Weekend
Bij de Poolse presidentsverkiezingen gaat het tussen Walesa en Kwasniewski
T?
Polen doen aan
vooroudercultus
KOOP MET Z
leendert
DE STEM
Morgen vindt in Polen de eerste
en misschien meteen al beslis
sende ronde van de presidents
verkiezingen plaats. Het aantal
kandidaten is groot en geva
rieerd en de campagnes zijn he
vig geweest. Lech Walesa hield
zich opvallend rustig. De zitten
de president doet op dit moment
alsof hij boven de strijdende
partijen staat. Het heeft hem
geen windeieren gelegd.
Grote afwezige
ln de campagnes gaat het
niet om programma's,
maar om roddels en
verdachtmakingen
Incidenten
IN Ml)N YAK SkN Q£~ ADTljP AAn HET. WWK,
OOK AU? Q£ (N DE- KRP&Ö 2(T.
Met v.d. Born vs
Tegenoffensief
Ajax verliest
eerste punt
'Een-loketfunctie
voor ouderenzorg
I Hoek grijpt
periodetitel
Andreotti wegens
moord aangeklaag
Mislukte aanslag
Canadese premier
De Boer wil geen
kerstkaarten
ZATERDAG 4 NOVEMBER 1995 E4
Tussen roze-rood en grijs-zwart
Door Camiel Hamans
Pr8! en goudsmid, een fabrikant van
I gezondheids-inlegzooltjes annex
kruidendokter, een boer, een filo
soof met het romantische uiterlijk van een
Chopin op jaren, een rector van een privé-uni-
versiteit, een cabaretier, een bank-presidente,
een NOS-voorzitter, twee oud-premiers, een
ex-minister, een journalist, een rekenkamer-
hoofd en voormalig kindsterretje in een jon
gensboekenfilm, een regionaal bekend zaken
man, een keurige professor en tegelijk een
mensenrechtenactivist, een partijleider en een
voormalig electriciën, nu president; zij allen
staan kandidaat voor het Poolse president
schap. Blijft er nog wel een Pool over om te
kiezen?
En dan te bedenken dat er aanvankelijk meer
dan een dubbel aantal belangstellenden voor
de functie was. De afvallers bleken niet in
staat honderduizend ondersteunende handte
keningen op tafel te brengen. Onder hen de
Canadees-Poolse handelsman Tyminski, bij
de vorige verkiezingen slechts op het nippertje
verslagen door Lech Walesa. Sic transit glo
ria.
De verkiezingen gaan zonodig in twee rondes.
Het Franse systeem. Behaalt geen der zeven
tien, voor het merendeel rechtse kandidaten
morgen een meerderheid, dan wordt het ge
vecht tussen de twee hoogst geëindigden veer
tien dagen later voortgezet.
De aanmeldingstermijn sloot officieel op 10
oktober. Toch is de campagne de laatste dagen
pas goed op gang gekomen. Kandidaten reizen
door het land, houden spreekbeurten, discus
siëren in de talloze media en kijken vanaf
billboards en affiches passanten vertrouwen
wekkend in de ogen. Toch is er op straat van
verkiezingskoorts weinig te merken. De strijd
wordt uitgevochten op radio, tv en in de kran
ten.
Elke avond is er om zeven uur op het eerste
net een lang interview met een volgende gega
digde, waarna een uur later de fine fleur der
Poolse journalistiek zich op het tweede net
verzameld voor een kruisverhoor van weer een
andere kandidaat.
Een zo'n aansprekende formule dat de com
mentaarschrijver van een krant in de grote
Zuidwestelijke stad Lublin zich afvroeg, wat
die steeds wisselende personen, de kandida-
ten, in de successerie te zoeken hadden. Hij
had zijn keuze reeds gemaakt. Zijn stem ging
naar de vrouw, die telkens de ondervraging
mag openen.
Grote afwezige is in de campagne Lech Wal
esa, slechts hier en daar siert zijn foto en ken
merkende snor het straatbeeld op. De zittende
president doet op dit moment alsof hij boven
de strijdende partijen staat. Het heeft hem
geen windeieren gelegd. Scoorde hij in de po-
pulariteitsonderzoeken tot voor een paar we
ken niet hoger dan een beschamende derde
plaats, na Aleksander Kwasniewski, de van
een JFK-image voorziene jeugdige leider van
het linkse, post-communistische blok en de
charmante, goed ogende, net als Walesa tot
het rechtse blok behorende bank-presidente
Hanna Gronkiewicz-Waltz, nu is hij in een
nek-aan-nek-race verwikkeld met de jonge
rode leider. Walesa hoeft in deze fase ook niet
veel-te zeggen. In het verleden heeft hij genoeg
om zich heen geslagen. Toen mevrouw Gron-
au
De verkiezingen in Polen gaan zonodig in twee rondes. Behaalt geen der zeventien kandidaten morgen een meerderheid, dan wordt het gevecht tussen de twee hoogst geëindigden
veertien dagen later voortgezet. foto epa
kiewicz - een van zijn voormalige bescherme
lingen - haar kandidatuur stelde, had de pre-
sident meteen zijn reactie klaar en die was be
hoorlijk onder de gordel. „Hanna Gronkie
wicz-Waltz moet u zeker kiezen, want het eer
ste wat zij doet als er crisis uitbreekt, is naar
haar kapper snellen. Om te zorgen dat haar
haar goed zit bij alle tegenwind."
En Walesa heeft een paar machtige 'vrienden'.
De kerk bijvoorbeeld. Het episcopaat knuffelt
mevrouw Gronkiewicz dood. Lech Walesa
heeft voor het merendeel der bisschopen afge
daan, te ruzie-zoekerig, te onbetrouwbaar, te
vulgair en machtsgeil. Zodoende viel het oog
van de machtige, officieel zwijgende, r.-k.
Kerk op de presidente van de Nationale Bank,
een trouw dochter van Rome. En dus wordt zij
nog meer dan Walesa of een der andere recht
se kandidaten vereenzelvigd met de Faux Pas
van de kerkelijk hiërarchie en vooral met die
van kardinaal Glemp zelf. Die heeft zich uit
gesproken tegen overhaaste aansluiting van
Polen bij de Europese Unie en dat terwijl me
vrouw Gronkiewicz, vanwege de economische
problemen, in haar programma juist pleit voor
een snel lidmaatschap.
De argumenten van de kardinaal zijn dan ook
van een andere, morele, orde. „Het Westen, en
met name Duitsland, is er op uit het Oosten te
onderwerpen. Deze keer niet met militaire
middelen maar met geld. En dat zal ten kosten
gaan van karakter, uiterlijk en levensstijl van
Polen. Het eigene wordt ingeruild voor het
verplichte spijkerpak (een verwijzing naar de
traditionele maar nu door jas en dasje vervan
gen out-fit van mededinger Jacek Kuron, CH)
en aan het eind zal heel Polen nog slechts naa-
pen wat het rijke Westen voordoet."
En bleef het nog maar bij dit soort onbedoelde
dolkstoten in de rug. Katholieken autoriteiten
hebben een pleidooi gehouden voor een terug
keer naar censuur. Om het morele verval van
het Westen buiten de deur te houden. Er zijn
incidenten geweest bij het begraven van onge
lovigen op dorpskerkhoven.
Die worden beheerd en beheerst door mijn
heer pastoor en die heeft de macht om hem on-
welgevalligen de gewijde aarde te weigeren.
Met die intolerantie wordt mevrouw Gronkie
wicz-Waltz vereenzelvigd. Hoe hard en luid ze
daar ook afstand van neemt.
Een Walesa-gezind, katholiek radiostation
kamt haar nog meer af. Ze zou in haar huidige
functie veertig keer zoveel verdienen als in
haar vroegere hoogleraarsbaan en daar inde
ze maandelijks al bijna het dubbele van het
modale Poolse inkomen.
Dit is het niveau van de campagne. Het gaat
niet om programma's, die zijn er behalve bij
Kwasniewsky, Gronkiewicz en de vroegere
minister van Sociale Zaken Jacek Kuron ook
nauwelijks en voor zover geformuleerd komen
ze grotendeels op hetzelfde verlicht kapitali-
sche einddoel, voorzien van sociale vangnet
ten uit, het gaat over karakter en schandalen.
Naast serieuze verkiezingsuitzendingen wordt
het tv-publiek getrakteerd op 'infotainment'.
Kandidaten moeten pingpongen tegen elkaar,
vragen beantwoorden over etiquette, protocol
en tafelmanieren, waarbij de welopgevoede
mevrouw Gronkiewicz het aflegde tegen de
onbehouwen, maar sluwe boerenleider Andr-
zej Lepper.
Het journaal meldt dat een vliegtuig op weg
van Stettin naar Warschau een niet-geplande
tussenlanding maakte in Poznan. De passa
giers werd voorgehouden dat er iets mis was
met de motoren. De feitelijke reden was dat de
piloot zijn vriend Jan Olszewski, ex-premier
en kansloos presidentskandidaat, beloofd had
hem snel naar een bijeenkomst in de hoofd
stad te vervoeren. Een krant berichtte dat
Olszewski's en Kwasniewski's echtgenotes
grootaandeelhouders zijn van een geprivati
seerde verzekeringsmaatschappij. De enorme
bedragen die genoemd werden, blijken her
roepen te moeten worden. Op tv worden beel
den vertoond van bouwrijpe percelen die ei
gendom zouden zijn van de ex-communisti-
sche voorman. In een serieuze televisie-onder-
vraging moest de voormalige dissident en
journalist Moczulski ingaan op zijn ruiterhob-
by. Of hij misschien een eigen paard bezat?
Van de inlegzooltjesfabrikant Piotrowicz wil
de een journalist weten welke boeken hij gele
zen had. En een gerespecteerd politiek tijd
schrift vraagt de kiezers niet alleen wie hun
voorkeur heeft voor het presidentschap, maar
wil ook weten wie van de kandidaten de idea
le grootvader is - de oudste mededinger
Tadeusz Zielinski, algemeen gerespecteerd ju
rist en woordvoerder van het Poolse Helsinki-
comité. Met wie ze het liefste een glas bier
zouden drinken - met radiokomiek en oud-be
roepsofficier Jan Pietrzak - en wie van de ze
ventien in hun ogen de 'beste Pool' is.
Het antwoord is overduidelijk, niet de ex
treem rechtse nationalist, zichzelf 'Real-poli-
ticus' noemende, romantisch ogende Janusz
Korwin-Mikke, maar president Walesa. De
man die zich in de vorige campagne, toen hij
ondermeer streed tegen Tadeusz Mazowiecki,
beriep op zijn honderd procent Poolse wortels.
In Mazowiecki's bloed zouden sporen van de
Door Camiel Hamans
Lech Walesa: opvallend rustig.
foto de stem johan van gurp
Polen ligt op de Noordpool. Rond 1
november althans. Het wordt niet
donker, want het is Allerzielen.
Elk kerkhof staat vol met bovenmaatse
theelichtjes en die branden dag en nacht ter
nagedachtenis aan dierbare afgestorvenen.
Weken tevoren starten de voorbereidingen.
Er verschijnen marktkraampjes met waxi-
nepotjes, bloemisten maken graftakken en
sierstukken, kwekers bieden chrysanten aan
en in grote stadsfamilies wordt gediscussi
eerd over de verdeling der plichten. Iedere
nog in de herinnering voortlevende overle
dene dient immers eer bewezen.
Grootvader, die in het zuiden van het land
ter aarde is besteld, wordt door zijn zoon
bezocht. Moeder en tweede dochter gaan
naar het merengebied in het noordwesten
waar haar ouders liggen. Zoon en oudste
dochter moeten het graf van de vrijgezelle
tante aan de Baltische kust voor hun reke
ning nemen.
Familieleden die in de buurt van de aan te
doene plaatsen wonen, worden ter kennis
geving opgebeld. Van hen wordt stilzwij
gend verwacht dat ze hun broers, zusters,
nevën en nichten spijs, drank en een bed ter
beschikking stellen.
Het openbare leven ligt stil, behalve het
openbaar vervoer. Dat werkt op topcapaci
teit. Wijken waarin begraafplaatsen liggen,
worden voor al het andere verkeer afgeslo
ten. Het gemeentebestuur van Warschau
plaatst advertenties in de kranten over waar
wel en waar niet te parkeren, over de omlei
ding van busroutes en over een speciale bus
die langs alle belangrijke kerkhoven rijdt.
Voor wie meer dierbaren op één dag te her
denken heeft en voor sight see'ers die sfeer
willen proeven. Vrijwel geen graf blijft on
aangedaan. De erevelden voor de in de laat
ste wereldoorlog omgekomen buitenlandse
militairen vallen, naast hun vaste verzor
gers, als vanzelf toe aan academische spe
cialisten, die zich met dat land plegen bezig
te houden of aan exportfirma's, die er zaken
mee doen.
Het graf van een Noorse boordwerktuig
kundige die in Britse krijgsdienst neerge
schoten is, wordt schoongemaakt en van pa
rafernalia voorzien door een hoogleraar
Scandinavische talen. Van de Nederlands
sprekende journalist wordt zonder veel dis
cussie verwacht dat hij zich bekommert om
de graven van enige Zuidafrikaners. Die
spraken toch een taal die hij kan verstaan?
Graven van bekende mensen worden door
ieder die ze respecteert, bezocht. Die staan
vol met tientallen lichtjes, bloempotten,
kerstgroen en van linten voorziene stukken.
Eromheen een groepje intens zwijgende,
maar niet bedroefde belangstellenden. Na
een paar minuten lopen ze door in de rich
ting van een ander, evenmin onbelangrijk
graf. Zelfs op de zo goed als verlaten, ver
waarloosde joodse begraafplaatsen, brandt
hier en daar een katholiek vlammetje. Ten
teken dat niet iedereen in Polen het gemeng
de verleden vergeten wil.
Polen doen aan vooroudercultus. Niet dage
lijks, maar toch eens per jaar. Een bewijs
wellicht voor de stelling dat Polen, ook al
wonen ze met honderdduizenden in grote
steden, net als de Fransen dicht bij de sfeer
van het dorp gebleven zijn. Dat ze diep in
hun hart terugverlangen naar een tijd van
geborgenheid, saamhorigheid en vaste fami
liewaarden.
Het flakkerende en tegelijk schaduwwer-
pende licht van 1 november verheldert zo'n
terugkeer naar de eigen geschiedenis,
schijnt bij op de weg terug naar afkomst,
veiligheid en gemeenschapszin.
WW
gpiNVELP 33 en 37, 4815 HR E
'Zyt' (jid) te vinden zijn.
Goed voorbeeld doet goed volgen, bedacht ex-1
goudsmid en leider van de 'Beweging te
Onrecht en voor Bier' Leszek Bubel. Hij publi-1
ceerde een boekje antisemitische moppen I
waarin vooral de vermeende afkomst van
Aleksander Kwasniewski op de korrel weri
genomen. De openbare aanklager in War
schau heeft een vervolging tegen Bubel aange
kondigd. Desondanks worden de billboards
van Kwasniewski, die in tegenstelling tot die
van een groot aantal andere kandidaten door
zijn professionele campagne overal te zien
zijn, steeds weer opgesierd met haakneus,
peies en Davidsster.
Maar de post-communist ligt niet van df
obscure zijde onder vuur. Het angstbeeld dal I
de definitieve keuze moet gaan tussen de on
geliefde Walesa en de ondanks zijn imago aan
de vroegere staatsterreur herinnerende
Kwasniewski, bedrukt vele Polen. Rechts is zo
versnipperd, tonen deze en de laatste parle
mentsverkiezingen aan dat er geen aantrekke
lijk alternatief voorhanden is.
De Vi-beweging - de naam zinspeelt op het feit
dat oud-links weliswaar op een vaste aanh
van 25 procent kan rekenen nadat er dan nog I
drievierde van de kiezers overblijft om een
overwinning van het post-stalinisme te ver
hinderen - roert zich geducht. Een rechtse stu
dentenbeweging verstoort Kwasniewski's
Amerikaans aandoende meetings en bijeen
komsten.
De vechtpartijen, waar zelfs politie aan te
komt, hebben weinig effect. Vandaar dat een I
aantal kansloze kandidaten nu in onderling
overleg is wat te doen. Een paar hebben ziel!
reeds teruggetrokken, hun namen kunnen
evenwel niet meer van het stembiljet verwij
derd worden. Op wie hun aanhang moet stem-1
men, zeggen ze echter niet.
Een groepje met West-Europa handeldrijven
de zakenlieden heeft in stilte tot een tegenof
fensief besloten. De enige goed-georgani-
seerde beweging en campagne is die van
Kwasniewski. Dit betekent dat hij, in tegen
stelling tot de anderen, zijn zaakjes voor el
kaar heeft. Hij kan dus besturen. Daarom
steunen ze hem. Met geld en faciliteiten. Wat
ze er voor terug hopen te krijgen, zeggen ze
wijselijk niét.
Het gaat morgen, is de verwachting, tussen
Walesa en Kwasniewski. Waar de sociaal-de
mocratisch voorman voor staat is duidelijk,
Een stapsgewijs toegroeien naar Europa, een
vrije markt voorzien van een goed sociaal stel
sel, voorzichtige relaties met Rome en een
goed nabuurschap met de staten in het Oos
ten. Kwasniewski heeft iets om zich op te be
roemen. De werkloosheid, bij het aantreden
van het door hem beheerste kabinet nog zo'n
drie miljoen Polen groot, daalt. Op 39 miljoen
inwoners zitten nu nog zo'n 2,6 miljoen men
sen zonder werk. In september daalde het
aantal, ondanks het seizoen, met dertigdui
zend.
Wat Walesa wil, wordt zelden helder. Zijn pa
radoxale standaard-antwoord is: „Ik ben
voor, dus ben ik eigenlijk tegen." Wat goed ge
gaan is in de laatste jaren, schrijft hij graag op
zijn eigen conto. Waar het beleid gefaald
heeft, verschuilt hij zich achter zijn geringe
bevoegdheden. Desondanks komt zijn pro
gram'erop neer dat de burger maar op hem
moet stemmen, want dan zal de sterke man
Walesa alles ten goede keren.
Die burger heeft weinig vertrouwen in de twee
mega-kandidaten én in de politiek. Walesa
wordt verweten dat hij meer uit lijkt op be
houd van eigen macht dan op beleid.
Kwasniewski, nu pas 41 maar toch al twee
maal minister onder het oude regime, maakt
niet door het nu van hem gewekte beeld maar
door zijn vroegere partijboekje het spook
beeld van Stalin, Gomulka, Gierek en Jaru-
zelski wakker. Maar de politiek wordt vanwe
ge de eeuwige ruzies en het geringe succes in
het korte democratische verleden nog het
minst vertrouwd in Polen. Een zakenman, ge
vraagd naar zijn visie, antwoordde met een
anekdote. „Twee grootvaders staan gebogen
over de wieg van hun kleinzoon. Wat zal er
van hem worden, vragen ze elkaar. Let eens op
zijn pientere blik, zegt de een, die jongen
wordt vast professor. Kijk dan ook eens naar
z'n stevige handen, reageert de ander, hij heelt
een goed vak al in zijn vingers. Ach wat doet
het er ook toe, is de conclusie van de beide
oude wijzen. Als hij niks kan, kunnen we hem
nog altijd burgemeester maken."
«Si-
wt - !Sh|
*;V"' 'EWiv''.
Amsterdam - Ajax is met
winder puntverlies in de erediv
Z Na twaalf overwinmnge
moest de landskampioen gister,
vond in Amsterdam een gel"'
mei (1-D toestaan aan PSV.
verschil tussen beide ploegen
de ranglijst bleef daardoor
i punten.
ZIE SPORT - B1
t langi
gelijl
H<
c
vi
vo<
wellicl
i-Vlaai
die c
ho°!
starte
luit
d
d
aai
i gemeei
;-Vlaandi
I Hulst - De één-loketfunctie
de ouderenzorg wordt we'
I ingevoerd in heel Zeeuws-V
I deren. De stuurgroep, di
voorziening gestalte geeft,
in april 1996 te kunnen s
De stuurgroep ging er van
alleen in Oost-Zeeuws-VI;
ren in te voeren. Maar op
drang van thuiszorg en ger
ten is gewerkt aan een mod
I voor heel Zeeuws-Vlaanderën.
ZIE ZEELAND-A5
InAC deelt punten
j met Vitesse
Breda - NAC toonde karakter
het uitsterst matige treffen m
Vitesse. De Bredanaars werkti
een 0-2-achterstand weg en bl
ven daardoor voor de zevem
achtereenvolgende maal zond
I verlies.
ZIE SPORT-B1
Hoek - Hoek heeft via een ruir
zege (4-1) op Kloetinge de eers
periodetitel veroverd in de eers
klasse. B van het KNVB-zate
dagvoetbal. Na een achterstal
vocht Hoek zich knap terug.
ZIE SPORT - B9
HET WEER
r< if
(NO) VMIN./MAX.
0^ I -5 7 fl
Aleksander Kwasniewski, de van e
JFK-image voorziene leider van het po
communistische blok.
Koud en zonnig
Een zeer krachtig
hogedrukgebied boven
West-Europa bepaalt het
huidige weer. Het wordt
een zonnige maar koude
dag met weinig wind.
Rome - De in Palermo wege
banden met de maffia terecl
staande voormalige Italiaai
premier Giulio Andreotti mi
zich nu ook wegens moord vt
de rechter verantwoorden. L
proces zal op 2 februari volge
jaar beginnen in Perugia, w<
een rechter Andriotti gistel
formeel heeft aangeklaagd v
gens betrokkenheid bij de mot
op een journalist.
ZIE BINNEN/BUITENLAND - A3
Ottawa - Een met een mes gev
pende man is gistermorgen b
nengedrongen in de ambtsv
Mng van de Canadese prem
Jean Chrétien. Hij werd gearr
ieerd nadat het alarm was aanj
slagen. De premier en zijn ec
genote bleven ongedeerd. V
gens de politie komt de man
Québec, dat vorige week op
nippertje tegen de onafhankeli
beid stemde.
Den Haag - Minister Margreet
Boer (Milieu) heeft een
gedaan dit jaar geen k
nieuwjaarskaarten te verstur
aar ministerie zal in ieder ge
izien van de jaarlijkse
wenskaarten. Het geld dat i
espaard door geen kaarten
us te doen, is'volgens h,
n te zetten voor natuur
neubehoud. Verschille
nisaties, waaronder de
oen afwijzend op het
egeerd.
vra
wo
op
haar g<
•- en
nde or
PTT, h
plan ge
De Boer
Margret
Dolmar
