pE STEM
0*
•E,S>3 I
.Ms!
- S d -° 5
Ik stond op die krib in de rivier,
(0or ons huis in Hardinxveld. El
se dag zag je daar de vloed ko
enen de eb gaan. Het was op 2
lovember 1970, ik wist dat er
ils met het water ging gebeuren,
pie dag heb ik de laatste tij ge-
jen, want het water bewoog niet
neer. Ik stond daar, maar het tij
Heef weg omdat stroomafwaarts
iemand met een klap vierender-
jg stalen schuiven in het water
jad laten zakken."
lieuwlichterij
jt'akke kust
Smeerpijp
'Proeven, prima, maar
mijn boerenverstand
zegt dat Rijkswaterstaat
te hard van stapel loopt'
Ratjetoe
De Haringvlietsluizen open,
getij bij Moerdijk;
het zal een waterdichte
organisatie vergen
Watersport
Giftig slib
Houdbaarheidsdatum
boosheid van Josefine Verspaget
De 'oorlogswonden' van een soldaat
Nevada contra Washington
AG 18 NOVEMBER 1995
CU N
OJ
jy O N
<u
NÜ
|ncoi«
>E"o -^ <u -2 -^
»- u id 2 (u 'Z'
g.S2 0~0Scnj-0
S 5 IS c Sja-j;
K|- <5 <U"öï v
=3 Q cn ir .a .2 ai a» 5
c.2 fi
n: S +J 1
ro S c
u J (U
t! xi
<u o
z> 12
0)
qj o) 2
JC S Q.
O .Jt
j» .3
3-5?
■-1 V;
K-f iÉl-S
a) i: a
JS c «13^ f
o 3
o« a>2 5
o ti -m
Weekend
ZATERDAG 18 NOVEMBER 1995 DEEL I
Een snufje zout in de Delta
Hoor Paul de Schipper
.5=Lx:
ai
•r C WTl
io 8"°
(O OJ
A3 X»
Q-.C
a3 V s
J- <y t- 5 a>
03 O W fl)
v *S 5 "to JO
2 c r, n c u
45 03 N 03
o; «o 5 'a. fO
pi cu c 5,™
5 a; .E, 5
n 2 oj n a;
üSl-ï^lg
j-< m <11 t/> a/ rs
v ro oj
S'SfS^c
N ui m ij V O)
q--^ c 8 w ol
_cn a; JN
■75 u> 01 c o m
2 5 3
Si 3 ai c .S :r5
c -g ai .o ts
a> (S 3 t «o
5 .0 "O oj I o-
Hardinxvelder J. Sluimer staart in
de verte, spreekt over 'een soort
cultuurschok.' Op die dag, vijfen-
ïintig jaar geleden, brak de sluiting van het
hingvliet het eeuwenoude ritme van de
aedenrivieren, weg getij van 1,50 meter. Het
altr zou er voortaan nog maar van een kant
tanen.
Dacht Sluimer tot voor kort.
ïiar Rijkswaterstaat, de dienst die getijden
stilstand dwingt, beschikte anders. Er zal
icerzee in het Haringvliet zijn.
Dg voorgeschiedenis is het verhaal van 1
tan 1953, De Ramp, 1835 doden. Daarna
ongekende daadkracht, want: 'Dat nooit
1'
voor de Deltawet wordt aangenomen,
i de ingenieurs met een blanco volmacht
de slag. Alles wat waterbouw heet in
Herland, concentreert zich op de beveiliging
inde Delta, niet beseffend waar het allemaal
lie zal leiden.
trir.H. A. Ferguson, lange tijd hoogste baas
Rijkswaterstaat in Zeeland, zal dat later,
ïragblikkend verwoorden met: „Het was God
life beschouwen als natuur?
iMis in waterstaatskringen dan nog gevaar
lijke nieuwlichterij. Dicht, dicht, dicht is het
Iwool. In 1961 klinken de juichende stoom
fluiten als in de monding van het Veerse Gat
liet laatste caisson op zijn plaats ligt.
li 1865 begint het werk aan de Haringvliet-
i. Vijf jaar later is het klaar. Nederland
I ischikt dan over een reusachtige regelkraan
ie samen met de stuwen in de Maas en Rijn-
i het waterhuishoudkundig hoofdsys-
taivan het land controleert,
fe deze sluizen kan Rijkswaterstaat de
toer en de waterstand van de benedenrivie-
m nauwkeurig regelen. Dat zal nog van pas
'men als in 1994 en 1995 die rivieren uit hun
ijken dreigen te barsten.
let Haringvliet verzoet na de afsluiting snel.
ip de gescheurde slikken liggen de graten van
k gesneefde zoutwatervis.
Wheel ecologisch systeem verrot.
je Flakkeese boeren rouwen er niet om. Zoet
ster! Eindelijk kunnen zij de zo vaak ver
takte verzilting van hun akkers te lijf kun-
gaan.
de traditionele visserij op Nieuwe Mer-
e en Hollands Diep betekent sluiting het
Het Hollands Diep ligt, voor 1970, de grens
!t® zoet en zout net oostelijk van Willem-
'i "naar bij een giertij kunnen de inwoners
Moerdijk brak water proeven. Met het
Hj zwemt de spiering vanuit zee soms tot bij
ommel.
ijr verschijnen zandzuigers op het Hollands
Zoekend naar leem voor de Deltawerken
a ze de bodem om en vernietigen zo de
'den. De Moerdijkers die met aalboten
'.krijgen 45.000 gidden om te saneren,
j Paar volhouders vissen door, verdelen
teling de armoe, anderen verhuizen en
hun netten uit in de Zeeuwse wateren
J®de Waddenzee,
de afsluiting van het Haringvliet gaat het
Sri van Goeree dicht. Zo'n tachtig procent
'»e het Deltaplan is daarmee voltooid. De
■erende twintig procent, de afsluiting van
i, Verschelde, zal nog zestien jaar op zich
tan wachten.
Alt" °Ver rechte lijn, een strakke kust,
u erover. Zo herschept Nederland zijn
-Frie kritiek op de chaotische ordening
e natuur verwoorden we trots in dijken
«dammen.
j0 '995 zijn dam en sluizen van het Haring-
'ne' Nederland vergroeid geraakt. In de
i Mlen'n onze «gen beleving is de afslui-
'olledig opgenomen in het vertrouwde
v'an de Nederlandse kustlijn.
htbvi„„ y
'"ritmee
Fuikenvisserij aan de westkant van de Haringvlietsluizen. „Als ze de sluizen helemaal open zetten, dan spoelen onze netten weg. We zijn nou gewoon aan stilstaand water,zegt een Zwa-
luwse beroepsvisser. foto de stem dick de boer
ordenen en beheren. Die houding heeft er voor
gezorgd dat we de afgelopen tientallen jaren
niet hebben overwogen wat de effecten van
onze menselijke activiteiten op die natuur zou
den kunnen zijn. Bij de afsluiting van het
Haringvliet is dat in ieder geval niet gebeurd."
Volgens Hoogland is er destijds in het Haring
vliet, Hollands Diep en Biesbosch sprake
geweest van 'een forse ecologische schok': „De
betekenis daarvan is de geleidelijk tot het
maatschappelijk bewustzijn doorgedrongen."
Wat bijvoorbeeld Rijkswaterstaat nooit heeft
ingecalculeerd, is het feit dat het Haringvliet
in 1970, aan het einde van een Westeuropese
smeerpijp lag. De chemische verontreiniging
van de Rijn bereikte in begin jaren zeventig
haar hoogtepunt. Zware metalen en andere
vergif kleefden zich vast aan rivierslib dat tot
rust kwam in het nieuwe zoetwaterbekken,
met als gevolg een totaal vergiftigde waterbo
dem.
De gevolgen daarvan doen zich nog overal gel
den. Zo is bekend dat aalscholvers zich in de
Biesbosch minder goed voortplanten dan
elders. Dat komt omdat het gif uit de waterbo
dem in hun voedselketen terecht is gekomen,
waardoor bijvoorbeeld de eierschalen dunner
worden.
De begroeiing van de Biesbosch is er na de
Hellevoetsluis
Stellendam
Haringvliet
Middelharnis
sluiting niet rijker op geworden. Wat rest is
een verruigd griend en een eenzijdige wilgen
populatie met daaronder alle soorten brandne
tels. Alleen op plaatsen waar de waterstand
kunstmatig hoog wordt gehouden, domineert
de brandnetel minder.
Het nieuwe toverthema dat Rijkswaterstaat nu
loslaat op afgesloten en ecologisch verarmde
deltawateren, is 'het duurzaam watersysteem.'
Dat wil zeggen een watersysteem waarbij de
natuurfunctie, de gebruikersfunctie en land
schappelijke inrichting op elkaar zijn afge
stemd. Aan de basis van dat duurzame water
systeem voor Haringvliet, Hollands Diep en
Biesbosch staat in de nabije toekomst de
gedeeltelijke terugkeer van de zee.
De kust is stormveilig, nu mag 'de eeuwige erf
vijand' weer door een deurkier naar binnen.
Wat gebeurt hier?
Als Nederlanders de zee buitenschoppen, doen
we dat doorgaans voor de eeuwigheid. Zijn
we 'de rechte lijn kwijt' of doen we
dat wat ir. Johan van Veen, de
grondlegger van de vader
landse waterstaat-
kunde, ooit in
een som
bere
bui schreef: „Eens zullen we dit land met een
zucht van verlichting aan de golven prijsge
ven."
Vraag aan ir. Hoogland van het ministerie:
Net goed en wel dicht en nu weer open. Zoeken
jullie werk?
Hij slikt even, geërgerd, lijkt het een domme
vraag te vinden: „Dat is de grootst mogelijke
onzin. De natuur speelt nu in de samenleving
een grotere rol dan vijfentwintig jaar geleden.
Die rol krijgt de natuur bij ons dus ook. Wij
doen niets zonder dat de samenleving het goed
vindt."
Om het effect van getij in het Haringvliet in te
schatten wordt er nu gewerkt aan wat in amb
telijke termen heet: Milieu Effect Rapportage
Beheer Haringvlietsluizen. In die rapportage
zal worden aangegeven wat er gebeurt met de
natuur in de afgesloten gebieden als ingenieurs
in het bedieningsgebouw met het getij gaan
spelen.
Vooralsnog gaat de voorkeur uit naar een hal
ve opening van de Haringvlietsluizen. Dat
betekent een tijverschil in de Biesbosch van
vijftig tot zestig centimeter.
„Een bonte verzameling van wateren, een eco
logisch ratjetoe."
Zo betitelt ir. W.H. van der Hoofd van de
directie zuid-west van het Ministerie van
Landbouw, Natuurbeheer en Visserij de situ
atie in de Delta.
De conclusie ligt voor de hand, want wat heb
ben al die dammen en sluizen voortgebracht:
een zeearm met gedempt getij, de Ooster-
schelde;
een stilstaand zoutwaterbekken, de Greve-
lingen;
een instabiel brakwaterbekken, het Veerse
Meer;
een zoetwaterbekken, het Haringvliet;
een nog zoute, open zeearm, de Westerschel-
de.
Getij, natuurlijk!
Laat het getij weer toe en er komt nieuw leven:
herstel de oorspronkelijke beweging van de
benedenrivieren. Dat is het uiteindelijke doel.
Als het meezit, raakt de Biesbosch dan een
klemmend corset kwijt. Van der Hoofd: „Het
herstel van het estuarium-karakter van Hol
lands Diep en Haringvliet heeft de hoogste pri
oriteit. In onze stoutste dromen denken we dan
aan een Biesbosch met een vrij kronkelend
riviergedeelte, bevrijd van het keurslijf van
kribben en kaden."
Allemaal mooi en aardig, maar de landbou
wers van Flakkee zijn faliekant tegen. Hen is
destijds zoet water beloofd. Dat hebben ze
gekregen en dat willen ze houden, alle waters
taatkundige Spielerei ten spijt.
De landbouwers staan
niet alleen in hun
kritiek op
de
Hardinxveld
Werkendam
Zuid-Beijerland
m
Biesbosch
zegt ir.J. R. Hoogland, hoofddi-
I»»! er °P het ministerie van Verkeer en
„zou het verhaal uit zijn, ware het
'we het aan de stok hebben gekregen
Stad aan 't Haringvliet
Go eree-Overflakkee
Tiengemeten
Den Bommel
Nuur :"'r natuur- Wij denken nuchter, maar
W 'S m diepste wezen je reinste anarchie.
Senan W8Sterse cuhuur is ingebakken dat wij
naar onze hand zetten. De mens wil
Grevelingen
Ooltgensplaat
Numansdorp
m
m
Willemstad
Hoekse Waard
Hollands Diep
Moerdijk
Lage Zwaluwe
Drimmelen
Hank
Raamsdonksveer
Geertruidenberg
Noord-Brabant
nieuwe plannen, want zitten de overgebleven
vissers erop te wachten?
„Ikke niet," zegt Piet de Visser uit Hooge Zwa
luwe. Met zijn 61 jaar is hij van de oudste vis
sers van Hollands Diep en Amer, „als ze de
sluizen helemaal open zetten, dan spoelen onze
netten weg. We zijn destijds met grotere fuiken
gaan vissen, maar die gaan omver bij grote
stroomsnelheden. We zijn nou gewoon aan stil
staand water."
Een beetje getij dan?
„Ja, dat zou kunnen. Als Waterstaat verstan
dig is, zetten ze die sluizen niet helemaal open.
Dan hoeven wij tenminste niet terug over te
schakelen naar de oude visserij, want dat is
een dure liefhebberij."
De watersport.
„Wij watersporters hebben altijd getij
gewild," reageert de man die destijds bij Hard
inxveld het getij niet meer terug zag komen.
Sluimer is nu consul voor recreatie en toerisme
en en vertegenwoordigt de veertig watersport
verenigingen die actief zijn in de benedenrivier
ren. Volgens hem heeft de watersport destijds
'enorm ingeleverd', omdat er veel wateropper
vlak verloren ging.
Sluimer: „Wel kalm aan hoor, met dat getij.
Als je morgenochtend de sluizen opent, dan
wordt het een chaos. In de rrteeste jachthavens
zal het meevallen, omdat ze daar drijvende
steigers hebben, maar in de Biesbosch krijg je
problemen. Daar heb je een heleboel vaste stei
gers en vaste oevervoorzieningen. Bij eb zujlen
een heleboel kaden onbereikbaar zijn en bij
vloed raken ze onder water. Ik denk dat het
voor miljoenen aanpassingen vergt."
Voorzitter drs. J. Borgman van het Nationaal
Park De Biesbosch vindt 'een getijdeverschil
van een paar decimeters' hard nodig voor de
natuurontwikkeling van het gebied: „De dyna
miek zal toenemen en daarmee het aantal
steltlopers en het aantal vissoorten. Nieuw
getij zal een karakteristiek krekenpatroon in
stand houden."
Hij wordt er bijna lyrisch van als hij er aan
toevoegt: „Dan zal de Biesbosch weer floreren
als een een smaragd tussen Holland en Bra
bant."
Een smaragd met een vies randje.
Het water van Haringvliet, Hollands Diep en
Biesbosch, het eind van de smeerpijp, verbergt
gif. Het zit verpakt in ongeveer 30 miljoen
kubieke meter slib.
Er zijn plannen om het op te slaan op een
eiland - het Westatol - in het Hollands Diep
voor Willemstad, een gemeente die door de
provincie Noord-Brabant is aangewezen als
'recreatief knooppunt,' een functie die niet te
rijmen valt met een depot vol gifbagger voor de
deur.
„De minister doet of het met de vergunningen
al kat-in-'t-bakkie is, maar zo is het niet."
Praat met wethouder In 't Veld van de gemeen
te Willemstad en ze neemt bij herhaling het
woord 'krankzinning' in de mond: „Getij?
Proeven, prima, maar mijn boerenverstand
zegt dat Rijkswaterstaat te hard van stapel
loopt, dat ze met te veel dingen tegelijk bezig
zijn. Ze moeten eerst de opslag van die bagger
netjes afwikkelen, de boel opruimen en dan
verder zien."
Op de Nieuwe Merwede en bij de Spijkerboor,
oostelijk van de Biesbosch, experimenteert
Rijkswaterstaat met het saneren van die gif-
bagger. Of die proeven vrucht afwerpen is nog
niet duidelijk, al wordt de kwaliteit van de
bodem er wel beter, maar - hoe gecompliceerd
- dat kan ook het gevolg zijn van een vermin
derde afvoer van verontreiniging door Rijn en
Maas.
Borgman van het Nationaal Park is optimis
tisch als het om die verborgen vervuiling gaat:
„Als er eb en vloed komt, hoeft dat niet te bete
kenen, dat die verontreiniging in beweging
komt."
De zee weer toelaten?
Krabben vangen bij Geertruidenberg want
daar ongeveer zal de uiterste, oostelijke grens
van het nieuwe getijdegebied ongeveer liggen.
Het lijkt een radicale koerswijziging, een cul
tuurschok bijna.
„Toen Nederland in de jaren vijftig het Delta
plan ontwikkelde, was de welvaartsboom in
Europa met het bijkomende milieudenken niet
te voorzien. Achteraf zeggen dat het deltaplan
verkeerd is uitgepakt, is al te gemakkelijk," zo
tracht G. J. Schiereck, hoofddocent aan de
Technische Hogeschool Delft, critici een slag
voor te zijn.
Aan het gedoe met de MER-rapportage tilt
Schiereck niet zwaar: „Die MER-rapporten
moeten ze maar voorzien van een houdbaar
heidsdatum, net als pakken melk."
Wat zo mooi wordt omschreven als 'een waai-
erd van maatschappelijke belangen', moet
eerst nog in een verdere besluitvorming
betrokken worden.
De Haringvlietsluizen open, de zee terug, eb en
vloed bij Moerdijk en Lage Zwaluwe; .het zal
een waterdichte organisatie vergen.
„Dat is een grote les die we geleerd hebben,"
zegt Schiereck, „de communicatie met de
maatschappij. Dat we niet eindigen als'de NS,
dat je het contact met de mensen verliest. Alles
wat je als Waterstaat doet, ook in Biesbosch of
Haringvliet, moet maatschappelijk aanvaard
worden. Misschien is het goed om de salami
tactiek toe te passen. De zee beetje bij beetje
toelaten, dat spreidt de kosten en maakt de
gewenning een stuk makkelijk."
-ZIE WEEKEND 2
-ZIE WEEKEND 3
-ZIE WEEKEND 4
