[De snackbar is puur Nederlands
paans design rukt op
I
'Vette' geschiedenis vastgelegd in boek 'Snelle hap'
ibachtelijk, gedetailleerd en gunstig geprijsd
'Slapende reus werd
een dynamische tent'
DESTEM
SURPLUS
E2
ONDER DE KURK
Goochelaar
mé mm mm
PHILIPS
*54
VRIJDAG 12 JANUARI 1996
I .Nergens anders ter wereld
I ïlniqbaar: de bere(n)lul die
I J met de frieten de basis
I S°; de Nederlandse snackcul-
|Wr
vomt FOTO MARC BOLSIUS
Jong en oud bezondigt zich
jan snelle happen. Barstens-
I vol calorieën, druipend van
I het vet. Hoe ze ook heten, ze
I smaken allemaal min of meer
I naar frituurvet. Te koop in
I dat unieke Nederlandse eta-
I blissement: de snackbar. De
I historie van het snelle eten in
Nederland is nu te boek
gesteld.
de Carisma er
|at let u om 1996
iitgebreide
Isma. Of
Ingen?
MITSUBISHI
MOTORS
IV.
52)26 61 11.
DRIJF A.S.V.O. B.V.,
ERS B.V.,
UURON
>8.
■Door Nico Koolsbergen
■Gezond? Dat is zeer de vraag. Maar wel oer- en oer-
iNederlands. De snackbar. Nergens anders in de
■wereld is zo'n unieke verzameling gerechten te krij-
Igen op één adres.
■De Italianen nuttigen 's morgens een kop koffie met
leen eng luchtig broodje in een 'bar'. Amerikanen
i zich te buiten aan hot dogs en hamburgers in
plastic 'restaurants'. Britten consumeren in
n snelle eettentjes de vreselijkste dingen; bijvoor-
eld split potatoes, enorme gekookte aardappels
pt met tonijn uit blik. Finnen eten zich op
rat ongans aan allerlei soorten zoete, hartige of
vissige pannekoekjes. Duitsers zweren bij Pommes
miiBratwurst.
iMaar alleen in de Nederlandse snackbar kan je zo'n
[oneindige variatie aan snelle happen krijgen. Een
'patatje oorlog. Een berelul die volgens de nieuwe
belling bererclul moet gaan heten. Broodjes of
[stukken stokbrood, variërend van kaas tot ei tot fri-
kandel tot kroket tot 'gezond'. Loempia's, viandel-
llen, nasi- en bamihappen, halve hanen, souffleetjes,
(slaatjes, hamburgers, kroketten, milkshakes, ijs,
tallen gehakt (uit de jus of uit het vet), candy bars,
en ga maar door. Veel gerechten kennen allerlei
vananten: van een simpele 'met' tot 'curry' of 'spe
ciaal'.
Nederland geen eigen eetcultuur? Ga kijken in de
dichtstbijzijnde snackbar en verbaas je. Hier tref-
|fen rijk en arm elkaar op elk moment van de dag.
INa een hoogstaande culturele avond in het Amster-
Jdamse Concertgebouw en een lange rit naar huis
(zijn we blij als snackbar De Luifel nog open is. In
uitgaanstenue lijkt een frietje saté nog beter te sma
ken. De geschiedenis van de Nederlandse cafetaria
is nu te boek gesteld. 'Snelle hap' is de titel en de
schrijver is Ubel Zuiderveld, hoofdredacteur van
het blad Snackkoerier. Veel hoofdredacteuren zijn
nauwelijks gewend te schrijven; ze hebben het te
druk met vergaderen, regelen en vader zijn van hun
redactie. Ook Zuiderveld lijkt daar last van te heb
ben. 'Snelle hap' is slecht gespeld en slordig vorm
gegeven. Nog veel erger: het leest voor geen meter.
Weliswaar staat er veel in, maar had dat niet wat
attractiever opgeschreven kunnen worden?
Toch leren we er veel uit. En als je de middelbare
leeftijd al ruimschoots hebt bereikt, ontrolt zich al
lezend in de geest een film. Met de halve worsten
van de Hema uit de tijd dat die nog maar twee
kwartjes kostten. De boekenmarkt waar je voor een
kwartje de lekkerste frieten en voor een dubbeltje
de fraaiste oude boeken kon krijgen. Snackbar Jan
sen, de eerste van het dorp, waar de opgeschoten
jeugd op zaterdagavond samendromde om de nieu
we heerlijkheden te proberen en een dubbeltje
genoeg was voor drie keer Bill Haley uit de jukebox.
Dit alles tot ontsteltenis van de toenmalige opvoe
ders. Waarom heeft Zuiderveld dat niet beschreven?
Patat
Het begon allemaal met de friet die door Ubel Zui
derveld - dat heb je met mensen van boven de rivie
ren - halsttarrig 'patat' wordt genoemd. De Fransen
en Belgen strijden om de eer wie ze heeft uitgevon
den. Natuurlijk waren het onze zuiderburen, zoals
ook in 'Asterix en de Belgen' te lezen staat. Alleen
was het wat later in de geschiedenis dan deze strip
ons doet geloven. Halfweg de negentiende eeuw
doken in België de eerste frieten op en de Fransen
wisten toen nog nauwelijks wat een aardappel was.
Frieten (en frikandellen) zijn de ziel van de snack
bar. In het buitenland zijn het de dingen die je het
eerst mist. De 'French fries' die McDonald's over de
hele wereld verkoopt, smaken voor geen meter als je
groot bent gebracht met de echte Nederlandse of
Vlaamse. Dat ze 'French' worden genoemd, is vol
gens de Fransen een aanwijzing dat zij de frieten
hebben bedacht. Ubel Zuiderveld heeft een simpe
ler verklaring: Amerikanen en Engelsen leerden ze
pas in de oorlog kennen, na de invasie in Frankrijk.
Vandaar de naam.
De kroket is een Nederlandse vondst. In de rest van
de wereld kun je die dan ook niet krijgen, evenmin
als de verwante bitterbal. Een bakker moet het ding
hebben bedacht, al twee eeuwen geleden. De bakker
was lange tijd ook het enige adres waar je ze kon
krijgen.
Pas in de jaren dertig deed met Febo - genoemd
naar de Amsterdamse Ferdinand Bolstraat - de eer
ste fastfoodzaak zijn intrede in Nederland. Kenners
menen dat Febo nu nog de lekkerste kroketten
maakt.
Knakworst
In de jarën vijftig begon een stormachtige groei. Het
kon zeker in die tijd niet missen: iedere frietbakker
werd lid van een bijbehorende verzuilde organisa
tie. Zoals de Nederlandsche Katholieke Bond van
Consumptie-IJsbereiders en Patates-Frites-Bak-
kers St. Pancratius. Naast frieten en kroketten
doken Chinese en Indische hapjes op. Dat heb je
met een koloniaal verleden.
Knakworsten werden populair: 'Wacht niet tot
strax, neem nu een Knax', riep een advertentie uit
die tijd. Vanuit Zutphen bouwde 'De Man van de
Knakworst' een imperium op dat. bijna alle cafeta
ria's voorzag van worsten, puntzakjes, vorkjes, fri
tuurvet, piccalilly en nog veel meer. In 1959 spon
sorde het bedrijf een zoekactie naar restanten van
de Ark in Turkije. Om Noachs dieet te achterhalen?
Zuiderveld meldt het niet.
Heck's, Ruteck's, Wimpy, Febo en later McDo
nald's. Ze veroverden het land. Maar de beste friet
kwam uit zuid-Nederland. De zuiderlingen ontdek
ten al veertig jaar geleden het bintje als ideale aard
appel om te frituren. Het noorden tobde toen nog
met eigenheimers. Her en der verrezen fabrieken
om snackbars van basisprodukten te voorzien.
Zoals Beckers in Deurne die in de jaren zestig de
frikandel uitvond. De befaamde bere(n)lul jaagt
vooral als 'speciaal' - met uitjes, curry en mayo - de
bloeddruk en het cholesterolgehalte omhoog. Bec
kers zou het ding bij vergissing hebben gemaakt
toen knakworsten zonder velletje van de band kwa
men. Begin jaren tachtig bezorgde de Tros de fri
kandel bijna de doodklap toen in een tv-programma
plastisch werd beschreven wat er eigenlijk in zit.
Ongezond, vet, niet verantwoord. Wie durft hardop
iets positiefs over de snelle hap te zeggen? En wie
eet ze niet? Hoog tijd voor een broodje kroket.
Ubel Zuiderveld - Snelle hap, uitgeverij Misset, 22,-.
•riliaans design heeft
!1 jaren een goede
aam. Maar tegen-
'oordig doen steeds
'aker ontwerpers uit
indere Europese lan-
Kfl van zich spreken.
halen importeurs
sinds begin jaren
Fegentig Spaans
Meubilair naar
Herland. De popu-
ariteit ervan groeit.
Oor Paul Geerts
'e hij Spanje denkt aan
ere interieurs met hou-
meubelen 'n combinatie
«net, zit er eigenlijk niet
i s 20 heel ver naast. Bei
materialen keren name-
[IK veelvuldig terug in de Secretaire en bijbehorend stoeltje (beide van kersehout, uit de collectie
[Paanse ontwerpen. van Zanzibar.
■'typeert niet alleen het
Fid, waar deze materialen al
t en,ma veelvuldig worden toe-
Past, maar zeker ook de huidi-
itffiar"e" van het Spaanse
nut kersen- en beuken-
at., ®!a.^sen 'n de hang naar
E» materialen met een
[arme uitstraling.
e opmars van Spaans design is
«*eenfelt- Zo richtte Fer-
U- van ^an Oort Interi-
n Uden onlangs een deel
tel,,?1? woonwinkel in met
Wtwef meubilair, afkomstig
otVr'scbe schiereiland,
an riit kij de opkomst
istanti meub"a'r niet in eerste
alen 'tm* de Sebruikte mate-
Mer zafe hem Ji®en
zakelijke motieven
er
aan
ten grondslag.
„Tien jaar geleden kwam Spaans
meubilair simpelweg niet over
de grens. De export is pas de
laatste vijf jaar op gang geko
men." Een aantal importeurs
heeft zich inmiddels dan ook op
het Spaanse meubel geworpen.
Het Nederlandse bedrijf Amda
importeert bijvoorbeeld stijlvol
meubilair van de merken Dis-
form en Perobell. Ook Quatro in
België haalt exclusieve Spaanse
ontwerpen naar de Benelux. Vier
jaar geleden exposeerden beide
bedrijven deze meubelen nog
onder de naam Sidi in het Dutch
Design Centre in Utrecht.
In september bezocht Van Oort
de grootste Spaanse beurs in
FOTO'S MARC BOLSIUS
Valencia, waar de ontwerpen
aan de man worden gebracht.
Ontwerpen die volgens Van Oort
aanleunen tegen Italiaans
design.
De overeenkomsten zijn inder
daad opvallend. Sommige ont
werpen tonen zelfs opmerkelijk
veel gelijkenissen met die van
vooraanstaande Italiaanse
bedrijven. De natuurlijke vor
men, het gecombineerd gebruik
van materialen, de strakke maar
sobere afwerking; hooguit een
kenner ziet de verschillen.
Het is een ontwikkeling die de
Britse designspecialist Stephen
Bayley vijf jaar geleden al schet
ste. Mede door het wegvallen
van de grenzen worden produk-
ten volgens hem internationaler.
„Ze zien er overal hetzelfde uit,"
aldus Bayley. Van Oort bevestigt
die ontwikkeling. „We gaan
steeds meer toe naar een Euro
pees meubel."
Toch zullen er volgens Bayley
altijd regionale verschillen blij
ven. „Spullen met een eigen
identiteit. Typisch Zweeds, Ita
liaans, Nederlands, Frans of
Spaans." Die stelling gaat zeker
op voor Spaans meubilair. Van
Oort is in Spanje ook de
ambachtelijke werkwijze opge
vallen.
Details
Zo is er opmerkelijk veel aan
dacht voor details. Een blank
houten tafelblad kan bijvoor
beeld zijn ingelegd met een piep
klein stukje hout dat een andere
kleur heeft, Ook de verbindingen
zijn vaak nog ouderwets dege
lijk.
Met deze aanpak onderscheiden
de Spanjaarden zich zeker van
bijvoorbeeld Italiaanse en
Nederlandse fabrikanten. Dat
geldt ook op een ander punt.
Spaanse fabrikanten zijn vol
gens Van Oort nog flexibel. „Je
kunt ieder meubel in alle kleu
ren bestellen."
Van Oort heeft ondermeer
meubilair van Zanzibar, Point
(modern riet), Akrodis (klein-
meubelen), Meubleria (wandsys-
temen) en Erma (zitmeubelen) in
huis.
Dat de meubelen in de smaak
vallen bij de consument verbaast
hem niet.
„Het zijn exclusieve meubelen,
waarvan de prijs lager is dan die
Schommelstoel Sydney, een ontwerp dat vooral opvalt vanwege
de ranke vormen.
van bijvoorbeeld Italiaans
design. Het is dan ook vooral de
verhouding prijs/kwaliteit die
deze meubelen interessant
maakt."
Van Oort vraagt zich overigens
af of deze verschillen van blij
vende aard zijn. Als de vraag
groeit, zal het produktieproces
ongetwijfeld efficiënter worden.
„Nu is de levertijd nog zo'n zes
weken, maar die zal dan ook wel
eens langer kunnen worden,"
vermoedt Van Oort.
Het was weer eens zover.
Wederom heeft zich de
pijnlijke vertoning vol
trokken. Ze hebben mij in de
steek gelaten. Allebei, in dit
geval.
Waardoor andermaal onze
doorgaans rustige woonkamer
het decor werd van een tafereel
waarbij de intense wil mij over
rompelde om dan maar ter
plekke door de grond te zak
ken en die beweging vol te hou
den tot aan de hete kern van
deze harde wereld.
Ach, het moest weer zo nodig.
En dan te weten, dat je het
droevige schouwspel gemakke
lijk kunt voorkomen door het
domweg achterwege te laten.
Met kerstmis en met nieuwjaar
was het nog goed gegaan. Maar
nu, een paar dagen later, had
den ze me mooi te pakken.
Ze hebben me gewoon geflest.
Die avond zou een goede
vriend op bezoek komen.
Gezellig bijbabbelen. Omdat
we elkaar als gevolg van allerlei
omstandigheden een paar jaar
niet hadden ontmoet. Het was
om die reden dat ik die twee
belegen en bestofte jongens
een dag eerder uit de rekken in
de koele garage had geplukt
om bij te laten komen in een
aangenaam kamertempera-
tuurtje. Uiteraard met de
bedoeling om ze de andere dag
uit hun glazen gevangenis te
verlossen en zich eindelijk te
laten genieten.
Mocht ik een beetje trots zijn
op het jarenlange geduld dat ik
met ze heb gehad? Ik zou mijn
gast, liefhebber als hij is, op het
moment dat de eerste slok
genomen was, welgemeend
gulhartig aankijken, hem ver
volgens een veelbetekenend
'en...?' toegevoegen en alleen
daar al volop van smullen.
De eerste bejaarde was gebo
ren in Bourgogne. Geen echt
hoog geplaatst persoon maar
toch iemand van allure. Een
Cöte de Baune Villages uit het
zeer goede jaar 1985. En met
als schepper een klinkende
naam die altijd veel geld vraagt
voor zijn constante kwaliteit.
Het lag allemaal ook niet aan
hem.
Ai, ai, de wijn rook nog aange
naam maar bleek toch zo zwaar
vermoeid te zijn dat hij het uit-
schenken, zo denk ik maar, niet
meer kon overleven. In elk
geval had hij de geest gegeven
en de verdraaide lummel had
daarvoor compensatie gezocht
in azijnwording. het lot van
elke wijn waar het baasje te
lang niet naar omkijkt. Voor
het proeven van deze wijn was
ik, niet zonder eerbied, gaan
staan. En dus stond ik daar. Als
een goochelaar na een jammer
lijk mislukte truc.
Beaune had het af laten weten.
Enig onderdrukt maar afgrijse
lijk oprecht hoongelach van
Door Hein Sluijter
mijn huisgenoten doorbrak
zuur de spanning. Want als het
nu de eerste keer was...
Waarom ik desondanks iedere
keer opnieuw aan die afschu
welijke eigenwijsheid ten prooi
val, komt omdat het ritueel
meestal wél een goede afloop
kent. Ook als het volgens de
regels eigenlijk onbegonnen
werk is.
Deze rode wijn had natuurlijk
uiterlijk drie jaar eerder zijn
opslagplaats definitief moeten
verlaten. Vier tot zeven jaar
staat er voor zijn drinkbare
leeftijd. Dat weet je dan wel
maar je laat je, zo is het toch,
misleiden door het gunstige
jaartal, door de alom bekend
staande producent en niet in
het minst door je eigen hoog
moed. Hoe hardleers ik in deze
dingen ook ben, altijd heb ik
een volgende opvoering achter
de hand. Wacht maar, nu zul je
eens wat beleven.
Nog zo'n met zorg opgewarm
de oude heer. Eentje uit het
noorden van Spanje. Uit
Navarra. Een rode topkwali
teit, een gran reserva. Met net
zoveel jaren achter zich als die
ongelukkige Bourgondiër.
Weliswaar was 1985 ginds geen
zéér goed jaar doch gewóón
goed, maar deze moest het dan
uiteindelijk maken. De feesten
de bodega had hem niet voor
niets uitgeroepen tot jubileum
wijn.
We vonden hem lekker. Maar
verduiveld nog aan toe. het zat
niet mee die avond. Hij had
complexer moeten zijn, meer
diepgang ten toon moeten
spreiden. Had deze fles nu juist
zijn beurt te vroeg gekregen?
ik denk van niet, maar de grote
goochelaar voelde zich niet op
zijn gemak. Er was voor alle
zekerheid nog een derde fles
gechambreerd. Niets bijzon
ders, hoor. Desalniettemin een
prima exemplaar. En wel een
Cötes du Rhone Villages, een
jong ding uit 1994 en zo altijd
goed. Tegen enen, toen het
eind vamde bijbabbel in zicht
was, legde mijn gezelschap
spontaan een onbevangen
bekentenis af. „Die laatste wijn
was het lekkerst."
Ach, het moest weer eens zo
nodig.
Door Wilbert Schreurs
Wat komt er als eerste bij u
op als u het woord Philips
hoort? Denkt u spontaan aan
tv's of scheerapparaten of
ziet u meteen de vierkante
gestalte van Jan Timmer
voor u? In Eindhoven hou
den ze vermoedelijk regel
matig bij waar het publiek
de merknaam Philips mee
associeert. De kans lijkt me
groot dat uit die onderzoe
ken een behoorlijk divers
beeld tevoorschijn komt.
Want terwijl nagenoeg
iedereen bij Douwe Egberts
meteen aan koffie en gezel
ligheid denkt, en bij Mars
aan chocola en energie, laat
Philips zich veel moeilijker
tot één noemer herleiden.
Want Philips is een kapstok
die topzwaar is door het gro
te aantal uiteenlopende pro-
dukten dat er aan hangt. Het
is een van de belangrijkste
redenen waarom het promo- 0 Let's make things better. Philips
ten van het merk Philips het voert de campagne in alle landen en in
elektronica-concern nooit ale talen.
makkelijk is afgegaan.
mm mzmm tt
M m*. k mmm t-m x -
Jj. ^f' r*innrioa
mm €-*--<>) nmf
mm:m - mmmnmtt
nnmmm m mnxnmmrn 1
-mz#as>
mmmm mma *- -m jjttrr«wam»#
»-«ti-zima mmm»-
Vandaar dat men in Eindhoven
ongetwijfeld buitengewoon ver
heugd was toen het bedrijf vorige
maand de Nima Marketing Jaar
prijs kreeg. Die prijs wordt jaar
lijks toegekend aan een bedrijf
dat op het gebied van marketing
(een begrip dat zich grofweg laat
vertalen als verkoopkunde en
onder meer de reclame omvat)
uitzonderlijke prestaties heeft
geleverd.
Volgens de jury is Philips in de
afgelopen jaren van 'een grote,
slapende reus' veranderd in een
'dynamische, moderne tent', en
heeft het merk zijn 'oubollige
karakter' van zich afgeschud.
Dat men bij Philips in z'n sas was
met de toekenning van de prijs,
bleek wel uit het feit dat zowel de
huidige topman, Jan Timmer, als
coming-man Cor Boonstra bij de
uitreiking aanwezig waren. Tim
mer maakte meteen van de gele
genheid gebruik om de reclame
campagne, 'Let's make things
better', te promoten.
In reclamekringen is forse kritiek
geuit op die campagne, waarin
Philips-medewerkers verklaren
dat ze nog beter hun best gaan
doen. 'Let's make things better'
zou braaf en kinderachtig zijn.
Timmer vond de kritiek zeurde
rig en typisch Nederland. Vol
gens hem is het een verdienste
dat er nu voor het eerst eenheid is
gebracht in de reclame van het
elektronica-concern.
Nu valt er op dat laatste wel wat
af te dingen. Zo is er op tv
momenteel een wondermooie,
uiterst sfeervolle zwart-wit Phi
lips commercial te zien, die, als ik
me niet vergis, over strijkbouten
gaat.
Maar datzelfde Philips zendt ook
een oerlelijk, door techneuten
achter hun computers bedacht
spotje uit, waarin een pijl door
een paar tv-toestellen heen wordt
geschoten. Wie achter zulke com
pleet verschillende commercials
het zinnetje 'Let's make things
better' plakt, heeft nog lang geen
eenheid bereikt. Zover is het pas
als alle Philips-reclame, of het nu
gaat om gloeilampen, batterijen
of cd-spelers, spontaan hetzelfde
gevoel oproept. Het Philips-
gevoel, wat dat ook wezen mag.
Maar misschien dat de nieuwe
toverspreuk, die alles beter
maakt, wel voor de oplossing
gaat zorgen.
