of in ieder geval naar de kelder of
de achterkamer. De gevoelstemperatuur gaat
met sprongen omhoog. Als we allemaal ons
aandeel leveren in de strijd tegen de centrale
verarming, zitten we in het jaar 2050 allemaal
weer knus onder een nieuw en veilig ozondak.
Joop Spoor had het vaderschap waar
schijnlijk nimmer verworven als hij
eertijds niet van kerk was gewisseld.
In het protestantse Ede waar hij opgroeide,
genoot hij een rooms-katholieke opvoeding.
Hij wist vrij vroeg dat hij priester wilde wor
den. „Ik zag alleen op tegen het celibaat."
En terecht. „De kapelaan in Ede heeft me
later toevertrouwd dat ik het als priester nooit
gered zou hebben."
Want de jonge Joop Spoor keek te graag naar
de meisjes, en met name naar de deernes van
protestantse huize. „Die liep ik altijd tegen
het lijf. Mede daarom maakte ik de overstap
naar de Nederlands Hervormde kerk. Bij die
kerk voel ik me thuis. Bovendien kon ik trou
wen en predikant worden."
Spoor is inmiddels voor de tweede keer
getrouwd, heeft zes kinderen en werkt als
gevangenispredikant.
Waarom koos u voor de loopbaan van
gevangenispredikant?
„Vooropgesteld, ik heb geen Jezus-complex.
Maar toen ik in de bijbel las dat hij zich tegen
de machthebbers verzette en opkwam voor de
mensen in de goot, trok me dat heel erg aan.
Dat was en is voor mijn gevoel dé weg om het
leven te verdiepen. Ik had kunnen kiezen voor
verstandelijk gehandicapten, drugsverslaaf
den of andere uitgestoten groepen, maar het
werden gevangenen. Ik heb daarover gepraat
met mensen, vrienden hebben me aange
spoord en het toeval deed de rest."
„Ik ben geen predikant voor een vaste
gemeente. Ik ben wel betrokken bij een
gemeenschap van Nederlanders in Zweden die
mij gevraagd hebben, maar verder... Wat moet
ik als predikant op de Veluwe? Over die vraag
heb ik vroeger veel nagedacht. Ik was bang
dat ik daar snel uitgepraat zou raken. Die
angst heb ik in mijn huidige werk niet; het
blijft leerzaam en boeiend."
Scheveningen
„Ik kwam al tijdens mijn theologiestudie
terecht in de Scheveningse strafgevangenis en
ging meteen in het diepe. Er was een gespreks
groep met langgestraften. Na vijf minuten
wist ik dat ik uit deze wereld niet meer weg
zou gaan."
„Die mensen raakten me. In de gevangenis
worden mensen veel eerlijker, op een enkeling
na die blijft proberen je te belazeren waar je
bij zit. De meesten zijn
zichzelf. Ze doen zich
misschien nog wel ster
ker voor dan anderen,
maar niet beter. Ze
laten hun emoties de
vrije loop. Buiten de
gevangenis zijn ze
groot, sterk en stoer, in
de cel zijn het sukkels.
Problemen lossen ze
met vuisten op omdat
ze het niet met woor
den kunnen."
„Het gros ziet zich voor moeilijkheden
geplaatst waar men zonder hulp niet meer uit
komt. Naaste familie houdt het contact nog
het langst vol. Vrienden vergeten hen. Voor de
buitenwacht zijn ze er niet meer."
„Ik kom uit een ander milieu dan zij. Om con
tact te krijgen moet ik eerst met hen leren
leven. Ik moet laten zien dat ik werkelijk iets
voor hen wil doen, dat ik niet kom om hen te
bekeren. Voor de langgestraften in Schevenin-
Door Mario Bouwmans
gen heb ik vooral contacten met de buiten
wacht gelegd. Een muur geslecht. Ik heb daar
veel vertrouwen gewonnen. Die tijd is onver
getelijk."
Maar echt bekend bent u geworden als
boegbeeld van de stichting Epafras.
„Begin jaren tachtig was ik als gevangenis
predikant nog in dienst van het ministerie van
Justitie. Er was een conflict. Ze wilden me
overplaatsen, weg uit de strafgevangenis. Ik
was bereid dat aan te vechten en ik stond
sterk. Ze konden me niet ontslaan. Ik heb toen
gezegd: benoem me maar als predikant voor
gevangenen in het buitenland. Dat is
gebeurd."
„In die tijd had ik de film 'Midnight Express'
gezien over de vlucht van een Amerikaanse
drugssmokkelaar weg
van de verschrikkingen
in een Turkse gevange
nis. Afschuwelijke beel
den. Ik voelde dat ik iets
moest doen. Er zoiiden
vast en zeker ook Neder
landers vastzitten in
Turkije. Het geld dat ik
nodig had, kwam van het
departement en de ker
ken."
„De stichting voorziet
gevangenen van boeken,
stuurt een blad rond, verzorgt de contacten
met familie en vrienden en zelf zoek ik ook
regelmatig gevangenen op. Voor zover het
budget dat toelaat. Een reis van enkele weken
naar Zuidoost-Azië, waar een stuk of vijfen
twintig Nederlanders vastzitten in verschil
lende landen, kost al gauw 25 mille. Dat is
eenvierde van het budget."
„Daarom ben ik blij dat we nu een Nederland
se afdeling van Prison Fellowship hebben,
waarvan ik bestuurslid ben. Deze Amerikaan
se organisatie heeft afdelingen in tachtig lan
den, waar vrijwilligers gevangenen bezoeken
en hulp bieden. Ik heb een lijst met een paar
honderd namen van vrijwilligers, die ik kan
benaderen. Die contacten zijn ongelooflijk
belangrijk."
Terugdeinzen
Heeft u in uw werk voordeel van het feit
dat u dominee bent?
„Je draagt altijd het imago van de dominee
met je mee. Ik zeg niet dat er iets mis is met
dat imago, maar ik heb wel gemerkt dat som
mige gevangenen voor priesters en dominees
terugdeinzen. 'Daar komt er weer zo eentje
mijn cel in die me wil bekeren', zie je ze dan
denken."
„Mijn roeping maakt het werk ook gemakke
lijker. Het opent overal deuren. Ik hoef aan
niemand uit te leggen waarom ik gevangenis
sen wil bezoeken. En gevangenen kunnen in
mijn bijzijn huilen, omdat ze weten dat ik dat
niet gek vind."
„Als dominee ben ik een cultuurdrager,
iemand die de waarden van het leven probeert
over te brengen op anderen. Dat kan bij uit
stek in de gevangenis omdat daar het werke
lijke leven bestaat. Het vernislaagje op het
leven is er dunner."
Maar waarom bent u zo begaan met het lot
van mensen die gestraft worden voor fou
ten, die ze al dan niet bewust gemaakt heb
ben?
„De schuldvraag interesseert me niet. Ik wil
weten hoe ze zo ver gekomen zijn, wat er mis
gegaan is, hoe het beter kan."
„Wat mij ook bezighoudt is het feit dat wij in
onze maatschappij andere mensen een vrij
heidsstraf opleggen. Dat doen we heel bewust
en zonder schaamte. Je kunt zeggen de straf is
te wijten aan fout gedrag. Fout gedrag zal ook
ik nooit rechtvaardigen, maar heb ik dan wel
het recht om iemand het dierbaarste te ontne
men wat hij bezit: zijn of haar vrijheid? Daar
maak je iemand toch geen mens mee."
„Het zal wel cru klinken uit een mond van een
dominee, maar stok- en zweepslagen zijn vol
gens mij een veel betere straf. Emotioneler,
maar beter. Degene die straft is er direct bij
betrokken, ziet onmiddellijk het effect van de
straf. Maar nee, wij sluiten liever mensen op
en vergeten hen. Dat is niet de oplossing."
Wat dan wel?
„Hun kant kiezen. En echt hè. Ogenschijnlijk
verschilt mijn werk voor de gevangenen nau
welijks van het werk van een reclasserings-
ambtenaar. Het is een kwestie van contact
maken, praten en vooral luisteren. Alleen blijf
ik in gesprekken niet aan de andere kant van
de tafel. Ik kies bewust de zijde van de mensen
die in de fou| zijn gegaan."
„Er zijn voorbeelden waarin mijn keuze niet
overeind blijft. Ik heb mijn grens getrokken
bij figuren die een kind verkracht of vermoord
hebben. Dan kan ik het niet. Mensen hebben
het moeilijk met mijn opstelling. Ik zal nooit
begrip hebben voor welke misdaad dan ook,
maar als ik naast iemand sta, hoeft dat nog
niet te betekenen dat ik het met hem eens
ben."
Wat heeft u Nederlandse gevangenen in
den vreemde te bieden?
Joop Spoor: „Ik volg officiële instanties,
overheden en ambassades kritisch, dat
klopt, maar dat doe ik in het belang van de
gevangenen. Voor hen ga ik zo ver moge
lijk." FOTO 'T STICHT
„Ik heb niet het idee dat ik hen iets te bieden
heb. Ik ga een cel in met het idee van: ik ben
er, ik ben er voor jou. Als je van mijn diensten
gebruik wil maken, is dat aan jou. Het gaat
erom dat gevangenen weten dat ze niet verge
ten zijn."
„Ik breng hen 'een beetje thuis'. Feyenoord
voor Rotterdammers, Ajax voor Amsterdam
mers, zoiets. Dat wordt gewaardeerd. En het
heeft zin. Zulke ontmoetingen doorbreken de
sleur, het afstompende leven in de cel. Alleen
al het horen van de eigen taal is psychologisch
van groot belang. Ze worden zich weer bewust
van hun identiteit."
U heeft vorig jaar ook Johannes van Dam
me in zijn dodencel bezocht. Hij werd uit
eindelijk in Singapore opgehangen wegens
drugssmokkel. Wat kon U voor hem, in
zijn laatste uren, nog betekenen?
„Ik bracht ook hem 'dat beetje thuis'. Lange
tijd kreeg Van Damme alleen bezoek van men
sen die gebonden waren aan de overheid. Dat
praat moeilijker dan met een onafhankelijk
iemand als ik. Ik pro
beerde hem het gevoel
te geven dat hij die laat
ste dagen vrij zou zijn
om te praten over zijn
jeugd, zijn vrouw, zijn
kinderen, zijn angsten,
de dood. Voordien kon
hij hij er alleen maar
overdenken."
„Het is niet aan mij om
al te veel van die
gesprekken bloot te
geven, maar ik kan wel
zeggen dat Van Damme op het laatst zeer
doordrongen was van de eindigheid van het
aardse bestaan. Het kwam voor hem te vroeg,
zei hij. Hij kon de dood wel accepteren, maar
de doodstraf niet. Hij vertrouwde erop dat
God hem niet in de steek zou laten. Ik ben
enkele keren bij hem geweest en naar mijn
gevoel heb ik veel voor hem kunnen beteke
nen."
Want het was Spoor geweest die 'zijn perso
neel cynisme en gebrek aan inzet had verwe-1
ten. Kasteel sloeg hard terug: „Waarom moet I
Spoor zonodig op de voorgrond? Wij zien hem I
een keer per jaar opduiken als een kwestie in
de publiciteit is en dan roept hij allerlei din-1
gen, die maar deels waar zijn. Spoor profileert I
zich ten koste van onze ambassade."
Bent u een stoorzender, een querulant
„Ik volg officiële instanties, overheden en I
ambassades kritisch, dat klopt, maar dat doe
ik in het belang van de gevangenen. Voor her.
ga ik zo ver mogelijk. Op sommige
des zou het personeel zich met meer hart voor I
de zaak van de gevangenen kunnen inzetten f
En dat zeg ik hardop, waarom niet? Natuur-1
lijk moet ik ook opletten, want ik moet wij
verder met die officiële instanties. In F
heb ik dan ook een gesprek met de ambassa-1
deur gevoerd en daarin zijn een
goed uitgesproken."
„Joop Teleng heb ik gesteund vanaf hit j
moment dat hij begon met zijn plan. Op de
achtergrond inderdaad, omdat Joop nogveej
kritischer is dan ik en omdat ik, veel meerdan j
hij, rekening moet houden met de gevolg®. J
„Stel je nu eens voordat J
ik met Teleng en r
groep familieleden ii|
Rabat zou zijn f
veerd en dat ons 1
in een demonstrah|
Pijn
Maar u kon de cel weer uit. U kunt altijd
de cel weer uit. Hoe voelt dat?
„Dat doet pijn. Na elk bezoek opnieuw. Maar
die pijn is ook betrekkelijk. Ik heb het er met
een verpleegster over gehad; patiënten verwe
ten haar vaak dat zij niet hun pijn voelde. Ze
zei dan: 'En dat is maar goed ook. Als ik zou
voelen wat u voelt, kan ik u niet meer helpen.'
En zo is het."
„Ik kan het wel van me afzetten, maar het
doortrekt natuurlijk mijn hele leven. De wer
kelijke pijn komt van de strijd tegen de
bureaucratie, tegen de onwil, de onmacht en
onmogelijkheden. Tegen instanties die alleen
papiertjes zien en geen mensen. Wat dat
betreft is gelukkig de ene ambassade de ande
re niet."
Niet alle Nederlandse ambassadeurs zijn
gecharmeerd van de dominee. Toen hij begin
januari, tijdens de 'gratie-missie' van familie
leden van Nederlandse gevangenen in Marok
ko, de honneurs waarnam voor initiatiefne
mer Joop Teleng, de ex-gevangene die het
land niet inkwam, fronste ambassadeur T.
Kasteel in Rabat zijn wenkbrauwen.
tegen de Marokkaans
autoriteiten zou
ontaard. Dat kon ik®
toch niet permitteren
Dan hadden we waai-
schijnlijk niets voor®
Nederlandse gevangH
nen bereikt en zo"1)!
zeker door mijn bestuur ter verantwoorrKI
zijn geroepen. Nu heb ik in enkele gesprek®
goede contacten kunnen leggen met Marok»
en dat is in het belang van de gevangenen.
Verandering
Heeft u na twintig jaar van inspan»'"!1"!
de indruk dat u iets bereikt heeft
„Ja, zeker. Er wordt veel meer gesproken f\
de gevangenen in het buitenland. &1
bespeur ook een verandering ten goedeinJ
publieke opinie. Mensen in mijn ornf>?1
zeggen dat het goed werk is dat ik doe.
ger hoorde ik vaak alleen opmerkingen
'Dat jij je zo inzet voor die lui, die moete» 'j
toch gewoon tegen de muur zetten!'"
„Ik geniet van die bekendheid, ik ben blij
alle aandacht, want het betekent dat
zullen opengaan. Erkenning, ja. En
voel ik ook enig leedvermaak over de me
die in het begin zeiden: 'Ach joh, dat
toch niks.' Nu bellen diezelfde mensen op
te zeggen dat ik prima werk lever."
„Zelfs binnen mijn eigen kerk heb ik d
standen moeten overwinnen. Overige® J
het wel op dat ik van het meest behoud j
deel van de protestantse kerk, de zogen"'
zwarte kousen, de meeste giften voor^ j
werk ontvang. In die kringen zijn ze e
opnieuw dankbaar dat hen
bespaard zijn gebleven. Dankzij de f
Gods, denken zij, en daarom doneren fj
Maar hun beeld is niet helemaal de we» I
heid. Misdaad is niet iets dat God regeL
daad is de eigen verantwoordelijkhe'
mensen."
i
weehonderd vijfenzestig
gulden. Die prijs zoud
dAbi bantse stroomafnemj
jaarlijks moeten betalen als mim
van Economische Zaken zijn pl|
een landelijk energiebedrijf dl
huishouden met gemiddeld vel
daardoor per jaar honderd guldel
ten betalen, had J. Rikken van dl
Kamers van Koophandel vlak vf;
sentatie van de energienota nol
kend.
'Pure misleiding' noemde Neder
ste energie-ambtenaar, directeur|
Dessens, die 265 miljoen deze I
bedrag is nergens op gebaseerd
blijft zelfstandig. Het kan de li
dus op dezelfde wijze blijven voe|
Hij slaat de spijker op zijn ko|
want zelfs Rikken kan het verll
tailjoen bij nader inzien niet harq
Pooling
Wc
Het bedrag viel in drie brokke:
berste 75 miljoen zat in
de zogenaamde 'pool
ing'. Met die term
wordt bedoeld dat de
kosten voor de grote
energiecentrales van
Nederland gebundeld
worden. De energie
wordt vervolgens voor
een gemiddelde prijs
verkocht.
Brabant en met name
K. Wiechers, directeur
Van de Brabantse ener
giemaatschappij Pnem,
is ervan overtuigd dat
de zuidelijke energieproducent
stroom veel goedkoper levert da
dne producenten in Nederland, i
ar elektriciteit voor de werk
Prijs van de EPZ zou kunnen a
dat naar schatting per jaar 75 mil
Schelen.
Het is een knappe rekensom, m
plannen van Wijers heeft het ei]
veel te maken, geeft Rikken nu t
triciteit wordt in Nederland
sinds 1990 'gepooled'. Het samen;
energieproducenten levert dus ni
een extra verlies op. Het was een
van oud zeer.
Van de resterende 190 miljoen zi
miljoen in het rood voor het in
e voordelen van de warmte-kra
es De energie van deze nieuwe ti
ri! 1 centrales valt nu namel
Ir e:Sj uiten het systeem van del
wst daardoor minder. Omdat, v|
wn, Wijers van zins was deze I
t]pnfen P°°hng te brengen zo!
§eraamd op 65 miljoen guld
verloren gaan.
l aar het zal zo'n vaart niet lop
pr,„e? zHn berekeningen ind^
vnpC USles van stuurgroep, diel
owing van minister Wijers de Eli
van T?11 evalueerde. Daarinl
jVta„een luudelijk produktiebedrijl
iriaorjln energienota, die
iriinw Sleden presenteerde,
se n fineens onder druk vanl
Spu_,e^tgeving - consequent van 1
liik h'j Pr.°duktiebedrijf. Omdatl
Vol o te veel naar een monol
met w Pnem-directeur K. Wil
Prorf, w- yerdwijnen van de terrd
maatn fbedriif' ook allerlei bel
maatregeien geschrapt. Zo is hetl
