Weeleend
fV)
DB STEM
Ier, onderdeel
Vanciers van
de ploeg
len komen,
gebied van
>or middel van
te contactuele
[geven aan
aan:
jigewonnen bij
Itelefoon
|d moerdijk
UCTEUR
Guyana, het vroeger Brits
Guyana, is de onbekende
buurman van Suriname. De
[pogingen er een marxistische
heilstaat te stichten zijn
[mislukt. Guyana is nu weer
[gewoon arm.
[Tony van der Meulen ging op
[reis in een koloniaal verleden.
Gewezen Britse kolonie
is ontvolkt
en zit met een
gigantische staatsschuld
iStaatsschuld
IK w<L- Latea. Éejv kiNP em eew
He/^t3oeU manmen
Voormalige heilstaat
dreigt nu in de greep
van louche zakenlui
te raken
ZATERDAG 6 JANUARI 1996
i. Snel en
m essentieel
een energieke
Een Schiedamse jeneverfles uit Guyana
Georgetown: tropische huizen aan een Hollands slootje.
in wij vele duizen-
[trieel/technisch en
|e anders te zijn...
rdijk!
[Door Tony van der Meulen
tl
et verval van een communisti-
I sche heilstaat gaat meestal
gepaard met symbolen die het
[ideologisch faillissement hardvochtig bena
drukken.
Michael Jackson of Mariah Carey verjagen
tinnen luttele weken de oogstliederen van de
'ybeiderskoren. McDonald's of Kentucky
l Chicken verdringen, hoewel eigenlijk
onbetaalbaar duur, de proletarische bonen-
joop van de marxistisch-leninistische gaar
keukens.
j In de hoofdstad Georgetown van de voormali-
§e heilstaat Guyana
jtaft de teloorgang van
het wereldcommunisme
|een wel heel bizar
Monument opgeleverd:
|«e helft van de giganti-
Sovjet-ambassade
1 nu ingericht als een
annex nachtclub
r Amerikaanse snit:
e Embassy Club.
is een van de zeld-
Brne Plekken in het
gwoemelijk saaie
'e°rgetown waar 's avonds enig vertier is.
X® de voormalige diplomaten-vleugel
Ir „-J6" essentIeel element van de Sovjet-
paüitie stand weten te houden: er wordt nog
Pleeds fors gedronken.
oohol heeft ook het einde bespoedigd van
j. experiment van de marxis-
B]] -loninistisehe president Linden Forbes
tornt deze Britse kolonie
U overde in de Coöperatieve Republiek
|J?na Vijftien jaar later stierf hij aan een
ueht ^kinatie van suikerziekte en drank-
,i i'1 liet zijn land achter met een staats-
■ënH ru™twee miliard dollar. Omgere-
ecorri6r van de bevolking een absoluut
lonrt 'a™iant Guyana heeft nauwelijks zeven-
Irabant *nwoners> een derde van
CnS!?atlSchuld *s ongeveer gelijk aan de
ionafk i buurland Suriname sinds de
Eerlijkheid in 1975 van Nederland
Meel il, at verdween weliswaar voor een
Biaar i zakken en bodemloze putten,
n Suriname is de echte armoe toch min
der algemeen dan in Guyana.
Er is nog een tweede verschil dat opvalt: in
Suriname vertrok ongeveer de helft van de
bevolking naar het relatief aangename socia
le klimaat van het voormalige moederland.
Guyana verloor ook de helft van zijn inwo
ners. Maar zij vluchtten voor de terreur van
het communistische ideaal en wonen nu voor
namelijk in de Verenigde Staten. Alleen al in
en rond New York wordt het aantal Guyane-
zen geschat op tweehonderdduizend.
Zij gingen niet alleen op de vlucht voor poli
tieke onderdrukking maar ook voor langduri
ge honger.
Ieder continent kent zijn eigen Albanië, waar
een bevlogen ideoloog een paradijselijk rijk
probeert te vestigen. Dat vergt een harde
hand, aangezien de ideale mens nog nooit
spontaan is opgestaan.
Over regimes in Birma of het Afrikaanse
Benin zijn veel rariteiten te melden, maar zij
hebben het tot op heden niet bestaan om hun
volkeren op ideologische gronden uit te hon
geren. Dat principe staat op naam van het
Guyana van Linden Forbes Burnham. In 1984
schreef de mensenrechtenorganisatie van
Guyana in haar jaarverslag: 'Men kan zich
moeilijk aan de conclusie onttrekken dat
Guyana waarschijnlijk een van de weinige
landen in de wereld is waar de regering door
een actief en doelbewust beleid een ontoerei
kende voedseltoevoer creëert'.
President Burnham vond namelijk dat zijn
coöperatieve republiek niet afhankelijk
mocht worden van andere landen. Want die
zouden dan bepaalde eisen kunnen stellen
aan zijn toekomst-ideaal. Daarom moesten
geïmporteerde produkten vervangen worden
door voedsel van eigen
Guyanese bodem: rijs
tebloem in plaats van
tarwebloem, groene
bananen en cassave in
plaats van aardappelen,
gedroogde vruchten uit
het oerwoud in plaats
van rozijnen en kren
ten, en verse vis in
plaats van ingeblikte
tonijn.
Op zichzelf helemaal
geen rare gedachten.
Net zoiets als 'Koop Nederlandsche Waar,
Dan Helpen Wij Elkaar'. Maar geheel volgens
de wetten van het oostblok werd deze voed-
selpolitiek zo rechtlijnig, bureaucratisch en
corrupt ingevoerd dat er ernstige hongero
proeren uitbraken.
Het land stroomde leeg en het resultaat is nu
iedere avond tijdens prime time op de natio
nale televisie te zien tijdens het zeer populai
re felicitatie-programma. Allerlei leuke kin
dertjes worden gefeliciteerd met hun verjaar
dag. De hartelijke groeten komen van allerlei
ooms en tantes, neven en nichten, opa's en
oma's die stuk voor stuk in de Verenigde Sta
ten wonen.
Sinds 1985 zijn de erfgenamen van de ideo
loog Burnham bezig om van Guyana weer een
enigszins normale staat te maken. Het Inter
nationale Monetaire Fonds IMF heeft weer
toegang tot het land en de rijstproduktie is in
een paar jaar verdubbeld.
De nieuwe welvaart dringt nog maar heel
langzaam tot de vele krotten door. Het groot
ste Guyanese bankbiljet is nog steeds 500
Guyanese dollar, ongeveer zes gulden. In het
dagelijkse geldverkeer beschikken de meeste
mensen zelden over grotere bedragen.
Voor zo'n beginnende nationale opbloei
wordt overal op aarde altijd weer dezelfde
prijs betaald. Tot afgrijzen van de milieu
organisaties zijn een miljoen hectare oerwoud
verpacht aan Zuidkoreanen en Maleisiërs, die
voor elke kostbare boom één Amerikaanse
dollar betalen. In augustus vorig jaar werd
door een andere multinational vanuit een
goudmijn cyanide geloosd in de Omai-rivier.
Dat de heilstaat van Linden Forbes Burnham
niet haalbaar bleek, zat er wel in. Maar je zou
Guyana willen toewensen dat de terugkeer
naar de werkelijkheid toch wat minder rigou
reus verloopt.
Toeristenjaar
Dit jaar staat Guyana geheel in het teken van
het toerisme, want 1996 is uitgeroepen tot het
'Visit Guyana Year'. Dat levert tot nog toe
vooral schampere ingezonden stukjes op in de
Guyanese kranten, waarin wordt gewezen op
een aantal ongemakken van het land: er is op
straat veel diefstal en ander geweld, de
schaarse wegen zitten vol met gaten en de
enige spoorlijn van het land is onder het
marxistische bewind opgeheven en gesloopt.
Heersers die een land naar hun hand willen
zetten, hebben er altijd een hekel aan als het
volk zich vrij massaal kan verplaatsen.
Toch moeten er volgens de plannen in 1996
een half miljoen toeristen naar Guyana
komen. Het feit dat Guyana maar kan
beschikken over een paar honderd bruikbare
hotelbedden schijnt geen belemmering te zijn
voor deze toeristenstroom. De campagne mikt
namelijk vooral op al die honderdduizenden
Guyanezen in het buitenland, en die logeren
toch bij familie. Hun komst zou echter een
geweldige injectie betekenen voor de landelij
ke deviezenvoorraad.
Op reis door Guyana ben ik één zo'n buiten
landse Guyanees tegengekomen die op bezoek
was in zijn eigen vaderland. Iets nobels als
vaderlandsliefde had hem overigens niet
teruggelokt. Zijn Canadese vrouw maakt stu
die van het dieet van bepaalde indianenstam
men. Vandaar.
In 1958 emigreerde hij als achttienjarige jon
gen naar Canada, 'want ja, je wilt toch wat
bereiken in je leven.' Vier jaar geleden was hij
voor het eerst terug geweest en nu dus weer.
Zijn oordeel is niet positief. „Alles verloedert
hier steeds verder, er zijn weer meer gaten in
de wegen en er ligt weer meer afval op straat.
Toen ik hier wegging, hadden Guyana en
Maleisië ongeveer hetzelfde ontwikkelingsni
veau. Nu geeft Maleisië technische en econo
mische steun aan Guyana. Hoe kan zoiets?"
Guyanezen, aan wie je deze vraag voorlegt,
verwijzen allemaal naar het mislukte linkse
experiment en de beperkte natuurlijke rijk
dom van het land. „Wij hebben bauxiet, goud,
bomen plus arbeidskrachten en dan is het
op.
Lusteloosheid
De algemene indruk is dat de natuurlijke
rijkdommen behoorlijk forser worden aange
sproken dan de arbeidskrachten. Als de luste
loosheid van de klerken, die ik in een aantal
staatskantoren mocht aantreffen, symptoma
tisch is voor de nationale ijver, dan heeft het
land nog een zware pijp te roken.
De vrouw van de president, first lady Janet, is
een actie gestart om de ambtenaren publieks
vriendelijker te maken. De krantefoto van de
openingsceremonie van dit mooie project
toonde acht belangstellenden.
De weinige buitenlanders die het land aan
doen, kun je grofweg verdelen in twee groe
pen: zakelijke types die komen om de natuur
lijke rijkdom van het land te verschalken en
bewogen jongens en meisjes die het bedreigde
milieu komen redden. Vooralsnog is de eerste
groep aan de winnende hand.
Rijsthandelaren, suikermagnaten, internatio
nale houthakkers en Noordamerikaanse
gouddelvers: ze hebben het zakelijk gezien
bijzonder naar hun zin in Guyana. De over
heid legt buitenlandse investeerders behoor
lijk in de watten en de plaatselijke lonen zijn
nog steeds 'aantrekkelijk laag'.
De corruptie is en blijft een probleem, 'maar
als je je marge aan smeergeld op zo'n vijftien
procent zet, kun je toch heel behoorlijk zaken
doen.'
Een nadeel is wel dat Georgetown bekend
staat als een van de
saaiste steden op aarde.
De meeste buitenlandse
handelaren wonen
daarom op Trinidad of
Barbados. „Een uurtje
vliegen en je kunt er
echt alles krijgen."
De reiziger die voor het
bedreigde milieu komt,
is terecht wat minder
ontspannen. Guyana
heeft heel erg veel oer
woud, maar het kappen
wordt ook met heel erg veel inzet ter hand
genomen. De groep Guyanezen die zich daar
zorgen over maakt lijkt aan de kleine kant.
Maar kennelijk zit de internationale hout
handel toch ook in Guyana al met een imago
probleem: in de interessante dierentuin van
Georgetown (let vooral op de reuzenarend, de
harpij) laat een nogal opzichtig bord weten
dat de wip en de schommel zijn gerepareerd
door 's lands grootste exporteur van tropisch
hardhout.
Wonderlijk
De drie Guyana's behoren tot de wonderlijk
ste restanten van het koloniale tijdperk. In
Nederland zijn we al met al redelijk ver
trouwd geraakt met Suriname, maar de rest
van de wereld heeft het gewoon over Dutch
Guyana, als ze het er al over hebben. Vraag
een Duitser of een Fransman waar Paramari
bo ligt en hij kijkt je glazig aan.
Vanuit de oceaan gezien ligt Frans Guyana
links van Suriname. Het is nog steeds een
Frans departement en dus een onderdeel van
de republiek Frankrijk. Suriname werd in
1975 onafhankelijk van Nederland en zuchtte
FOTO TONY VAN DER MEULEN
vele jaren onder de militaire dictatuur van de
bekende drugsdealer Desi Bouterse. Rechts
van Suriname vinden we Guyana, voorheen
Brits Guiana.
De drie Guyana's zijn grote stukken Zuid
amerikaans moeras en tropisch regenwoud
die vanuit zee door Europeanen werd vero
verd. Van de oorspronkelijke indianen is der
halve treurig weinig meer over.
De meeste mensen die er nu wonen zijn er
heengebracht. Eerst werden 350 jaar lang
zwarte slaven uit Afrika geïmporteerd om op
de suikerplantages in de Guyana's te werken.
Na de afschaffing van de slavernij in 1838
bestonden de volgende lichtingen uit jonge
mannen en vrouwen die als contractarbeiders
in Indië waren geronseld.
Daarmee kreeg Guyana, net als Suriname,
zijn twee rassen met alle bijbehorende span
ningen.
Het land is nog steeds op de zee gericht. In een
vrij smalle kuststrook woont nagenoeg de
gehele bevolking. Diep in het oerwoud is er
nauwelijks een achteruitgang naar het Ama
zonegebied van Brazilië. Hoewel het hier
Zuid-Amerika is, spreken ze Engels. Omdat
de Britten het land van de Nederlanders over
namen.
Polderlandschap
Die kuststrook ziet er nog steeds uit als een
oer-Hollands polderlandschap en is dat ook.
Onder leiding van een Bosschenaar, Laurens
Storm van 's Gravesande, is tweehonderd
jaar geleden de Guyanese landbouw ingericht
naar Nederlands model.
Vandaar dat de hoofdstad Georgetown, voor
heen Stabroek, nog steeds sluisjes en sloten
heeft naar Nederlands
ontwerp. Je loopt er
door de Vlissengen-
street of de Bentinck-
street. Het industriege
bied heet Ruimveldt,
want zo heette de
Nederlandse plantage
die er lag.
Er zijn plaatsen met
namen ais Linden,
Nieuw Amsterdam en
Soesdyke. Een toeris
tisch bootje vaart naar
de ruïnes van een Nederlands fort dat Kyk-
over-al heet. Het opvallendste souvenir in
Guyana zijn hele oude Schiedamse jene
verbessen die door de koloniale drinkers in de
rivier werden gegooid.
Ik reis naar Guyana om een oude handgebla
zen Schiedamse fles te kopen die door een
indiaan uit een Zuidamerikaanse oerwoudri
vier is opgedoken. De absurditeit van een
koloniaal verleden.
Wat had ik graag eens met die oude kolonia
len op de binnenplaats van Kyk-over-al geze
ten, samen met de indiaanse voorouders van
de jongen die de fles opdook.
Niet alleen om die negentiende eeuwse jene
ver eens te proeven. Maar ook om eens te
horen hoe die totaal verschillende mensen
over elkaar dachten. De indianen hadden het
land, de Hollanders het geld en dus de macht
voor de toekomst.
Op die oude binnenplaats schuiven ook nog
een paar Indiërs en enige vrijgemaakte slaven
aan. Met z'n allen hebben ze hier een land
gesticht dat eigenlijk niet bestaat.
Weinig eigens, van alles wat en vooral veel
verval.
