enheid
Geboortegrond
als de geheime
navel van
de wereld
ESSIEF
EK
culieren
DE STEM
BOEKENGIDS
D2
Schrijvers over hun afkomst
en hun plannen voor de toekomst
Ien Jan
jullie
■jarig
/elijk
ENTE AXEL
ÖPTTEK
NTRODUCTIE
IIEKE GLAZEN!
iOlW
x 63
ankje, jubileum,
ijk, verloving,
statie, examen,
i enz.
m 0,65 incl. BTW,
el verplicht,
eelding,
26.- incl. BTW.
op aanvraag,
t geretourneerd,
of geef uw tekst
sing af bij één van
riftelijke opgaven
eaccepteerd, indien
d zijn, ook indien uw
evoegd is.
t recht voor teksten
edenen te weigeren,
hten bereiken over de
oudt de uitgever zich
de naam van de
ekend te maken.
feliciteerd!
oorde in Hulst
in Breda
ans in Breda
in Etten-Leur
n Oosterhout
in Teteringen
er in Breda.
VRIJDAG 29 DECEMBER 1995
Door Johan Diepstraten
Zelfs internationaal tellen de auteurs uit Zuid-West-Nederland
mee. Het werk van Carl Friedman verschijnt in vele talen en de
haar roman Tralievader is verfilmd. Drie jaar lang werkte Daan
i Cartens in opdracht van de grote Duitse uitgever Suhrkamp
Verlag aan Der Augenmensch over de literaire wereld van Cees
Nooteboom. Het boek verscheen enkele weken geleden en was
binnen een paar dagen in Duitsland uitverkocht.
In september van dit jaar stond bij Maria Stahlie een filmpro
ducent op de stoep voor een optie op haar roman Het beest met
de twee ruggen. De biografie van dr.mr. Lambert Giebels over
Beel kreeg onlangs een geweldige ontvangst, behalve van de
roddelpers. Dick Schouten, Jan Cartens, Eva Bentis en Robert
Vacher kunnen inmiddels bogen op landelijke erkenning.
Hoogste tijd voor een ronde langs de auteurs met wortels in
Zuid-West-Nederland voor een terugblik en vragen over de toe
komst. Met één speciaal uitgangspunt: wat betekent deze streek
voor het literaire werk?
Beter laat dan nooit,
nog van harte
Gefeliciteerd
Pascal, Miranda en
Rebecca.
gefeliciteerd
lico en Carla.
NDMAKING
<ARSRECEPTIE
ESTUUR VAN AXEL
jders van Axel maken bekend,
im in het kader van de jaarwis-
luwjaarsreceptie te houden op
2 JANUAR11996
in de raadzaal van het stad-
jrden besturen van instellingen
;nwoordig(st)ers van bedrijven,
n de gelegenheid gesteld om
hun gelukwensen voor het
n.
ster en wethouders
J,
aaf, burgemeester,
ibben, secretaris.
iiKNNO crEfilp
e armen?
sesbaar en u moet
ezen.
ocale glazen is nu weer verbeterd.
jltifocale glazen door een zeer
i breed vertegebied!
ieuwe glas te mogen presenteren.
dezeacliel"»;'
».a. 1'1,6
t/m 30dec-
V.N.V.O.
Jan Cartens
JAN CARTENS
„Schrijven is voor mij een vorm
van geschiedschrijving, waarbij
de historie de authentieke ach
tergrond vormt van goeddeels
bedachte gebeurtenissen. Dat
gold voor mijn in 1995 versche
nen roman Oorlogsbruid, waarin
ik de bevrijding van westelijk
Zuid-Nederland in het najaar
van 1944 als decor heb opgeroe
pen."
„Dat gold ook op een andere
manier voor de meer dan honderd
kleine kronieken van het roomse
verleden die ik twee jaar lang
voor De Stem heb geschreven,
een activiteit die ik de voorbije
zomer heb beëindigd. Ik werk nu
dagelijks aan de omvangrijke
roman De verloren tuin, waarin
ik de omwentelingen die zich in
deze eeuw op allerlei gebied heb
ben voltrokken aan de hand van
verstrengelde lotgevallen van
enkele families van uiteenlopen
de rang en stand in kaart probeer
te brengen,"
FOTO DE STEM JOH AN VAN GURP
De roman is gesitueerd in Zuid-
West Nederland vertelde je in ons
laatste interview.
„Je weet het: de werkelijkheid
voedt de verbeelding. Vandaar
dat mijn romans en verhalen zich
afspelen in kleine provincieste
den, die gelijkenis vertonen met
Roosendaal, waar ik geboren en
opgegroeid ben. Daarvan ken ik
de vroeger door de kerk bepaalde
morele opvattingen en de hiërar
chische structuur, omdat ik de
ingrijpende ontwikkelingen gro
tendeels zelf heb meegemaakt.
Ik onderschrijf bij dit alles de
mening van de auteur Horst Bie-
nek dat we de jaren die achter
ons liggen eigenlijk niet werke
lijk kunnen leren kennen door
wetenschappelijk archiefonder
zoek. Maar veel meer door de
scheppende herinnering die het
verleden in het heden terugroept
en daarbij opnieuw werkelijk
heid maakt. 'Erinnerung ist
Gegenwart', Herinnering is het
heden, ik zeg dat Bienek volmon
dig na,
Robert Vacher
ROBERT VACHER
„Het voorbije jaar heb ik gewerkt
aan een boek-in-wording, dat is
Sfduldwerk en concentratie en
weinig spectaculair voor de bui
tenwereld. Ik heb wel een paar
verhalen gepubliceerd in het lite
raire tijdschrift De Revisor waar
in ik vast medewerker ben. In
,°et decembernummer verscheen
fwang bulan (Voile maan), een
verslag van een bootreis op de
rampomas. Het schip voer tussen
Sumatra en de Molukken en
vloog twee jaar na zijn reis op de
Java Zee in brand.
Het boek waaraan ik nu werk is
gelokaliseerd in Breda of
est-Brabant zoals de roman
Grensgebieden en in bepaalde
®ate ook de verhalenbundel
nje val. Wel heb ik de afgelopen
Jaren verschillende schetsen en
ragmenten gepubliceerd die te
maken hebben met mijn jeugd in
Daan Cartens
DAAN CARTENS
„Breda en Leiden, beide plaatsen
waar ik ongeveer veertien jaar
woonde, spelen in mijn werk hoe
genaamd geen rol, evenmin als
Nijmegen, mijn huidige woon
plaats. Eén gebouw, het Sport-
fondsenbad aan de Vierwinden-
straat in Breda, komt wel regel
matig in mijn werk terug. Met de
chloor- en sinaasappellucht, de
snerpende stemmen van de bad
juffrouwen en de afgebladderde
blauwgroene muren, beschouw ik
dat zwembad in mijn jeugd als
het absolute voorportaal van de
hel. Ik heb er een levenslange
afkeer van waterpret aan overge
houden.'
Een bloemlezing over Pernath en
een boek over Nooteboomdat is
de niet geringe oogst van 1995.
„In september verscheen een
bloemlezing uit de poëzie van de
in Nederland vrij onbekende
dichter Patrick Conrad, die ik
voor uitgeverij Het Poëziecen-
trum in Gent maakte. Het is het
zesde deel uit de reeks Dichters
van nu. De geïllustreerde deeltjes
bestaan steeds uit een uitvoerige
essayistische inleiding en een rui
me keuze uit de poëzie.
Hugo Claus, Eddy van Vliet en
Hughes Pernath werden eerder
belicht. Pernath was met Patrick
Conrad de oprichter van de zoge
naamde Pink Poets, een groep
dandy-eske Antwerpse dichters
met een voorkeur voor 'grandeur
en stille aristocratie'. Conrad is
trouwens ook bekend als filmre
gisseur. Mascara, met in de hoof
drollen Derek de Lint en Charlot
te Rampling, is door de Vara uit
gezonden.
Drie jaar werkte ik aan het inlei
den en redigeren van eembundel
artikelen en essays over Cees
Nooteboom. Zijn boeken zijn
absolute bestsellers in Duitsland.
Van Rituelen en Het volgende
verhaal werden meer dan 100.000
exemplaren verkocht. Voor het
Duitse publiek heb ik uiteraard
geprobeerd het schrijverschap
van Nooteboom zo goed mogelijk
in een internationale context te
plaatsen."
Komt er na de verhalenbundel
'De droefheid van mannen' (1994)
in 1996 weer oorspronkelijk
werk
„Vanaf februari 1995 werk ik aan
Heer en meester, een roman die in
het voorjaar bij Contact ver
schijnt. Het boek gaat over de
vraag wanneer wij in de dagelijk
se realiteit toneel spelen. Vier
acteurs, onder wie een moeder en
een zoon, zien hun onderlinge
verhoudingen en obsessies weer
spiegeld in het stuk Dodendans
dat zij, niet zonder reden, aan het
einde van de eeuw moeten spe
len."
FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
en om Breda en in een dorp op
veertig kilometer van Breda waar
ik op kostschool zat."
Wat is er zo bijzonder aan die
periode?
„Dat zijn de belangrijkste jaren
van mijn leven, omdat ik daar
leerde temidden van mensen
alleen te zijn en daarvan te genie
ten. Liever ben ik een buiten
staander en dagdromer dan soci
aal dier, sportheld of carrièrema
ker.
Wonen in Breda heeft het voor
deel dat ik de bossen in kan gaan
als tegenhanger van het hersen
en huiswerk dat het schrijven me
oplegt. In het verlengde hiervan
is er de kunst en de wetenschap
van de yoga die me boeit zonder
dat ik me bekeer tot een of ande
re religieuze sekte. Alles hangt
met schrijven samen. Dat is de
kern. Dat is mijn leven."
Eva Bentis
EVA BENTIS
„Meer dan 17 jaar vormt deze
streek mijn levensdecor. Ik zou
een boek kunnen schrijven over
de gemoedelijke sfeer, de mooie
bossen, afgewisseld met het pol
derlandschap, de uitgaansmoge
lijkheden. Het boek zou een saaie
lofzang worden. Deze omgeving
ben ik als een tweede moederland
gaan zien. Dat blijkt uit mijn
boeken. Zo spelen de verhalen
voor Inpakken Wegwezen, de
jaarlijkse verzamelbundel van
Contact, zich exclusief in deze
omgeving af en Breda eist de
geografische hoofdrol op in mijn
roman Maskerade. Maar ook in
mijn nieuwe roman, Het gif
kraait koning in mijn hoofd,
woont en werkt de hoofdfiguur,
een algemeen chirurge, in Bra
bant, al speelt de streek in dit
boek geen dominante rol."
De nieuwe roman heb je een paar
dagen geleden bij de uitgever
ingeleverd en verschijnt in het
voorjaar. Even rust op de plaats
dus?
„Nee hoor. Natuurlijk werk ik
weer mee aan Inpakken Weg
wezen, ik schrijf korte verhalen
FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
en ik zet een nieuwe roman op.
Zoals het er nu naar uitziet,
wordt 1996 minstens zo boeiend
als 1995. De verschijning van de
roman geeft een kick na zoveel
maanden met de hoofdfiguren
achter het bureau te hebben
doorgebracht. Als het boek gele
zen wordt, komen de personages
tot leven en heeft hun denkbeel
dige bestaan zin.
In 1996 staat er ook een maan
denlange zwerftocht door Italië
en Griekenland op het program
ma. Twee onhandige mensen met
een caravan op pad buiten het
hoogseizoen. Zonder twijfel zul
len er reisverhalen uit voortvloei
en: cultuur vermengd met natuur,
verkeerd genomen routes die ons
op de meeste verrassende plek
ken zullen brengen, want we kij
ken niet vooruit en niet achteruit,
zodat omkeren niet onze Van
Dale staat. En dan de boeken die
we op ons gemak willen lezen. We
hebben voor de reis nog geen rou
te uitgestippeld, nog geen verze
kering afgesloten, maar we heb
ben wel een stapel boeken klaar
liggen, waar we nu met ijzeren
discipline nog niet in lezen, zelfs
niet in het geniep. 1996 mag voor
mij aanbreken."
DICK SCHOUTEN
„Iedereen die, net als ik, in Breda
geboren en getogen is, weet dat
dêzê" stad de geheime navel van
de wereld is. Maar omdat mijn
boeken van a tot z verzonnen ver
halen zijn en niets autobiogra
fisch' bezitten, heb ik tot nu toe
alleen losse decorstukken
gebruikt als de suikerfabriek,
Wolfslaer, het Wilhelminapark,
het Spojrtfondsenbad, de velden
van Baronie en niet te vergeten
de Markt.
Maar zoals er ooit een hemels
Jeruzalem op papier is opge
voerd, zo zou het in de toekomst
ook niet ondenkbaar zijn dat ik
het realistische Breda omtover in
zijn hemelse variant, alleen al
omdat ook een paar van mijn
favoriete schrijvers zich ooit
geroepen voelden om hun
geboortestad in al zijn vermoede
en onvermoede luister tot zijn
recht te laten komen. Geboren
Bredanaars die hun stad ook wel
eens op papier willen zien fonke
len, moeten zich niet laten weer
houden om alvast een fonds te
stichten zodat ik mij over een
tijdje, ongehinderd door finan
ciële zorgen, over Breda kan bui
gen."
Wat bracht het afgelopen jaar?
„Mijn roman De maaier is
onlangs verschenen. De hoofd
persoon in dit boek heet John
Melville, hij leidt als beroepsdob
belaar een rondreizend bestaan
FOTO GERHARD JAEGER
en hij is iemand die met een onor
thodoxe inzet de overtuiging
levend wil houden dat de onder
linge verhoudingen tussen men
sen, mensen en dingen, schepsels
en de schepping, een soortgelijk
gewicht hebben dat niet te door
gronden is voor de filosofie,
ethiek, psychologie en andere
'realistische' pogingen om choco
la te maken van deze wereld.
Alleen een 'bezielde' verbeelding
is in staat om een glimp, vleug,
gerucht op te vangen van dat
soortelijke gewicht."
Je werkt nu aan een omvangrijk
project.
„Het komende jaar, en waar
schijnlijk ook 1997 en 1998 zullen
voor mij in het teken staan van
De nacht van het feestbanket met
als hoofdpersoon de 16e eeuwse
schrijver F. Rabelais. In een note-
dop: op Vastenavond in 1552 is er
een banket waarop een geani
meerd gezelschap van vrienden
Rabelais voor zijn leven en werk
zal eren en toejuichen. In de
stemming waarin hij op weg gaat
naar het banket maken alle ver
trouwde mensen en taferelen al
een onwezenlijke indruk. Tijdens
het zeer levendige banket wordt
dat er niet beter op en thuisgeko
men valt hij in slaap en hij
droomt drie lange, onvergetelijke
dromen waarin hij op het einde
van de 20ste eeuw langs de plaat
sen en steden reist die in zijn
leven en boeken een rol hebben
gespeeld.'
Carl Friedman
CARL FRIEDMAN
„Internationaal doorgebroken?
Dat is een groot woord. Mijn
debuut Tralievader is inderdaad
lovend ontvangen in de Verenig- -
de Staten. Het komende voorjaar
verschijnt daar ook Twee koffers
vol. Maar Amerika is de wereld
niet. De landen waar mijn boeken
niet worden gelezen, zijn in een
verpletterende meerderheid. Een
onverdeeld genoegen is zo'n uit
gave in het buitenland trouwens
niet. Je wordt steeds aan je jasje
getrokken door de uitgever en de
vertaler, je moet de tekst uitvoe
rig corrigeren, je wordt afgeleid
van je eigenlijke werk. In het
voorbije jaar is er weinig uit mijn
handen gekomen. Mijn moeder,
in februari ernstig ziek gewor
den, is in september gestorven. Ik
werkte aan een roman, maar op
het dieptepunt van haar ziekte
heb ik die terzijde gelegd. Na
haar dood ben ik begonnen aan
een bundel korte verhalen, die
waarschijnlijk in het najaar 1996
verschijnt en die hoogstwaar
schijnlijk De grauwe minnaar zal
heten. Anders dan in mijn vorige
werk speelt de tweede wereldoor
log in deze verhalen geen rol van
enige betekenis."
Dat is een nieuwe ontwikkeling:
het korte verhaal?
„Het schrijven ervan bevalt me
goed. Misschien blijf ik aan het
genre hangen. Voor lange romans
vol psychologische hoogstandjes
heb ik het uithoudingsvemogen
niet. Romans zijn in de mode, ik
weet het. Maar ik heb besloten
me niets van die mode aan te
trekken.
Waar ligt mijn kracht? Die vraag
Maria Stahlie
MARIA STAHLIE
„Breda heeft altijd een bijzonde
re plaats ingenomen in mijn boe
ken, hoewel ik vrees dat het in
mijn nieuwe boek voor het eerst
niet zal voorkomen. Het is de
plaats van mijn jeugd en ik
gebruik die als een geïdealiseerde
provinciestad waar armoede niet
bestaat en waar de verbeelding
de vrije loop kan nemen."
Je roman 'Het beest met de twee
ruggen' (1994) was redelijk suc
cesvol.
„Het was het eerste boek dat niet
meteen na het verschijnen van de
recensies van het publieke toneel
verdween. Ik werd in 1995 tot
tweemaal toe op een longlist
geplaatst (Ako en Libris), dat wil
zeggen: ik werd in 1995 tot twee
keer toe verleid om me te gaan
voorstellen hoe ik 100.000 gulden
al dan niet verantwoord over de
balk zou gaan gooien. Het mocht
niet zo zijn.
Maar een filmproducent heeft
een optie genomen op de roman.
Als het boek verfilmd gaat wor
den (door de producent van o.a.
Mira, een Vlaamse film met veel
naakt erin die ik in 1971 samen
FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
met een paar vriendinnen in het
Luxor-theater ben gaan bekij
ken), als het boek ooit verfilmd
wordt.., dan zal Breda toch een
van de locaties moeten zijn.
Hoewel het schrijven van boeken
zo nu en dan een eenzame, moei
zame bedoening is, staat er gere
geld iets tegenover dat een mens
weer voldoende energie geeft en
inspiratie om opnieuw aan de
slag te gaan. In het voorjaar van
1995, om precies te zijn in april,
mei en juni, heb ik drie maanden
op een Grieks eiland gewoond,
waar ik heb gewekt aan de voor
bereidingen van een roman die
zich op dat eiland moet gaan
afspelen. Honderd deuren, zo
gaat de roman heten, naar de
Kerk met de Honderd Deuren,
het pronkstuk van het eiland.
Ik ben in het najaar van 1995 met
schrijven begonnen en heb
zojuist het eerste deel voltooid.
Het boek zal o.a. gaan over het
complexe evenwicht tussen de
eilanders, de Atheners die het
eiland exploiteren, de buiten
landse avonturiers die er een vas
te woonplaats hebben gevonden
en de vreemdste eenden in de bijt,
de toeristen. Ik hoop de roman in
juni of juli van 1996 te voltooi-
FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
vind ik interessanter dan: Wat
wordt er van mij verwacht? In
Nederland verschijnen jaarlijks
nogal wat onleesbare romans
waarvan mensen die ervoor heb
ben doorgeleerd ons willen doen
geloven dat het meesterwerken
zijn. Zulke slechte romans gaan
als warme kadetjes over de toon
bank, terwijl bijvoorbeeld een
prachtige dichtbundel door geen
hond wordt gekocht.
Neem nu Anton van Wilderode.
Hij heeft het leven van keizer
Karei V in bijna honderd schitte
rende verzen beschreven. Wie
kent het werk van Van Wiirode?
Die man is verdoemd, want hij is
niet alleen dichter, maar Belg en
priester op de koop toe. Een dich
tende priester. Notabene uit Bel
gië. Onmodieuzer kan het niet.
Schopenhauer zei het al: Het
publiek is zo onnozel dat het lie
ver nieuwe boeken leest dan goe
de."
Twee boeken en twee films. Wat
is je ervaring met de filmwereld?
„De verfilming van Tralievader
kwam dit jaar gereed. Met
Nederlandse acteurs onder regie
van Danniel Danniel, een Israeli.
Na het zien van de film heb ik
gehuild. Van ontroering of
teleurstelling? Dat laat ik in het
midden. Wat de verfilming van
Twee koffers vol betreft, onder
regie van Jeroen Krabbé, daar
voor ligt het scenario klaar. Het
werd geschreven door Edwin de
Vries. Ik vind het vleiend dat
mijn boeken worden verfilmd,
maar ik bemoei me er helemaal
niet mee. Film is ten slotte mijn
vak niet. Het is mij om het schrij
ven begonnen en het blijft mij om
schrijven te doen."
LAMBERT GIEBELS
„Het jaar 1995 heeft voor mij als
schrijver in het teken gestaan van
mijn biografie over de naoorlogse
staatsman Beel, waarop ik in sep
tember ben gepromoveerd. Voor
de aanpak heb ik steun gezocht
bij de uitspraak van Hella S.
Haasse: de biografie is een lite
rair genre, al vertellend heb ik
geprobeerd het levensverhaal van
Beel te ontrafelen."
De kritieken die ik las, waren
uiterst lovend.
„Aanvankelijk ging de publiciteit
naar de zogenoemde Greet Hof-
mans-affaire, zelfs de roddelpers
stortte zich op mijn 'onthullin
gen'. Het nieuwe blad Party
schreef: 'Oorzaak van de nieuwe
golf verdriet op Soestdijk is de
enorme publiciteit rond de vorige
week in de boekhandel versche
nen biografie: Beel. Van vazal tot
onderkoning.' Het blad wist ook
te vermelden dat een hoffunctio
naris er getuige van was 'hoe
Juliana zich, met tranen in de
ogen, in de armen van Bernhard
koesterde'. Uit dit laatste blijkt
dat mijn boek op Soestdijk niet
louter verdriet heeft veroorzaakt,
maar ook de liefde heeft doen
opvlammen tussen twee hoogbe
jaarde echtlieden.
In dag- en weekbladen kreeg
mijn vuistdikke boek gelukkig
ook aandacht. Als hoogste lof
beschouw ik de uitspraak van
Martin Ros in KRO's Ik heb al
een boek: 'Een biografie die leest
als een roman'. De vakspecialis
ten kunnen de verhalende trant
van mijn proefschrift waarderen
en de wetenschappelijke waarde
ervan betwisten zij niet. Erkend
wordt dat ik een staatsman uit de
schaduw heb gehaald, waarin
Beel zich bij zijn leven bewust
had teruggetrokken, zonder wie
de politieke ontwikkeling in
Nederland na de oorlog niet goed
te begrijpen is. De grootste vol
doening voor een schrijver is dat
het boek is uitverkocht, een nieu
we (paper-back)uitgave is in de
maak."
FOTO DE STEM JOH AN VAN GURP
Voor u is 1995 een oogstjaar?
„Ik mag content zijn dat uitge
verij De Geus mijn bundel Indo
nesische verhalen Taboe op Bali
(1987) heeft opgenomen in de
bekende Geuzenpockets. Op 17
augustus 1995, de viftigste ver
jaardag van de onafhankelijk
heid van Indonesië, verscheen
een ander boek waar ik de hand
in heb gehad, de vertaling van
Revolt in paradise van de Ameri
kaanse Muriel Pearson. Samen
met de Bredase radiodiagnost en
Indonesianist Peter van Wiechen
heb ik het initiatief voor deze
vertaling genomen. Die was er
nog, niet omdat de schrijfster
zo'n negatief beeld geeft van ons,
Nederlanders. Met Van Wiechen
heb ik in Indonesië onderzoek
gedaan naar de achtergrond van
het boek en de schrijfster en
samen met twee vrienden, Jan
Beerens en de Bredase Ineke
Wortelboer, hebben we het ver
taald.
In haar boek beschrijft Pearson,
die leeft onder haar geadopteerde
Balinese naam Ketoet Tantri,
haar leven op Bali in de jaren
dertig, haar lotgevallen tijdens de
Japanse bezetting en haar bijdra
ge aan de onafhankelijksstrijd
van de Indonesiërs.
Wat staat er op het programma
voor de komende jaren?
„Een schrijver mag nimmer op
zijn lauweren rusten. Meteen na
de promotie heb ik weer het boek
ter hand genomen waarmee ik al
15 jaar worstel, omdat ik daarin
wil proberen van heden uit de
Nazi-top herkenbare mensen van
vlees en bloed te maken. Werkti
tel: Speer, Hitlers Faust. In het
verschiet ligt nog het co-auteur-
schap (met de Australisch/
Nederlandse historicus Bob Her-
ing) van een biografie van Soe-
karno, over wie nog nooit een
Nederlandse biografie is versche
nen. Soekarno was bijna vijftig
jaren 'Nederlands onderdaan' en
placht tot het einde van zijn leven
in het Nederlands te vloeken en
te dromen."
