VINGS
MNG
Diamant uit vlam en gloeidraad
'Vreselijk moeilijke vraag
jinoet gewone zaak worden'
ËN
EDING
Onderzoekers universiteit Nijmegen:
'Wij kunnen in theorie de Kohinoor maken'
Adviesbureau ontwikkelt
natuurlijke methode voor
keuze van geslacht kind
BUITENDIJK
LIJF LEVEN
i/financieel
december
■ride merken
Koude Oorlog
Universiteit
Twee soorten
Groeien
[Symposium over orgaan- en weefseldonatie:
tetÜT r—
Taboe
Nieuw protocol
Codocil
Door Mariëtte Mulkens
bestem
Vedior ASB
Vedior ASB
Vedior ASB
Vedior ASB
Dycore Verwo Syst. B V
N.V. EPZ
Scheldorado B.V.
Puratos N.V.
Scheldorado B.V.
Van Niftrik B.V.
Streekgew. W- N. Brabant
Mercuri Urval
Rijkswaterstaat
Servat Proj.B.V.
Mach. fabriek Bewe B.V.
Mach. fabriek Bewe B.V.
NBM Amstelland Woninab
Zuid B.V.
NBM Amstelland Woninab
Zuid B.V.
N.V. Handelsmij v/h Joh
Wolff Co
Kooien Breda B.V.
Verp.techn. Timmermans B.V
Verp.techn. Timmermans B.V
Verp.techn. Timmermans B.V
Verp.techn. Timmermans B.V
Verp.techn. Timmermans B.V
Verp.techn. Timmermans B.V
St. De Markenlanden
Oosterwijck B.V.
Ebben, Slaats, De Jonge
Kapimex B.V.
ABAB
De Volckaert Dongen
Steur Autoschade B.V.
KPMG DATAM
KPMG DATAM
BABY-KLEUTERMODE
STRAATPROMENADE 21
:N - TELEFOON 0115-694118
5%
Koesen
Een volmaakt kris-
I i Begeerd, onbetaalbaar,
soms gekoppeld aan
un.v eigenschappen.
I jSie hoge brekingsindex
jorzaakt het een schitte-
A niet bij andere edel-
cll voorkomt. Maar dia
lis niet alleen een droom
#r de juwelier en diens
I ijjaten, maar ook voor
wetenschappers.
gn Schermer en Hans te
I ienhuis maken diamant in
jaar kamers in de Katho-
J Universiteit Nijmegen,
^principe kunnen wij de
r maken."
Ate Horesca
SOS Tel. Hulp W-Brabant
Scheldorado B.V.
Jan Tinbergen College
Dillisse Partn.
St. 'Het Hooghuys'
Oosterwijck B.V.
A.O.C. W-Brabant
Kath. Basisschool De
Zandberg
Ignatiusziekenhuis
Instit. Saint Marie
St. Thuis Sterven Oosterhout
Med. Centr. De Klokkenberg
De Blauwe Kamer
V.N. PCI B.V.
naam, adres en woonplaats naar:
ntie. 3
Kjjiam heeft uitzonderlijke
«schappen. Het is op kool-
ttofnitride na het hardste materi-
.j jat er bestaat. Daardoor is
!(i een superieur schuurmiddel
|j boten, zagen en slijpen. Dia-
0i is zo hard dat er uitzonder-
Si scherpe randen op zijn aan te
jjengen, waardoor bijvoorbeeld
^operaties met uiterste precisie
j,.c minimum schade zijn uit
toorts is diamant tot 700 gr C. de
leste warmtegeleider die er
jostaat, Het voert warmte vijf
caal sneller af dan koper. Daar-
uishet een hoogwaardige koe
ls voor de zwaarste computer-
jjjjps. Dit brengt weer mee dat er
[te] meer transistors en diodes op
ion chip kunnen worden aange
dacht. Veel meer power dus op
kleiner oppervlakte en klei-
10, handzame supercomputers
omdehoek.
Daarmee is de schatkamer van
(amant niet uitgeput. Hoewel
ld enthousiast warmte geleidt,
laat het geen elektriciteit door.
Jat is een goede isolator die ech
ts met toevoeging van borium
«randert in een halfgeleider
waarmee van alles is te doen.
Diamant laat infrarood en zicht
bar licht ongehinderd door,
naar blokkeert ultraviolet. Met
I al deze eigenschappen kan de
wetenschap en later de techniek
lierlijk stoeien. Diamant is
transparant over een veel groter
gebied van het spectrum dan alle
andere vaste stoffen. Het kan
tegen extreme condities. Zo kreeg
ten Pioniersonde, op weg naar
let oppervlak van Venus, een
èamanten venstertje in zijn
huid. Dat venster kon zelfs de
verpletterende druk van de atmo
sfeer daar, negentig maal hoger
danop aarde, weerstaan.
Kristal
11 tientallen jaren is diamant
kunstmatig te maken. Diamant is
koolstof, in principe dus hetzelf
de als grafiet en houtskool voor
ie tekenaar. Maar het is een bij
zondere kristalvorm van dit ele
ment. Een atoom koolstof wordt
keurig gekapseld tussen vier col
lega's. Die band is zo sterk dat
diamant hieraan zijn hardheid
endeend.
Honderd miljoen jaar geleden
John Schermer (links) en Hans te Nijenhuis maken kunstmatig diamant aan de Katholieke Universiteit Nijmegen'Er moet nog veel
gebeuren voordat er diamanten van het formaat van een baksteen in de handel komen.' foto theo van zwam
werd kooldioxide op een diepte
van 200 kilometer bij een afgrij
selijke druk van 70.000 atmosfeer
en een temperatuur van 2000 gra
den omgezet in diamanten, waar
van een zeer klein deel vervol
gens in de loop der millennia
door vulkanen werd uitgebraakt.
De huidige diamanten kwamen
letterlijk uit de schoot van de
aarde. Dit proces vindt nog
steeds plaats. Het overgrote deel
van diamant moet echter nog
diep in dat inferno zitten, onbe
reikbaar voor de mens.
Die druk en temperatuur kunnen
(bijvoorbeeld, door een implosie)
geïmiteerd worden in het lab,
maar dit is een uiterst moeilijk,
kostbaar en onrendabel proces.
In 1797 constateerde ene Smiths-
on-Tennant dat diamant zuivere
koolstof was. Die wetenschapper
van twee eeuwen her kwam tot de
verbluffende conclusie dat de
'Demonokristal vertoont onder
l" «amant.
de microscoop kleine bergjes, maar is heel zuive-
foto kun nijmegen
fonkelende steen aan de vinger
van zijn vorst in wezen dezelfde
materie was als dat nederige
staafje houtskool waarmee hij
schetsen maakte. Had men dit
eerder geweten, dan hadden de
alchemisten zich vermoedelijk op
koolstof gericht en niet op de
droom van goud maken uit lood.
Die alchemisten deden dit overi
gens niet uit hebzucht, maar om
het licht uit een stof te bevrijden.
In 1953 werd bij 60.000 atmosfeer
en 1400 graden in Stockholm
synthetische diamant gemaakt.
Het waren kristallen maar in zeer
minieme hoeveelheden en de vor
ming van diamant uit koolstof
verliep tergend langzaam. In
1978 deed de Rus Boris Spitsyn
het nog eens dunnetjes over,
maar met een geheel nieuwe
techniek: de gasfasedepositie die
de basis is van
de huidige tech
nieken om dia
mant te fabrice
ren. Aan een
gasmengsel van
waterstof en
methaan werd
energie toege
voegd door mid
del van een
gloeiende spi
raal (te vergelij
ken met dat
kronkeltje in
een lamp). Bij
een sobere 800
graden en onder
een minieme
druk van 0,01
atmosfeer
maakte hij het
begeerde kris
tal. Maar het
westen nam
Boris niet seri
eus, want het
was de tijd van
de Koude Oorlog en bovendien
waren er wel meer fantasieverha
len uit de Sovjet-Unie opgedoken
op het gebied van wetenschap.
De Japanners hadden hier min
der problemen mee. Voortbordu
rende op Spitsyn ontdekte in
1988 Yoichi Hirose de vlamdepo-
sitie-techniek.
Hirose gebuikte hiervoor een
mengsel van acetyleen met zuur
stof, bij 1 atmosfeer, dus gewoon
de druk van de buitenwereld en
ook hier bij een luttele 800 gra
den.
Bij de vakgroep Vaste Stof Fysica
3 (de kristalgroeiafdeling) van de
Katholieke Universiteit Nijme
gen experimenteert nu een kleine
groep van jeugdige wetenschap
pers met beide technieken: de
chemische gasfase depositie
(Engelse afkorting: CVD) en de
hete filament
techniek (ook
CVD in princi
pe).
Iedereen kent
het oerprincipe.
Houd een lepel
in een kaars en
daar zet zich
dan roet af (gas
vlamdepositie):
zuivere kool
stof, maar
helaas niet in de
begeerde kris
talvorm. Bij de
twee lab-tech
nieken gebeurt
in wezen het
zelfde. De kool
stof uit een gas
mengsel onder
gaat een meta
morfose. Het
lelijke eendje
wordt een
zwaan. Onder
speciale
omstandigheden vormt zich dan
diamant plus amorfe koolstof en
andere resten die echter worden
afgevoerd.
John Schermer en Hans te Nijen
huis maken diamant in een paar
kamers in de universiteit. De
benodigde apparatuur is eenvou
dig: cilinders met acetyleen,
methaan, waterstof en zuurstof,
enkele acetyleenbranders plus
meet- en regelapparatuur: kort
om, een lasser met wat extra ken
nis zou ook een diamantfabriekje
kunnen beginnen. Hij zou er
alleen niet rijk van worden, maar
failliet gaan. De gasvlamdiamant
wordt in de open lucht geboren,
de hete filament diamant daaren
tegen in een gesloten reactor.
„In principe kunnen wij de Kohi
noor maken, maar dat zal prak
tisch wel onmogelijk zijn. Bij de
vorming van zo'n groot mono
kristal kan er van alles misgaan,
dan wordt elk klein probleem een
groot probleem. En onze Kohi
noor zal nauwelijks goedkoper
zijn dan die superdiamant."
De universiteit maakt twee soor
ten diamanten: de polykristallen,
te vergelijken met een ruw
gewassen grinttegel. En de mono
kristal, te vergelijken met een
mooi gepolijste leisteen. „Onze
diamanten zijn vaak nog veel zui
verder dan die uit de natuur.
Natuurdiamant bevat bijvoor
beeld stikstof waardoor het min
der goed hitte afvoert en ook
minder transparant is. We hebr-
ben geen insluitsels en geen ver
ontreinigingen. Slechts 1 procent
van de natuurdiamanten is te
gebruiken voor sieraden, de rest
is voor de industrie."
De pas gevormde diamant zet
zich af op een plaatje dat silicium
kan zijn, molyb'deen, maar ook
diamant. Op het oog is het niet
indrukwekkend. Op een dingetje
ter grootte van een boordeknoop
je is wat neergeslagen waaraan je
op het eerste gezicht als leek geen
diamant herkent. Pas onder de
microscoop zie je een bedje van
kristallen.
Diamantsynthese in deze vorm
valt nog onder de noemer
research. Het is duidelijk dat de
industrie er belangstelling voor
heeft. De processors van de toe
komst hebben diamant nodig om
hun hoge prestaties ook waar te
maken. De elektronische indus
trie snakt naar diamant. Met
halfgeleidende diamant zijn elek
tronische componenten te maken
die vooral bij hoge vermogens en
of temperaturen superieur zijn
aan de bestaande silicium-com-
ponenten.
Een speciale techniek van beide
heren is de groeidiamant. Een
stukje natuurdiamant wordt als
basis gebruikt, als substraat.
Daarop slaat dan de diamant uit
vlam of filament neer en hecht
zich dusdanig intiem dat hieruit
een monokristal kan ontstaan. Zo
kan men die mini-diamant gelei
delijk laten groeien, maar als het
even misgaat, komt er een lelijk
bobbeltje. De grootste monokris
tal die men tot nu toe in Nijme
gen heeft kunnen maken, is 0,4
karaat. CVD-diamanten kunnen
straks wellicht een rol gaan spe
len in de platte schermen van toe
komstige portable computers en
televisietoestellen. Tot nu toe is
een kunstdiamant niet goedkoper
dan een uit de natuur, maar de
produktiekosten zullen in het
volgende millenium dramatisch
zijn gezakt. Op dit ogenblik
wordt al miljoenen karaat aan
synthetische diamant verkocht.
Dit zijn over het algemeen kleine
diamantjes die veel onzuiverhe
den bevatten en soms uit elkaar
vallen, en alleen de industrie kan
er iets mee doen.
John Schermer: „Er moet nog
veel gebeuren voordat er diaman
ten van het formaat van een bak
steen in de handel komen."
De polykristal is ook zuivere diamant, maar is een grinttegel vergeleken met de
monokristal die eerder lijkt op een gladde leisteen. foto kun Nijmegen
1 van Lith
A - Het tekort aan
liiu-j en organen is nog
■5 Ajpend. In de 'zoek-
naar hartkleppen,
l mAezen en longen hield
I w!°,Tissie orgaan- en
Isvm* natie onlangs een
I LirW°Slum *n ket. Carolus-
K !na ziekenhiiis in Den
Het taboe rondom
r mi moet verdwiinen'
|irj. k y van der Vecht en
|®'ehustJanCusters.
|ji^ee?e Kamer beet er
njn tanden op stuk: de
iMewjf onat'e- De VVD tor-
I altiirt ?teridelijk het voorstel
MspL tie van organen en
lata,,.j oastaan, tenzij nabe-
rigenhouden. 'Te
antastrng van het zelfbe
dacht,' luidde de moti-
R5»*Vvb.
Jan Custers uit het
sP'jt van onder anderen
Carolus-Liduina Ziekenhuis en
Elly van der Vecht, voorlichter
van de Sectie Transplantie Coör
dinatoren.
„Het tekort aan weefsels en orga
nen is zó ontzettend groot,"
begint Van der Vecht, „en daar
zal de nieuwe wet weinig aan
veranderen."
Van der Vecht en Custers maken
deel uit van de commissie
orgaan- en weefseldonatie, die
het symposium in het Caroluszie-
kenhuis organiseerden.
De gasten werd vooral gewezen
op het grote taboe rondom dona
ties.
„Artsen hebben vaak moeite om
nabestaanden te wijzen op de
mogelijkheid tot donatie", zegt
Custers, „daarnaast zien ze het
vaak gewoon over het hoofd.
Voor mij gold eerder hetzelfde.
Het taboe is voor mij niet zo
groot. Veel moeilijker vind ik het
om de familie op de hoogte te
stellen van het overlijden van een
patiënt."
Van der Vecht vindt dat het stel
len van 'die vreselijk moeilijke
vraag' de gewoonste zaak van de
wereld moet worden.
Om artsen en verpleegkundigen
een stap in de goede richting te
helpen, starten de ziekenhuizen
in Den Bosch met een nieuw pro
tocol.
Een van de punten uit het nieuwe
wetsvoorstel is dat de artsen ver
plicht zijn volgens het protocol te
handelen. Het nieuwe protocol in
Den Bosch houdt in dat bij de in
te vullen overlijdenspapieren een
donatieformulier komt.
Van der Vecht: „Dan kunnen art
sen er niet meer omheen nabe
staanden te confronteren met
donatie."
Daarnaast wordt de patiënten-
wijzer gewijzigd. Bij de komst in
Jan Custers en Elly van der Vecht met een plastic oog.
het ziekenhuis krijgen patiënten
de vraag voorgeschoteld of ze
donor willen worden. Nu is het zo
dat twintig procent van de
Nederlandse bevolking zo'n
codocil draagt. „Het is natuurlijk
niet gezellig om meteen met
orgaandonatie geconfronteerd te
worden," lacht Van der Vecht.
„Als je voor een neuscorrectie in
foto clemens le blanc
het ziekenhuis komt, wil je niet
meteen denken aan donatie. Toch
moet het heel gewoon zijn om de
vraag te stellen. Het hoort in het
rijtje godsdienst en diëten."
WOENSDAG 6 DECEMBER 1995
„Kijk nou toch eens wat daar
naast jullie vóordeur ligt."
Mijn bezoekster wijst met een
vies gezicht naar een hoop
hondedrollen. Ze liggen net
niet op de deurmat, maar het
scheelt niks. Uit mijn mond
rolt een woord, dat ik hier niet
zal herhalen. „Dat is nou al de
zoveelste keer," mopper ik.
„Als ik dat mormel betrap die
dat doet, dan krijgt-ie wel zo'n
rotschop van me, dat hij zich
de volgende keer wel twee
keer bedenkt." Ik kan me ver
oorloven om stoer te doen. Aan
de drollen is goed te zien dat
de boosdoener niet van het
formaat Sint Bernhardshond
is. Zo'n kleine schijter kan ik
wel aan.
Het is niet de eerste keer dat ik
drollen aantref bij onze voor
deur. Soms zitten ze zelfs
tegen de muur van het huis
aangeplakt, alsof het beest
zijn kont er lekker aan af heeft
staan vegen. Omdat ik me niet
kan voorstellen dat een wel
denkend mens expres zijn
viervoeter voor onze deur uit
laat, verdenk ik er een loslo
pende hond van. Ik heb wel
eens op de uitkijk gestaan,
maar het lijkt wel of het beest
dat ruikt, want ik heb nog
nooit een hond kunnen
betrappen die zelfs maar een
poging deed om eens malse
jongen te gaan draaien.
Mijn goede humeur van die
dag heeft door de keutels een
deukje opgelopen. „Als we nou
midden in de stad woonden is
het ook balen, een drol naast
de deur, maar hier verwacht je
dat toch niet. Dat beest heeft
tien vierkante kilometer om
zijn behoefte te doen. Moet dat
nou uitgerekend op ons stoep
je gebeuren?"
Mijn bezoek zucht meelevend
en verhaalt vervolgens uitge
breid over haar ervaringen
met uitwerpselen. Gedeelde
smart is halve smart. En haar
verhaal mag er ook wezen.
Voor haar voordeur liggen een
stel grote grasvelden. Leuk
voor de kinderen, zo moet een
plannenmaker begin jaren
zestig gedacht hebben. En dat
was het ook. Toen. Ik kan het
weten, want wij woonden
vroeger zelf in die straat. Ik
heb nog steeds hele goeie her
inneringen aan die grasvelden,
waar wij met alle kinderen uit
de buurt op speelden. Voetbal
len, 'schipper mag ik overva
ren', tikkertje, vliegeren en
'bok, bok, hoeveel horens heeft
de bok' zijn een paar van de
spelletjes die ik me herinner.
„Op die grasvelden kan je nu
echt niet meer spelen," vertelt
ze. „Het ligt er vol met honde-
poep. Soms spelen de kinderen
er toch op en dan is het altijd
hetzelfde liedje. Zitten we met
zijn allen aan tafel als er
opeens een vreselijke stank
onder de tafel vandaan komt.
Ik begin dan bij iedereen
onder zijn schoenen te kijken,
maar ja, dan is het al te laat.
Soms hebben ze met die schoe
nen al door het hele huis gelo
pen. Kinderen hebben dat niet
in die gaten."
Ik ben ons praatje over het
kleine, maar ergerlijke leed al
bijna vergeten als ik wat later
die dag mijn dochter op ga
halen bij de peuterspeelzaal.
Ik zet mijn auto netjes half op
een stukje gras naast een uitrit
zodat andere mensen er nog
langs kunnen en stap uit.
Onder mijn reliëfzolen voel ik
iets heel smeuïgs wegglijden....
Door Carola de Boer
Hom - Een adviesbureau in Horn zegt een natuurlijke
methode te hebben ontwikkeld om voor ouderparen die al
een kind hebben vooraf het geslacht te bepalen van een vol
gende baby. Maar een absolute garantie dat de methode
slaagt, wil het bureau niet geven.
getje of meisje te krijgen.
„Maar ze krijgen geen garan
tie," benadrukt ze.
Het vooraf bepalen van het
geslacht van kinderen wordt
ook in de Gender Kliniek in
Utrecht gedaan. Daar worden
de 'lichte' mannelijke en
'zwaardere' vrouwelijke zaad
cellen buiten het lichaam
gescheiden. Wie een jongetje
wil, krijgt de mannelijke cel
len ingespoten en wie een
meisje wil de vrouwelijke.
Maar ook deze - omstreden -
techniek garandeert geen hon
derd procent gewenst resul
taat.
Hoogleraar genetica aan de
Rijksuniversiteit Limburg
(RL), J. Geraedts, zegt de
methode van Van de Pol 'op
zich heel interessant', te vin
den. „Het lijkt op methodes
die vaker zijn gepubliceerd.
Alleen blijft daar naderhand
niet zoveel van overeind. Het
belangrijkse is dat ze geen
absolute garantie geeft, maar
zegt dat haar natuurlijke
methode een grotere kans
geeft op een jongen of een
meisje."
Geraedts vraagt zich af of de
methode wetenschappelijk
onderbouwd is. „Kan het ook
door een ander worden toege
past met hetzelfde resultaat?
Een onafhankelijk deskundige
zou dit moeten onderzoeken",
aldus de hoogleraar.
Ook G. Widdershoven, hoofd
van de vakgroep gezondheids-
ethiek van de RL, ziet niet
direct een probleem. „De
werkzaamheid van de metho
de zal eerder een ethisch pro
bleem zijn dan de vraag of je
kunt ingrijpen in de bepaling
van het geslacht. Maar het
idee achter de methode is een
stuk minder problematisch
dan andere technieken op dit
gebied. Als het maar niet zo
ver gaat, dat bij een mislukte
poging de vrucht geaborteerd
wordt. En als er maar geen
valse verwachtingen gewekt
worden en het traject goed
wordt doorgesproken. We
krijgen wél een maatschappe
lijk probleem als uiteindelijk,
zoals in China, een scheefgroei
van seksen ontstaat, omdat
iedereen alleen maar jongetjes
of alleen maar meisjes wil."
Paren die al een of twee kinde
ren hebben, kunnen zelf voor
af het geslacht bepalen van
een eventuele volgende baby.
Zonder technische hulpmid
delen en zonder medisch
ingrijpen.
Dat zegt R. van de Pol uit
Horn, die sinds kort het
adviesbureau Precona runt.
Deskundigen staan er niet
afwijzend tegenover.
Van de Pol, ex-lerares Neder
lands en Duits, heeft twaalf
jaar gesleuteld aan haar
methode. Ze zegt tot nu toe
twintig keer een stel geholpen
te hebben en net zo vaak suc
ces te hebben gehad. „Maar
dat betekent niet dat ik hon
derd procent garantie geef.
Dat kan ook niet", zegt Van de
Pol.
Ze gaat uit van hét weten
schappelijk gegeven dat man
nelijke zaadcellen korter leven
en sneller bewegen. Vrouwe
lijke zaadcellen leven langer
maar zijn wat trager. „Mensen
die bij me komen, kunnen er
zelf voor zorgen dat alleen de
vrouwelijke of alleen de man
nelijke zaadcellen het eitje
bereiken. Dat kan ik ze leren.
En het heeft alles te maken
met het tijdstip van vrijen ten
opzichte van het moment van
de eisprong, de ovulatie",
aldus Van de Pol, die verder
niets kwijt wil over het geheim
van haar methode.
Ze helpt niet iedereen die bij
haar om advies komt. Stellen
moeten al een of twee kinde
ren hebben. Na een eerste
gesprek krijgen ze zes maan
den lang huiswerk mee: elke
dag de temperatuur opnemen,
ovulatietraining' en het
opschrijven van alle signalen
die het vrouwelijk lichaam
afgeeft. De slagingskans is het
grootste als de vrouw in de
vruchtbare leeftijd is, gezond
leeft en een regelmatige cyclus
heeft. „De vrouw moet leren
begrijpen wat er met haar
lichaam gebeurt", zegt Van de
Pol.
Na zes maanden worden de
afrondende gesprekken
gehouden. Als de adviseuse
het idee heeft dat het paar ver
antwoord met de methode
omgaat, vertelt ze wat het stel
precies moet doen om een jon-
