Weekend
Hoe Irak de vrede in Midden-Oosten bracht
DE STEM
Uit de as van de Golfoorlog, die
deze week vijf jaar geleden
begon, werd de vrede in het
Midden-Oosten geboren. Dat
was zeker niet de bedoeling van
de Iraakse dictator Saddam
Husayn, die gedreigd had half
Israël te verbranden.
De 'Moeder aller Veldslagen'
werd voor Saddam
de 'Moeder aller Nederlagen'
De Golfoorlog versterkte
en bespoedigde een
aantal ontwikkelingen die
al langer gaande waren
Saddam doden had
geen prioriteit. Het zou
een nog instabieler
Midden-Oosten
hebben opgeleverd
ZATERDAG 20 JANUARI 1996
Door Caspar Cillekens
Het was Saddam Husayn die -
geheel onbedoeld - de beslissen
de stoot gaf tot het vredesproces
in het Midden-Oosten. Zonder de door de
Iraakse dictator ontketende Golfoorlog was
er waarschijnlijk op korte termijn geen vrede
gekomen tussen Israël en zijn tegenstanders.
Met het verdwijnen van de Sovjet-Unie als
grote mogendheid was de weg vrij voor een
Pax Americana in het Midden-Oosten. Voor
malige Arabische bondgenoten van de Sovjet-
Unie, zoals Syrië, zochten toenadering tot de
VS. De Golfoorlog werkte als een soort kata
lysator: hij versterkte,
bespoedigde een aantal
ontwikkelingen die al
langer gaande waren.
Na de 'Moeder aller
Nederlagen' van Irak
stonden PLO-leider
Yasser Arafat en de
Jordaanse koning Hus
sein volkomen geïso
leerd. Zowel Arafat als
Hussein - met zijn grote
Palestijnse bevolkings
groep - waren beiden
min of meer tot steun
aan Saddam gedwon
gen. De man in de straat
in Gaza, op de Westoever en Amman
beschouwde Saddam nu eenmaal als de enige
Arabische leider die het durfde op te nemen
tegen Israël. Daar moesten Arafat en Hussein
rekening mee houden.
De PLO van Yasser Arafat was zo goed als
bankroet omdat de rijke Golfstaten en Saudi-
Arabië de geldkraan hadden dichtgedraaid.
Jordanië leed onder de economische sancties
die de Verenigde Naties tegen Irak, de
belangrijkste handelspartner van Amman,
hadden afgekondigd.
De noodzaak om uit het politiek-economische
isolement te komen noopte de Palestijnen
akkoord te gaan met Oslo-1: geen eigen staat,
enkel autonomie. Dat was weliswaar een
pijnlijk compromis voor Arafat, maar zowel
hij als de Israëli's wisten dat Oslo-1 eigenlijk
niets anders was dan de eerste steen voor een
(toekomstige) Palestijnse staat.
Trendbreuk
Voor koning Hussein die al langer streefde
naar vrede met Israël, was de afloop van de
Golfoorlog de 'trendbreuk' waarop hij had
gewacht. Hij had nu de handen vrij om toena
dering tot de VS te zoeken, in te haken op het
vredesproces en mee te kunnen profiteren van
het 'vredesdividend' dat de regering Bush de
Arabische bondgenoten in de anti-Saddam-
coalitie in het vooruitzicht had gesteld.
Ook in Israël leidde de Golfoorlog tot nieuwe
inzichten. Samenwerking onder Amerikaanse
regie met gematigde Arabische landen tegen
'extremisten' als Irak en Iran zou de veilig
heid van de joodse staat ten goede komen. Die
strategie kon echter enkel slagen als de angel
uit het Midden-Oosten-conflict verwijderd
werd: de Palestijnse kwestie. Israël moest af
van de bezetting van de Gaza-strook en de
Westoever.
Tot dat inzicht was menige politicus in Israël
trouwens al voor de Golfoorlog gekomen.
Mede als gevolg van de intifadah, de opstand
in de bezette gebieden, wisten de Israeli's dat
bezetting van Gaza en de Westoever niet
oneindig kon worden
volgehouden.
De belofte van de VS
dat er na de Golfoorlog
in een 'nieuw' Midden-
Oosten daadwerkelijk
een oplossing zou wor
den gezocht voor het
Israëlisch-Arabisch
conflict én het vooruit
zicht op 'vredesdivi
dend' zorgden ervoor
dat machtige Arabische
landen als Egypte en
Syrië, die bepaald niet
gecharmeerd waren van
Saddams ambitie de
Arabische superleider te worden, niet uit de
anti-Saddamcoalitie wegvielen.
De poging van Saddam om de hearts and
minds van de Arabieren te winnen door zich
op te werpen als de enige Arabische leider die
het tegen Israël wilde opnemen, mislukte. De
koppeling die Saddam na de bezetting van
Koeweit op 2 augustus 1990 legde - oplossing
van de Golfcrisis is alleen mogelijk als tegelij
kertijd de Palestijnse kwestie wordt opgelost
- sloeg behalve onder de Palestijnen vrijwel
nergens aan in de Arabische wereld.
Nieuwe Nasser
Saddam had het zich eind jaren tachtig zo
moqi voorgesteld. Na de op punten gewonnen
oorlog tegen Iran zou hij de nieuwe Nasser
worden in de Arabische wereld. Saddam had
echter een groot probleem: geld. Zonder dol
lars kon hij zijn grootse bewapeningspro
gramma's niet financieren.
Irak was failliet na de acht jaar durende oor
log (1980-1988) tegen Iran. Voor de oorlog
had Irak, het land met de op een na grootste
oliereserves ter wereld, nog een tegoed van
dertig miljard dollar. Na de kostenverslin-
dende oorlog stond het bewind in Baghdad bij
het Westen en de rijke Arabische naties, die
CNN-verslaggever Peter Arnett. Zijn collega
John Holliman: „Het lijkt op een inslag in he:
communicatiecentrum.
Een half uur eerder had CCN in. Atlanta een
interview met ex-minister van defensie Wein
berger onderbroken. Desert Storm, de Golf.
oorlog, was begonnen. Stealth-bommenwer-
pers vielen de Iraakse commando-en com®,
nicatiecentrales in Baghdad aan.
Het was prime-time in Amerika. Bush keekii
het Oval Office naar CNN. 'Precies volgens
plan', zei hij tegen zijn advieseurs.
De eerste bombardementen waren zo succes
vol dat journalisten Powell belden met de
vraag of de oorlog soms voorbij was hefort
the next commercial break'.
De luchtoorlog duurde iets langer: 38 dagen.
Doel: superioriteit in de lucht verwervende
Iraakse commando-en communicatiecenta
uitschakelen, het Koeweitse slagveld ei
Zuid-Irak isoleren, de aanvoerlijnen voo:
Saddams troepen afsnijden en de gevechts
kracht van Saddams frontlijn-troepen tol
minder dan de helft terugbrengen.
„Onze strategie tegen dit (Iraaks, red.) legerii
zeer, zeer simpel," verklaarde Powell. „Eerst
gaan we het afsnijden en dan maken we het
af."
Het scenario van Norman Schwarzkopf,
flamboyante Amerikaanse opperbevelhebbe
van de geallieerde troepen, dreigde op ds
twee echter onderuit gehaald te worden
Iraakse Scud-raketten troffen Tel A®
Israëlische bommenwerpers waren al op wej
naar Baghdad voor een vergeldingsaanval
toen ze op aandrang van Washington terugge
roepen werden.
De VS moesten handelen. Voor alles moest
voorkomen worden dat Israël zich in de strijd
ging mengen. Dan zou de Arabische anti-
Saddam-coalitie uit elkaar spatten.
Washington beval Schwarzkopf squadrons
vrij te maken voor de jacht op Scud-installa-
ties. Schwarzkopf, de eendimensionaal den
kende militair, ontplofte bijna: moest bi]
'zijn' luchtmacht soms 'opofferen' voor ds
jacht op 'militair onbetekenende' Scuds,
Effectiever dan de door Amerika naar Israel
gestuurde Patriots, die geen enkele Scud-
raket naar beneden wisten te halen, waren ds
speciale eenheden van de Britse Special 4i:
Service (SAS) die in de Iraakse woe#
menige mobiele Scud-lanceerinstallatie
onschadelijk maakten.
'Schone' oorlog
Wat de westerse televisiekijker te zien kreeg
was het beeld van een 'schone', high-tech oor
log. Maar zo clean was die niet.
In Baghdad werd een schuilbunker gebom
bardeerd. Gevolg: honderden Iraakse burgen
gedood. Dat de bunker getroffen werd wa:
een samenloop van omstandigheden. Omdat
de geallieerde luchtmacht de belangrijkste
doelen al zeven- of achtmaal had aangevallen
(Powell: 'Bombing rubble with million dolli'
missiles') werden geleidelijk aan ook minde:
belangrijke doelen uitgekozen. Een van die
doelen was een bunker, waarin de inlichtin
gendiensten ten onrechte een Iraakse com
mando-centrale vermoedden.
De geallieerde air-superiority beroofde Sao-
dam van zijn 'ogen'. Het maakte de gigai'-;
sche misleidingsmanoeuvre die SchwarztoP"
uitgedokterd had, vijf weken later mogelijk
Hoe effectief de luchtmacht ook was gewees-
de troepen op de grond moesten het kwarw-
afmaken. Het plan van Schwarzkopf vooraf
in een frontale aanval van Arabische troepe
en mariniers dwars door de Iraakse versper
ringen langs de grens met Koeweit. Am®'
kaanse, Britse en Franse eenheden verpis''
sten zich massaal richting westen. De Irakis
werden volledig verrast toen deze troep'
richting Eufraat optrokken en vanuit w
westen de Iraakse troepen in Koeweit ine'
tang namen. De tegenstand op weg naar 1
Eufraat was zo gering dat de geallieerden\o-
gens Schwarzkopf gemakkelijk had kunne-
doorstoten naar Baghdad.
De grondoorlog begon op zondag 24 felorua
In vier dagen was het Iraakse leger verple
rend verslagen.
De Republikeinse Garde, de elite-troepen v
Saddam, wisten voor een deel echter te o
snappen aan de geallieerde mokerslagen-
Koerden in het noorden en de shi'iten in
zuiden, die aangemoedigd door het Wes'te
opstand kwamen tegen Saddam, werden
de Republikeinse Garde afgeslacht.
De vraag werd toen ook al vaak g®
waarom hebben de geallieerden Saddam
afgemaakt? j(
Omdat het niet tot de prioriteiten bel»
Doel van resolutie 687 was de bevrijaWS
Koeweit, niet de verdrijving van Safl
Met name de VS vreesden dat een Irak z°-
Saddam uiteen zou vallen en de Pr°ol_n0j
worden van bijvoorbeeld Turkije ot
erger - het fundamentalistische Iran. He
een nog instabieler Midden-Oosten ops
verd hebben.
Wat de westerse televisiekijker te zien kreeg van de Golfoorlog, was het beeld van een 'schone', high-tech oorlog. Maar zo clean was
die niet. foto epa
Saddam in zijn strijd tegen het ayatollah
bewind in Teheran aangemoedigd en finan
cieel ondersteund hadden, voor zeventig mil
jard dollar in het krijt. De westerse landen
wilden tenminste de rente zien van de veertig
miljard dollar die ze Irak geleend hebben. De
Arabische crediteuren, met name de Saudi's
en Koeweiti's, weigerden hun leningen ter
waarde van veertig miljard dollar aan Irak
kwijt te schelden.
Tot overmaat van ramp bleven de inkomsten
van Irak ver beneden de verwachtingen als
gevolg van de dalende olieprijzen. De dalende
olieprijzen waren het gevolg van het
opschroeven van de olieproductie door Koe
weit en de Verenigde Arabische Emiraten
(VAE).
Verhoging van de olieprijzen moest soelaas
bieden voor Iraks problemen, zo vond Sad
dam. Koeweit en de VAE gaven echter niet
thuis. Ze wilden voorkomen dat hun afnemers
alternatieve energiebronnen gingen zoeken.
Het olierijke vorstendom Koeweit was Sad
dam al langer een doorn in het oog. Irak was
in een grensconflict verwikkeld met de Koe
weiti's. Inzet: twee eilanden voor de kust van
Koeweit, die Saddam wilde 'huren' van de
emir, en het beheer over een groot olieveld.
Eind mei 1990 op een Arabische topconferen
tie in Baghdad, waar hij zich als Arabische
superleider wilde presenteren, haalde Sad
dam ongemeen fel uit naar Koeweit: het vor
stendom voerde een economische oorlog tegen
Irak.
'Goede richting'
Ondanks Saddams agressieve taal, ondanks
zijn uitspraak in april dat hij over binaire
chemische wapens beschikte en zonodig half
Israël in de as zou leggen, reageerde Washing
ton optimistisch. Onderminister van buiten
landse zaken Kelly na de top in Baghdad:
„Saddam neemt bescheiden stappen in de
goede richting."
Het moet Saddam gesterkt hebben in zijn
opvatting dat hij nog altijd kon rekenep op de
sympathie van de VS. Hadden de Amerikanen
hem in de oorlog tegen Iran niet altijd
gesteund?
Enkel in Israël groeide de bezorgdheid. De
Israëli's wisten dat met Saddam niet te spot
ten viel. Hadden ze niet al in 1981 uit voor
zorg een nucleaire installatie in de buurt van
Baghdad verwoest?
'Experts geloven niet dat Irak Koeweit bin
nenvalt'. Zo luidden de koppen in Europese
kranten op 25 juli 1990, een dag nadat twee
Iraakse divisies stelling hadden betrokken
aan de grens met Koeweit.
Saddam had die dag een ontmoeting met
April Glaspie, de Amerikaanse ambassadeur,
in Baghdad. De Iraakse dictator vertelde dat
er een ontmoeting in Saudi-Arabië was gere
geld tussen de Koeweitse premier en een
Iraakse vertegenwoordiger. „Als we niet staat
zijn een oplossing te vinden, dan is het
natuurlijk dat Irak niet de dood accepteert",
zei Saddam tegen Glaspie. De Amerikaanse
diplomate stelde hem gerust: „We hebben
geen mening over inter-Arabische conflicten
zoals uw grensonenigheid met Koeweit."
'Washington' dacht nog altijd de de Iraakse
tanks aan de grens bedoeld waren om Koe
weit te intimideren en tot concessies te dwin
gen.
Toen eind juli in het Saudische Jeddah de
Koeweiti's en Irakezen vruchteloos overleg
voerden, stonden aan de grens met Koeweit al
100.000 zwaar bewapende Iraakse soldaten
en driehonderd tanks.
Op 2 augustus om 3.10 uur plaatselijke tijd
stroomden Iraakse troe
pen Koeweit binnen.
Verwarring
In Amerikaanse rege
ringskringen heerste
aanvankelijk verwar
ring. In tegenstelling tot
het beeld dat in najaar
1990 gecreeërd werd -
een standvastig Ameri
ka dat niet in de voor
oorlogse Europese fout
van appeasement zou
vervallen - was de
meerderheid in het Wit
te Huis van mening dat
de VS wel konden leven met de invasie. Dat
blijkt uit de recentelijk uitgezonden BBC-
documentaire The Gulf War.
Bush aarzelde. Het was de Britse ex-premier
Margaret Thatcher die de Amerikaanse presi
dent een paar dagen na de Iraakse invasie in
Aspen (Colorado) op het hart bond de agressie
van Saddam niet ongestraft te laten.
Op 8 augustus kondigde Bush aan troepen te
sturen naar Saudi-Arabië. Het was het begin
van de operatie Desert Shield, de bescher
ming van het olierijke Saudi-Arabië tegen
een mogelijke Iraakse invasie. Saddam
Husayn was verrast: hij ging ervan uit dat de
conservatieve Saudi's nooit vreemde troepen
op hun grondgebied zouden dulden.
De discussies in de westerse wereld barstten
dat najaar los. Tegenstanders van militaire
actie tegen Irak, met name de vredesbewegin
gen, stelden dat het Westen alleen ingreep om
de olietoevoer veilig te stellen. In de publieke
opinie dolven ze echter het onderspit. Het
gaat niet alleen om de olie, zo betoogden de
westerse regeringsleiders. Saddam, zo beleer
de Thatcher Bush in Aspen, is een nucleaire
Hitler, die gestopt moet worden. Bush werd
niet moe het de komende maanden te herha
len.
Olie
Natuurlijk ging het wel om de olie. In de
BBC-documentaire geeft Brent Scowcroft, de
veiligheidsadviseur van president Bush, dat
volmondig toe. Met de bezetting van Koeweit
controleerde Irak eenvijfde van de wereld-
olie-produktie. Als de Iraki's ook nog de
Saudische olievelden zouden bezetten, zou
den ze tweevijfde van de olieproduktie in
handen hebben. Dat zou pas echt een bedrei
ging worden voor the American way of life.
De Verenigde Naties kondigden op 6 augustus
een handelsembargo tegen Irak af. Colin
Powell, de chef-staf van het Amerikaanse
leger, wilde aanvanke
lijk de sancties twee
jaar de kans geven
voordat hij het tijdstip
gekomen achtte om
militair in te grijpen.
Bush, de 'fletse slapja
nus' (Newsweek,
november 1987), aarzel
de lang om ten oorlog te
trekken. Eerst moesten
alle diplomatieke druk
middelen worden
geprobeerd. Dat was de
concessie die Sovjet
president Gorbatsjov
had losgepeuterd van de
Amerikaanse president.
Op 29 november nam de Veiligheidsraad
resolutie 678 aan die het gebruik van geweld
goedkeurde als Irak zich niet uiterlijk 15
januari om middernacht uit Koeweit had
teruggetrokken.
Een dag later stelde Bush een directe dialoog
met Irak voor. Het kwam er vooralsnog niet
van. Toen het overleg op 9/ januari eindelijk
plaatsvond in Genève was het al te laat. Tareq
Aziz, de Iraakse minister van buitenlandse
zaken, en zijn Amerikaanse collega James
Baker kwamen geen stap dichter bij een
oplossing. Drie dagen later keurde het Ameri
kaanse Congres het inzetten van troepen in
een oorlog tegen Irak goed.
Holy cow!
Donderdagochtend 17 januari 1991, 03.00
plaatselijke tijd Baghdad. „Er komt weer een
aanval. Holy cow! Je kunt de bommen op het
centrum van de stad horen vallen," riep
