5,-
5,-
5,-
95,-
Over de vorming van het geweten
Hoe ouders het beste
kunnen reageren
op onplezierige
kanten van hun kind
Helmondse kaakchirurg
boekt wereldprimeur
Amsterdamse GG GD:
'Meer mensen laten zich
onderzoeken op aids'
Dordrecht krijgt kliniek
voor autistische jongeren
DE STEM
LIJF LEVEN
E2
K
PRODUKT INFORMATIE
'Minder vruchtbaar door koffie'
Antibiotica bij breuken
Palfium-experiment
Commerciële cosmetische klinkiek
Silicose-uitkering
Motorrijles gehandicapten
Ontsteking kaakbot niet bacteriologisch
Dinosauriër
broedde zelf
eieren uit
X 59
WOENSDAG 27 DECEMBER 1995
|ranaf f 15.995,-
i ieders bereik
r f 18.995,-. De
F 20.995,-, en is
^bag. En - zoals
in zuinigheid,
budskosten.
[trekkelijker dan
Dr welke Suzuki
in van Suzuld Rnandal Services.
j meer inlichtingen In onze ztinzel-
rweg 118
I Molenstraat 88
an 9.30 tot 18.00 uur
XTRA KOOPDAC
uur
jbaan zuid 11
in 9.30 tot 18.00 uur
EXTRA KOOPDAG
Ouur
s maatwerk m
CRAT.S
BE20RC|NC
DORDRECHT, OROCENBOSCH «•-
CHELEN (B), NIJMEGEN, PEER
URG, UTRECHT, VENIO
'Nooit met ruzie slapen gaan'
In de opvoeding van kin
deren doen zich grappige
maar ook moeilijke
momenten voor. Kinde
ren gedragen zich nu
eenmaal niet altijd zoals
ouders graag zouden wil
len. Ze vertonen soms
gedrag dat- vriendelijk
gezegd - 'ongewenst' is.
Hoe moet je daarop
reageren? Wanneer is een
waarschuwing op zijn
plaats, wanneer een
standje, wanneer een
'echte' straf? En hoe
zwaar mag die zijn?
Pedagoge Maria Panne
bakker geeft tips aan
ouders die aan de nood
rem moeten trekken.
Door John van Oppen
Wat moet je doen als je kind
als een biggetje loopt te krij
sen in een supermarkt omdat
het zijn zin niet krijgt? Wat te
doen als een kind van acht
nog regelmatig in bed plast?
Zijn kleine broertje of zusje
slaat? In gezelschap de tong
uitsteekt tegen moeder? Een
ander kind elke dag pest op
het schoolplein?
Tal van ouders weten het zo een-
twee-drie niet. Ze willen niet
blind varen op de lessen van
oudere generaties en hebben
behoefte aan goede raad als het
gaat om de opvoeding van hun
kinderen. Op consultatiebureaus
voor kleuters, maar ook tijdens
ouderavonden op basisscholen,
komen de gesprekken altijd uit
op de vraag hoe je als 'moderne'
ouder moet omgaan met de min
der plezierige gedragingen van de
kinderen.
Om die reden heeft Maria Panne
bakker, werkzaam bij het Neder
lands Instituut voor Zorg en Wel
zijn (NIZW) in Utrecht, samen
met Geraldien Blokland een the
mapakket ontwikkeld voor
ouderbijeenkomsten over het
onderwerp straf.
Niemand vindt straf leuk. Ouders
niet en kinderen niet. Bovendien
is straf lang niet altijd de beste
methode om kinderen te leren
wat wel en wat niet mag. Pedag
ogen zeggen altijd dat het belo
nen van gewenst gedrag een aan
pak is die veel effectiever werkt.
Pannebakker: „Terecht. Het bes
te wat ouders kunnen doen, is let
ten op wat hun kind goed doet in
plaats van letten op wat het alle
maal fout doet. Van compliment
jes en aanmoedigingen leren kin
deren vaak meer dan van straf.
Kinderen die op een positieve
manier aandacht krijgen van hun
ouders, zullen minder negatief
gedrag vertonen. Ouders met zo'n
positieve benadering zullen mer
ken dat ongewenst gedrag van
zelf afneemt, dat het contact met
hun kind een stuk plezieriger
wordt en de sfeer in huis een stuk
gezelliger."
Maar dat neemt niet weg dat alle
ouders wel eens pijnlijk worden
geconfronteerd met ongewenst
gedrag van hun kinderen. Dan
vragen ze zich af: hoe kunnen we
daar een einde aan maken? Is in
dit geval straf niet op zijn plaats?
Pannebakker: „Je kunt lang niet
altijd simpel 'ja' of 'nee' zeggen
na zo'n vraag. Het antwoord is
afhankelijk van de situatie, het
kind zelf en de omstandigheden
waarin het dat gedrag vertoont."
Maar rond één punt mag geen
discussie te bestaan, vindt Pan
nebakker: „Straf mag nooit te
lang duren. Er moet een einde
aan komen. Kinderen kunnen
soms namokken over een
bestraffing en ouders zijn ook
niet altijd meteen weer in een
goede stemming. Maar ouders
moeten de verstandigste mensen
zijn in zo'n situatie en het initia
tief nemen om het goed te maken
met hun kind. Een opmerking,
knipoog of knuffel is al voldoen
de om te laten merken dat de
zaak is afgedaan en dat je het
kind nog altijd even lief vindt."
Ouders mogen het gedrag van
hun kind afwijzen, maar niet het
kind als persoon, stelt Pannebak
ker.
„Ze kunnen bijvoorbeeld zeggen
'ik vind het vervelend dat je
steeds ruzie maakt' in plaats van
'ik vind je een vervelend kind' of
'mama vindt je niet meer lief'.
Kinderen die vaak horen dat ze
vervelend zijn, worden onzeker
over zichzelf en daardoor juist
lastig. Een kind dat dagenlang
moet bedelen om weer in de gunst
te komen van de ouders, voelt
zich doodongelukkig. Het snakt
naar een bevestiging dat alles
weer goed is. 'Nooit met ruzie
slapen gaan' is een stelregel die
nog altijd opgaat. Ook in de rela
tie tussen ouders en kinderen."
Een voorbeeld uit de praktijk van
alledag. Wat te doen als het kind
een kleiner broertje of zusje
slaat?
„Hoe vervelend het ook is, waar
kinderen met elkaar optrekken
ontstaan conflicten. Dat hoort
erbij en kinderen leren ervan
conflicten zelf op te lossen. Om
die reden is het soms beter als
ouders zich er niet mee bemoeien.
Dat geldt niet als er geslagen
wordt en zeker niet als een ouder
kind een jonger broertje of zusje
te grazen neemt. Dan kunnen
ouders beter snel ingrijpen en de
kinderen uit elkaar halen. Een
stevige uitbrander is hier op zijn
plaats. Sommige ouders zullen
het geven van een tik op de vin
gers een goede reactie vinden.
Dan voelt een kind tenminste zelf
wat het bij een ander heeft
Maria Pannebakker: „Wat er op televisie te zien is, is het twistpunt in het gezin van deze tijd - en
niet alleen tussen kinderen. Wie de afstandsbediening in handen heeft, bezit de macht.
foto erwin de leeuw
gedaan. Daar zit wel iets in, maar
het is voor kinderen een tegen
strijdige boodschap. Zij mogen
niet slaan, maar 'grote' ouders
mogen dat wel?"
Nadenken over de oorzaak is erg
belangrijk in een situatie als
deze. Pannebakker: „Misschien is
er jaloezie in het spel. Wat extra
aandacht kan helpen om die
gevoelens onder controle te krij
gen."
De oorzaken van lastig en onge
wenst gedrag zijn legio: aandacht
trekken; erbij willen horen; zich
vervelen; een moeilijk karakter
gecombineerd met veel tempera
ment; gevoelens van frustratie,
woede of angst; inconsequent
optreden van ouders; ouders die
weinig kunnen verdragen; ouders
die te weinig toezicht houden;
slechte invloeden van buitenaf;
het verkeren in een bepaalde ont
wikkelingsfase; onduidelijke
regels voor het kind; een omge
ving die het kind teveel beperkin
gen oplegt; een omgeving die het
kind teveel prikkels geeft.
Een kind komt binnen met mod
derlaarzen over de zojuist
gedweilde vloer en smijt de tas
met natte sportkleren op de
grond.
Pannebakker: „Ouders kunnen
hevig geïrriteerd raken als hun
kind zo het huis binnen dendert.
De een kan er laconiek onder
blijven, de ander tolereert het
gewoon niet. De opvattingen over
wat belangrijk is in de opvoeding
en over welk gedrag duldbaar is,
zijn dus niet bij alle ouders het
zelfde. Die opvattingen worden
bepaald door de manier waarop
de ouders zelf zijn opgevoed,
maar ook door zaken als oplei
ding, levenservaring en vrienden
kring. Hoe meer ouders gesteld
zijn op 'netjes en schoon', hoe
heftiger ze reageren op een kind
met modderlaarzen."
„Een corrigerende maatregel die
voor de hand ligt: er iets van zeg
gen en het kind de schade laten
herstellen. Het kan bijvoorbeeld
meehelpen om de gang weer
schoon te maken. Bij kinderen
die hardnekkig hun spullen laten
rondslingeren, kan het geen
kwaad om de voetbalbroek maar
eens een keertje niet te wassen.
Dat is een les die ze niet snel zul
len vergeten, al vinden ouders het
héél moeilijk om het zo ver te
laten komen."
Het kind heeft weer in bed
geplast.
„De meeste kinderen die ouder
zijn dan een' jaar of vijf, lijden er
zelf onder en willen niets liever
dan 'groot' zijn. Een kind straf
geven of belachelijk maken, helpt
dan ook niet. Maar je hoeft het
als ouder ook niet te negeren. Het
kan effectief zijn om het kind te
confronteren met de gevolgen
van zijn bedplassen. Bijvoorbeeld
door het mee te laten helpen het
bed te verschonen en de natte
spullen in de wasmand te gooien.
Een mogelijkheid is ook om
samen met het kind een kalender
te maken waarop elk droge nacht
met een zonnetje wordt beloond.
Bij een bepaald aantal zonnetjes
past dan een beloning. Zo stimu
leer je het goede gedrag."
Het kind maakt ruzie met broer
tje of zus om de afstandsbedie
ning.
„Het gezin is een oefenplaats
voor conflicten en ouders moeten
dikwijls optreden als scheids
rechter. Wat er op televisie is en
wie wat wil zien, is het twistpunt
in het gezin van deze tijd - en
niet alleen tussen kinderen. De
afstandsbediening is daarbij een
begerenswaardig attribuut. Wie
dat apparaat in handen heeft,
bezit de, macht. Als zo'n conflict
zich afspeelt tussen broers of zus
jes, is bemiddelen voor ouders
een ondankbare taak. De beste
remedie is waarschijnlijk om de
afstandsbediening buiten hand
bereik te brengen. Als zulke
ruzies zich dagelijks afspelen,
kunnen er het beste vaste afspra
ken worden gemaakt over wie
waar naar mag kijken."
Wie zelf een vraag heeft over
straffen of het gedrag van zijn
kind, kan bellen naar de landelij
ke opvoedtelefoon: 06-8212205.
Niet-rokende vrouwen die meer dan drie koppen koffie per dag
drinken, raken wellicht minder gauw zwanger dan andere vrou
wen. Dit wordt aangevoerd in een artikel in de American Journal
of Epidemiology, dat is gebaseerd op onderzoek verricht aan de
John Hopkins Universiteit. De consumptie van meer dan 300 mil
ligram cafeïne per dag - ruwweg het equivalent van drie koppen
koffie - vermindert de maandelijkse kans op bevruchting met 26
procent, aldus het onderzoek. Minder dan 300 milligram had geen
invloed op de conceptie.
Patiënten met een botbreuk of een heupprothese hebben baat bij
vroegtijdig gebruik van antibiotica. Penicilline halveert de kans
op wondinfecties. Dit stelt de ongevalchirug H. Boxma van het
Zuiderziekenhuis Rotterdam in het AMC-Magazine van januari.
Hij stelt dat wondinfecties bij breukoperaties veel vaker voorko
men dan aangenomen. Volgens Boxma loopt 8 procent in plaats
van 1 tot 2 procent van de patiënten een wondinfectie op als zij
niet voortijdig antibiotica krijgen. Preventief penicilline toedie
nen heeft alleen effect bij zogeheten gesloten fracturen, breuken
waarbij geen wonden zijn.
Driekwart van de deelnemers aan het kleinschalige palfium-
experiment dat Amsterdam in maart 1995 startte, vaart daar wel
bij. Uit een interim-rapportage blijkt dat het medicijn bij een
kwart van de bijna dertig deelnemende drugverslaafden geen
enkel effect had. Bij nog eens een kwart ontwikkelde het leven
van de verslaafde zich tot 'een bijna ideale situatie', zegt Ch. van
Brussel, het hoofd van de drugsafdeling van de Amsterdamse
GG&GD. In de helft van de gevallen bleven de deelnemers ande
re drugs, zoals heroïne, cocaïne of amfetaminen bijgebruiken,
maar hielp het regelmatig gebruik van palfium hen een stabieler
leven te leiden. Ze verzorgden zichzelf beter en werden rustiger.
Er gaat echter niets boven heroïne, zo vonden nagenoeg alle
proefkonijnen. De roes die heroïne geeft blijft bij het gebruik van
palfium achterwege.
In een bijgebouw van het Catharina-ziekenhuis in Eindhoven
gaat per 1 januari een commerciële cosmetische kliniek van start.
De kliniek Perfect Skin staat onder medische leiding van de aan
het ziekenhuis verbonden dermatoloog dr. P. Beretty. In de kli
niek wordt met behulp van een computergestuurde laser, bediend
door speciaal getrainde artsen, een behandeling voor huidverjon
ging toegepast. Daarbij verdwijnen of verminderen rimpels en
andere oneffenheden zonder littekens achter te laten. Anders dan
bij de face-lift vertekent de laser-methode het gelaat niet. „Er is
geen nieuwe pasfoto nodig," aldus het ziekenhuis. Benadrukt
wordt dat het niet gaat om een geneeskundige, maar om een zui
ver cosmetische ingreep. Klanten moeten de kosten zelf betalen
en kunnen deze niet verhalen op de algemene ziektekostenverze
kering. De koppeling van de kliniek aan het ziekenhuis, waarvoor
wordt betaald, past in de ontwikkeling waarin ziekenhuizen
trachten aan extra budget te komen. Een behandeling in Perfect
Skin kost tussen de achthonderd en een paar duizend gulden.
De Limburgse stichting 'Silicose oud-mijnwerkers' heeft terecht
een peildatum ingesteld voor het toekennen van een speciale uit
kering aan weduwen van oud-mijnwerkers die aan silicose zijn
overleden. Dat heeft de Raad van State bepaald. De stichting
meent dat alleen vrouwen voor de uitkering van 20.000 gulden in
aanmerking komen als hun man na 16 december 1992 aan deze
ernstige longziekte is overleden. De vermeende 'discriminatie' op
grond van deze datum is al geruime tijd inzet van ernstige con
flicten.
Mensen met een lichamelijke handicap kunnen binnenkort
motorrijbewijs halen. Dat is te danken aan een initiatief van oud
motorcoureur Rob Janssen uit Assen. Hij heeft samen met ver
schillende instanties een speciale motor ontwikkeld. Het Centraal
Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR), dat deelneemt aan het
initiatief, heeft de motor goedgekeurd. Inmiddels krijgen gehan
dicapten in Assen al enkele maanden les. De motor kan aan aller
lei handicaps worden aangepast. Zelfs aan een handicap aan de
onderarm.
STE-
5CARANTIE
Van onze verslaggever
Helmond - Zo'n tachtig patiënten
in Nederland kampen dagelijks
met een chronische ontsteking
van het kaakbot. De pijn mani
festeert zich in de vorm van een
hevige kiespijn, twee a drie
weken achtereen. Vervolgens
verdwijnt de pijn even, om daar
na weer in volle hevigheid terug
te keren. Pijnstillers of andere
methoden helpen niet. De oor
zaak is zonder succes gezocht in
een bacteriologische ontsteking
in het kaakbot.
Volgens Robert Groot (33), kaak
chirurg in het Helmondse Elker-
liekziekenhuis, wordt een chroni
sche kaakontsteking echter niet
veroorzaakt door een ontsteking
maar door een verhoogde, onbe
wuste spanning van de kauw
spieren. Die wordt veroorzaakt
door stress, hyperactiviteit en
mogelijk een afwijking in het
centrale zenuwstelsel. Patiënten
zijn volgens Groot gediend met
een therapie om de kaakspieren
te ontspannen door behandeling
van fysio- of psychotherapie.
»he kaakchirurgen kunnen dit
Probleem inderdaad niet behan
gen," zegt Groot, die onlangs in
Amsterdam promoveerde op een
Proefschrift over 'Diffuse sclero-
serende osteomyelitis van de
I haak'. Reeds gepubliceerde
^a-delen uit dat proefschrift
I hebben in binnen- en buitenland
I grote aandacht getrokken.
I ;"oorop gesteld: het heeft niets
I e maken met eten of de manier
I Van eten, maar om een onbewust
I mechanisme dat zich misschien
m de hersgnen afspeelt. Tot voor
hert dacht iedereen dat de oor
zaak van de ziekte afkomstig was
Jan een bacteriologische afwij-
mng in het kaakbot, omdat het
otvlies werd geprikkeld en
uaardoor ontstoken raakte. Bij
I ®0m®ige patiënten werd daarom
clfs een deel van de kaak verwij
fd. Dat hielp voor even, daarna
fWam de hevige pijn toch weer
terug", zegt Groot.
Een vanaf 1985 gepleegd onder
zoek onder 43 patiënten in het
AMC in Amsterdam wees echter
uit dat het hier gaat om een ont
steking zonder infectie waarop
het kaakbot reageert door nieuw
bot te gaan vormen.
„Veel mensen hebben bijvoor
beeld last van hoofdpijn, veroor
zaakt door stress. Iets dergelijks
manifesteert zich nu bij enkele
mensen in de kaak. De afwijking
was bekend, het vinden van de
oorzaak en het aangeven van een
therapie is echter nieuw," zegt
Groot. „Bij de proefpersonen in
het AMC hebben we aantoonbaar
resultaat geboekt. In Amerika
wordt nog altijd gedacht dat het
om een bacteriologische ontste
king gaat en heeft men geen suc
ces. Ja, je mag rustig zeggen dat
het hier om een Helmondse
wereldprimeur gaat. Daar zijn
we in het Elkerliek best een beet
je trots op."
Londen (dpa/anp) - Dinosauriërs
van de oviraptor-familie hebben
eieren uitgebroed zoals moderne
vogels. Een spectaculaire vondst
in de Aziatische Gobi-woestijn
lijkt het jongste bewijs te vormen
voor de theorie dat de uitgestor
ven dieren de voorloper van de
huidige vogel zijn.
In het Britse tijdschrift Nature
meldden Amerikaanse en Mon
goolse onderzoekers de vondst
van de fossiele resten van een
volwassen oviraptor, zittend op
een nest eieren. Het dier heeft
dezelfde houding als veel broe
dende vogels, aldus Mark Norell
van de universiteit in Washing
ton. De zeer goed bewaard geble
ven oviraptor-fossielen uit
Mongolië vormen het tot heden
hardste bewijs dat de dinosauriër
broedde zoals een vogel.
Dordrecht (anp) - In Dordrecht wordt volgend jaar begon
nen met de bouw van een kliniek voor 36 autistische jonge
ren. Initiatiefnemer is het Algemeen Psychiatrisch Zieken
huis De Grote Rivieren in Dordrecht.
De kliniek is bedoeld om te voldoen aan de toenemende vraag
naar behandelplaatsen voor autistische jongeren, aldus een
woordvoerder van het APZ. In Oosterbeek is al dertig jaar een kli
niek voor autisten.
Het gebouw komt te staan in een nieuwe Dordtse woonwijk. De
kliniek gaat De Steiger heten.
Volgens mevrouw M. Verhoeven, locatiemanager van APZ De
Grote Rivieren, wordt De Steiger opgezet om jonge autisten uit
heel West-Nederland op te vangen. „Het gaat om jongeren tussen
de 13 en 21 jaar die thuis niet meer kunnen functioneren. Er is een
steeds grotere behoefte om autisten klinisch te behandelen. De
ziekte wordt tegenwoordig wel vaker en sneller gediagnosti-
seerd," vertelt Verhoeven.
Eind volgend jaar gaat de eerste paal de grond in voor De Steiger,
waar zo'n veertig mensen komen te werken. In 1997 moet de kli
niek gereed zijn.
Amsterdam (anp) - Steeds meer mensen laten zich onderzoe
ken op aids. In vergelijking met voorgaande jaren steeg het
aantal testen in Amsterdam vorig jaar met tien procent, wat
neerkomt op bijna duizend onderzoeken. Dat meldt de GG
GD van de hoofdstad in het jaarverslag Infectieziekten over
1994.
Elf mannen bleken besmet te zijn
met hiv, het virus dat aids kan
veroorzaken. Bij de ruim vier
honderd geteste vrouwen
reageerde niemand positief.
Vooral personen in de leeftijd 20
tot 39 jaar ondergingen een
onderzoek. Als belangrijkste
redenen hiervoor noemt de
gezondheidsdienst dat mensen
zekerheid willen bij het begin
van een nieuwe vaste relatie of
omdat ze steeds wisselende sek
suele contacten hebben.
In 1994 liepen in Amsterdam 33
patiënten acute hepatitis B op.
Een daling met bijna de helft,
waarvoor de GG GD geen ver
klaring heeft. Besmettingen met
hepatitis A namen, na een terug
val in '93, vorig jaar wel toe, van
126 naar 147 personen. Vooral
homoseksuele mannen lijden aan
hepatitis A, onder meer ten
gevolge van risicovol seksueel
gedrag.
Het aantal patiënten met buikty-
fus nam van 10 toe tot 21. Ze
doen de infectie doorgaans op in
Aziatische landen. Ook de stij
gende trend in het aantal geval
len van malaria zette door (van
78 in 1993 naar 88 vorig jaar).
Meestal gaat het daarbij om in
Afrikaanse landen besmette per
sonen. Het aantal gevallen van
tuberculose nam toe van 223 naar
305. In 1992 lag het aantal tbc-
gevallen overigens ook vrij hoog:
294. Geslachtsziekten zoals syfi
lis en gonorroe kwamen in 1994
minder voor.
Met grote regelmaat kunnen we
in kranten berichten lezen
waarbij de rechter een verdach
te veroordeelt tot het volgen van
een therapie die bedoeld is om
het geweten van de verdachte te
herstellen, dan wel te vormen.
Een voorbeeld daarvan is de
zogenaamde incestdader-thera-
pie. Of de therapie waarbij de
verkrachter in contact gebracht
wordt met zijn slachtoffer. Het
doel van dergelijke therapieën
lijkt te zijn de dader van incest
of verkrachting duidelijk te
maken, te laten voelen, wat hij
zijn slachtoffer heeft aange
daan.
De vraag of dergelijke thera
pieën iets uithalen lijkt echter
gerechtvaardigd. Het is name
lijk maar de vraag of, en zo ja, in
hoeverre het mogelijk is mensen
op latere leeftijd een geweten,
een moreel besef, 'aan te leren'.
Afleren is in ieder geval geen
probleem, zoals we elke dag
kunnen zien.
Freud wees er al op dat het
geweten zich in de regel ontwik
kelt tussen het vierde en zeven
de levensjaar. Deze periode
kunnen we opvatten als de zoge
noemde kritieke periode voor de
ontwikkeling van het morele
besef. 'Kritieke periode' wil zeg
gen dat als het geweten niet in
deze periode wordt gevormd,
het later ook niet meer tot ont
wikkeling kan komen. Met
andere woorden: mensen die om
wat voor reden dan ook een
stoornis hebben opgelopen in de
vorming van het geweten, kun
nen deze stoornis later op geen
enkele manier weer ongedaan
maken.
Dat zou betekenen dat thera
pieën zoals de incestdader-the-
rapie of welke vorm van thera
pie waarbij het moreel besef
ontwikkelt moet worden geen
enkel nut kunnen hebben. Het
enige nut dat ze hebben is dan
veeleer gelegen in het feit dat
'men' (justitie, de maatschappij)
het idee heeft dat er in ieder
geval iets gedaan wordt.
Een psycholoog die zich uitge
breid heeft beziggehouden met
de ontwikkeling van het gewe
ten (het moreel besef) bij de
mens is de Amerikaan Lawrence
Kohlberg geweest.
Kohlberg gaat er
vanuit dat de
invloed van het
milieu, zeg maar
de sociale context
waarin het kind
opgroeit, van
groot belang is.
Hij onderscheidt
drie niveaus in de
ontwikkeling van
het geweten,
waarbij elk niveau
weer twee fasen heeft. In het
totaal zijn er dus zes verschil
lende fasen.
Het eerste niveau noemt Kohl
berg het preconventionele
niveau. Dit niveau loopt onge
veer tot het zevende
levensjaar en
bestaat zoals
gezegd uit twee
ontwikkelingsfa
sen. In de eerste
fase gehoorzaamt
het kind eigenlijk
alleen maar om
straf te ontlopen of
om een beloning te
krijgen. Een vrij
egocentrische
manier van gehoor
zaamheid dus. In de
tweede fase rede
neert het kind op
een 'voor wat hoort
wat' manier, een
soort ruilhandel
dus.
Het tweede niveau
is het conventionele
niveau, wat de
meeste kinderen
rond het dertiende
jaar bereiken. Op
dit niveau past het
kind zich aan aan
de verwachtingen
die het gezin van
hem heeft. Het kind
heeft nu een besef
van de sociale rangorde. In de
derde fase zien we dat het kind
zich gaat gedragen op een
.manier die door anderen als
juist wordt beoordeeld. Het gaat
zich iets aan
trekken van
het oordeel dat
anderen over
hem hebben.
Het kind gaat
ook letten op
de bedoelingen
van gedragin
gen en het
gedraagt zich
tegenover
anderen op een
manier om hun
goedkeuring te krijgen.
In de vierde fase krijgt het kind
inzicht in de algemeen geldende
regels en wetten. Het krijgt als
het ware een plichtsgevoel. Het
kind gehoorzaamt om conflicten
Het geweten ontwikkelt zich tussen het vierde en
zevende levensjaar. foto archief de stem
met autoriteiten te vermijden.
Uit bovenstaande wordt duide
lijk dat bij elke fase een accent
verschuiving optreedt met
betrekking tot de motivatie om
gewetensvol te handelen.
Niet alle mensen bereiken vol
gens Kohlberg het derde en
hoogste gewetensniveau. Dit
derde niveau noemt hij het post-
conventionele niveau. Het
gedrag van iemand die dit
niveau heeft bereikt wordt
gestuurd door ethische princi
pes. Zaken als mensenrechten
en menselijke waardigheid gaan
hier een rol spelen.
We zagen zojuist dat volgens
Kohlberg de omgeving waarin
een kind opgroeit van groot
belang is bij het tot stand komen
van het morele besef. Dat is ech
ter nog niet alles. Want volgens
Kohlberg is de intelligentie min
stens zo belangrijk. Volgens hem
verlopen de morele
ontwikkeling en de
cognitieve ontwik
keling zelfs hand in
hand. Domme men
sen zouden volgens
hem dan ook maar
een matig ontwik
kelde moraal heb
ben, en slimme men
sen een goede.
Als zowel Freud als
Kohlberg gelijk heb
ben, dan is de vor
ming van het gewe
ten afhankelijk van
factoren waarover
het individu geen
enkele zeggenschap
heeft: leeftijd, milieu
en intelligentie. Dat
zou ons inderdaad
tot de sombere con
clusie brengen dat
het morele besef (het
geweten) iets is wat
je wel hebt of niet
hebt. En dat thera
pieën die bedoeld
zijn om het geweten
alsnog te vormen,
inderdaad verspilde
tijd en energie zijn.