Weekend
kreeg'
Winkelen op het Word Wide Web
I *31
J
INTERFACE
2E
E3
'Nigeria moet geschorst
worden in de
Veiligheidsraad
en ik pleit voor een
handelsembargo'
■nachtmerries
Psychiatrische hulp
heeft voor
militairen zelden effect
Normaal
Kwart
Ijzervreter
Een op de vijf veteranen
heeft last van
schuldgevoelens
Zelfdoding
Doodsangst
Oorlogsmisdadiger
Niet eerlijk
rRDAG 18 NOVEMBER 1995 E2
ZATERDAG 18 NOVEMBER 1995
Tien experts, onder wie vijf
hoogleraren, hebben onderzoek
Waan naar de lichamelijke en
geestelijke gevolgen van oor-
Lgservaringen. Voor alle Neder
landse soldaten, van de Tweede
Wereldoorlog tot Bosnië geldt:
Lie een mens heeft zien sterven
raakt dat beeld
nooit meer kwijt.
Door Rob Ruggenberg
heli-shock, loopgravensyndroom,
I soldiers heart, frontneurose, Gra-
natshock, gevechtsuitputting, com-
Jiatstress, Schreckneurosen.
■federeen die de oorlog kent, weet wat met die
lanen wordt bedoeld. De psychisch gewonde
t is zo oud als de oorlog zelf.
|lleende benaming van de verschijnselen ver-
Emrt zich. Sinds 1992 hanteren militaire
|(sychiaters internationaal de term PTSS. Dat
patvoorPost-Traumatische Stress Stoornis.
is vrijwel niet mogelijk. Soms slijt
■let, meestal niet.
|jk ben verscheidene keren bij psychiaters
voor mijn haat tegen de Jap, voor
|jauwslopende nachtmerries en onrustgevoe-
|bs.Alles echter zonder resultaat."
telt tienduizenden (ex-)soldaten
|stPTSS en als er straks nieuwe troepen naar
|jnie worden gestuurd komen er ongetwij-
voel ik niet. Daarvoor ben ik öp het momenl
té ongelukkig over het feit dat de moord op
Saro-Wiwa en de acht anderen heeft kunner
plaatsvinden. Dat we dat niet hebben kunne:
voorkomen...; ik vraag me af of we dat me'
zijn allen eigenlijk wel goed hebben gedaan."
Tegelijkertijd maakt ze zich zorgen om het lot
van andere bedreigde inheemse volkeren in
de wereld. Sommige van die volkeren worden
bedreigd door de industriële activiteiten van
de multinationals. Verspaget somt enkele
|üTS uit zich door nachtmerries en paniek
en (meestal 's nachts, ook wel eens
Andere symptomen zijn: slapeloos-
Itel vermijdingsgedrag (films of tv-program-
|-j's over oorlog gauw afzetten), nervositeit,
|sïpnkkeldheid, geheugenstoornissen, som-
|»heid en emotionele geslotenheid (nergens
r willen praten). Hier hoort een waslijst
i lichamelijke klachten bij: hoofdpijn,
Itaistoornissen, kuitkrampen, spierpijnen,
Mdoppingen, benauwdheid.
•Het begon sluipend, met af en toe hoofdpijn.
Met midden van de jaren zestig kreeg ik last
omen, die ik niet begreep. De huisarts
i! mij kalmerende middelen. Ik voelde me
Ws hopelozer. Nu zit ik in de wao."
:n met een PTSS hebben vaker dan
n spanningen thuis, in het gezin en op
■werk.
'at leidt weer tot verergering van de psychi-
tche klachten. Uit die negatieve spiraal is het
•moeilijk ontsnappen.
bevrouwen van de soldaten lijden mee.
'invoelen zich meer hulpverlener dan echt-
We. „Mijn man heeft een vreselijk schuld-
Bef waar hij nooit meer van af lijkt te
Jmen. We hebben samen vreselijke nachten.
's dan niets met hem te beginnen. Soms
ik me geen raad en vraag me af wat ik
■doen om hem gerust te stellen."
voorbeelden op: de Penan in Maleisië, waa.
grootschalige houtkap van de tropisci
regenwouden - het leefgebied van de Penan- me als soldaat een oorlog in gaat, loopt als
plaatsvindt. Mijnbouw in Irian Jaya door he®zelf spanningen en geestelijke littekens op.
bedrijf Freeport McCorans, waardoor
gebieden van de Papoea's aangetast worde
Oliewinning (Texaco) in de leefomgeving v
de indianen in het Ecuadoraanse Amazonege
bied. Grootschalige houtkap in de leeige J
den van de indianen in Brazilië. In an
gevallen staat of stond de leefomgeving
inheemse volkeren onder druk door de p
tiek van de nationale overheid (de Masai
Kenya, de Pygmeeën in het Dja-reservaa
het Logone-gebied in Kameroen).
vciopagui. n±Fk- .r
den in Irian Jaya en Brazilië geweest e
daar de enorme milieuschade ëe^ie"^ie£
Verspaget: „Ik ben in de tropische regea^vdd|.
grootschalige houtkap. Als je over zo n 8?'
vliegt waar vroeger tropisch regenwou
en je ziet wat voor enorme kaalslag he
nu is... een heel treurig gezicht. Je zie
euwe wegen door het bos worden aa g
en dat langs de rand de bomen verd 1
Vervolgens zie je dat die wegen gebrul g
worden door mensen die arm zlln e
land hebben. Ze vestigen zich langs ai
en gaan datgene wat er nog over is aa
woud, ook zelf weer kappen. Ze
immers geen enkele ander mogelijkh
om te overleven. Nieuwe aanplan J
door houtkapondernemingen werd
was er veel te weinig." komet
„Er moet internationale regelgev:ing ,jch
die multinationale ondernemingen v
om in ontwikkelingslanden te wen1® ^is
dezelfde milieunormen die ook in jni
land gelden. Ik heb de Nederlandse
ook gevraagd te werken voor de 10 spra
ming van een 'internationale tetena^
kelijkheid'. Een mulinationale on
zou verantwoordelijk moeten zijn
produkt van de begin- tot de ein 'mln
van de produktie tot het afval, On
gen die zich niet aan de (mibeu-l w^ne
den zouden dan aangeklaagd moe ional
worden, bijvoorbeeld bij het In
Gerechtshof in Den Haag."
verpik
Stass en trauma en de gevolgen daarvan zijn
"wole onderdelen van het militaire bedrijf,"
•cluderen de psychiaters prof. dr. L. Weisa-
De soldaat die zich met de moed van de wanhoop overeind houdt, krijgt de rekening gewoon later gepresenteerd, na thuiskomst. Psychiatrische hulp blijkt zelden effect te hebben.
FOTO EPA
Een soldatenhart
is niet van steen
eth en drs. J. Weerts aan het slot van een
zojuist gepubliceerd wetenschappelijk rap
port over de effecten van oorlogservaringen
op Nederlandse soldaten. Het onderzoek was
gericht op Nederlandse soldaten uit de Twee
de Wereldoorlog, de oorlog in Nederlands-
Indië, de Korea-oorlog, de Nieuw-Guinea-
oorlog - en in mindere mate ook op deelne
mers aan VN-acties zoals die in de Libanon en
Bosnië.
Aan het onderzoek hebben tien experts, onder
wie vijf hoogleraren, jarenlang gewerkt. Dui
zenden (ex-)soldaten zijn ondervraagd.
In totaal telt Nederland 130.000 oudere vete
ranen, plus nog eens 20.000 soldaten die sinds
1979 voor VN-missies zijn uitgezonden.
Het resultaat van het onderzoek: bijna een
kwart (23 procent) van de Nederlandse oor
logsveteranen lijdt aan PTSS. Onder degenen
die twee oorlogen hebben meegemaakt is dat
34 procent. Bij degenen die tegen Japan heb
ben gevochten loopt dat zelfs op naar 40 pro
cent.
Ter vergelijking: bij een onderzoek onder
Amerikaanse Vietnam-veteranen, vijftien tot
twintig jaar na hun terugkeer, bleek dat één
derde van hen PTSS-symptomen had gehad.
Vijftien procent had ze nog steeds.
VN-militafren hebben relatief geweld te ver
duren gehad en daarom zijn onder hen ook
minder PTSS-patiënten te vinden. Dit onder
zoek geeft daar overigens geen exacte cijfers
over. Andere bronnen melden dat van de
teruggekeerde VN-militairen 3 procent ernsti
ge PTSS-symptomen vertoont. Dat betreft
alle groepen, zowel soldaten die in Libanon
dienden als blauwhelmen die in Bosnië zijn
geweest.
Het leger heeft stress en oorlogstrauma altijd
op zijn eigen wijze bestreden. Generaal Geor
ge Patton, fameus ijzervreter uit de Eerste én
de Tweede Wereldoorlog, adviseerde zijn offi
cieren om soldaten met neurotische verschijn
selen te bespotten en belachelijk te maken.
Die zouden dan vanzelf wel inzien dat in het
leger geen plaats was voor lafaards en aan
stellers.
Binnen de macho-cultuur van een leger pas
sen nog steeds geen soldaten die psychisch
instorten. Militairen die het tijdens het
gevecht laten afweten worden gauw gezien als
slappelingen. En als ze niet oppassen ook als
deserteurs.
De soldaat die zich dan met de moed van de
wanhoop overeind houdt, krijgt de rekening
gewoon later gepresenteerd, na thuiskomst.
Psychiatrische hulp blijkt zelden effect te
hebben. Huisartsen doen het beter. „Bij hem
kon ik praten, urenlang. Daar vond ik een
klankbord." In tegenstelling tot wat het
bestaan van talrijke reünie-comités en andere
organisaties zou doen denken, hebben veel
PTSS-patiënten nauwelijks contact met hun
kameraden. „Ik heb mijn verhaal aan een van
mijn oude makkers willen vertellen, hoe rot ik
mij voelde. 'Zit niet zo te ouwehoeren,' was zo
ongeveer zijn reactie. Toen is er een hele hoge
drempel opgegooid waar ik niet meer over-
heen kom. Ik vertel nog wel eens wat, maar
geen details, geen persoonlijke zaken, alleen
oppervlakkige dingen."
De belangrijkste steun komt uiteindelijk van
thuis. „Wat mij op de been gehouden heeft, is
het gezin, iets anders niet."
En een ander: „Als u vraagt waar ik de moed
vandaan heb gehaald, ja, dat zit hem toch in
mijn gezin."
Onder de tweeduizend veteranen die lid zijn
van de Bond van Nederlandse Militaire Oor
logsslachtoffers, denkt een op elke twintig
'tamelijk veel' of 'zeer veel' aan zelfdoding.
Dat is driemaal zoveel als bij de doorsnee van
onze bevolking. Die veteranen doen ook drie
maal zo vaak gevaarlijke dingen als anderen.
Op het eerste gezicht steekt dat nog gunstig af
bij de situatie in Amerika waar Vietnam-vete
ranen veel vaker dan anderen zelfmoord ple
gen, en ook vaker dan anderen omkomen bij
een auto- of motorongeluk. In feite hebben
zelfs meer Vietnam-veteranen in de jaren na
hun terugkeer zelfmoord gepleegd (58.000)
dan dat er tijdens gevechten zijn zijn gesneu
veld (54.000). Maar misschien zijn de Neder
landse cijfers wel geflatteerd, omdat het
onderzoek zich heeft beperkt tot veteranen die
50 jaar later nog in leven waren.
„Ik vraag mij dikwijls af wat de zin van het
leven is... Als ik geen gezin had gehad was ik
er al lang niet meer," zegt een Nederlandse
Indië-veteraan.
Al sinds de Eerste Wereldoorlog is bekend dat
doorlopende spanning, onmacht en immobili
teit (toen vooral: het dagenlang opgesloten
zitten in loopgraven) de meeste psychische
schade aanrichten.
Meer nog dan plotselinge schokken of bizarre
verschrikkingen.
Loopgraven zijn er niet meer, maar nog steeds
geldt: wie als soldaat doodsangsten heeft uit
gestaan of machteloos heeft moeten toezien
hoe anderen om het leven komen, loopt de
meeste kans op een PTSS. Die ervaringen zijn
zeker zo ingrijpend als zelf ernstig gewond
raken. Maatschappelijk werkster M.C. van
«heb weer een nieuw winkeltje ontdekt op
«World Wide Web en daar zal meneer Van
™eukhoven van de Free Record Shop niet
®j mee zijn. Het is CD-world, een toko in
wspace, waar. je muziek-cd's kan bestel-
Tegen tarieven waar de Nederlandse
Phtenboerenbest wel tegenop kunnen,
„s al jarenlang proberen wijs te
®aken dat een cd in Nederland écht tussen
e veertig en vijftig gulden kosten moet.
-lier al eens verteld over die geweldige
iwian Outpost, gespecialiseerd in alles
B met computers te maken heeft. Je kunt
Pie gemak met je browser door hun pagi-
as fandelen, prijzen vergelijken, plaatjes
11 de hardware bekijken en eventueel een
hestelling plaatsen.
J aanschaf wordt met een credit-card ver-
end, dus het nummer daarvan moet je
M doorseinen. Wie al die verhalen over
yeilige transacties op de elektronische
gelezen heeft en dat geen lekker idee
v at, die kan dat nummer ook even door-
a[en' no problem. Net alsof een fax niet
Ove kan worden. maar dat even terzijde.
]"Sens snap ik niet waarom ik me über-
lisin k zou moeten maken over de bevei-
he wg Vi?n 20'n tral,sactie. Stel dat er volgen-
airpt een afschrijving op de maandelijkse
'hui van car^ Prijkt die ik niet
'ekpS brengen. Ik heb nergens een hand-
gezet, dat bedrag is dus gewoon
en als ik daarover bij de uitgever van
de credit-card aan de bel trek, krijg ik dat
geld netjes teruggestort. American Express
een beetje kennende, zoeken die het daarna
zelf wel uit, en zeer grondig.
De afgelopen week maar weer eens wat in
mijn winkelwagentje gegooid bij Cyberian:
een Apple Quick Take 150. Dat is een digita
le camera die me de komende maanden onge
twijfeld goede diensten zal gaan verlenen bij
het in de steigers zetten van mijn eigen
home-page. Ik kan er lekker melige foto's
mee maken van de kat, of van mezelf terwijl
ik scheel kijk of mijn tong uitsteek en die via
een kabeltje in de computer pompen. Paint
Shop Pro eroverheen om te converteren naar
het GIF-format en een passende uitsnede te
maken en daar staat-ie. Die goedkoopste
Quick Take die ik in Nederland heb kunnen
vinden was over de vijftienhonderd gulden.
In de Cyberian Outpost kost-ie 689 dollar,
een dollar of twintig verzendkosten erbij,
binnen 48 uur bezorgd door DHL kwam hij
op nog geen 1150,-.
Invoerrechten en BTW? Nog steeds hetzelfde
verhaal als er software uit Amerika binnen
komt: niemand die me daarmee lastig valt.
Nou zal dat met zo'n camera misschien
anders zijn, want die weegt iets meer dan een
paar floppies of een cd, en de doos heeft iets
meer volume. Maar als een douanier hier, die
ook maar gewoon zijn werk doet, er een
naheffing op plakt, dan wordt de totaalprijs
iets van dertienhonderd gulden en heb ik
mezelf nog steeds tweehonderd gulden
bespaard. Intussen baalde ik er nog steeds
van dat ik nog geen winkeltje had gevonden
waar gewone muziek cd-tjes tegen Ameri
kaanse prijzen te vinden waren. Er waren al
tientallen van die toko's, maar het probleem
was tot nog toe dat ze zich allemaal beperk
ten tot de Amerikaanse markt, terwijl som
migen ook in Canada en Hawaii leverden,
maar daar schoot ik dus niet zoveel mee op.
dezelfde opmaak als van veel zoek-program-
ma's. Verschillende lichtblauwe vensters
waarin je de naam van de artiest die je zoekt,
op kan geven, of van de platenmaatschappij,
of desnoods nog smallere of bredere catego
rieën. For old time's sake tikte ik natuurlijk
meteen de naam beatles als search-string in
en jawel, meteen volgde een uitgebreid over
zicht van vrijwel alles wat de Fab Four ooit
opgenomen hebben. Alle oude Ip's waren op
Door Léon Krijnen
Reacties: E-mail: 100445.2062@compuserve.com
Er is ook nog de Virgin Megastore, zowel via
Compuserve als het World Wide Web bena
derbaar. Ook maar gauw vergeten, want Vir
gin is Engels, dus worden de prijzen niet
alleen in ponden verrekend, maar bovendien
zijn cd's in Engeland nauwelijks goedkoper
dan in Holland. Had ik ook al niks aan.
Maar er moest daar verdorie toch ergens één
winkel in die elektronische hemel hangen,
waar ik aan mijn trekken kon komen?
Natuurlijk bleek-ie er te zijn, CD-world, het
was, zoals altijd, gewoon een kwestie van
goed zoeken. De home-page is van ongeveer
13 dollar en 77 cent geprijsd, omgerekend 22
gulden. Bent u daar nog, meneer Breukho
ven? Voor Sinterklaas bestel ik voor mezelf
With The Beatles, Beatles For Sale, Sergeant
Pepper's en Help! Die lp's had ik vroeger
allemaal al, maar ze zijn stuk voor stuk
gesneuveld tijdens verjaardagsfeestjes of als
er s'nachts vanuit de kroeg nog wat vrienden
meegingen, u kent dat wel.
De hoezen heb ik gelukkig nog, dus daar gaat
een mooi lijstje omheen. Voor die cd's geldt
hetzelfde als voor wat ik bij de Cyberian
Outpost koop. Zelfs al laten ze me 4,9 pro
cent invoerrechten en 1714 procent BTW
betalen dan nog komt het hele pakketje op
110 gulden, vijftig of zestig gulden beneden
de winkelprijs. Ik vind mevrouw Breukhoven
een aardige meid, maar bij de Free Record
Shop zien ze mij niet meer.
Overigens heb ik de afgelopen week voor de
zoveelste maal moeten constateren dat de
elektronische snelweg niet bepaald overloopt
van humor. Ik had in het NL-computerforum
van Compuserve, een openbaar gebiedje
waarin whizz-kids elkaar van nuttige tips
voorzien, aan iemand die dat al had, een
vraag gesteld over ISDN. Ik moet tenslotte
toch weten waar ik over lui, zo eindigde die
boodschap. Dat mocht dus niet van een sysop
die mijn bericht als de weerga uit het open
bare gebied verwijderde, maar het wel door
sluisde naar het privé-adres van degene
waaraan ik de vraag gesteld had. Ik raadde
die censor per ommegaande post aan om eens
in de Dikke (sorry, mag dat wel?) van Dale te
kijken, waarin hij kan constateren dat het
werkwoord lullen niets te maken heeft met
het mannelijk geslachtsdeel, zoals hij blijk
baar veronderstelde. Ik bedankte hem verder,
voor het aandragen van het onderwerp voor
mijn volgende rubriek, iedere zaterdag
110.000 exemplaren! kon ik niet nalaten er
voor de gein aan toe te voegen. Dat was hele
maal tegen het zere been. Er volgde een nog
bozer briefje, en zo zouden we nog wel even
door kunnen gaan. Mijn probleem is blijk-
den Born, van de Stichting Dienstverlening
Veteranen in Utrecht, vertelt over een jonge
soldaat met PTSS, die in Bosnië heeft gediend:
„Hij is daar heelhuids vandaan gekomen.
Maar hij heeft daar wel gezien hoe een Bosni
sche soldaat door een mortiergranaat in vier
stukken werd gehakt. Later heeft hij die stuk
ken bij elkaar moeten zoeken en in een body-
bag moeten stoppen. Dat laat hem niet meer
los."
Een oudere veteraan die als enige van vier sol
daten overleefde toen hun jeep op een land
mijn reed, wil er nog steeds niet over praten.
„Het doet zo verrekte zeer. Als ik het moeilijk
heb, trek ik mij terug op zolder, ik kan dan
geen behoorlijk gesprek voeren. Mijn jongste
zoon wil nog wel eens wat vragen, en iedere
keer wil ik het proberen... en het lukt me niet."
Voor veel Indië-veteranen komt hier nog bij
dat zij zich miskend voelen. „Ik vind het heel
erg dat ik in de kranten voor oorlogsmisdadi
ger wordt uitgemaakt," zegt er een.
Sommigen ageren tegen dat soort beschuldi
gingen. Een enkeling doet dat door nadere uit
leg te geven: „Als je zag wat ze met je kame
raden hadden gedaan. Van de zeven jongens
was er nog maar één herkenbaar, aan het rin
getje aan zijn vinger dat hij van zijn meisje
had gekregen. Ja, toen hebben we er wel de
mitrailleur opgezet. Neem maar van mij aan
dat praktisch niemand daar meer vandaan
gekomen is. Maar dan moet je nu niet zeggen:
'Dat is moord'. Het was een kwestie van
reageren, van afreageren."
Een op de vijf veteranen worstelt nog dage
lijks met schuldgevoelens: „Ik heb mensen
gedood en dat vind ik verschrikkelijk. Ik moet
er nog dikwijls aan denken en je blijft ermee
leven." „Dat ik iemand dood moest schieten
was eigen behoud. Maar later ga je denken:
'Deze man was ook een vrijheidsstrijder voor
zijn land, net als wij tegenover de moffen'."
„Bij een overval op een rubberonderneming
zijn enkele soldaten nogal grof tekeer gegaan
tegen vrouwen en kinderen. Ik heb spijtgevoe-
lens dat ik er niet of nauwelijks tegen ben
opgetreden."
„Ik heb mijn plicht gedaan. Ik heb ook gepro
testeerd tegen beslissingen van meerderen,
tegen misdaden tegen de bevolking en 'zinloze
moord'. Soms, nu nog, vind ik het niet eerlijk
dat ik nog leef en dat die anderen moesten
sterven."
„Door een plaatsverwisseling met een dienst-
maat tijdens een konvooi, sneuvelde mijn
dienstmaat. Deze nam voor één keer mijn
plaats in. Dat blijft mij altijd volgen."
De gesneuvelden in Indië, de knechting in
Japan, de bombardementen in de Libanon, de
dode kinderen in Bosnië, de kampen in Duits
land - de beelden gaan nooit meer weg. Bij
sommigen vervagen ze. Zij zijn de geluklrigen.
Een voormalig Unifil-soldaat zegt: „Wat ik
daar, in de Libanon, gezien heb, vergeet ik
nooit. Als ik 's avonds thuiskom van mijn
werk, dan ga ik mij helemaal concentreren op
het gezin en de kinderen. Dat is alles voor mij.
En dan, op een gegeven moment, dan gaat dat
heel langzaam slijten."
k
baar dat ik mezelf niet al te serieus neem,
hetgeen kennelijk altijd en onvermijdelijk
tot misverstanden moet leiden met mensen
die dat wel doen. Een paar weken geleden
bood Compuserve ineens de gelegenheid om
lokaal in te gaan bellen op een snelheid van
28K8. Dat klonk veelbelovend, maar de
ellende die eruit voorgekomen is zal ik u hier
besparen. Ik bel weer gewoon met Amster
dam, sinds deze week overigens ook op 28K8.
Het zal wel weer goed komen, maar waar het
hier even om gaat, is dat de modems in de elf
steden waar je als Compusurfer lokaal in kan
bellen, aan een netwerk van France Telecom
hangen. Nou zal die mooi wezen, schreef ik in
twee Nederlandse forums, zit ik al weken
lang ieder avond een flesje Australische wijn
te ontkurken zolang dat hautain stuk vreten
van een Chirac atoombommen laat ontplof
fen, en dan zal ik me daar ineens van een
Frans netwerk gebruik moeten gaan maken?
Dat kan toch niet?
Ook de ironie in die twee zinnen was aan nie
mand besteed. Er volgde een aantal bijzon
der kwade reacties, twee schreven er bloed
serieus het roerend met me eens te zijn, en
eentje vond dat ik te veel dronk. De boze
briefschrijvers heb ik nog gevraagd of ik die
jonge Franse drugstoeristen, die in Breda
dagelijks de weg naar de dichtsbijzijnde
shop du café vragen nu straal moet negeren
of dat ik ze verder mag helpen. Daar heb ik
helaas geen antwoord meer op gekregen...
