Bont:
Psychotherapeut schrijft doe-het-zelf-boek voor mensen met depressie
Inhaalmoeders
Goed ruzie maken is een kunst
DE STEM
LIJF LEVEN
pëSTEM
PRODUKT INFORMATIE
Emoties in zorg
Anti-depressivum
Rolstoelen
Alzheimer
Eten
WOENSDAG 8 NOVEMBER 1995 ^1
'Huilen
helpt,
piekeren
put uit'
Door Mick Salet
Hoe help je iemand van een
depressie af? Soms lijkt iedere
psycholoog of psychiater een
eigen antwoord te hebben. De
één denkt alles met pillen op
te kunnen lossen. Een ander
gelooft in gedragstherapie.
Psychotherapeut Willem van
de Sanden denkt dat je men
sen met een depressie vooral
helpt door ze zélf aan de slag
te laten gaan. Met zichzelf èn
hun omgeving. Om ze daarbij
te helpen schreef hij een doe-
het-zelf-boek.
'Mensen met een depressie voelen
zich vreselijk beroerd, maar als
ze eenmaal door die pijnlijke pe
riode heen zijn, dan gaat het vaak
beter dan daarvoor. In principe
werkt een depressie positief."
Psycholoog Willem van de San
den snapt dat sommige mensen
het klinklare kullekoek zullen
vinden.
Een depressie positief? Amme-
hoela. „Mijn cliënten met een de
pressie geloven het meestal ook
niet meteen. Maar achteraf, als ze
weer lekker in hun lijf zitten, ge
ven ze me gelijk."
Willem van de Sanden, 53 jaar,
werkt als psycholoog bij een
Riagg. In Utrecht. Daar krijgt hij
bijna dagelijks te maken met
mensen die psychisch in de put
zitten. Om die mensen te helpen
heeft hij vaak maar één uurtje
therapie in de twee weken. Huis
artsen hebben meestal nog min
der tijd. Om te zorgen dat patiën
ten in de tussentijd zelf aan hun
somberheid kunnen sleutelen,
heeft Willem van de Sanden een
doe-het-zelf-boek geschreven.
Vooral voor mensen met een niet
al te zware depressie.
Hoe weet je nou of je depressiéf
bent, en niet overspannen, opge
brand of gewoon neerslachtig
omdat de blaadjes van de bomen
vallen?
„Dat is de hamvraag. Een depres
sie is niet makkelijk te herken
nen. Het verschilt van mens tot
mens. De een wordt zwijgzaam;
een ander gaat juist veel en on
rustig praten. De een heeft geen
eetlust meer; een ander gaat juist
heel veel eten. Maar over het al
gemeen is je stemming anders
dan gebruikelijk. Je geniet niet
meer van dingen waar je vroeger
wel van genoot. Je voelt je som
ber en neerslachtig. Je bent moe
en je piekert veel. Maar verder is
het voor iedereen anders."
Moetje naar je huisarts om te we
ten of je echt depressief bent?
„De huisarts herkent een depres
sie ook niet altijd. Uit onderzoek
blijkt dat ongeveer dertig procent
van de mensen zeker één keer in
het leven een depressie heeft. Een
deel van die mensen gaat dan met
klachten naar de huisarts. Ze zijn
zo moe... Ze slapen slecht... Ze
hebben last van hun maag... In
twee van de drie gevallen heeft de
huisarts dan door dat het om
symptomen van een depressie
gaat.
Soms verwijst de huisarts een pa
tiënt door. Naar een Riagg bij
voorbeeld. Soms probeert de
huisarts ook zélf te helpen. Het
blijkt echter dat huisartsen wei
nig tijd voor behandeling van
psycho-sociale klachten hebben
èn dat er behoefte bestaat aan
een geschikte methode om pa
tiënten met een depressie te be
handelen.
Daarom is er een methode ont
wikkeld die de huisarts weinig
tijd kost, omdat de patiënt het
meeste werk zélf moet doen. Om-
Willem van de Sanden: 'Je komt makkelijker uit een depressie als je goed voor je lichaam zorgt.'
foto erwin de leeuw
dat uit onderzoek blijkt dat deze
methode effectief is, heb ik er een
doe-het-zelf-werkboek van ge
maakt dat niet alleen voor huis
artsen is, maar ook gebruikt kan
worden door maatschappelijk
werkers, psychologen en particu
lieren die zelfstandig iets willen
doen aan een depressie."
Je kunt het toch niet altijd zelf
doen? Soms hebben mensen toch
een psych en pillen nodig om uit
een depressie te komen?
„Mensen met een stevige depres
sie hebben professionele hulp no
dig. Die kunnen er echt beroerd
van zijn. Maar het is de vraag of
een depressie een ziekte is. Mijn
gedachte is dat een depressie een
bepaalde functie in je leven heeft.
Schrijvers, schilders en weten
schappers hebben vaak een de
pressie vóórdat ze iets nieuws
creëren.
Een depressie heeft in principe
een positieve betekenis. Je voelt
je een tijdje erg rot, maar als je
goéd met een depressie omgaat,
kom je er uiteindelijk beter uit
tevoorschijn. Dat je je rot voelt is
natuurlijk erg vervelend, maar
niet ongezond. Het betekent niet
dat het slecht met je gaat, nee, het
betekent dat je een psychische
ontwikkeling doormaakt om je
aan te passen aan een nieuwe si
tuatie.
Je moet het niet als iets abnor
maals zien. Het is een gewoon
ontwikkelingsproces. Ik vind dan
ook dat artsen niet te snel antide
pressiva voor moeten schrijven.
Want door die middelen blijven
mensen soms hangen in een de
pressie. Ik zeg: acceptéér die de
pressie en acceptéér dat je tijd
nodig hebt om beter te worden.
Het is met een depressie net als
met een gebroken been. Dat heeft
ook tijd nodig om te genezen."
Er zijn mensen die beweren datje
alle psychische problemen op
kunt lossen door positief te den
ken. Kun je jezelf, tjakka!, uit de
put trekken?
„Ik hèb het niet over positief den
ken. Ik denk wel dat je niet te ne
gatief moet denken. Mensen met
een depressie zijn vaak intelli
gente mensen met een realis
tische kijk op de wereld. Ze slui
ten hun ogen niet voor de rotzooi
om zich heen. En daar kunnen ze
nou juist depressief van worden.
Het zijn ook bijna altijd perfec
tionisten. Mensen die hoge eisen
aan zichzelf stellen. Ze moeten
altijd alles goed doen... Ze moe
ten altijd voor iedereen klaar
staan... Ze moeten door iedereen
aardig gevonden worden... Als ze
wat minder kritisch voor zichzelf
zouden zijn, dan zouden ze niet
zo Snel last hebben van een de
pressie."
De wijze waarop wij ons voort
planten is in dertig jaar revolu
tionair veranderd en Nederland
was weer eens gidsland. Nergens
zijn er zo weinig tienermoeders
als in Nederland. Nergens ligt
het percentage vrouwen van
dertig jaar en ouder die een eer
ste kind krijgen zo hoog als hier.
Met de hoge gemiddelde leèftijd
waarop vrouwen hun eerste
kind krijgen, zijn we ook al kop
loper: de laatste twintig jaar is
die met drie jaar gestegen van
24,8 tot 27,9 jaar.
De trend van steeds meer in-
haalmoeders en laatste kans
kinderen zie je overal in de Wes
terse wereld en wordt van medi
sche zijde ietwat bezorgd aange
zien. Want hoe ouder de moeder
hoe meer medische problemen
met moeder en kind. Maar zo
bijzonder is de situatie ook weer
niet.
In de 17e en 18e eeuw trouwden
vrouwen meestal na hun 25e en
in de tweede helft van de 19de
eeuw was de gemiddelde huwe
lijksleeftijd van de vrouw zelfs
tot 27 jaar gestegen. Want paren
moesten heel lang sparen voor
dat ze aan trouwen konden den
ken. Pas in de jaren vijftig van
deze eeuw begon een scherpe
daling die rond 1975 eindigde
met een gemiddelde huwelijks
leeftijd van 22,7 jaar. De leeftijd
waarop de moeder haar eerste
kind kreeg, daalde navenant tot
24,7 jaar. Dus die cijfers over
vrouwen die tegenwoordig zo
Iaat kinderen krijgen zijn hele
maal niet zo uitzonderlijk want
in heel West-Europa trouwde
men al eeuwen lang tamelijk
laat.
Toch repte de kinderarts G.A de
Jonge twee jaar terug in Me
disch Contact over een 'onge
zonde toename van het percen
tage vrouwen dat bij haar eerste
bevalling ouder is dan 30 jaar.'
De vruchtbaarheid van de
vrouw wordt tussen het 30e tot
35e levensjaar de helft minder
en daalt tot het 40e levensjaar
met nog eens de helft. Wachten
met kinderen krijgen kan dus
niet onbeperkt en hoe langer je
wacht hoe minder kans. Boven
dien stijgt het aantal miskra
men. Geen wonder dat het aan
tal kunstmatige zwangerschap-
pen de laatste tien jaar enorm is
toegenomen en dat is duidelijk
te merken aan de stijging van
het aantal meerlingen. Oudere
vrouwen hebben sowieso meer
kans op een meerling (dat loopt
van 1 op de 100 rond het 20e le
vensjaar op tot 1 op de 75 rond
het 35e levensjaar) en die kans
wordt door de kunstmatige
zwangerschappen nog eens flink
vergroot.
Dat komt omdat men bij een
reageerbuisbevruchting meer
dere eitjes terugzet om de kans
van slagen zo groot mogelijk te
maken. En het stimuleren van de
eierstokken met het hormoon
clomifeen geeft ook al een grote
re kans op een meerling. Welnu.
De kans dat er met moeder en
kind iets misgaat met zwanger
schap en bevalling ligt bij een
meerlingzwangerschap stukken
hoger.
Maar er is meer. De kans op ern
stige aangeboren afwijkingen
zoals het syndroom van Down
(mongooltje) stijgt sterk na het
35e jaar van de moeder, en ook
de kans op het krijgen van
borstkanker: hoe later de eerste
zwangerschap hoe groter die
kans, maar die kans daalt weer
bij elke maand dat er borstvoe
ding wordt gegeven.
Vorig jaar wijdde men zelfs een
heel congres aan de steeds oude
re moeder. Wat staat ons tot het
jaar 2010 te gebeuren? Als het
voortplantingsgedrag de ko
mende vijftien jaar niet veran
dert, zo voorspelt een dik rap
port van de stichting Toekomst
scenario's Gezondheidszorg,
dan zullen er in het jaar 2010
tien procent minder kinderen
worden geboren. De gemiddelde
leeftijd van de moeder zal nog
eens twee jaar hoger liggen dan
nu en het aantal moeders ouder
dan 35 verdubbelt.
Er zal dus nog meer vraag ko
men naar vruchtbaarheidsver-
hogende behandelingen, nog
meer meerlingen worden gebo
ren en het aantal kinderen met
het syndroom van Down zal nog
meer stijgen. Het aantal kinder
loze echtparen .blijft rond de
twintig procent, net als in Enge
land bijvoorbeeld, en een aan
zienlijk deel van hen is vrijwillig
kinderloos. Verreweg de meeste
kinderloze echtparen boven de
veertig hebben geen kinderen
omdat ze die niet wilden. Krijgt
een vrouw boven de veertig een
kind dan is dat bijna altijd een
eerste kind. Twintig jaar gele
den was dat kind bijna altijd een
nakomertje.
Het kan ook anders gaan. Kin
derarts De Jonge zou graag zien
dat moeders weer op jongere
leeftijd hun kinderen krijgen
'want een slimme meid krijgt
haar zwangerschap op tijd.'
Maar de overheid vond een paar
jaar terug dat die slimme meid
vooral op haar toekomst voorbe
reid moest zijn. Heel verstandig
allemaal, maar allebei tegelijk
dat kan niet. Je kunt niet én stu
deren én werken én een indruk
wekkend cv opbouwen en tege
lijkertijd ook nog een stel kinde
ren krijgen. Tenzij. Tenzij het
onmogelijke toch mogelijk
wordt en zowel De Jonge als dat
Toekomstscenario geven een
aantal voorbeelden.
Vrouwen, zo vindt De Jonge on
der meer, zouden, als ze willen
studeren, vrijgesteld moeten
worden van loten en bij het kie
zen van een opleiding met voor
rang moeten worden behandeld.
Verder pleit hij voor ouder
schapsverlof, flexibele banen
dan wel deeltijdbanen, recht op
verlof bij ziekte kind, goedkope
kinderopvang en dat mannen
meer in de huishouding gaan
doen, dus allemaal 'voor een
mannelijke politiek vermoede-
Hoe ouder de moeder, hoe meer medische problemen met moe
der en kind. foto archief de stem
lijk onhaalbare maatregelen'
waar vrouwen al jaren voor plei
ten en waarvan weinig terecht is
gekomen.
Terug naar de eerste vraag. Hoe
ongezond zijn die late zwanger^
schappen nu werkelijk? Een
paar weken geleden besteedde
het gezaghebbende Amerikaan
se medische vakblad The New
England Journal of Medicine
ook al aandacht aan de oudere
moeder.
Ook in Amerika is het aantal
zwangerschappen boven de 35
enorm gestegen en ook daar ne
men de problemen bij moeder en
vooral kind toe. Het blad meldt
een stijging van erfelijke afwij
kingen, miskramen, te vroege
geboortes, foetale groeiachter
stand en doodgeboren kinderen.
Maar neem nou eens het aantal
doodgeboren kinderen. De kans
daarop is voor vrouwen boven
de 35 twee keer zo hoog! Een
toename van 100 procent! Ge
lukkig lijkt dat veel en veel erger
dan het is. Het gaat hier om rela
tieve risico's, om extra kansen:
een bepaalde kans maal twee in
dit geval. En relatieve risico's
zijn berucht misleidend, want
nooit eerder waren zwanger
schap en geboorte zo veilig: twee
keer een hele kleine kans blijft
een kleine kans. Kijk je nu naar
het absolute risico, de echte
kans op onheil, dan valt het alle
maal erg mee. De kans op dood
geboorte is normaal 3 op 1000 en
bij vrouwen boven de 35 is dat 6
op duizend. Dus 994 van de 1000
kinderen worden levend gebo
ren ofwel 99,94 procent! Dertig
jaar geleden lag het aantal
doodgeborenen bij alle vrouwen
stukken hoger!. „De boodschap
voor oudere vrouwen die zwan
ger willen worden is duidelijk,"
aldus het commentaar van de
Journal, „want nu we veel meer
gegevens hebben kunnen we met
reden optimistisch zijn."
In het doe-het-zelf-boek staat hoe
je dat zelf zou kunnen. Met elf
tips om zelf een depressie aan te
pakken.
„Ja, ik geef wat algemene richt
lijnen om een depressie aan te
pakken. In de eerste plaats: gun
jezelf de tijd. Net als bij een griep
of een gebroken been heb je de
tijd nodig om beter te worden.
Geef ook aandacht aan wat er in
je gebeurt. Hoe voel je je? Boos?
Verdrietig? Gevoelens en emoties
zijn informatiebronnen over je
zelf. Praat er over met mensen die
je vertrouwt.
Probeer ook zoveel mogelijk li
chamelijk actief te zijn. Dat ver
betert je conditie en leidt af van
je gepieker. Wanneer je je moe
voelt, moet je niet op de bank
gaan liggen, maar moet je gaan
wandelen, gaan fietsen of in de
tuin gaan werken. Je moeheid is
vaak psychische moeheid. Bewe
gen helpt. Maar doe geen dingen
tegen heug en meug.
Vermijd verder zoveel mogelijk
piekeren. Dat is moeilijk, want
het gaat om gedachten die door je
hoofd malen zonder dat je dat
wilt. Je kunt jezelf niet dwingen
om ermee op te houden. Maar je
kunt wèl proberen er minder last
van te krijgen. Door afleiding te
zoeken èn door pijnlijke dingen
onder ogen te zien en te verwer
ken. Je kunt beter huilen dan pie
keren. Huilen klaart op, piekeren
put uit.
Probeer geen onoplosbare pro
blemen op te lossen, maar neem
besluiten die je uit kunt voeren.
Ik wil stoppen met drinken... Ik
wil minder onzeker zijn... Ik wil
niet meer snauwen tegen mijn
partner... Ook al weet je nog niet
precies hoé. Stap uit de slachtof
ferrol. Zie jezelf als iemand die
actief iets kan doen om uit een
depressie te komen.
Tot slot: eet goed en gezond.
Drink niet te veel alcohol. Dat
heeft een nadelig effect op de
slaap. En goed slapen is juist zo
belangrijk. Je hebt je rust nodig
en een goede slaap helpt je be
paalde dingen te verwerken. Pro
beer je te ontspannen, want ont
spanning heeft meestal een heil
zame invloed op lichaam en
geest."
Het lijkt allemaal wel grootmoe
ders wijsheid: gezond eten, goed
slapen en lekker bewegen.
„In zekere zin is dat ook zo. Ik wil
niet beweren dat je daarmee di
rect van een depressie af bent,
maar je komt wel makkelijker uit
een depressie als je goed voor je
lichaam zorgt. Ik ben ervan over
tuigd dat wanneer je goed voor je
lichaam zorgt, je lichaam ook
goed voor jou zorgt."
'Depressie overwinnen' van Wil
lem van de Sanden - uitgeverij
Swets Zeitlinger-38.
'Filosoferen over emoties in de zorg'. Dat is het thema van de stu
diemidag die de Hogeschool West-Brabant morgen houdt in s I
menwerking met Borg, de Centrale School voor opleidingen ind" I
Gezondheidszorg. Aanleiding voor de studiemiddag is het bopk I
'Filosoferen over emoties' van Miriam van Reijen, dat morgen
middag gepresenteerd wordt. Schrijfster Connie Palmen, die on' I
langs de Ako literatuurprijs won, houdt een inleiding. Verder zul I
len enkele deskundigen in zeven workshops aspecten van het the" I
ma uitwerken. De studiemiddag wordt gehouden in de CSG Bor" I
aan de Nieuwe Inslag in Breda en duurt van 13.39 tbt 17,45 uur I
De studiemiddag is alleen toegankelijk voor mensèh die zich insp I
schreven hebben.
Sint Janskruid, de heilzame stof in Kira.
Kira is de naam van een nieuw honderd procent natUUrlijk anti-1
depressivum dat door Indros Pfluger op de markt is gebracht.
In Duitsland is Kira een jaar na de introductie een veelgevraagd
preparaat geworden, terwijl de hooggeconcentreerde variant daar I
vaker wordt voorgeschreven dan Prozac. Kira-dragees bevatten
hypericine, dat is de werkzame stof van St. Janskruid. Kira is I
zonder recept verkrijgbaar bij drogist, apotheek erireformwinkel.
Een doosje Kira bevat honderd dragees en kost 39,65.
De thuiszorgwinkel aan de Wilhelminasingel in Breda heeft op S
en 14 november rolstoelfabrikant Arrow te gast om informatie te I
verschaffen over een nieuwe lichtgewicht rolstoel. Dit nieuwe I
type rolstoel weegt tien kilo en onderscheidt zich van andere rol-1
stoelen doordat hij op verschillende manieren te gebruiken is. Be
langstellenden kunnen op genoemde dagen terecht bij de winkel
Wilhelminasingel 5, van 10.00 tot 16.00 uur.
De Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek heeft een sub-1
sidie van vier ton toegekend aan de Nederlandse Hersenbank, e
organisatie die hersenweefsel verzamelt voor onderzoek naar her-1
senaandoeningen. De hersenbank levert een belangrijke bijdrage I
aan de verbetering van het inzicht in de ontwikkeling van de ziek-1
te van Alzheimer.
Een van de vele dingen die we
allemaal wel eens doen, is ruzie
maken met elkaar. Ik heb het
hierbij niet over het soort ruzies
waarbij doden en gewonden
vallen, maar over de 'gewone'
ruzies, bijvoorbeeld tussen ech
telieden of partners in een rela
tie. Op zich hoeft dat helemaal
niet zo erg te zijn, als het maar
op een goede manier gebeurt.
Een goede ruzie is gezond, lucht
lekker op en vooral: het goed
maken kan een heel prettige be
zigheid zijn. Zo prettig zelfs dat
sommige mensen het alleen al
daarom niet kunnen laten om
ruzie te maken. Ik durf zelfs te
stellen dat er mensen zijn die
om die reden verslaafd zijn aan
het ruziën.
Van de andere kant zijn er ook
mensen die als de dood zo bang
zijn voor een fikse ruzie of een
flinke aanvaring, omdat ze dan
overladen worden door (veelal
onterechte) schuldgevoelens en
de vaak panische angst onaar
dig gevonden te worden. Hoe
dan ook, een goede ruzie op z'n
tijd kan heilzaam werken. Maar
goed ruziemaken is een kunst
die lang niet iedereen verstaat
en dat is wèl een slechte zaak
die tot ernstige gevolgen kan
leiden. Gevolgen die in feite
zelfs helemaal niets meer met
het feitelijke onderwerp van (of
aanleiding tot) de ruzie te ma
ken hebben.
Voor de duidelijkheid staan
hieronder wat regels bij elkaar
van hoe het in ieder geval niet
moet.
Luister vooral niet naar el
kaar. Praat (schreeuw des
noods) door elkaar heen en zorg
dat je in ieder geval het hoogste
en vooral het laatste woord
hebt. Laat de eerste klap een
daalder waard zijn, waar het
natuurlijk om gaat is de laatste
klap: die is minstens het dubbe
le waard. Blijf dus doordram-
men, ongeacht wat de ander te
berde brengt. Want bedenk: het
gaat er in feite alleen maar om
dat jij je irritaties, frustraties en
insinuaties kwijt bent.
Laat elkaar niet uitspreken.
Onderbreek de ander bij voor
keur al na zijn of haar eerste
woord en ram er je eigen me
ning met volle kracht uit. Ant
woordt, als de ander vraagt zijn
of haar zinnen te mogen afma
ken, dat die ander al veel te veel
zinnen heeft afgemaakt en dat
dat juist de oorzaak van deze
ruzie is.
Probeer je vooral niet te ver
diepen in de argumenten van de
ander. Ga ervan uit dat de an
der een randdebiel is, die totaal
niet weet waar hij of zij het over
heeft. Trek deze lijn rustig door
en ga er voor het gemak van uit
dat de hele wereld gek is, behal
ve jij. Dat klopt natuurlijk ook
wel, zolang je er tenminste maar
van uit gaat dat jij de expert
bent op alle gebieden.
Ga ervan uit dat de ander het
tot zijn of haar hoogste doel ge
steld heeft jou als mens ten
gronde te richten. Vat elke uit
lating, aanval of aantijging op
als persoonlijk tegen jou be
doeld, om je zo diep mogelijk te
kwetsen. Ook hier weer kun je
de lijn doortrekken naar de hele
wereld, want wie niet met jou is,
is tegen jou. Ga er voor alle ze
kerheid vanuit dat ook de post
bode in het complot zit.
Probeer de ander te raken
waar je hem of haar maar raken
kunt: haal dus oude koeien uit
de sloot, sla bij voorkeur zoveel
en zo hard mogelijk onder de
gordel. Pak de ander op punten
waarvan je weet dat hij of zij
zich niet kan verdedigen. Goede
aanknopingspunten bieden bij
voorbeeld iemands uiterlijk, ie
mands naam, iemands opvoe
ding, verleden efi milieu en
vooral: iemands familie.
Verdraai eikaars woorden en
haal ze uit de context. Dit is een
zeer probaat middel om de an
der tot wanhoop tè brengen.
Knoop dus stukkéh van zinnen
die niets met elkaar te maken
hebben aan elkaar en benadruk
daarbij dat jouw geheugen on
feilbaar is. Mits niet Vérve ge
bracht, kun je er zeker van zijn
dat de ander vroeger of later
aan zichzelf zal gaan twijfelen
en onderuit zal gaan.
Neem figuurlijkbedoelde uit
spraken letterlijk op. Ook dit
een heel goéde methode om
ander finaal klem te zette».
Zegt de ander ,düs iets in
trant van: ïk zou jewel iets kun
nen aandoen', vat dat dan op a
een letterlijk bedoelde fysieke
bedreiging. Ga er in dit verban
altijd van uit dat er geen rook is
zonder vuur.
Stel de ander voor onmoge" -
ke keuzes. Zorg ervoor dat je
ternatieven aandraagt die aie
maal even nadelig zijn voor
ander. En houdt verbolgens
ander voor ogen dat daar
juist het grote probleem ligt.
deze nooit een keuze kan m
Best wel komisch niet? Al deze
regels van hoe het niet moe
Toch komt het bedroevend va*
voor dat mensen elkaar op
manier langzaam mkar ze
afmaken. „.t
Het kan ook anders. Ruzie
elkaar maken kan ook zo
dat je het respect vöor e k
verliest. Waar het om gaatris
je je realiseert wat je met de
treffende ruzie wilt b®'ol!e
Wil je je kwaadheid Wijt- 0^
maar zeg dat dan van tevo
verlies dat niet uit het oog.
je je tekort gedaan? Schre^
het maar uit, maar verge
waarom je schreeuwt. J
gekwetst door dehnde
je dan eerst af of.die ar1
met opzet deed, hi vei
meeste gevallen zal bh
de ruzie overbodig w"dtinipel
woon even nadenken,
ligt dat. En oéfenmg
kunst.
nnor Johan van Grinsven
luchtvaartmaatschappij
Martinair staakt volgende zo-
r de charterdienst naar
Phuket in Thailand. De weke
re wintervlucht op deze
zonbestemming blijft wel be
staan- Dat heeft een woord
voerder van de maatschappij
desgevraagd meegedeeld. En-
vele reisorganisaties zijn on
aangenaam getroffen door dit
besluit-
Volgens Martinair-woordvoerder
U Buys wordt de wekelijkse zo-
mervlucht uit het vliegschema
genomen omdat de tarieven te
De debutant op Italiaanse snei
cie Trentino dagenlang bezigl
schillen, op de piste en er buit'
sen de 'piste facili'; langlaufer]
aanbod aan loipes aan.
Door Jan Smets
Ze hebben de bontjas aan tijdens
het après-skiflaneeruur. En hoe.
Niet de lokale bevolking, maar
wel bijna elke vrouw uit een van
de grote steden die op dat mo- i
ment als sneeuwvakantiegast I
verblijft in Trentino. De kapitale,
bontjassen blijven aan tot ze om
half acht aan tafel gaan. Ze wor
den pas uitgetrokken als elke
medegast gezien heeft wie er in
welk vel binnenkwam. Ook al is
het niet koud, de gelegenheid om
het symbool van welvaart te sho-:
wen is te mooi om niet waar te|
nemen.
Er flikkert paars licht uit een ne-|
gotie aan het centrale pleintje:
van Moena en daar is het een ko
men en gaan van heren. Eeni
speelhal voor volwassenen? Hetl
blijkt een zaak waarin een batte
rij van wel twintig gezichtsbrui-
ners overuren maakt. De heren!
zitten gezellig koutend langs de
wand op hun beurt te wachten,,
net als bij de kapper.
De gasten, voor meer dan negen
tig procent Italiaans, zijn op eenl
leuke manier anders dan wat je
in noordelijker skistreken ge
wend bent. Dat blijkt in de beidel
Trentino-dalen die in een week
worden verkend. Aanzienlijk!
minder fanatiek op de piste, ookj
weinig actief aan de bar, goed
lachs en vriendelijk. Je moet al
leen snel zijn aan tafel: salade-J
en toetjesbuffetten zijn leegge-!
plunderd voor een niet-Italiaan
zijn servet over de knieën heeft|
geplooid.
'Anders' is ook het eten. Het we
melt er van de eethuizen, zowel]
in de steden en dorpen als op de
pistes. Pisterestaurants zoals
wintersporters die uit de Alpen
kennen - van die grote 'gauw-
gauw-eten-schuren' - zijn er
nauwelijks, kleine blokhutten
des te meer. De menu's zijn zee!
gevarieerd met volop lokale spe-J
rialiteiten. Polenta (gepureerd®
mais) met hertenragout streel!
de zinnen en verlaagt je zwaarl
tepunt. Dit is echt Italië, al hoefl
men er geen Italiaans te spreken]
Duits is ook goed en verrassenq
velen spreken Engels.
De debutant op Italiaans!
sneeuw kan zich dagenlang be-j
zighouden met het turven var
verschillen, ook op de piste. Oir,
wte komen, heeft hij de auto nol
1°f hij moet de gangen van de
skibus doorgrond hebben'
techts enkele hotels liggen aan
e piste. In het stadje Predazzö
moet Kerstmis 1995 een lift gei