Bont: Psychotherapeut schrijft doe-het-zelf-boek voor mensen met depressie Inhaalmoeders Goed ruzie maken is een kunst DE STEM LIJF LEVEN pëSTEM PRODUKT INFORMATIE Emoties in zorg Anti-depressivum Rolstoelen Alzheimer Eten WOENSDAG 8 NOVEMBER 1995 ^1 'Huilen helpt, piekeren put uit' Door Mick Salet Hoe help je iemand van een depressie af? Soms lijkt iedere psycholoog of psychiater een eigen antwoord te hebben. De één denkt alles met pillen op te kunnen lossen. Een ander gelooft in gedragstherapie. Psychotherapeut Willem van de Sanden denkt dat je men sen met een depressie vooral helpt door ze zélf aan de slag te laten gaan. Met zichzelf èn hun omgeving. Om ze daarbij te helpen schreef hij een doe- het-zelf-boek. 'Mensen met een depressie voelen zich vreselijk beroerd, maar als ze eenmaal door die pijnlijke pe riode heen zijn, dan gaat het vaak beter dan daarvoor. In principe werkt een depressie positief." Psycholoog Willem van de San den snapt dat sommige mensen het klinklare kullekoek zullen vinden. Een depressie positief? Amme- hoela. „Mijn cliënten met een de pressie geloven het meestal ook niet meteen. Maar achteraf, als ze weer lekker in hun lijf zitten, ge ven ze me gelijk." Willem van de Sanden, 53 jaar, werkt als psycholoog bij een Riagg. In Utrecht. Daar krijgt hij bijna dagelijks te maken met mensen die psychisch in de put zitten. Om die mensen te helpen heeft hij vaak maar één uurtje therapie in de twee weken. Huis artsen hebben meestal nog min der tijd. Om te zorgen dat patiën ten in de tussentijd zelf aan hun somberheid kunnen sleutelen, heeft Willem van de Sanden een doe-het-zelf-boek geschreven. Vooral voor mensen met een niet al te zware depressie. Hoe weet je nou of je depressiéf bent, en niet overspannen, opge brand of gewoon neerslachtig omdat de blaadjes van de bomen vallen? „Dat is de hamvraag. Een depres sie is niet makkelijk te herken nen. Het verschilt van mens tot mens. De een wordt zwijgzaam; een ander gaat juist veel en on rustig praten. De een heeft geen eetlust meer; een ander gaat juist heel veel eten. Maar over het al gemeen is je stemming anders dan gebruikelijk. Je geniet niet meer van dingen waar je vroeger wel van genoot. Je voelt je som ber en neerslachtig. Je bent moe en je piekert veel. Maar verder is het voor iedereen anders." Moetje naar je huisarts om te we ten of je echt depressief bent? „De huisarts herkent een depres sie ook niet altijd. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer dertig procent van de mensen zeker één keer in het leven een depressie heeft. Een deel van die mensen gaat dan met klachten naar de huisarts. Ze zijn zo moe... Ze slapen slecht... Ze hebben last van hun maag... In twee van de drie gevallen heeft de huisarts dan door dat het om symptomen van een depressie gaat. Soms verwijst de huisarts een pa tiënt door. Naar een Riagg bij voorbeeld. Soms probeert de huisarts ook zélf te helpen. Het blijkt echter dat huisartsen wei nig tijd voor behandeling van psycho-sociale klachten hebben èn dat er behoefte bestaat aan een geschikte methode om pa tiënten met een depressie te be handelen. Daarom is er een methode ont wikkeld die de huisarts weinig tijd kost, omdat de patiënt het meeste werk zélf moet doen. Om- Willem van de Sanden: 'Je komt makkelijker uit een depressie als je goed voor je lichaam zorgt.' foto erwin de leeuw dat uit onderzoek blijkt dat deze methode effectief is, heb ik er een doe-het-zelf-werkboek van ge maakt dat niet alleen voor huis artsen is, maar ook gebruikt kan worden door maatschappelijk werkers, psychologen en particu lieren die zelfstandig iets willen doen aan een depressie." Je kunt het toch niet altijd zelf doen? Soms hebben mensen toch een psych en pillen nodig om uit een depressie te komen? „Mensen met een stevige depres sie hebben professionele hulp no dig. Die kunnen er echt beroerd van zijn. Maar het is de vraag of een depressie een ziekte is. Mijn gedachte is dat een depressie een bepaalde functie in je leven heeft. Schrijvers, schilders en weten schappers hebben vaak een de pressie vóórdat ze iets nieuws creëren. Een depressie heeft in principe een positieve betekenis. Je voelt je een tijdje erg rot, maar als je goéd met een depressie omgaat, kom je er uiteindelijk beter uit tevoorschijn. Dat je je rot voelt is natuurlijk erg vervelend, maar niet ongezond. Het betekent niet dat het slecht met je gaat, nee, het betekent dat je een psychische ontwikkeling doormaakt om je aan te passen aan een nieuwe si tuatie. Je moet het niet als iets abnor maals zien. Het is een gewoon ontwikkelingsproces. Ik vind dan ook dat artsen niet te snel antide pressiva voor moeten schrijven. Want door die middelen blijven mensen soms hangen in een de pressie. Ik zeg: acceptéér die de pressie en acceptéér dat je tijd nodig hebt om beter te worden. Het is met een depressie net als met een gebroken been. Dat heeft ook tijd nodig om te genezen." Er zijn mensen die beweren datje alle psychische problemen op kunt lossen door positief te den ken. Kun je jezelf, tjakka!, uit de put trekken? „Ik hèb het niet over positief den ken. Ik denk wel dat je niet te ne gatief moet denken. Mensen met een depressie zijn vaak intelli gente mensen met een realis tische kijk op de wereld. Ze slui ten hun ogen niet voor de rotzooi om zich heen. En daar kunnen ze nou juist depressief van worden. Het zijn ook bijna altijd perfec tionisten. Mensen die hoge eisen aan zichzelf stellen. Ze moeten altijd alles goed doen... Ze moe ten altijd voor iedereen klaar staan... Ze moeten door iedereen aardig gevonden worden... Als ze wat minder kritisch voor zichzelf zouden zijn, dan zouden ze niet zo Snel last hebben van een de pressie." De wijze waarop wij ons voort planten is in dertig jaar revolu tionair veranderd en Nederland was weer eens gidsland. Nergens zijn er zo weinig tienermoeders als in Nederland. Nergens ligt het percentage vrouwen van dertig jaar en ouder die een eer ste kind krijgen zo hoog als hier. Met de hoge gemiddelde leèftijd waarop vrouwen hun eerste kind krijgen, zijn we ook al kop loper: de laatste twintig jaar is die met drie jaar gestegen van 24,8 tot 27,9 jaar. De trend van steeds meer in- haalmoeders en laatste kans kinderen zie je overal in de Wes terse wereld en wordt van medi sche zijde ietwat bezorgd aange zien. Want hoe ouder de moeder hoe meer medische problemen met moeder en kind. Maar zo bijzonder is de situatie ook weer niet. In de 17e en 18e eeuw trouwden vrouwen meestal na hun 25e en in de tweede helft van de 19de eeuw was de gemiddelde huwe lijksleeftijd van de vrouw zelfs tot 27 jaar gestegen. Want paren moesten heel lang sparen voor dat ze aan trouwen konden den ken. Pas in de jaren vijftig van deze eeuw begon een scherpe daling die rond 1975 eindigde met een gemiddelde huwelijks leeftijd van 22,7 jaar. De leeftijd waarop de moeder haar eerste kind kreeg, daalde navenant tot 24,7 jaar. Dus die cijfers over vrouwen die tegenwoordig zo Iaat kinderen krijgen zijn hele maal niet zo uitzonderlijk want in heel West-Europa trouwde men al eeuwen lang tamelijk laat. Toch repte de kinderarts G.A de Jonge twee jaar terug in Me disch Contact over een 'onge zonde toename van het percen tage vrouwen dat bij haar eerste bevalling ouder is dan 30 jaar.' De vruchtbaarheid van de vrouw wordt tussen het 30e tot 35e levensjaar de helft minder en daalt tot het 40e levensjaar met nog eens de helft. Wachten met kinderen krijgen kan dus niet onbeperkt en hoe langer je wacht hoe minder kans. Boven dien stijgt het aantal miskra men. Geen wonder dat het aan tal kunstmatige zwangerschap- pen de laatste tien jaar enorm is toegenomen en dat is duidelijk te merken aan de stijging van het aantal meerlingen. Oudere vrouwen hebben sowieso meer kans op een meerling (dat loopt van 1 op de 100 rond het 20e le vensjaar op tot 1 op de 75 rond het 35e levensjaar) en die kans wordt door de kunstmatige zwangerschappen nog eens flink vergroot. Dat komt omdat men bij een reageerbuisbevruchting meer dere eitjes terugzet om de kans van slagen zo groot mogelijk te maken. En het stimuleren van de eierstokken met het hormoon clomifeen geeft ook al een grote re kans op een meerling. Welnu. De kans dat er met moeder en kind iets misgaat met zwanger schap en bevalling ligt bij een meerlingzwangerschap stukken hoger. Maar er is meer. De kans op ern stige aangeboren afwijkingen zoals het syndroom van Down (mongooltje) stijgt sterk na het 35e jaar van de moeder, en ook de kans op het krijgen van borstkanker: hoe later de eerste zwangerschap hoe groter die kans, maar die kans daalt weer bij elke maand dat er borstvoe ding wordt gegeven. Vorig jaar wijdde men zelfs een heel congres aan de steeds oude re moeder. Wat staat ons tot het jaar 2010 te gebeuren? Als het voortplantingsgedrag de ko mende vijftien jaar niet veran dert, zo voorspelt een dik rap port van de stichting Toekomst scenario's Gezondheidszorg, dan zullen er in het jaar 2010 tien procent minder kinderen worden geboren. De gemiddelde leeftijd van de moeder zal nog eens twee jaar hoger liggen dan nu en het aantal moeders ouder dan 35 verdubbelt. Er zal dus nog meer vraag ko men naar vruchtbaarheidsver- hogende behandelingen, nog meer meerlingen worden gebo ren en het aantal kinderen met het syndroom van Down zal nog meer stijgen. Het aantal kinder loze echtparen .blijft rond de twintig procent, net als in Enge land bijvoorbeeld, en een aan zienlijk deel van hen is vrijwillig kinderloos. Verreweg de meeste kinderloze echtparen boven de veertig hebben geen kinderen omdat ze die niet wilden. Krijgt een vrouw boven de veertig een kind dan is dat bijna altijd een eerste kind. Twintig jaar gele den was dat kind bijna altijd een nakomertje. Het kan ook anders gaan. Kin derarts De Jonge zou graag zien dat moeders weer op jongere leeftijd hun kinderen krijgen 'want een slimme meid krijgt haar zwangerschap op tijd.' Maar de overheid vond een paar jaar terug dat die slimme meid vooral op haar toekomst voorbe reid moest zijn. Heel verstandig allemaal, maar allebei tegelijk dat kan niet. Je kunt niet én stu deren én werken én een indruk wekkend cv opbouwen en tege lijkertijd ook nog een stel kinde ren krijgen. Tenzij. Tenzij het onmogelijke toch mogelijk wordt en zowel De Jonge als dat Toekomstscenario geven een aantal voorbeelden. Vrouwen, zo vindt De Jonge on der meer, zouden, als ze willen studeren, vrijgesteld moeten worden van loten en bij het kie zen van een opleiding met voor rang moeten worden behandeld. Verder pleit hij voor ouder schapsverlof, flexibele banen dan wel deeltijdbanen, recht op verlof bij ziekte kind, goedkope kinderopvang en dat mannen meer in de huishouding gaan doen, dus allemaal 'voor een mannelijke politiek vermoede- Hoe ouder de moeder, hoe meer medische problemen met moe der en kind. foto archief de stem lijk onhaalbare maatregelen' waar vrouwen al jaren voor plei ten en waarvan weinig terecht is gekomen. Terug naar de eerste vraag. Hoe ongezond zijn die late zwanger^ schappen nu werkelijk? Een paar weken geleden besteedde het gezaghebbende Amerikaan se medische vakblad The New England Journal of Medicine ook al aandacht aan de oudere moeder. Ook in Amerika is het aantal zwangerschappen boven de 35 enorm gestegen en ook daar ne men de problemen bij moeder en vooral kind toe. Het blad meldt een stijging van erfelijke afwij kingen, miskramen, te vroege geboortes, foetale groeiachter stand en doodgeboren kinderen. Maar neem nou eens het aantal doodgeboren kinderen. De kans daarop is voor vrouwen boven de 35 twee keer zo hoog! Een toename van 100 procent! Ge lukkig lijkt dat veel en veel erger dan het is. Het gaat hier om rela tieve risico's, om extra kansen: een bepaalde kans maal twee in dit geval. En relatieve risico's zijn berucht misleidend, want nooit eerder waren zwanger schap en geboorte zo veilig: twee keer een hele kleine kans blijft een kleine kans. Kijk je nu naar het absolute risico, de echte kans op onheil, dan valt het alle maal erg mee. De kans op dood geboorte is normaal 3 op 1000 en bij vrouwen boven de 35 is dat 6 op duizend. Dus 994 van de 1000 kinderen worden levend gebo ren ofwel 99,94 procent! Dertig jaar geleden lag het aantal doodgeborenen bij alle vrouwen stukken hoger!. „De boodschap voor oudere vrouwen die zwan ger willen worden is duidelijk," aldus het commentaar van de Journal, „want nu we veel meer gegevens hebben kunnen we met reden optimistisch zijn." In het doe-het-zelf-boek staat hoe je dat zelf zou kunnen. Met elf tips om zelf een depressie aan te pakken. „Ja, ik geef wat algemene richt lijnen om een depressie aan te pakken. In de eerste plaats: gun jezelf de tijd. Net als bij een griep of een gebroken been heb je de tijd nodig om beter te worden. Geef ook aandacht aan wat er in je gebeurt. Hoe voel je je? Boos? Verdrietig? Gevoelens en emoties zijn informatiebronnen over je zelf. Praat er over met mensen die je vertrouwt. Probeer ook zoveel mogelijk li chamelijk actief te zijn. Dat ver betert je conditie en leidt af van je gepieker. Wanneer je je moe voelt, moet je niet op de bank gaan liggen, maar moet je gaan wandelen, gaan fietsen of in de tuin gaan werken. Je moeheid is vaak psychische moeheid. Bewe gen helpt. Maar doe geen dingen tegen heug en meug. Vermijd verder zoveel mogelijk piekeren. Dat is moeilijk, want het gaat om gedachten die door je hoofd malen zonder dat je dat wilt. Je kunt jezelf niet dwingen om ermee op te houden. Maar je kunt wèl proberen er minder last van te krijgen. Door afleiding te zoeken èn door pijnlijke dingen onder ogen te zien en te verwer ken. Je kunt beter huilen dan pie keren. Huilen klaart op, piekeren put uit. Probeer geen onoplosbare pro blemen op te lossen, maar neem besluiten die je uit kunt voeren. Ik wil stoppen met drinken... Ik wil minder onzeker zijn... Ik wil niet meer snauwen tegen mijn partner... Ook al weet je nog niet precies hoé. Stap uit de slachtof ferrol. Zie jezelf als iemand die actief iets kan doen om uit een depressie te komen. Tot slot: eet goed en gezond. Drink niet te veel alcohol. Dat heeft een nadelig effect op de slaap. En goed slapen is juist zo belangrijk. Je hebt je rust nodig en een goede slaap helpt je be paalde dingen te verwerken. Pro beer je te ontspannen, want ont spanning heeft meestal een heil zame invloed op lichaam en geest." Het lijkt allemaal wel grootmoe ders wijsheid: gezond eten, goed slapen en lekker bewegen. „In zekere zin is dat ook zo. Ik wil niet beweren dat je daarmee di rect van een depressie af bent, maar je komt wel makkelijker uit een depressie als je goed voor je lichaam zorgt. Ik ben ervan over tuigd dat wanneer je goed voor je lichaam zorgt, je lichaam ook goed voor jou zorgt." 'Depressie overwinnen' van Wil lem van de Sanden - uitgeverij Swets Zeitlinger-38. 'Filosoferen over emoties in de zorg'. Dat is het thema van de stu diemidag die de Hogeschool West-Brabant morgen houdt in s I menwerking met Borg, de Centrale School voor opleidingen ind" I Gezondheidszorg. Aanleiding voor de studiemiddag is het bopk I 'Filosoferen over emoties' van Miriam van Reijen, dat morgen middag gepresenteerd wordt. Schrijfster Connie Palmen, die on' I langs de Ako literatuurprijs won, houdt een inleiding. Verder zul I len enkele deskundigen in zeven workshops aspecten van het the" I ma uitwerken. De studiemiddag wordt gehouden in de CSG Bor" I aan de Nieuwe Inslag in Breda en duurt van 13.39 tbt 17,45 uur I De studiemiddag is alleen toegankelijk voor mensèh die zich insp I schreven hebben. Sint Janskruid, de heilzame stof in Kira. Kira is de naam van een nieuw honderd procent natUUrlijk anti-1 depressivum dat door Indros Pfluger op de markt is gebracht. In Duitsland is Kira een jaar na de introductie een veelgevraagd preparaat geworden, terwijl de hooggeconcentreerde variant daar I vaker wordt voorgeschreven dan Prozac. Kira-dragees bevatten hypericine, dat is de werkzame stof van St. Janskruid. Kira is I zonder recept verkrijgbaar bij drogist, apotheek erireformwinkel. Een doosje Kira bevat honderd dragees en kost 39,65. De thuiszorgwinkel aan de Wilhelminasingel in Breda heeft op S en 14 november rolstoelfabrikant Arrow te gast om informatie te I verschaffen over een nieuwe lichtgewicht rolstoel. Dit nieuwe I type rolstoel weegt tien kilo en onderscheidt zich van andere rol-1 stoelen doordat hij op verschillende manieren te gebruiken is. Be langstellenden kunnen op genoemde dagen terecht bij de winkel Wilhelminasingel 5, van 10.00 tot 16.00 uur. De Internationale Stichting Alzheimer Onderzoek heeft een sub-1 sidie van vier ton toegekend aan de Nederlandse Hersenbank, e organisatie die hersenweefsel verzamelt voor onderzoek naar her-1 senaandoeningen. De hersenbank levert een belangrijke bijdrage I aan de verbetering van het inzicht in de ontwikkeling van de ziek-1 te van Alzheimer. Een van de vele dingen die we allemaal wel eens doen, is ruzie maken met elkaar. Ik heb het hierbij niet over het soort ruzies waarbij doden en gewonden vallen, maar over de 'gewone' ruzies, bijvoorbeeld tussen ech telieden of partners in een rela tie. Op zich hoeft dat helemaal niet zo erg te zijn, als het maar op een goede manier gebeurt. Een goede ruzie is gezond, lucht lekker op en vooral: het goed maken kan een heel prettige be zigheid zijn. Zo prettig zelfs dat sommige mensen het alleen al daarom niet kunnen laten om ruzie te maken. Ik durf zelfs te stellen dat er mensen zijn die om die reden verslaafd zijn aan het ruziën. Van de andere kant zijn er ook mensen die als de dood zo bang zijn voor een fikse ruzie of een flinke aanvaring, omdat ze dan overladen worden door (veelal onterechte) schuldgevoelens en de vaak panische angst onaar dig gevonden te worden. Hoe dan ook, een goede ruzie op z'n tijd kan heilzaam werken. Maar goed ruziemaken is een kunst die lang niet iedereen verstaat en dat is wèl een slechte zaak die tot ernstige gevolgen kan leiden. Gevolgen die in feite zelfs helemaal niets meer met het feitelijke onderwerp van (of aanleiding tot) de ruzie te ma ken hebben. Voor de duidelijkheid staan hieronder wat regels bij elkaar van hoe het in ieder geval niet moet. Luister vooral niet naar el kaar. Praat (schreeuw des noods) door elkaar heen en zorg dat je in ieder geval het hoogste en vooral het laatste woord hebt. Laat de eerste klap een daalder waard zijn, waar het natuurlijk om gaat is de laatste klap: die is minstens het dubbe le waard. Blijf dus doordram- men, ongeacht wat de ander te berde brengt. Want bedenk: het gaat er in feite alleen maar om dat jij je irritaties, frustraties en insinuaties kwijt bent. Laat elkaar niet uitspreken. Onderbreek de ander bij voor keur al na zijn of haar eerste woord en ram er je eigen me ning met volle kracht uit. Ant woordt, als de ander vraagt zijn of haar zinnen te mogen afma ken, dat die ander al veel te veel zinnen heeft afgemaakt en dat dat juist de oorzaak van deze ruzie is. Probeer je vooral niet te ver diepen in de argumenten van de ander. Ga ervan uit dat de an der een randdebiel is, die totaal niet weet waar hij of zij het over heeft. Trek deze lijn rustig door en ga er voor het gemak van uit dat de hele wereld gek is, behal ve jij. Dat klopt natuurlijk ook wel, zolang je er tenminste maar van uit gaat dat jij de expert bent op alle gebieden. Ga ervan uit dat de ander het tot zijn of haar hoogste doel ge steld heeft jou als mens ten gronde te richten. Vat elke uit lating, aanval of aantijging op als persoonlijk tegen jou be doeld, om je zo diep mogelijk te kwetsen. Ook hier weer kun je de lijn doortrekken naar de hele wereld, want wie niet met jou is, is tegen jou. Ga er voor alle ze kerheid vanuit dat ook de post bode in het complot zit. Probeer de ander te raken waar je hem of haar maar raken kunt: haal dus oude koeien uit de sloot, sla bij voorkeur zoveel en zo hard mogelijk onder de gordel. Pak de ander op punten waarvan je weet dat hij of zij zich niet kan verdedigen. Goede aanknopingspunten bieden bij voorbeeld iemands uiterlijk, ie mands naam, iemands opvoe ding, verleden efi milieu en vooral: iemands familie. Verdraai eikaars woorden en haal ze uit de context. Dit is een zeer probaat middel om de an der tot wanhoop tè brengen. Knoop dus stukkéh van zinnen die niets met elkaar te maken hebben aan elkaar en benadruk daarbij dat jouw geheugen on feilbaar is. Mits niet Vérve ge bracht, kun je er zeker van zijn dat de ander vroeger of later aan zichzelf zal gaan twijfelen en onderuit zal gaan. Neem figuurlijkbedoelde uit spraken letterlijk op. Ook dit een heel goéde methode om ander finaal klem te zette». Zegt de ander ,düs iets in trant van: ïk zou jewel iets kun nen aandoen', vat dat dan op a een letterlijk bedoelde fysieke bedreiging. Ga er in dit verban altijd van uit dat er geen rook is zonder vuur. Stel de ander voor onmoge" - ke keuzes. Zorg ervoor dat je ternatieven aandraagt die aie maal even nadelig zijn voor ander. En houdt verbolgens ander voor ogen dat daar juist het grote probleem ligt. deze nooit een keuze kan m Best wel komisch niet? Al deze regels van hoe het niet moe Toch komt het bedroevend va* voor dat mensen elkaar op manier langzaam mkar ze afmaken. „.t Het kan ook anders. Ruzie elkaar maken kan ook zo dat je het respect vöor e k verliest. Waar het om gaatris je je realiseert wat je met de treffende ruzie wilt b®'ol!e Wil je je kwaadheid Wijt- 0^ maar zeg dat dan van tevo verlies dat niet uit het oog. je je tekort gedaan? Schre^ het maar uit, maar verge waarom je schreeuwt. J gekwetst door dehnde je dan eerst af of.die ar1 met opzet deed, hi vei meeste gevallen zal bh de ruzie overbodig w"dtinipel woon even nadenken, ligt dat. En oéfenmg kunst. nnor Johan van Grinsven luchtvaartmaatschappij Martinair staakt volgende zo- r de charterdienst naar Phuket in Thailand. De weke re wintervlucht op deze zonbestemming blijft wel be staan- Dat heeft een woord voerder van de maatschappij desgevraagd meegedeeld. En- vele reisorganisaties zijn on aangenaam getroffen door dit besluit- Volgens Martinair-woordvoerder U Buys wordt de wekelijkse zo- mervlucht uit het vliegschema genomen omdat de tarieven te De debutant op Italiaanse snei cie Trentino dagenlang bezigl schillen, op de piste en er buit' sen de 'piste facili'; langlaufer] aanbod aan loipes aan. Door Jan Smets Ze hebben de bontjas aan tijdens het après-skiflaneeruur. En hoe. Niet de lokale bevolking, maar wel bijna elke vrouw uit een van de grote steden die op dat mo- i ment als sneeuwvakantiegast I verblijft in Trentino. De kapitale, bontjassen blijven aan tot ze om half acht aan tafel gaan. Ze wor den pas uitgetrokken als elke medegast gezien heeft wie er in welk vel binnenkwam. Ook al is het niet koud, de gelegenheid om het symbool van welvaart te sho-: wen is te mooi om niet waar te| nemen. Er flikkert paars licht uit een ne-| gotie aan het centrale pleintje: van Moena en daar is het een ko men en gaan van heren. Eeni speelhal voor volwassenen? Hetl blijkt een zaak waarin een batte rij van wel twintig gezichtsbrui- ners overuren maakt. De heren! zitten gezellig koutend langs de wand op hun beurt te wachten,, net als bij de kapper. De gasten, voor meer dan negen tig procent Italiaans, zijn op eenl leuke manier anders dan wat je in noordelijker skistreken ge wend bent. Dat blijkt in de beidel Trentino-dalen die in een week worden verkend. Aanzienlijk! minder fanatiek op de piste, ookj weinig actief aan de bar, goed lachs en vriendelijk. Je moet al leen snel zijn aan tafel: salade-J en toetjesbuffetten zijn leegge-! plunderd voor een niet-Italiaan zijn servet over de knieën heeft| geplooid. 'Anders' is ook het eten. Het we melt er van de eethuizen, zowel] in de steden en dorpen als op de pistes. Pisterestaurants zoals wintersporters die uit de Alpen kennen - van die grote 'gauw- gauw-eten-schuren' - zijn er nauwelijks, kleine blokhutten des te meer. De menu's zijn zee! gevarieerd met volop lokale spe-J rialiteiten. Polenta (gepureerd® mais) met hertenragout streel! de zinnen en verlaagt je zwaarl tepunt. Dit is echt Italië, al hoefl men er geen Italiaans te spreken] Duits is ook goed en verrassenq velen spreken Engels. De debutant op Italiaans! sneeuw kan zich dagenlang be-j zighouden met het turven var verschillen, ook op de piste. Oir, wte komen, heeft hij de auto nol 1°f hij moet de gangen van de skibus doorgrond hebben' techts enkele hotels liggen aan e piste. In het stadje Predazzö moet Kerstmis 1995 een lift gei

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1995 | | pagina 24