DE STEM
10®°
'Ik probeer niet leuk te zijn,
het is maar een houding'
lijk in veel dingen op Cory9
Piansit en komiek Victor Borge een levende legende
m
H
Ben Savage uit de schaduw van broer Fred in 'Boy Meets World'
stuks]
B4
eihhng.
schrijfblokken.
100 vel.
4 voor
a4 60 gb./m*
rrint-/
kopieerpapier.
pak van 250 vel.
2 pakken voor
t PARKER
parker balpen
en vulpen.
VANEUROPA
wegenatlas.
editie 05 9*'
nu
Bartók
Stradella
Mussorgski
Alfred Brendel
chrijven
Nederland is buiten Amsterdam
nog te leeg
Bart Klein Obbink,
promovendus Eindhoven
Gids
DINSDAG 2 JANUARI 1996
I2 VOOR
250 VEL EXTRA WIT
WRXKONrrs PVTIB
CCHSLJTMACHUG
/O» A
Vrggy
ofslondrttAelkn Iffe,
ptaatswwmegister
aanbiedingen zijn geldig
olang de voorraad strekt-
mBBRRRRIIININIIINNIIIEIIIIIINNNDNNSNRNINWWPBII^
Door Rein van Willigen
De van oorsprong Deense
komiek-pianist Victor Bor
ge behoort binnen de
muziekwereld tot de leven
de legendes. Ondanks zijn
respectabele leeftijd van 86
jaar trekt hij keer op keer
over de gehele wereld volle
zalen. Borge, die zelfs
Mozarts Die Zauberflöte
dirigeerde, tekent voor
ruim honderd one-man-
shows per jaar, waarin
woordspelingen in geculti
veerd steenkolen Engels en
perfect pianospel de hoof
drol spelen.
Voor het geven van één concert in
Brussel logeert Victor Borge in
het Radisson SAS hotel. Enkele
dagen eerder verruilde de piano
spelende komiek zijn woonplaats
in de States voor deze tijdelijke
werkplek. Tussendoor vliegt de
maestro heen en weer naar zijn
geboorteplaats Kopenhagen,
waar aansluitend op Brussel drie
optredens gepland staan.
De legende is bereid - zij het na
vijf weken onderhandelen met
zijn manager - een interview te
geven. Op het afgesproken tijd
stip is de virtuoos echter zoek om
een half uurtje te laat doodge
moedereerd de lobby van het
hotel binnen te wandelen.
Victor Borge, een oude man, met
neergeslagen ogen, waar de ver
moeidheid mijlenver van afs
traalt. Herkenning onder de gas
ten is er nauwelijks. Borge doet
even of hij van niets weet van het
op handen zijnde gesprek. Ver
volgens veegt Borge bij elkaar,
verdwijnt met zijn gevolg in de
lift om de clown te hangen met de
opmerking: „Gaat U hier rustig
zitten, dit is mijn kamer."
Een plichtmatige lach is het
resultaat. Zijn kamer, de Royal
Suite, is overdadig. Een piano
ontbreekt. „Oefenen is er hier
niet bij", zucht Borge, die zijn
professionele carrière op 13-jari
ge leeftijd begon. Hij hamert ver
volgens met zijn vingers op de
tafel: „Kijk, zo lukt het ook.
Thuis oefenen ik ook maar spora
disch. Soms 50 minuten, soms een
uurtje. De telefoon belet me lan
ger te studeren. Ik zit liever te
knutselen aan mijn boot."
Record
Van huisuit is Borge een klassiek
pianist, met werken van Rachma
ninoff op het programma. Naast
zijn klassieke kant vond Borge
tijd voor het componeren en diri
geren van muzikale komedies.
Behalve in theater en film was hij
regelmatig te bewonderen op de
radio. In de loop van de dertiger
jaren nam hij de nazi's dusdanig
op de hak, dat hij zijn geboorte
land moest verlaten. Zijn nieuwe
woonplaats werd Amerika.
Zonder enige notie van het
Engels en ook maar één cent op
zak kwam hij in Hollywood
terecht. Met Bing Crosby aan zijn
zijde wist hij door te breken om
op 2 oktober 1953 voor het eerst
met zijn one-man-show op Bro
adway te staan. De rest is
geschiedenis. Generaties lang
groeiden op met The Great Dane
en één show kent zonder proble
men 900 - zie het Guiness Book
of Records - voorstellingen.
Jonge dames
„Het enige wat ik doe is mijn vin
gers gebruiken. Ik deel mijn ple
zier van het leven met mijn
publiek. Ouders komen met hun
kinderen en kinderen met hun
ouders. Ik houd van hun kritiek."
Om dat te onderstrepen wandelt
hij na afloop van zijn optreden de
Brusselse foyer binnen om met
zijn bezoekers te praten en - zij
het ietwat gemaakt - te lachen.
Jonge dames krijgen extra aan
dacht.
„Ik krijg ook veel fanmail. Van
mensen die ziek zijn en genieten
van mijn concerten. Of van hen
die depressief zijn. Eindelijk
kunnen ze weer lachen. Er zijn
brieven die me echt raken. In zo'n
geval schrijf ik terug. Ik voel me
een klein beetje dokter. Dok, dok,
dok, dok, dok, dok...", voegt hij er
om zichzelf lachend en hamerend
op zijn hoofd aan toe. „Ik probeer
niet leuk te zijn; het is maar een
houding. Humor is het resultaat
van een ongecompliceerde
poqinq, heeft een filosoof eens
gezegd."
Verzoeknummers
Zelf toont de droefkijkende Bor
ge geen emoties. „Je zult mij niet
zien huilen. Dat is ook de kracht
van mijn optreden. Ik toon geen
emoties. Ik ken verschrikkelijke
pijnen, maar ik heb me getraind
mijn publiek dat niet te laten
zien. Ik heb me daartoe gedwon
gen en overwonnen. Zeker op
mijn leeftijd weet je je tranen in
bedwang te houden. Gecontro
leerde emotie."
Gevoelig ligt het onderwerp
waarom hij na de Tweede
Wereldoorlog niet terugkeerde
naar Denemarken. Diplomatiek
schuift hij het op zijn vijf kinde
ren die eveneens in Amerika
wonen, net als zijn negen klein
kinderen. „Ik wil ze niet missen.
Spelen kunnen ze geen van allen.
Zouden ze willen. Ze hebben
geen geduld om te oefenen,
omdat ze niet geïnteresseerd
zijn."
Vaart weet Borge niet in het
gesprek te brengen. Met minzame
glimlachjes geeft hij afgepaste
antwoorden. Nog liever omzeilt
het instituut iedere vraag. Borge,
opgegroeid in een tijd dat namen
als Strawinsky en Rachmaninoff
met hun moderne kijk op compo
neren een ware revolutie binnen
de muziekwereld brachten, gaat
niet in op deze ook voor op hem
van invloed zijnde componisten.
Video's
Namen van pianisten komen
eveneens niet over zijn lippen.
„Er is veel veranderd in de
muziekwereld. Ik raak meer en
meer onder de indruk. Het is
ongelooflijk als je jongeren hoort
spelen. Vooral die uit het verre
Oosten." Nederland staat aan de
vooravond van een Victor Borge-
revival. Zijn droge, Engels getin
te humor gaat er bij de Nederlan
der in als koek. Twee recent uit
gebrachte video's onderstrepen
deze stelling.
„Ik kijk nooit naar mijn video's",
mompelt Borge. „Dit soort din
gen wordt voor anderen gemaakt.
Ik ben toch nooit tevreden. Ik zie
alleen maar mijn zwakheden. De
volgende voorstelling is altijd
weer beter." In zijn avondoptre
den bewijst de maestro ongewild
een beetje het tegendeel. Noten
zijn er om gemist te worden en
wie het repertoire van Borge een
beetje kent, valt op dat menige
sketch de leeftijd van tien jaar
ruimschoots is overschreden. De
grap Ik speel geen verzoeknum
mers, alleen als het mij gevraagd
wordt, was in 1953 al te horen.
Een nieuwe show lijkt, mede
gezien zijn leeftijd, onwaar
schijnlijk.
Ogen open
Met 'Alles is inspiratie' pareert
Borge de opmerking of de pianis
tische Chico Marx, van de Marx
Brothers, hem geïnspireerd heeft.
„Een kwestie van je ogen open
houden. Dan zie je veel. Je kunt
niet doen wat anderen doen,
hooguit een idee krijgen. Zij kun
nen je leiden, maar uiteindelijk
moet je jezelf leiden. Je bent
altijd je zelf. Niet dat ik dat wil,
maar je hoeft niks. Mozart heeft
er 200 jaar voor nodig gehad om
hèt te maken en uiteindelijk is
het dan nog de film die de door
slag heeft gegeven. Niet dat ik me
met hem vergelijk, maar alles
kost tijd. Populair zijn betekent
dat je herhaald wordt. Vergelijk
het met gelukkig zijn. Dat ben ik
sporadisch. Het is, net als water.
Als het helder is kun je ver kij
ken, soms zijn er golven."
Ruim 100 optredens heeft Borge
jaarlijks in zijn agenda genoteerd
staan. Het gerucht gaat dat aan
een twee uur durend optreden
Victor Borge: „Het enige wat ik doe, is mijn vingers gebruiken."
een prijskaartje van 40 duizend
dollar hangt. „Ik doe alleen dat
wat ik leuk vind. Australië,
Hawaï, Hong Kong. Nederland is
lang geleden. Een plezierige
ervaring. Ik had een optreden in
het Concertgebouw. Leuk
publiek dat begon rond te lopen.
Gaan ze naar huis?, dacht ik. Dat
was nooit eerder gebeurd. Tot ik
in de gaten kreeg dat ze het niets
konden horen. Een bedrijf, nota-
bene een Deens, had de geluids
installatie verzorgd, maar deze
werkte niet. Om de avond te red
den heb ik het publiek toegespro-
foto archief de stem
ken en gevraagd of ze rustig wil
de zijn. Een paar dagen later
krijg ik een boze brief van de
directie met opmerkingen over de
geluidsinstallatie. Dat raakt me
niet geraakt. Vragen zullen ze me
niet meer. Ik hen ook niet. Ik heb
het ook niet nodig."
'De 15-jarige Ben Savage als Cory Matthews en zijn leraar Mr. Feeny een rol
van William Daniels) in 'Boy Meets World'. foto capital cities
Door Anja van den Akker
Eerst was Ben Savage slechts
'de broer van Fred', de jonge
acteur die furore maakte in
The Wonder Years. Maar nu
heeft-ie zelf z'n zaakjes voor
elkaar en schittert hij als de
11-jarige scholier Cory Mat
thews naast Emmy Award-
winnaar William Daniels, in
ons land beter bekend als dr.
Mark Craig uit St. Elsewhere.
Iedere zondagavond duikt het
tweetal op bij RTL4 in de
comedy Boy Meets World: de
wereld door de ogen van een
kind.
Het klaslokaal waarin wijsneus Cory
Matthews het zijn leraar (tevens
buurman) Mr. Feeny (William
Daniels) knap lastig maakt, is een
belangrijke plek in het decor van Boy
Meets World. Maar in een ander leslo
kaal, ietsje verderop, gaat het er seri
euzer aan toe. Daar krijgt de inmid
dels 15-jarige Ben Savage écht onder
wijs van een heuse leraar, omdat de
jonge acteur geen tijd heeft om iedere
dag naar school te gaan. Een paar uur
les, een paar uur acteren, een paar uur
les... Dat ritme vergt nogal wat con
centratie.
„Best moeilijk ja, om bij te blijven",
beaamt hij. Het grootste deel van de
maand brengt Savage door onder de
hete lampen van Touchstone Televi
sion in Los Angeles. „Als ik na drie
weken mijn klasgenoten weer eens
zie, voel ik me af en toe wel een soort
cast-out", geeft hij toe. „Maar dat is
het zeker waard. Ik kan nu iets doen
wat ik vreselijk leuk vind. Als dat niet
zo was, zou ik ermee ophouden."
Geluk
Waarom ze hem kozen? „Geen idee.
Misschien wel een dosis geluk. De uit
voerend producent zei dat mijn eerde
re acteerwerk hem beviel", klinkt het
bescheiden. Zo speelde Savage onder
meer op zijn elfde de psychotische
moordenaar Coty Wyckoff in de mini
serie Wild Palms. Zijn filmdebuut
maakte hij in 1989 in Little Monsters.
„Toen ik hier net begon, werd ik vaak
vergeleken met mijn broer Fred", ver
telt hij tussen de opnames van Boy
Meets World door. „Nu is dat een stuk
minder, hoewel ik dat nooit erg heb
gevonden. Natuurlijk heb ik wat van
mijn oudere broer geleerd. Een
bepaalde manier van werken. Maar
niet alleen ik, ook mijn ouders hebben
wat opgestoken van de fouten die
Fred heeft gemaakt."
Naast de bekende Fred en Ben heeft
het gezin Savage nog een dochter, de
17-jarige Kala, die Ben eveneens
acteertalenten toeschrijft. Volgens
Ben is de familie per toeval in de
showbizz terechtgekomen. „Kala
kwam met een advertentie thuis
waarin kinderen voor audities werden
gevraagd. Fred ging en mocht een
paar commercials doen. Later deed ik
hetzelfde. Onze ouders hebben ons
nooit gedwongen, wij wilden het zelf.
Maar ze hebben ons altijd wel
gesteund."
Overeenkomsten
Tussen de figuur van Cory en hemzelf
zitten overeenkomsten vindt Ben.
„Cory is heel wild en energiek. Hij is
een gelukkig kind. Lijkt altijd lol te
hebben. Dat geldt voor mij ook. Ik
ben net zo open als hij. Ik herken veel
dingen die hij meemaakt. Daarom is
het ook zo leuk om hem te spelen.
Voor het geld alleen heb ik het nooit
gedaan." Zijn acteermoeder Amy
(Betsy Randle) en eigen moeder Joan
ne hebben eveneens een overeen
komst: „Beiden staan altijd voor me
klaar.".
Ook William Daniels als mr. Feeny
vindt hij geweldig. „Ik kende hem
slechts als de stem van KITT, de spre
kende superauto in Knightrider. Dus
zei ik tegen al mijn vriendjes: Ik ga
met KITT werken! Van zijn rol in St.
Elsewhere wist ik niks. William is
echt heel cooi. Altijd bereid me te hel
pen."
Hoewel de serie in Nederland net een
paar weken draait, is Amerika al aan
de derde reeks toe. Cory is daar
onderhand uitgegroeid van kind tot
behoorlijk volwassen kereltje. „Het
gaat niet alleen meer om baseball,
maar inmiddels ook om de meisjes",
constateert hij tevreden.
Fanmail
In het echte leven wil dat laatste
aspect nog niet zo vlotten, meldt hij
verlegen. „Veel mensen mogen je
alleen maar omdat je in deze serie
speelt. Ik krijg veel gekke fanmail met
vragen als: wil je met me trouwen? Of:
ik houd van je." Zijn oude vrienden
reageren echter nog precies hetzelfde
op hem. „Van jaloezie is geen sprake.
Ze zijn juist heel hulpvaardig."
Uiteindelijk wil Ben Savage uitgroei
en tot veelzijdig acteur én schrijver.
Zijn lievelingsgenre? „Dramatische
films, droevige verhalen. Toen ik
negen was, schreef ik al korte verha
len. Op den duur wil ik scenario's
voor films kunnen schrijven. Drama
tische, ja. En dan zélf acteren in
comedy's. Dat lijkt me een mooie
combinatie. Andersom vind ik een
stuk moeilijker."
Producent Michael Jacobs - die ook
The Torkelsons en de poppenserie
Dinosaurs maakte en bekend staat om
zijn afkeer van geweld in tv-series -
hoopt dat de kijkers iets opsteken van
de vriendschappelijke rivaliteit tus
sen Mr. Feeny en Cory. De eerste wil
constant iets bijbrengen, de ander is
daar niet altijd van gediend omdat hij
zijn eigen weg wil gaan. Jacobs: „Ze
kunnen eigenlijk niet zonder elkaar."
De complete pianowerken van
Béla Bartók op vier cd's,
gespeeld door de Hongaarse pia
nist György Sandor, dat is een
uitgave met een historisch tintje,
pyörgy Sandor heeft in de jaren
30 de fakkel rechtstreeks van de
meester overgenomen. Hij was
°p het conservatorium van Bud-
apest pianoleerling van Béla
Bartók (en compositieleerling
van Zoltan Kodaly).
Al eerder, in 1965, ontving Györ
gy Sandor de Grand Prix du Dis-
gue voor een plaatopnamen van
het complete pianowerk van
Bartók. Nu, dertig jaar later, is
pianist opnieuw in de studio
®aan zitten, voor een geheel
nieuwe integrale versie.
Béla Bartók, pianist, componist
en verzamelaar van Hongaarse
volksmuziek in Hongarije en het
Hongaarse deel van Roemenië,
werd geboren in 1881. Als com
ponist was hij een groot vernieu-
Wer, als pianist (hij was een
gevierd virtuoos) stond hij nog
beide benen in de 19e eeuw
met z'n glanzende pianistische
traditie. De componist Bartók
stopte in zijn pianomuziek alles
wat de pianist Bartók er graag in
aantrof.
Vandaar dat Bartóks piano-oeu-
vre heerlijk speelbaar en voor
ieder publiek beluisterbaar is.
Natuurlijk speelt het aandeel
'Hongaars' een grote rol: het
ongaarse volkslied was Bartóks
bakermat en springplank. Echt
'swingen' doet de muziek stee
vast zodra 'Hongaars' in de titel
plaats maakt voor 'Roemeens'.
Dan komt de onversneden viruo-
siteit tot zijn recht.
Overigens schreef Bartok nog
een flinke hoeveelheid 'neutrale'
pianomuziek - al even geniet
baar. We hebben met deze cd-
box een heel kostbaar pakketje.
(Sony SX4K 68275)
HANS ROOSEBOOM
Het leven van de Italiaanse com
ponist Alessandro Stradella
(1639-1682) vraagt om een
roman of een film. Op 42-jarige
leeftijd werd hij vermoord, na
een leven vol seks- en geldschan-
dalen, die zich afspeelden aan
verschillende Italiaanse hoven.
Zó is de naam van Stradella in
de muziekgeschiedenis blijven
hangen: hij leefde als een beest.
Die reputatie kan niet anders
dan onjuist en overdreven zijn.
ten is in geheel Franse handen:
de (mannelijke) alt Gérard Les-
ne, de sopraan Sandrine Piau en
het ensemble II Seminario Musi-
cale. (Virgin Classics 5 45175 2)
HR
Want Stradella componeerde in
korte tijd een zeer groot oeuvre,
waaraan hij onvermoeibaar zijn
krachten moet hebben gegeven.
Stradella's naam is vooral ver
bonden met opera en instrumen
tale muziek. Hij ontwikkelde de
opera-aria verder en evenzo de
instrumentale sonata. Maar blij
kens een zojuist verschenen cd
met vijf grote Motetten beheer
ste de componist ook het kerke
lijke genre. Stradella schreef in
een prachtige, rijpe stijl, die we
gerust al een hoogtepunt in de
barok mogen noemen.
De interpretatie van deze motet-
Er bestaat een verhaal over een
platenhandelaar die gevraagd
wordt naar het schoolvoorbeeld
van een winkeldochter. Welke
plaat heb je het langst in huis en
raak je aan de straatstenen niet
kwijt? Het antwoord luidt: een
plaat met liederen van Mus
sorgski.
Jaar na jaar bleef die plaat in de
bak staan (het verhaal speelt nog
in de tijd van de lp's). Ook lief
hebbers van klassieke muziek, ja
zelfs geheide aanhangers van het
klassieke lied bleken voor deze
liederen van Mussorgski terug te
schrikken. Aandringen van de
platenhandelaar ('Luister u hier
eens naar') hielp niet. De liede
ren van Mussorgski waren en
bleven onverkoopbaar.
Iets saaiers, somberders of
'moeilijkers' kon de klant zich
kennelijk niet voorstellen. Zo
was het jaren. Maar in die nega
tieve waardering is intussen ver
andering gekomen. Een paar
Componist en interpreet: Béla Bartók (rechts) en György Sand
or. foto sonv
jaar geleden werd een eerste cd
met Mussorgski-liederen
enthousiast ontvangen door de
kritiek en goed verkocht in de
speciaalzaak. Een belangrijk
aandeel in dat succes kwam voor
rekening van de Russische bari
ton Sergei Leiferkus.
Nu ligt cd nummer 2 er, met 19
liederen van Modest Mussorgski
(1839-1881), uitgevoerd door
dezelfde Sergei Leiferkus, in
samenwerking met pianist
Simion Skigin. Toegegeven,
Mussorgski is niet het zonnetje
in huis. Het eerste lied heet Wre
de dood ('als een vale gier heb je
je klauwen in haar hart geslagen
en haar meegenomen!'). Dat is
inderdaad romantiek van een
zwarte soort. De teksten (Verve
ling, Klaagzang, Ongeluk, Bin
nen vier muren, Uit mijn tranen)
zijn deels van de componist zelf,
verder van Tolstoi, Heine e.a.
Maar de muziek! Hartstochtelij
ke gedragenheid, beteugelde
wanhoop, de gekwelde ziel. Mus
sorgski was mens, man, kunste
naar, romanticus en Rus, en dat
allemaal tegelijk. Dan krijg je dit
resultaat. Geen meezingers, wel
iets aangrijpends, geschreven in
die unieke taal, het Mussorgski-
aan. Niemand anders sprak die
taal, maar velen kunnen haar
gelukkig wel verstaan.
Leiferkus' stem en Simion Skig-
ins vleugel zijn vereeuwigd in
een Engels kerkje met een voor
treffelijke akoestiek. (Conifer
Classics 75605 51248 2)
HANS ROOSEBOOM
Alfred Brendel wordt deze
maand 65 jaar. Het cd-label Phi
lips eert de Weense pianist met
een her-uitgave van zijn beste
opnamen, onder de titel: The Art
of Alfred Brendel. Het gaat om
een set van 25 cd's. Alfred Bren
del is hierop vereeuwigd in zijn
vertolkingen van de pianistische
canon: Haydn, Mozart, Beetho
ven, Schubert, Schumann, Liszt,
Brahms. Als opwarmertje bij
deze doos is een aparte cd ver
schenen met de allereerste opna
me die Brendel ooit maakte: de
curieuze Kerstboom van Franz
Liszt.
Brendels plaat van 45 jaar gele
den was een van de eerste 33-
toeren-platen in de geschiedenis
van de discografie. Liszt schreef
het werk De Kerstboom - dat
bestaat uit 12 sfeerstukken -
voor zijn kleindochter in 1875.
We horen o.a. bekende en onbe
kende kerstliederen, het aanste
ken van de kaarsjes, virtuoze
invocaties van klokgelui, een
slaapliedje en zettingen van
kerstliederen op z'n Hongaars en
op z'n Pools.
Ietwat krakend, maar verder
heel goed te beluisteren, klinkt
deze weergave van Liszt's flon
kerende muzikale kerstboom,
gespeeld door de destijds 20-
jarige Alfred Brendel. HR
