De Echte Baas droeg code 01
Er is
Geheimzinnige informant komt in IRT-enquête naar voren als 'machtigste man van Nederland'
De onthullingen tijdens de IRT-enquête
DE STEM
BINNENLAND
pESTEM
Amerika
ZATERDAG 11 NOVEMBER 1995 f\l
!.s'V .v" - ■'-.■■■ T tt—— jif r:i j.;-.;:" - - Oud-minister van
1 - pf. tv. mrsch Baum k^t op£2
'MM tergrond toe hoe zijn oml
■j dens de IRT-enquête. 1
FOTO DE STEM/WIEBEL
Door Jan Greyn
en Marianne Wuite
De Langendoens en Van
Vondels kunnen weer de
anonimiteit in. De openba
re verhoren van de Parle
mentaire Enquêtecommis
sie Opsporingsmethodes
Politie en Justitie - kort: de
IRT-enquête - zijn achter
de rug.
Dik twee maanden lang viel in 93
verhoren uit de 88 monden
publiekelijk te beluisteren waar
het aan schortte bij de opsporing
van zware criminelen, hoe krak
kemikkig de strafrechtelijke ver
volging verliep en hoe onder
maats de politieke besluitvor
ming was.
Al met al een onthullende
gebeurtenis. De Nederlandse taal
werd verrijkt met tal van nieuwe
termen, de burger ging beseffen
dat niet alle politiemannen even
goed op de wet letten en de tele
visiekijker kreeg er een soap bij.
De commissie onder leiding van
Maarten van Traa gaat nu con
clusies trekken. Tijd voor een
terugblik en een voorzichtig toe
komstgokje.
Makkie
Het was informant 01 die tot
6 september - het begin van de
verhoren van de enquêtecommis
sie - jarenlang waarschijnlijk de
machtigste man van Nederland
was. Want wie kan er in zijn een
tje voor zorgen dat politie en jus-
titie als verlamd staan te kijken
naar de invoer van grote partijen
verdovende middelen? Voor 01
was het een makkie.
Dezelfde 01 speelde het zelfs
klaar indirect invloed uit te oefe
nen op de parlementaire beraad
slagingen. Omdat zijn identiteit
vanwege kennelijk levensgevaar
niet bekend mocht worden, kreeg
de Tweede Kamer maar een
schijntje van de informatie die
eigenlijk nodig was om een goed
beeld te krijgen van de opspo
ringsmethode die het Interregio
naal Rechercheteam Noord-Hol
land/Utrecht hanteerde.
Het is in een notedop het pro
bleem dat de enquêtecommissie
moet uitzoeken. Hoe kon het
zover komen dat een degelijk
politiestelsel als het Nederlandse
en het veelgeprezen Openbaar
Ministerie de controle kwijt
raken in een opsporingsmethode?
Is de politie wel zo degelijk en het
OM te prijzen? Of gaat het om een
toevallige samenloop van
omstandigheden?
Monster
De verhoren bij de enquêtecom
missie geven een weinig hoopge
vend beeld. Politiefunctionaris
sen lieten zich inspireren door
een minister van Justitie die zijn
kennis van de rechtsstaat aan de
kant schoof voor een massieve
aanpak van de grote criminali
teit. En het Openbaar Ministerie
raakte ook al iets te enthousiast
over die ministeriële fermheid.
Het gevolg is intussen bekend.
Enkele politie-agenten vatten de
oproep van voormalig minister
van Justitie Hirsch Ballin -
gesteund door het parlement -
letterlijk op. Het doel heiligde
praktisch alle middelen voor het
..bestrijden van de georganiseerde
criminaliteit. En de fantasie deed
de rest: de delta-methode werd
als een klein, onschuldig lam
geboren in het hoofd van een
Haarlemse rechercheur. Het vol
wassen, ongrijpbare monster zou
zijn tentakels tot ver over de
Randstad uitstrekken.
Het monster waarde rond en nie
mand voelde zich - toen er alarm
bellen afgingen - verantwoorde
lijk voor de gevolgen. Het Open
baar Ministerie schoof de gloei
ende bal van links naar rechts,
van het ene arrondissement naar
het andere, van de ene officier
naar de andere. Het Amsterdam
se OM was intern intussen ver
schroeiend verdeeld.
Zo'n verdeeldheid is niet opzien
barend in juridisch Nederland.
Maar de trammelant die door 01
veroorzaakt werd, bracht de
nadelen van het OM wel erg hel
der boven water. Wat de hoogge
leerde Donner in een onderzoeks
rapport over het Openbaar
Ministerie had geschreven - de
wanorde en het gebrek aan orga
nisatie - was door de gedragingen
van 01 pijnlijk in de praktijk .te
aanschouwen.
Whiskey
Het OM probeerde krampachtig
te doen alsof er niets aan de hand
was. Het rommelde dan wel,
maar alleen intern. Wie zou dat
merken? Ons kent Ons, geldt ook
voor het OM. Maar daar was
plotseling ene Arthur Docters
van Leeuwen. Deze oud-BVD-
baas verscheen ten tonele in de
functie van super-procureur-
generaal.
Lang voordat de parlementaire
enquêtecommissie haar eerste
openbare verhoor afnam, stak hij
ergens in een bar - 'met witlede
ren bekleding, ik zal het niet licht
vergeten' - in de gezellige kring
van zijn nieuwe collega's van het
Openbaar Ministerie zijn van
nicotine bruine, waarschuwende
vingertje op.
Docters dronk een glas whiskey
met de Haarlemse hoofdofficier
van justitie Lodewijk de Beau
fort. Die zat zich 'vrolijk te
maken' over de avonturen van de
Duitse chauffeur Matzke en diens
sigarettensmokkel. Het ging over
dezelfde chauffeur die, zo weet
iedereen nu, op verzoek van de
Haarlemse politie menig drugs
containertje de haven heeft uit
gereden. „Ik heb toen gezegd:
'Lodewijk, je hoofd ligt op het
blok. Er zijn al twee ministers
gevallen, iedereen zal willen
weten hoe het precies zit", vertel
de Docters de enquêtecommissie.
De terloopse opmerking van Doc
ters van Leeuwen moet zijn inge
slagen als een bom. Want bij de
staande magistratuur heerst geen
cultuur van kritische opmerkin
gen onderling. Een officier van
justitie is niet gewend om bijzon
derheden over zijn onderzoeken
aan superieuren te melden en een
procureur-generaal behoort niet
ongevraagd zijn neus te steken in
de zaken van zijn collega's. En
die dekselse Docters bemoeide
zich zo maar even met een hoofd
officier. Het mag achteraf wor
den getypeerd als het signaal
voor de broodnodige cultuurver
andering, ook al snapte niet
direct iedereen wat dat zou kun
nen gaan betekenen. Voor de
enquêtecommissie kwamen dan
ook nog leden van het OM vertel
len dat eigenlijk alleen in
Amsterdam de aan ongeïnteres
seerdheid grenzende lankmoe
digheid heerst.
Slag
En juist dat lakonieke gedrag is
de reden waarom er een IRT-
affaire kon bestaan. Gebrek aan
toezicht op de handelwijze van
enkele agenten in Haarlem leg
den de kiem voor de affaire.
Ongehinderd pakten de twee
rechercheurs Langendoen en Van
Vondel begin jaren negentig hun
pionierswerk voor het IRT op.
Hun methode oogde simpel.
Drugtransporten zouden onge
moeid door kunnen gaan, zodat
de informant in de criminele
organisatie kon groeien. En als de
informant dan bij de kopstukken
van de bende zat, zou de politie
haar grote slag slaan.
Maar die grote slag is nooit geko
men, zo heeft de enquête pijnlijk
aangetoond. En de enquête heeft
ook uitgewezen hoezeer de
opsporingspraktijken van het
Haarlemse duo uit de hand zijn
gelopen. Zeker 32 - maar hoogst
waarschijnlijk veel meer - con
tainers met drugs gingen op
instructie van het Haarlemse
tweetal ongemoeid het land in, de
informant verdiende miljoenen
guldens aan de transporten en
heeft van Justitie ook nog eens
een fikse beloning gekregen.
Nog pijnlijker is de constatering
dat de informant op een zeker
moment de touwtjes in handen
heeft gekregen. Hij gaf het geld
om de politie-operaties te finan
cieren en hij bepaalde wanneer
bepaalde drugcontainers onge
moeid door moesten gaan. Hij
ook zette de politie voor het blok.
De politie kon niet ingrijpen in de
pijplijn van containers zonder
dat zijn rol in het criminele kamp
bekend zou worden. De vraag ligt
bij de enquêtecommissie op tafel
wie de baas was. Het antwoord is
vast en zeker de 01 die bijna nie
mand kent. Was het toeval? Kon
dat alleen in Haarlem gebeuren?
Zijn Langendoen fl£tf Vaïï Vondel
de schuldigen? De enquêtecom
missie zal zich er, zo makkelijk
niet vanaf maken. ~Ze zal hitlèg-
gen dat burger-infiltranten en -
informanten onder streng toe
zicht moeten komen, als ze al zal
concluderen dat infiltratie een
acceptabele opsporingsmethode
is.
Ook wat niet opgeschreven zal
worden, zal effect hebben op de
toekomstige handelwijze van
politie en justitie. Want het sim
pele feit dat er een parlementaire
enquête kwam met openbare ver
horen zal vast bijdragen aan een
klimaat van grotere oplettend
heid bij politie en justitie. Dien
ders zullen zich met de verhoren
van Van Traa voor de geest wel
licht nadrukkelijker afvragen of
het 'wel kan' wat ze willen doen.
En het Openbaar Ministerie staat
toch al voor grote veranderingen
met de binnenkomst van Docters
Van Traa.
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
5 september: De eerste onthul
ling over de opsporingmethodes
van politie en justitie kwam
voordat de enquêtecommissie
met de verhoren begon. In de
Tweede Kamer moest minister
Sorgdrager van Justitie publi-
katies bevestigen dat in de
periode '91-'95 onder regie van
politie en justitie tussen de
100.000 en 400.000 kilo verdo
vende middelen ons land zijn
ingevoerd.
6 september: Professor Fijnaut
meldt dat er in Nederland.30 tot
35 zwaar georganiseerde mis
daadbendes actief zijn. Van 'in
nesteling' in de bovenwereld is
nog geen sprake. Criminoloog
prof. dr. F. Bovenkerk meldt dat
veel Turken, Marokkanen en
Surinamers in Nederland actief
zijn voor georganiseerde mis
daadbendes uit hun moeder
land.
13 september: De eerste twijfel
over de door de commissie-Wie-
renga toelaatbaar geachte IRT-
methode wordt geuit. De Rotter
damse recherchechef Jansen, die
deel uitmaakte van de commis-
sie-Wierenga, vindt de methode
achteraf toch onacceptabel
omdat de criminele informant
zijn winsten uit de drugtrans
porten mocht houden.
14 september: Zestigduizend
Nederlanders staan bij de divi
sie Centrale Recherche Informa
tie (CRI) geregistreerd als ver
dacht persoon. Deze mensen zijn
minstens één keer voor een
strafbaar feit met de politie in
aanraking geweest. De weten
schapper Van Duijne meldt dat
de politiek begin jaren negentig
ten onrechte spookbeelden van
een oprukkende misdaad heeft
opgeroepen.
18 september: Onder regie van
de politie zijn in Nederland
naast soft drugs ook hard drugs
op de markt gekomen, meldt de
Rotterdamse officier van justitie
De Groot.
2 oktober: Amsterdam is hele
maal niet zo brandschoon als de
hoofdstedelijke politiechef Wei
ten heeft doen voorkomen,
meldt plaatsvervangend hoofd
officier van justitie Van Capelle.
Het Amsterdamse korps heeft
zich volgens hem helemaal niet
verzet tegen een gecontroleerde
doorlevering van softdrugs. Van
Capelle meldt ook dat een keer
in Amsterdam een partij drugs
uit het oog is geraakt omdat het
observatieteam van het IRT op
cursus was gestuurd.
4 oktober: De Utrechtse korps
baas Wiarda trekt het boete
kleed aan. Hij had het Amster
damse korps nooit van corruptie
mogen beschuldigen nadat
'Amsterdam' had besloten het
IRT op te heffen.
9 oktober: De Haarlemmers
Langendoen en Van Vondel ver
tellen dat zij hun politie-opera
ties opzetten met geld van cri
minele informanten. Officieren
van justitie Teeven en Snijders
melden dat de misdaad op de
achtergrond de operaties van de
Haarlemse agenten stuurde.
Teeven vertelt ook dat er in
totaal 65 containers met drugs
met medeweten van de politie de
haven zijn uitgegaan.
11 oktober: Officier van justitie
van der Veen en voormalig IRT-
leider Lith bekennen dat de con
trole op de drugtransporten niet
goed is geweest. Beiden verkla
ren niet te hebben geweten dat
Langendoen en Van Vondel de
operaties met crimineel geld
financierden. Van der Veen
meldt dat een informant acht
miljoen gulden aan de drug
transporten heeft verdiend.
12 oktober: De politie heeft niet
alleen bemoeienis gehad met
drugtransporten, maar mogelijk
ook zelf druglijnen gerund,
meldt de Amsterdamse hoofoffi-
cier van justitie Vrakking.
16 oktober: De Haarlemse
korpchef Straver zegt dat hij
niet geweten heeft dat de infor
manten van Langendoen en Van
Vondel de criminele winsten in
eigen zak mochten steken. Hij
wist ook niet dat de politieope-
ratie betaald werd met crimi
neel geld en dat het duo na de
opheffing van het IRT elders in
het land met hun methode ver
der aan slag is gegaan.
19 oktober: De Tweede Kamer is
nooit volledig ingelicht over de
opsporingsmethode van het IRT,
meldt de Amsterdamse korps
chef Nordholt. Hij verwijst naar
het geheime deel van het rap
port Wierenga waaruit volgens
hem zijn gelijk blijkt.
23 oktober: De Nederlandse
staat heeft vorig jaar een infor
mant van de Haarlemmers Lan
gendoen en Van Vondel twee
miljoen gulden betaald, meldt
Justitie-ambtenaar Wooldrik.
2 november: Oud-politieman
Van Vondel gaf een oud-infor
mant, een limonadefabrikant,
geld voor een verre reis om te
verhinderen dat de man over
zijn activiteiten voor de Haar
lemmers door de rijksrecherche
of door de enquêtecommissie
zou worden gehoord. De man
kreeg eerder van Van Vondel al
'meer dan een half miljoen' toen
hij op het punt stond 'door te
slaan', de Haagse hoofdofficier
Blok vertelt dat de huidige
minister Sorgdrager van Justi
tie, toen zij nog procureur-gene
raal was, geïnformeerd is over
een doorlevering van honderden
klio's cocaïne.
7 november: Oud-BVD-chef en
de huidige voorzitter van procu
reurs-generaal, Docters van
Leeuwen, oordeelt dat de Haar
lemmers bij de drugtransporten
niet de volledige regie in handen
hadden. Hij zegt het 'ontoelaat
baar' te vinden dat de twee poli-
tieoperaties met crimineel geld
hebben opgezet.
9 november: Minister Sorgdra
ger bestrijdt dat ze als procu
reur-generaal geïnformeerd is
over een doorlevering van cocaï
ne. Ze vindt ook dat de IRT-
methode uit de hand is gelopen.
van Leeuwen. Ook de verhors
van de commissie-Van Traa km
nen die omslag soepeler maks;
De buitenwacht kan er aan wei
nen, het OM zelf ook. Docters va
Leeuwen liet voor de commisi
al horen niet veel last te hebbs
van vluchtgedrag, zoals ïe(
leden van het OM. Helders
klaar gaf hij aan dat infiltrati
niet zijn sympathie heeft. „En b;
ieder spoortje van twijfel? Slop
pen"
Schoonmaak
Deze heldere teksten ontbrake
tot voor kort in de leiding van he
Openbaar Ministerie. De Tweed
Kamer was zich dat zeer bewust
maar deed niet veel met ii
bewustzijn.
Pas het opduiken van de
affaire heeft de Kamer w
geschud. Ook al ontkenne
kamerleden het, ze sliepen w
degelijk. Of ze letten op zi
minst op de verkeerde zaken.
Toen de IRT-affaire vorig jaar
alle hevigheid was losgebarste
kon de meerderheid van i
Kamer niet veel meer dan zie
concentreren op de positie vanc
twee bewindslieden. Dat is
oninteressant, maar het wan
beter geweest als de Kamer van;
het begin nadrukkelijker twijf
had uitgesproken over de relati
van politie en justitie, die
broos was dat een IRT-aif;
mogelijk kon worden.
Met zijn achtentachtigen kws
men ze. De getuigen. Goed ink;
pak vaak. Dikwijls ook goedje
bekt. Meestal zelfverzekerc
Soms kwamen ze graag naar
Eerste Kamer, een enkelii
zichtbaar met tegenzin. Een pa;
moesten vermomd komen,
'het criminele milieu' ze te mal
kelijk zou kunnen herkennen
Minimaal een uur werden
ieder aan de tand gevoeld,
haalde zelfs 165 minuten.
Ergens in het kerstreces zal di
commissie-Van Traa haar coi
clusies presenteren op basis va
die 93 verhoren en meters
tikte teksten. Het kan eei
beroerd Nieuwjaar worden voo
enkele functionarissen. Van Traa
vroeg tijdens een handvol verto
ren of het niet tijd wordt voor een
'nieuwe generatie'. En ook PvdA
fractieleider Wallage had M
onlangs nog over een
schoonmaak'. Ook dat sloeg o|
politie èn justitie. En voor
chef Erik Nordholt zou het wf
eens een Pyrrhusoverwinnia
kunnen zijn: een overwinning!
nederlaag.
Want het is te verwachten dat a
commissie-Van Traa de Amster
damse politie gelijk zal geven bi
haar kritische opstelling tegen
over het IRT, dat door de inspan
ning van de Mokummers uiten
delijk het loodje moest lat®
Maar of Nordholt daarmee
zal zegevieren? Van Traa
waarschijnlijk ook de aanzf
voor de door hem gewenste men
we generatie in de leiding
politie en justitie. VanTraazelt:
pas 50.
Tilburg - Het im
spandoek hangt e
hangen °P ca
Katholieke Umve
bant (KUB) m Til
,Het is Aisec-carrièr
„op het doek van d
vereniging Aisec_
Voor drs. Ruud Lub
«ar globalisering a
dus even niet. Niks
■n een al zo glanze
niks secretaris-gen
Navo.
Dinsdagmorgen wor
verwacht bi] het Ce
nomic Research va
Waar hij sinds 1 mei
hoogleraarschap ve
Door Aad Jongbloed
Brussel - De kandi
van de Navo ligt si
Na het terugtrekk
van de Deen Uffe E
in Brussel niet hoo
tussen de lidstaten
Hij wordt niet als e
mis-kandidaat gezie"
geplande vergaderin
Navo-ambassadeurs
van de Deense kan
eens genoemd.
De termijn van ka
ling, die vandaag zo
verlengd. Het zoeke
een nieuwe kandida
alle 16 lidstaten ac
zijn. In Brussel wor
dat dit zoeken w
weken zal duren.
Aangenomen wordt
dat Lubbers voor de
onaanvaardbaar was,
hem niet de man z
Amerikaanse Congre
nen overtuigen van
van het Amerikaans
aan de vredesmacht
Politieke fout
„Daarbij heeft de
regering een grote p
gemaakt door de
van de heer Lubbers
te schatten", aldus
voerder. Er wordt
nadruk gesteld dat d'
nen zich nooit in pub
tegen Lubbers hebbe
ken.
De nog enige officiël
Uffe Ellemann-Jense
dag een bezoek zal b
de Franse minister v
landse Zaken Herv'
Hoewel een oplossing
sis wordt gezien in de
melding een nieuwe,
aanvaardbare kandi
bij de Navo gisteren a
naar mogelijke kansh
De Noor Thorvald
Door Debbie Langel
Precies een week
zaterdagavond, pak
donkere wolken
boven Ruud Lubber
Minister Van Mierlo
landse Zaken krijg
foontje van 'zijn A
collega Christopher
'serious problems
Nederlandse oud-{
secretaris-generaal
Navo.
Christopher spreek
veto uit, maar Van
hoe laat het is. A
behoort hij te weter
blijft Lubbers nog
week lang als offic
daat zweven. Tot hij
morgen zelf terugtre
Wat is er in die weel
De avond voorafgas
eerste alarmerende t
de stemming in De
opperbest.
Premier Kok is voo
bijna euforisch,
maakt een goede k
mj na afloop van
raad op vrijdagavon
hij weidt uit over d<
de strategie, die 1
deze keer volgt om
land een internation;
he te bemachtigen E
eerder heeft Van Mii
mmente CDA'eroffi
«fat gesteld voor
Navo-baan.
Eindelijk, na veel
„erst had Van Mier
a gevraagd of hij L
officieel kandidaat n
voordat deze naar
t°e zou gaan. Zou he
Kanen niet voor het
met iemand
ten die „iet eens offi
at IS, terwijl zijn
">rrent EllemamJ
status heeft?
Uiteindelijk besluit
«at het nog hoffelijk
Amerikanen niet voi
^ftfeit-dekand;
ttp u rL~te Ptaatsei
aar ^0ffeliikheid bl
an de Verenigde l
best«d. Onomwoi
Docters van Leeuwen
