DE STEM
•ijd om
GENDA
ofee
Jan Blokker
tegt
j romantische
sympathie
voor
Indonesische
leider in
toneelstuk
Heel Den Haag in teken
Festival Indië Indonesië
ÖSSSï*
/0LLEYBAL
TENNIS
3ER 1995 C2
fiks gescoord. In
:er het net gevon-
e/V-Deco dat met
twee doelpunten
jr. had eveneens
uyter gewonnen
Engelhard-Disco
rvt7 kwam voor de
OV
ond daarom voor
Marine Service 6-
Cysouw/Roeland 7-
huis/Van Waes 6-7
1-3, Engelhard 5-o'
iet!
ts
klassement bij-
is de nieuwe lei-
en sloot de par-
met uizondering
voegde twee pun-
ïaar huis gestuurd
naast Dikke van
plaats.
roosman/Casuals 6-
A 7. Rabo Aarden-
klaSSe libre
ereniging CBC uit
ren gerechtigd om
site nemen aan het
;west Zuid-Neder-
anden is Perry Bos
jn om in deze titel-
ichap wordt gehou-
ontenisse Al-HW'24
;e Al-Hoek Al Hoek
;omen.
JUNIOREN
D: Middelburg Bl-
-0, RCS Bl-DOSKO
Bl-Longa BI 2-0,
1-Terneuzen BI 0-3,
vVilhelmina BI 7-0,
IZIGO BI 3-1.
RCS B2-Kapelle BI
Arnemuiden Bl-Vlis-
8.
Terneuzense Bo
|B1 7-1.
evelanders Bl-Zierik-
kzee B2 niet opgeko-
Wolphaartsdijk Bl-
•1.
ICS B3-Walcheren B2
Koewacht Bl-SDO BI
JUNIOREN
Walcheren Cl-RCS
delburg Cl-Seroosker-
eling Zeeland eerste
?eland Sport-Clinge,
!orn Boys, Hansweert-
-Lewedorpse Boys,
>stburg, Schoondijke-
Zeelandia-Renesse.
f Jan Blokker
FOTO ARCHIEF DE STEM
„Soekarno was een man
Ivan formaat. Hij staat in
[Nederland te boek als
leen verrader, terwijl hij
I toch het gezicht is
[geweest van de nieuwe
[staat Indonesië." Jan
[Blokker schreef een
toneelstuk over Soekar-
|no, dat 30 november in
[üen Haag in première
[gaat. In het land dat hij
[nooit heeft kunnen
bezoeken, dat voortdu
rend voedsel gaf aan zijn
[miskenning, verschijnt
[Soekarno vijftig jaar
[later ten tonele als
'iemand met wie je onge
looflijk kan meeleven en
I meevoelen'
iDoor Heieen Crul
Grote Gids
VRIJDAG 24 NOVEMBER 1995 DEEL
Van 30 november tot en met 10 december vindt in Den Haag, de
voormalige hoofdstad van het Nederlandse koloniale rijk, het
Festival Indië Indonesië plaats.
Op tal van locaties laten Nederlandse, Indische en Indonesische
kunstenaars zien hoe zij zich hebben laten inspireren door eikaars
cultuur en hun gezamenlijke geschiedenis.
Het grote aanbod op het gebied van toneel, dans, muziek, litera
tuur, beeldende kunst, film en politieke geschiedenis laat zien hoe
groot de erfenis van het verleden is. Het stuk Soekarno is een
onderdeel van het festival.
Het publiek kan terecht in het AT&T Danstheater, Theater aan
het Spui, Koninklijke Schouwburg, Cinematheek Haags Film
huis, Korzo Theater, Eerste Kamer, Haags Historisch Museum,
Letterkundig Museum.
Van Graa Boomsma gaat het toneelstuk over Poncke Princen in
première, eh van dezelfde schrijver is de recente kameropera Wes
terling te zien.
Dansvoorstellingen van ensemble Djogjakarta en Djazzex.
'Indische' schrijvers als Hella Haasse, Rudy Kousbroek, Adri-
aan van Dis, F. Springer, Marion Bloem, Yvonne Keuls en Ernst
Jansz discussiëren met elkaar.
Wajang-voorstellingen.
Gamelan-concert Gamelan Componis Impropisasi
Poëzie uit Indonesië en Nieuw-Guinea.
Toneelschoolstudenten uit Djakarta en Arnhem treden samen
op.
Slotfeest met o.a. Anneke Grönloh en de Blue Diamonds.
Op telefoonnummer 070 365 68 06 is alle informatie verkrijgbaar
en zijn kaarten te bestellen.
Soekarno,
een
brilj ante
charlatan
Victor Löw als Soekarno in het gelijknamige stuk van het Nationale Toneel.
FOTO LEO VAN DER NOORT
ZATERDAG
Morres-Voko (tweede
juwen), sporthal Den
1 aanvang 17.00 uur.
v (derde divisie E
sporthal Baskenburg
aanvang 16.00 uur.
Atak (derde divisie F
sporthal Baskenburg
aanvang 14.00 uur.
Savok-Scheldesport
dasse vrouwen), sport-
i anderen Sas van Gent,
8.15 uur. Savok-Schel-
romotieklasse mannen),
)e Vlaanderen Sas van
vang 16.15 uur.
ZONDAG
indoorcompetitie. Man
klasse: Schouwen Dui-
-Drive 1 en Animo 1-
Duiveland 1 in Racket-
Terneuzen, aanvang
Hr. Sluiskil 2-Hulster
Sporthal DenDullaert
ïvang 14.00 uur.
isse: SJEF 1-Souburg i
itrum Kapelle, aanvang
•ste klasse: MLTC 2-Hul"
>acht 1, Racketcentrum
lanvang 15.00 uur.
erde klasse: 't Halve
d-MLTC 7, Tennis Scnei-
ïational Goes, aanvang
•essuurcompetitie voor
ïovember gehoudenj»
r de organisatie teken
lyclub Graeve Jan-
euwe bodem voorzie
Burm met Elegant van
ub Hulst. Bij de ponys
lasse komen J®1?®1 _pr.
npidou van De KJePP
Angela Daane met A« d
)nn van Zu'd „i 180
start. Jeroen heeft ai
uit de eerste wedstnI -
leden zijn Peter Kg*,
uit
j de B-pony's, Ingno
ns uit St.-Janteen
's, Adrie Buisaar
fenskerke bij de M- je
Z-paarden, J(.
it Houten bi ae ujt
Adrie Hamelink
[Het wordt een blanke Soekarno die het
I Nationaal Toneel met de acteur Victor
[Low op de planken brengt. Jan Blok-
ïker heeft van te voren tegen regisseur
lGerThijs gezegd: „Als jullie maar niet
Ivan Soekarno een lesbische vrouw
I maken met veiligheidsspelden in haar
leren." De noeste drang tot eigentijds
Jtn politiek correct interpreteren,
I noemt Jan Blokker 'typisch Neder
lands'. „Niemand speelt hier meer
I Shakespeare zoals hij het zelf bedoeld
[beeft en we hebben inmiddels ook al
lio'n kwasi-gemoderniseerde Gijs-
I bracht van Amstel achter de rug met
Ijanfoinhetkoor."
Blokker is de eerste om toe te
|jeven dat een toneelstuk andere eisen
dan een documentaire. „Mijn
|»ipt is gebaseerd op wat ik over Soe-
Ikamo en Indonesië heb gelezen. Dat is
Ital veel geweest. Al die feitelijke
informatie heeft mij zelfs dwars geze-
|m. In mijn tweede versie van het stuk
ik geprobeerd daar losser van te
nen. Minder documentair en meer
[oamatisch en theatraal te worden."
I «e was Soekarno werkelijk, los van
I® mythevorming die hij zelf met veel
Ipassie voedde maar ook zonder de
opgeklopte verontwaardiging van een
wp-beledigd Nederland, dat zijn
todvorming eenzijdig heeft
pkleurd. Wat waren zijn drijfveren?
W moeten wij hem nu zien?
I>det was toch een soort Willem de
jftvijger of George Washington van
«onesië. Hoe je het ook wendt of
tot, hij is de vader van de onafhan-
'J™eid, echt een volksheld. In mijn
Wek is het een man met een groot
®nsma, absoluut geen groot staats-
ati ui de zin van dat hij een uitge-
Proken bestuurlijk idee had hoe dat
M moest worden. Daarvoor was hij
veel te opportunistisch en te wei-
8 democratisch. Hij was een briljan-
I), ,an'met een enorme behoefte
™quasi-mystiek."
Wnalist
Blokker (68) blijft zich 'journalist'
®en en de journalistiek als zijn
l0[?aamste bezigheid beschouwen.
i §aat hij al jaren met gestage
f maat 'vreemd' in de wereld van
i°Pei[a en toneel. Schreef scena-
;l airipts en zelfs onlangs het
wto voor de opera Esmée. Op sta-
staat ook de verfilming van Hella
sses roman Heren van de Thee
en
an 't
de B-paarden volgt tf
schema ziet er a'5 ris
r a»3 A*: -
Ï^OO"uur'Ml-"n
ur: B-pony's;
ur: Z2-pony's en
Zi
en r.
i-pi#
isioo uurl Ml- e»27z'oV
30 uur: L-paarden en
vcruung.
ji[®an die zich als journalist met de
moet bezighouden, ziet theater,
en' n 6j ^ra 'de mooiste manie
toen n 8escbiedschrijving recht te
an f 'I mdat zil achter een fagade
«nt, n,de menselijke drijfveren in
)en ?aa'de tijd laten zien en je daar-
ae starre, geritualiseerde beelden
van 'goed' of 'fout' kunt nuanceren."
Blokker schrijft in opdracht, heel
taakgericht. „Ik heb nooit de aandrang
om vrijblijvend iets te gaan doen met
een prachtige gedachte die mij 's
nachts beklimt. Een toneelstuk over
Soekarno te gaan schrijven, was dan
ook niet mijn idee. Ger Thijs heeft mij
dat gevraagd."
Anneke
Niettemin sprak het verzoek hem erg
aan. Soekarno intrigeerde hem. „Dat
heeft te maken met mijn privé-leven.
Mijn vrouw Anneke is in Indië gebo
ren, haar vader was technisch direc
teur van een suiker-onderneming. Ze
was acht toen de oorlog uitbrak, heeft
in een kamp gezeten en is tenslotte
eind jaren vijftig naar Nederland
gekomen.
„Ik studeerde en gaf bijles, en de kin
deren waar ik het meest aan verdien
de, waren de kinderen,die uit Indië
kwamen. Zij hadden hiaten in hun
schoolopleiding en moesten klaarge
stoomd voor het voortgezet onderwijs.
Zo kwam Anneke bij mij terecht. Ik
was vierentwintig, zij zeventien, we
zijn betrekkelijk snel getrouwd.
„Zeker in de eerste jaren van ons
huwelijk", aldus Blokker, „waren wij
een afspiegeling van het grote conflict
tussen Nederland en Indië en heb ik
niet beseft dat er in ons land zo'n
200.000 Indische Nederlanders waren
die bij hun terugkeer niets van hun
gevoelens kwijt konden en zich stille
tjes hebben geschikt.
„Zij werden immers door de Neder
landse samenleving bejegend met een
onaangenaam aanvoelende arrogantie
in de verwijtende sfeer van: 'Wat had
den jullie er eigenlijk te zoeken', en
een totaal negeren van het idealisme
dat deze groep ten aanzien van Indië
ook had. Terwijl Indische Nederlan
ders op hun beurt wisten: jullie hebben
niets meegemaakt van wat wij hebben
meegemaakt.
„Anneke kwam terug naar Nederland
met het gevoel dat ze van huis uit had
meegekregen, namelijk verraden te
zijn door Nederland en in ieder geval
door de Engelsen. Haar ouders waren
hun land en hun bezittingen kwijt en
hadden bovendien de wrokkige weten
schap: van dat land komt nu niets
meer terecht. Vrijwel alle Indische
Nederlanders hadden dit soort gevoe
lens.
Anneke was nog te jong om dat zo uit
te dragen. En ik was een linkse stu
dent, die volledig achter de onafhan
kelijkheid van Indonesië stond. Ik stel
de mij op het standpunt: jullie zijn rijk
geworden over de ruggen van de inlan
ders. Nu zeg ik: was je maar rijk
geworden."
Blokker kon niet ongevoelig blijven
voor de wezenlijke eenzaamheid van
zijn vrouw. „In die periode heb ik
geprobeerd te weten te komen wat er
nu precies aan de Indonesische kant,
van het begin van deze eeuw, in de
jaren dertig, in de oorlog en na de oor
log, is gebeurd, om het beeld zo scherp
mogelijk te krijgen."
De feiten laten zich weliswaar met
enige inzet veroveren, maar dat geldt
niet voor de gevoelens die daarbij
horen. „In de jaren zeventig is er een
boek van een vrouw verschenen over
haar ervaringen in een Jappenkamp.
Daar is Anneke dagenlang kapot van
geweest. Onze dochters hebben dat
boek toen ook gelezen, in een verlan
gen te begrijpen wat hun moeder
bezighield.
„Het was geen larmoyant boek, maar
het heeft niet echt geholpen. Ervarin
gen en gevoelens zijn niet overdraag
baar aan mensen die het niet hebben
meegemaakt. Nou, die tegenstelling,
dat conflict heeft in dat rare huwelijk
van ons altijd een rol gespeeld."
Blunders
Soekarno was een man van formaat, is
de stellige overtuiging van Blokker.
„Mijn beeld van Soekarno is al vijftig
jaar positief. Hij was de enige man die
de onafhankelijkheid van Indonesië
tot stand heeft kunnen brengen. Ik heb
nooit getwijfeld aan de belangrijke rol
die hij in dat reusachtige land heeft
gespeeld.
„Tegelijkertijd heb ik ook altijd een
soort afkeer van de Nederlandse hou
ding in deze hele zaak gevoeld, al die
kapitale blunders die na de oorlog
door domkoppen als Drees, Beel en
Schermerhorn zijn gemaakt.
Ze stelden zich met een geweldige
arrogantie op het standpunt: er is even
een kleine cesuur in ons koloniaal
bewind geweest door de Japanse
bezetting, maar nu pakken we de
draad weer gewoon op. Er is toen een
krankzinnige, psychologische fout
gemaakt om niet te beseffen wat er in
de Tweede Wereldoorlog in feite met
Nederlands Indië is gebeurd. Moet je
voorstellen: er landen in februari 1942
een paar regimenten Japanners die
binnen veertien dagen een einde aan
het Nederlandse bewind maken.
„Al die grote blanke mannen en vrou
wen staan met hun handen omhoog
voor die kleine Japannertjes. Binnen
twee maanden zitten alle blanken ach
ter prikkeldraad. Het onvoorstelbare
verschijnsel dat het beeld van de
Archipel in één klap was ontdaan van
blanken en hun macht, heeft een
waanzinnige invloed gehad op de
Indonesische bevolking.
„En dan het praktische effect daarvan:
alle openbare voorzieningen die in
handen waren van Nederlanders, heel
dat bestuurlijke apparaat dat gerund
werd door blanken, moest opeens door
Indonesiërs zelf worden overgenomen.
De man die nooit verder was gekomen
dan commies vierde klas werd opeens
directeur van het belastingkantoor. Of
van het distributiekantoor. Of van de
suikerplantage.
„Het was natuurlijk een grote beoor
delingsfout van de Nederlanders om te
denken dat ze dat na de oorlog klakke
loos konden terugdraaien. Dat zo'n
man weer commies vierde klas kon
worden. Maar ja, hier heerste de
opvatting: Indonesiërs zijn volgzaam,
Indonesiërs zijn gehoorzaam, ze
begrijpen dat wel. Ze hadden volstrekt
geen begrip voor het feit dat er in de
wereld iets heel wezenlijks was veran
derd door de oorlog."
In zijn toneelstuk fungeert Soekarno
als vergrootglas voor de tumultueuze
relatie Nederland-Indië en de Neder
landse blunders. „Ik heb tamelijk snel
besloten om het toneelstuk niet zijn
hele leven te laten beslaan, maar het
stuk te laten beginnen in februari
1942, wanneer Soekarno als gevange
ne van de Nederlandse regering uit een
interneringskamp op Sumatra door de
Japanners wordt bevrijd.
„Het stuk eindigt op 27 december 1949
met de plechtigheid van de soevereini
teitsoverdracht in Amsterdam. Hatta,
zijn vice-premier was erbij, koningin
Juliana natuurlijk, en Drees houdt een
toespraakje. Soekarno was er niet bij.
Want hij was voor Nederland een vols
trekt onacceptabele collaborateur die
eigenlijk veroordeeld moest worden.
En juist deze slechtst denkbare Javaan
riep de onafhankelijkheid uit. Ik laat
hem in Djokja naar het verslag van de
plechtigheid op de radio luisteren."
Enige opwinding maakt zich van Jan
Blokker meester. We naderen de duis
tere krochten van Soekarno's psyche,
blijkt. Daar heersen, in een onontwar
bare kluwen, de liefde en haat voor
Nederland, die de werkelijke drijfve
ren zijn van Soekarno's handelen.
„Hij heeft voortdurend uiterst onbe
trouwbare mededelingen gedaan over
zijn jeugd en ook over zijn latere leven,
maar je krijgt toch het gevoel dat zijn
verhouding met Nederland en de diepe
haat tegen alles wat Nederland aan
gezag in de archipel vertegenwoordig
de, wortelen in zijn jeugd.
Achtergesteld
Hij voelde zich als achtergesteld ten
aanzien van de blanken en ook ten
aanzien van de Indonesiërs die bij een
intellectuele elite hoorden, en wél in
Nederland konden studeren. Zijn ver
zet tegen blanken is al vroeg aange
wakkerd."
De tweespalt van zijn gevoelens loopt
als een rode draad door het leven van
Sukarno en door het toneelstuk van
Jan Blokker. Enerzijds is Sukarno de
onvermoeibare pleitbezorger van hon
derd procent Merdekavrijheid voor
Indonesië, waar geen loven of bieden
vanuit Den Haag over mogelijk was.
Anderzijds had hij een enorme kennis
over Nederland, sprak er ook met gro
te interesse over en heeft zijn hele
leven tevergeefs gewacht op een uitno
diging voor een bezoek aan Nederland,
of een eredoctoraat van een universi
teit.
„Het paradoxale van die man was dat
hij enerzijds heel erg emotioneel
betrokken was op Nederland en zich er
anderzijds heel erg tegen afzette, de
westerse cultuur maar onzin vond en
voortdurend benadrukte: we hebben
onze eigen cultuur, het 'dit-zijn-wij'-
gevoel aanwakkerde.
„Ik heb het dramatische in de relatie
van Sukarno met Nederland willen
bendrukken. Uiteindelijk was zijn
diepste wens erkenning door Neder
land. Vandaar dat ik hem laat luiste
ren naar Hatta op de Dam, naast de
koningin.
„Zijn ongelooflijke jaloezie wordt op
dat moment bekroond met de grootst
denkbare triomf: hij kreeg zijn zin. En
toch dat bittere einde: hij had er bij
moeten zijn, in Amsterdam. Want de
koningin was voor hem wat Maria is
voor Gerard Reve, die overigens die
rare mystieke gevoelens vaak ook weer
vermengt met zijn liefde voor de
koningin.
Latent
„Soekarno was verliefd op het insti
tuut 'koningin' en begeerde dat, ook'in
seksuele zin." Dit verlangen had vol
gens Blokker weinig van doen met zijn
roemruchte reputatie als onverzadig
bare vrouwenversierder. „Ik vraag me
af of hij het met al die vrouwen ook
werkelijk dééd. Het zou mij niet ver
bazen als hij een latente homoseksueel
is geweest. De seksualiteit van die man
is waanzinnig vervlochten geweest
met zijn charisma. Hij was de koning
van zijn vaderland Indonesië en hij
wilde erkenning van het moederland,
een erkenning die bekroond moest
worden door de koningin."
Het voedsel voor zijn psychoanalyti
sche benadering heeft Blokker gevon
den in de autobiografie die de Ameri
kaanse journaliste Cindy Adams in
nauwe samenwerking met Soekarno
schreef. „Veel daarin is van a tot z
gelogen, maar zelfs al zou,hij het ver
zonnen hebben, dan zeggen de voor
vallen toch iets over de relatie van
Soekarno met zijn moeder en wat hem
werkelijk bezighield."
Blokker geeft toe dat hij een romanti
sche sympathie heeft voor Soekarno.
„Hij was een man van de grote wereld,
Soekarno op het hoogtepunt van zijn macht.
ondanks het feit dat hij van zijn 26e tot
zijn veertigste jaar nagenoeg onafge
broken in Nederlandse gevangenis
kampen heeft gezeten. Ik heb ook gro
te bewondering voor de manier waar
op hij met de pers omging, voor zijn
ingebakken gevoel voor public rela
tions, waarmee hij vooral de Ameri
kaanse pers op zijn hand kreeg.
„Vertegenwoordigers daarvan werden
door Soekarno gastvrij onthaald met
muziek, mooie meiden en lekker eten.
Hij stond ze vlot, open en gezellig in
het Engels te woord. Vervolgens liepen
die journalisten tegen Drees, Beel en
Schermerhorn aan, die geen woord
Engels spraken, wereldvreemd en ban
gig waren.
„Die Nederlanders in hun verkeerde
tropenpakken waren in Amerikaanse
ogen maar hufters, en dat heeft de
beeldvorming naar buiten over ons wel
degelijk negatief beïnvloed. In de
media kwam Soekarno naar voren als
een leuke, geestige levenskunstenaar
die in zijn eentje de republiek had uit
geroepen.
Men vond het in Amerika onbegrijpe
lijk dat Nederland dat vijf jaar bezet
ting achter de rug had, nu hetzelfde
deed met Indonesië."
Rehabilitatie
Ondanks het feit dat er in menselijk
opzicht veel op Soekarno is aan te
merken - zijn leugens, zijn ongelooflij
ke ijdelheid, de vele mystificaties rond
zijn afkomst en levenswandel - meent
Blokker toch dat de uitwerking van
zjn toneelstuk er „een van rehabilita
tie moet zijn".
;,Soekarno staat in Nederland nage
noeg uitsluitend te boek als een verra
der, terwijl hij toch het gezicht is
geweest van de nieuwe staat Indone
sië. De geschiedenis rechtvaardigt dat
hij één keer ten tonele komt als iemand
met wie je ongelooflijk kan meeleven
en meevoelen, sterker nog, die je doet
beseffen: als ik in zijn positie was
geweest, dan had ik het met veel meer
fanatisme, geweld en bloedvergieten
„De hele revolutie die het dekolonisa
tieproces van Indonesië beoogde, is
buitengewoon vreedzaam verlopen. Er
zijn weliswaar wat Nederlanders
gesneuveld, maar er zijn veel meer
Indonesiërs gesneuveld. En als je dat
dan vergelijkt met Kenia, Congo, zelfs
met Vietnam dat toch ook een pure
dekolonisatie-oorlog was, dan is dat
van de kant van de Indonesiërs bijna
een totaal bloedeloos verlopen over
gang geweest.
„Ik heb de Nederlandse stukken over
die periode gelezen en me verbaasd
over de lankmoedigheid, de bereidheid
tot concessies en het geduld van Soe
karno en de zijnen. Hij had in het
gevecht om de macht ook iedere Indo
nesiër van desa tot desa met een kris
tussen zijn tanden kunnen mobiliseren
en geweldige moordpartijen kunnen
ontketenen. Dat heeft hij niet gedaan.
Hij heeft dat eindeloos touwtrekken
van Nederland verdragen vanuit de
wetenschap: we winnen het. Op een
dag komt het grote moment."
Het toneelstuk 'Soekarno' van Jan Blok
ker door Het Nationale Toneel gaat 30
november in première in de Koninklijke
Schouwburg in Den Haag. Op 28 en 29
november zijn de try-outs en het is in
Den Haag verder te zien op t, 2, 8 t/m
12 december. 'Soekarno' is op 25 janu
ari in het Chassé Theater in Breda.