Spaanse regio biedt toeristen veel natuurschoon, cultuur en wijn
GIDS
D6
1 Hemingway
I Hoogtepunt in dat religieus-culturele
fetijn is het dagelijk opdrijven van
I vechtstieren naar de arena. Heming-
jnays scène waarin een jongeman
struikelt en de botsing met de stier met
Je dood bekoopt werd in juli van dit
jaar pijnlijk actueel. Een Amerikaanse
toerist die zich matador waande werd
door een hoorn doorboord.
I f oen ons feest a's een soort carna-
I 'al- Steeds meer van de 200.000 inwo-
I dü? jan,?amPf°na ontvluchten nu tij-
I fësta de stad", zo weet Conchi
oor een goed
DVIES
cialist in
edden
Autonome
regio
PAMPLONA
O 1
■I BORDEAUX
W f
NAVA
RIOJA o
MADRID
Stilgestaan
Toekomst
Traditie
Trots
3ER 1995 D5 I DESTEM
VRIJDAG 3 NOVEMBER 1995
1,19.27 uur)
kren als consument
fcze bijzondere edi-
|s consumentenma-
Ia!. Daarin onder
llagen van een on-
lr zo'n driehonderd
In LBO/VBO, Ma-
IVWO naar hun er-
Ischool.
3,19.30 uur)
requin portretteert
Ivanavond Linda de
fat met de presenta-
jaar drukke werk bij
haar scheiding en
|s nieuwe grote lief-
leerde Frequin in
[paardrijden om met
f ol in galop over het
Bergen te kunnen
Ie: j\evm o.
In: Ami Dolen:
(bs. Horror. Een mooie
nndt in haar nieuwe
uija-bord. Zij gebruikt
i verbinding tot stand
met een vermoorde
[30-01.15)
del cuore Italiaanse
uit 1992. Regie: Miche-
Hoofdrollen: Asia Ar-
arlotta Natoli en Clau-
flfi. Morena, Claudia en
pijn drie vijftienjarige
ndinnen die in een bui-
lan Rome wonen. More-
kerling-verpleegster en
loeg van haar eentonige
1 Claudia studeert logo-
lar droomt van een car-
nannequin.
I Nederlands 1, 23.50-
Takes All Amerikaanse
uit 1989. Regie: John
r Hoofdrollen: Stacy
Lynda Carter en Linday
Privé-detective Mike
J: bevindt zich in een las-
let. Hij is gekidnapt en in
Ida-woestijn in de buurt
Vegas gedropt. En of dat
J. genoeg is: hij wordt ook
Idigd van moord op een
lubzanger.
24.00-01.40)
our Lives, soap 11.00 Der Preis ist
f.30 Familien Duell 12.00 Punkt
j) The Golden Girls, comedy 13.00
I, She Wrote, misdaadserie 14.00
Schafer, talkshow 15.00 llona
talkshow 16.00 Hans Meiser,
w 17.00 Jeopardy!, spelletje
Ijnter uns, soap 18.00 Guten Ab-
egionaal magazine 18.30 EXCLU-
Das Star-Magazin 18.45 aktuell
ttxplosiv - Das Magazin 19.40 Gu-
:en, schlechte Zeiten, soap 20.15
'layback Show 21.15 Kommissar
per Polizistenmörder, misdaadfilm
Nachtshow 24.00 Nachtjournal
Cheers, comedy 01.00 Married
Children, comedy 01.25 The Golden
91.55 The Thing, Amerikaanse sf-
frfilm uit 1982 03.45 The Forbin
Amerikaanse sf-film uit 1969
I Tekenfilmserie
Télématin 08.00 Nieuwsflits 08.03
vs 08.30 Nieuwsflits 08.35 Bibi et
,nis 09.15 Savoir plus, reportage-se-
0.10 Découverte, magazine 10.40
-wsflits 10.45 Faut pas rêver 11.«
(divers 12.40 Météo des cinq conti-
fe 12.45 Frans nieuws 13.05 Paris lu-
s 13.30 Julie Lescaut, serie 15.00
quel, reportage-serie 15.30 La mai-
Jeschènes, serie 16.00 Nieuws 16.10
rmandises, culinair magazine 16.25
et ses amis 17.05 Studio Gabriel
:Ï5 Questions pour un champion
'lO Visions d'Amérique 18.30 Nieuws
10 Paris lumières, magazine 19.25
,;éo des cinq continents 19.30
30 Fort Boyard, spelshow 21.30 Le
iet du bourlingueur, reportage-serie
55 Météo des cinq continents ZZ.w
uws 22.30 Taratata, amusemerrt
<45 Intérieur nuit 00.30 Nieuws 01.00
ions d'Amérique 01.15 La marche
tie 02.45 Tell quel 03.15 Mix monde,
ïlti mix, musi mix 03.45 Tele e
.00 Faut pas rêver 05.00 Faits divers
NAVARRA,
het vergeten koninkrijk
Door Huub Kerkhoffs
Steevast één keer per jaar haalt de Spaanse regio Navarra het we-
I ifldnieuws. Ms glimmende zwarte vechtstieren opgejaagd door
i gillende meute zich een weg banen door de nauwe straatjes
I van de hoofdstad Pamplona. De stad barst tijdens de negen dagen
durende Fiësta Sanfermines uit de voegen.
Deoprisping is van korte duur. De rest
van het jaar wordt het dagelijks leven
ar slechts doorbroken door pelgrims
op bedevaart via de Camino de Santia
go. De verdwaalde toerist heeft er het
I lijkalleen. Navarra is weer het verge-
I len koninkrijk.
Als het aan de auteur en streekkenner
Sauleda Parès ligt komt daar
I snel verandering in. „Navarra heeft
I rat cultuur, natuurschoon en histori-
I sche bouwkunst zoveel te bieden dat
I het onbegrijpelijk is dat het toerisme
1 een bijrolletje heeft."
I Wijn is het aantrekkelijke toverwoord
I waarmee Sauleda Parès Navarra in
èn economisch opzicht car-
I nère wil laten maken. „Als je wilt win-
I nen moet je je kwaliteiten gebruiken.
I Voor Navarra kan dat de wijn zijn."
1 wijnen, mooie wijngaarden,
bodega's, proeverijen, rondlei-
en wijnmusea. Het zijn de in-
I grediënten waarmee Navarra wil gaan
I scoren. Wat Bourgogne en Bordeaux
I via het wijntoerisme lukte, hoeft Na-
I varra niet te evenaren. „Niemand zit
[hier te wachten op busladingen toeris-
I ten", zo beweert Ricardo Guelbenzu
I Morte van Bodega Guelbenzu uit Cas-
I cante. „Maar wat meer belangstelling
I kan nooit kwaad.
De bar van Hotel Iruna in het histori-
sche hart van Pamplona is voor de pas-
sant het onvermijdelijke rustpunt. De
Amerikaanse schrijver Ernest He-
f liet er zich meer dan eens
en verwierf er wereldfaam
pet zijn 'The sun also rises'. Hij be-
schrijft daarin treffend de Fiësta van
I pamplona.
Barkeeper Manuel is niet blij met de
ontwikkelingen rond de feesten voor
I stadsheilige San Fermin. „Het feest is
I met meer van ons. Die toeristen over-
heersen het. Dit is een schitterende re-
Jo, maar dat zien die mensen niet. Na
16 fiësta zoeken ze weer snel de costa's
lop."
I Steeds meer buitenlanders grijpen het
1 aan om zich moed in te drinken
en die vervolgens te bewijzen. In di-
verse landen zijn clubs ontstaan waar-
'an de leden zich net als de autochto-
ea geheel in het wit kleden en zich
I ®en.met rode sjaals.
I tf„ l van de regionale Kamer van
'1 K°ophandel.
1 Verschillen
lfSona ®ag dan het bestuurlijke,
K éle,en zakelijke hart zijn van
|tn„rLITa; landschappelijke en cul-
lov^ °,rifhe ügt verspreid
he hele regio. De verschillen in
IbihT"6 Z1Jn enorm'
Pvrl noort^en reiken de toppen van de
W ee0h h°g tot 2.500 meter en in
Im-a.— ,'i vleet van het in heuvels
BEDmCTJEL Ijta.zuidelijkste
Ida Telefoon: 076-5145091 Fax: 5214114
Ischial" 1 gebergte slepen rivieren
met Fr 6 balen die de concurrentie
ijker ,,ansü S,orSes aankunnen. Zuide-
'Sakker 1 ^hbschap geleidelijk
Plaste an Sr06116 gebergte maakt
in ,je oorbegele korenvelden die tot
[en°mer de donkerrode aarde be-
Jtoentdtoe''^Ste dee^ van Navarra
■vaak bno V< n van broogte en
l'andenLt peraturen- Ten oosten
a «W* ?neiwe8tussen PamP"
■een wnee» f 6 Barnedas Reales
laakten '^"bschap. Kale dorre
I roepen u en aasgieren cirkelen
ItaLle 6n op van befaamde spa-
Ppaaasehna1115'idie '"berdaad de
Het modrem ibnalocatie kenden.
pieuwnrH?™6 Ebrodal groeit be
gesenarti_. f" op schaal asper-
IHpt- ,isjokken geteeld
fe' ?eel van Navarra wordt
êetesta4i°r°.r berden, vaak fraai
e, voorbeelden van Ro
maanse en vroeg-Gotische bouwkunst.
Vooral Franse kloosterorden bouwden
er in de middeleeuwen kloosters, ker
ken, ziekenzalen en gastenverblijven.
De concentratie van al het cultuur
historische erfgoed is te danken aan de
ontdekking rond 812 van het graf van
de apostel Jacobus in Santiago de
Compostella in het uiterste westen van
Spanje. Het graf kreeg aantrekkings
kracht en in de loop van de eeuwen
legden miljoenen pelgrims de route
van Frankrijk tot nabij de Atlantische
kust af.
Navarra speelt in de Weg naar Santia
go een dominerende rol. De twee
hoofdtakken van de historische route
komen samen in het stadje Puenta la
Reina dat uitgroeide tot een van de be
langrijkste etappeplaatsen. Voor de
pelgrims (het zijn er nog altijd 160.000
per jaar) werd midden twaalfde eeuw
een slanke brug gebouwd die nu als
een van de fraaiste voorbeelden van
Romaanse bruggenbouw geldt.
De voor het overgrote deel nog altijd
wandelende Santiago-gangers (fiets en
auto winnen ook bij de pelgrim aan
populariteit) ontmoeten op hun tocht
door Navarra onder meer het beziens
waardige Estella. Voorheen was het
naast pelgrimsplaats de hoofdstad van
Navarra waardoor het nu tientallen
hoogtepunten van bouwkunst kan
tonen.
Carlisten
Het stadje (12.800 inwoners) dat zich
vredig nestelt aan de oevers van de Rio
Ega, is nog altijd het centrum van de
carlisten, die aanspraak maken op de
Spaanse troon. De helling van de Mon-
tejurra (waar de carlisten ooit een
veldslag wonnen) is voor hen nog altijd
een bedevaartsplaats. Prinses Irene
was er destijds met haar ex, Carlos
Hugo de Bourbon-Parma, een vaak ge
ziene gaste.
Even buiten Estella ligt op de flank
van de Montejurra het klooster van
Irache (elfde eeuw). De Bodega Irache
neemt er een steeds dominantere
plaats in. Wijnheer Jesüs Santesteban
Navarra in het noordoosten
van Spanje is een autonome
regio en telt rond 530.000 in
woners op een oppervlakte
van 10.500 km2 (bijna een
derde van Nederland).
Hoofdstad is Pamplona. Na
varra maakt met één Spaan
se en drie Franse regio's deel
uit van het Baskenland. Het
gebied is officieel tweetalig,
maar alleen in het noordwes
ten en in Pamplona is het
Baskisch daadwerkelijk
voertaal.
Navarra was tot 1516 een
Spaans-Frans koninkrijk.
Als Spaanse provincie wist
het eeuwen een zekere zelf
standigheid te behouden.
Ook onder de centralistische
dictatuur van Franco behield
het zelfbestuur.
De industrie concentreert
zich rond Pamplona (Volks
wagen is er grootste werkge
ver) en Tudela in het zuiden.
De landbouw richt zich
vooral op de teelt van gra
nen, maïs en asperges. De
wijnbouw, van origine veel
voorkomend maar klein
schalig, groeit gestaag en
wordt gezien als de grootste
economische potentie. Het
erkende (Denomination de
Origendruivengebied telt
rond 17.000 hectare met een
jaarlijkse opbrengst van tus
sen 50 en 55 miljoen liter
wijn.
Informatie: Spaans Bureau
voor Vreemdelingenverkeer,
070-3465900. Vinos de Es-
paiia, 070-3608718.
Opgejaagde vechtstieren in de straten van Pamplona.
Arteaga slaagde erin een van de groot
ste wijnproducenten van de streek te
worden en gelijktijdig opvallende vi-
nologische kwaliteit te behouden. Real
Irache Gran Reserva draait wereld
wijd mee in de top 50 van befaamde
wijnen.
Dochter Anna is trots op de bodega die
al vier generaties in familiehanden is.
Irache is een van de wijnbedrijven die
letterlijk aan de weg timmeren. Pal
naast de pelgrimsroute biedt de bode
ga de zich blaren lopende pelgrim een
ongekende service.
De wandelaar kan er niet alleen de
dorst laven met water, maar desge
wenst een gloedvol glas tinto uit de
kraan halen. Een bord maakt duidelijk
dat het ter plekke nuttigen van de rode
wijn gratis is. Wie de veldfles ermee
vult, of zoals Anna ontdekte zelfs een
jerrycan vol laat lopen, wordt vriende
lijk verzocht binnen af te rekenen.
Voor de weinige pesetas hoeft hij het
O
niet te laten. Te meer omdat aanslui
tend een bezoekje gebracht kan wor
den aan het wijnmuseum en de bodega
rondleidingen biedt.
Onder aanvoering van de Asociación
Exportadores de Vinos Navarra zijn de
regionale bodega's inmiddels verwoed
de strijd aangegaan met buurman La
Rioja. Die eeuwige concurrent slaagde
er wèl in zich een naam als respectabel
wijngebied te veroveren. Navarra dat
inmiddels is erkend als Denominación
de Origen, denkt de buren te kunnen
overklassen.
De produktie van buikwijnen is vrij
wel gestopt. Gebottelde kwaliteit is
het motto. Kleine wijnboeren kozen
samenwerking. Nieuwe ultramoderne
bodega's zagen het levenslicht. Tradi
tionele druivenrassen als de Garnacha
en de Tempranillo ruimen de helling
voor de meer op de gangbare westerse
smaak gerichte Franse druiven zoals
de Cabernet Sauvignon, de Merlot en
de Chardonnay.
Het slaat aan. In de rekken bij Albert
Heijn liggen al een paar jaar promi
nent de wijnen van Beamonte. KLM
koos de ruim in eikehout gerijpte Re
serva van Julian Chivite als huiswijn
voor de verwende passagier.
Wijn beheerst inmiddels ook het stadje
Olite, amper vijftig kilometer ten zui
den van Pamplona. Ooit was het de ze
tel van de koningen van Navarra die er
een enorm paleis bouwden dat nog al
tijd de plaats domineert. Rond het Pla
za Carlos III el Noble heeft de tijd stil
gestaan. De bebouwing biedt nog im
mer de aanblik zoals die in de middel
eeuwen ontstond.
Op de late warme septemberavond
biedt Olite een levendig beeld. Tiental
len tractoren met aanhangers vol drui
ven wachten op hun weegbeurt voor de
plaatselijke bodega. De oogst is in vol
le gang en de wijnboeren maken over
uren.
Javier Ochoa zwaait de scepter bij Bo
degas Ochoa. Hij bezit 23 hectare
wijngaard maar schakelt, zoals in Na
varra steeds vaker gebeurt, de collega-
druiventelers in. „Samenwerking is
noodzakelijk om voldoende draagvlak
voor een modern bedrijf te krijgen."
Boeren uit de omgeving van Olitè leve
ren Ochoa nu de oogst van nog eens 73
hectare.
De laatste tien jaar werden de hellin
gen rond Olite vrijwel allemaal ge
rooid en door nieuwe wijnranken ver
vangen. Ochao sluit daarmee aan op de
adviezen die door Evena, het officiële
onderzoekslaboratorium voor de wijn
uit Navarra, worden verstrekt. Evena
ontwikkelde samen met een reeks bo
dega's een programma voor het ver
nieuwen van de gaarden en de druiver-
assen en het moderniseren van de
wijnbedrijven. Het afstappen van de
bulkproduktie en het zich richten op
gebottelde kwaliteit is het uitgangs
punt. Dat de prijs van de Navarra-wij-
nen in vergelijking met die van de
Franse of Rioja-concurrentie laag
bleef, is een voordeel.
Mr. André Kerstens van het gelijkna
mige gerenommeerde Tilburgse wijn
kopershuis weet dat door met name de
gunstige verhouding van kwaliteit en
prijs de Navarra-wijnen een goede
toekomst hebben. „Er zijn hier wijnen
die de vergelijking met uitstekende
Bordeaux prima doorstaan. Ze hebben
alleen het voordeel dat je er veel min
der voor betaalt. De Nederlandse con
sument zal dat zeker ontdekken."
De wijncultuur van Navarra heeft in
middels op een aantal plekken bewe
zen daadwerkelijk nieuwe economi
sche bedrijvigheid te kunnen ontwik
kelen.
Hèt schoolvoorbeeld is het net vijfhon
derd inwoners tellende dorpje Afiorbe.
In 1990 besloten acht gezinnen, die tot
dusverre vooral uit kleinschalige agra
rische activiteit een karig inkomen
haalden, samen een wijnbedrijf op te
zetten.
Met steun van de regionale overheid
werden 160 hectaren eerder braaklig
gende grond in cultuur gebracht en
met ranken beplant. Een bodega met
moderne pers-, opslag- en bottel-in
stallaties verrees. Inmiddels verdienen
12 van de 55 gezinnen uit het dorp een
goedbelegde boterham met de wijn-
produktie. Een uitstekende Rosado
(rosé) van de Cabernet Sauvignon
maakt reclame voor hun bodega die de
naam Nekeas meekreeg.
„Het omschakelen op wijn was niet al
leen voor onze gezinnen de redding,
maar voor het hele dorp." Navarra telt
net als elders op de Spaanse platteland
veel verlaten dorpen doordat de inwo
ners hun heil in de grote steden zoch
ten.
Voor de wind gaat het al vele tiental
len jaren bodega Julian Chivite in het
gehucht Cintruénigo. Het wijnhuis
kent een traditie sinds 1647 en wordt
momenteel geleid door de broers
Julian, Carlos, Fernando en zus Mer
cedes. Chivite is in Navarra de aller
grootste bodega met bijna 500 hectare
eigen of ingehuurde gaarden en een
export naar 33 landen.
De familie blijft zoeken naar nieuwe
kansen en Mercedes glundert als ze
kan melden dat onlangs een nieuw ter
rein werd aangekocht. „Wij kiezen
voor permanente vernieuwing waarbij
we het tegenover onze familienaam
verplicht zijn de kwaliteit hoog te hou
den."
In eigen dorp weten de Chivites op al
lerlei vlak kwaliteit te halen. Schuin
tegenover de eeuwenoude bodega is in
een onooglijk pand Restaurante Maher
gevestigd. Het bedrijf biedt dermate
culinaire hoogstandjes dat het al vele
jaren kan bogen op een Michelin-ster.
De Spaanse elite heeft er enorme reis
tijden voor over om, al dan niet samen
met de Chivites, een vorkje te prikken
bij Maher. De wijnen van de overbuur
man kregen er landelijk faam door.
Of de wijnen, zoals Sauleda Parès
voorspelde, de regio een injectie bie
den, zal moeten blijken. Navarra heeft
volgens de schrijver ook van oudsher
voldoende potentie om een belangrij
ker rol in het toerisme te gaan spelen
en daarmee de streek een economische
push te geven.
„Nadat Navarra aan het begin van de
zestiende eeuw als koninkrijk uiteen
viel en over Spanje en Frankrijk ver
deeld werd, is dit gebied door ieder
vergeten. Navarra bleef echter trots en
koesterde de in vele eeuwen verworven
culturele en natuurlijke waarden. Dat
oorspronkelijke, dat in de natuur on
gerepte, dat goed geconserveerde ver
leden wil Navarra graag laten zien aan
mensen die van Spanje meer verwach
ten dan de witte stranden en de plastic
omlijsting van de costa's."
Navarra, het vergeten koninkrijk, kan
gaan oogsten.
