'Samen opkomen voor de eigen taal' Kunst van Vlaanderen en Spanje rrie Vlaming Ludo Beheydt doceert de cultuur der Nederlanden D2 I DE STEM GROTE GIDS D3 gast op ïiten IN BEELD Verdriet StuArt tijdelijk kunstwinkel Computerkunst Onder de Toren Olieverven Frans van Veen Molenaars Kunstenkabinet 1995 VRIJDAG 3 NOVEMBER 1995 ovember anderhal- Irlands van het Un- jrekking hebben'op frederlands naar het len van het Schrij- puktie- en Vertalin- PO gulden beschik- Pgastcolleges aan de 1 dichter behandelen gie. Ook is er in no- t Kouwenaar en Ru- Irikaanse Iowa City, ïlneemt aan het jaar- lot 1 december duurt. Iciale belangstelling Tolumbia University |en aan de Sorbonne- derlandse auteur die bruari als gastschrij ver literatuur en et- derlandse gastschrij- hnen over eigen werk breekt op zaterdag 11 61-583 in Amsterdam |Jan Donkers introdu- hem en het publiek. It en De weg naar Wel- EO uur en kaarten zijn aties van Philip Hop- ËJubelientje'. dat kinderen zal aan- bijvoorbeeld omdat vol- ti net zo kunnen zijn |muis als Herrie's moeder. loi rond verhaal schreef ieyaert in Die steeg van een meisje, Marte. Marte pdansen van Lia Voorn die Ifde steeg woont als Marte. mt Arjan in de steeg wo- jan kan mooi zingen, om beter te kunnen krijgt hij i van Lia. Een gezamenlijk m op het buurtfeest, wak- farte's jaloezie aan. Arjan ituurlijk engel zijn, omdat gt als een engel. Marte is d als bij, omdat ze net zo eweeglijk danst als een bij- erts zinnen hebben iets afstandelijks, een enkele nd ik ze wat stijf wat mak- gebeurt als de zinnen kort Jen moeten worden voor ende lezers. Daartegenover j levendigheid van gebeur- n en onderwerpen mooi te rn. Ook mooi vind ik de drie in de verhalen. Martes r kan met haar auto de niet meer uit, ze kan niet uit rijden. Dat wordt dus i: 'Vooruit, achteruit.' An- rijden de steeg binnen en er met het grootste gemak ruit vooruit. en duidelijk brengt hij Mar- ivoel ten opzichte van Arjan - woorden. '„Je zingt als een zeggen ze. (Dat zegt Barber -gelman.) „Dank u", zei Ar- lij zei: dank u.' In dat com- aar hoor je Marte als het wa- ggen 'bespottelijk!' Arjan naar Wenen vertrek at hij daar nog mooier kan le zingen, wuift de hele steeg uit. 'Arjan wuifde en wuitae. gooide zijn hand bijna weg. deed alsof hij nog hier w» met zijn hoofd zat hij al en.' yaerts heeft een intieme we mooi gevangen tussen de nw van Die steeg van ons De le ngen van Annemie Heym gen die sfeer mooi over me en daar een grapje voor ae dachtige kijker. Als Arj g zingt, laat ze hem bijvoor ld op zijn tenen staan. Hans Ragen: 'Jubelientje leg i'. Prijs 22,90 klejn 'ed van Lieshout: 'Herrie - KW oorleesboek over een g chreeuwlelijk'. Prijs 12.5 yan ioeken verschenen bij uitg. ioor, vanaf 4 jaar. van lart Moeyaert: Die fteeg Q pns'. Uitg. Zwijsen, prijs 10' lanaf 7 jaar. Door Mick Salet Nederlanders moeten méér opkomen voor hun taal en cul tuur." Ludo Beheydt, 47 jaar, is sinds kort prof aan de Universiteit van Amsterdam. De Vlaamse taalkundige geeft er college in de cultuur der Nederlanden. Deze week hield hij zijn oratie. Over de culturele identiteit van Nederlanders en Vlamingen. tuur heeft? Daar ben ik niet hele maal zeker van. Het heeft ook te maken met de presentatie. Als je de literatuur bekijkt, van de der tiende eeuw tot nu, dan zie je dat schrijvers als Hooft, Van Maer- lant èn de schrijver van Van den Vos Reynaerde de evenknieën van hun tijdgenoten waren. Mul- tatuli trouwens ook. Toch is er in het buitenland bijna niemand die deze schrijvers kent. Opmerke lijk, want andere kleine talen, tussen aanhalingstekens, hebben wel wereldberoemde schrijvers. Als je cultuur iets breder neemt, en ook naar de sport kijkt, dan zie je dat Nederland verder voor al bekend is via het voetbal. Cruyff, Gullit, Van Basten. Is dat het hele beeld? Nee. Vraag een Fransman op een Franse camping maar eens hoe hij over Nederland en de Nederlanders denkt. Dan merk je meteen dat er een nega tief beeld bestaat. Over luidruch tige lieden die hun kinderen niet in toom kunnen houden. Over Amsterdam, een Sodom en Go- morro, waar de hele wereld drugs komt halen. Nederland wordt in het buiten land gezien als een gidsland. Of het nou gaat om drugs of eutha nasie, Nederland staat bekend als een land dat veel vrijheid en tole rantie kent. Zelf vind ik dat posi tief, maar dat wordt niet altijd dusdanig inge schat. In het bui tenland hebben ze vaak het idee dat die vrijheid en to lerantie tot exces sen leiden." Verandert het beeld niet een beetje? Nederland treedt toch naar buiten met nieu we namen, zoals Paul Verhoeven, de filmer, en Cees Nooteboom, de schrijver? „Ja, er is sprake van een kent erend beeld. Ze ker wat de litera tuur betreft. In het kielzog van Hugo Claus, Har ry Mulisch en Cees Nooteboom Prof. Ludo Beheydt: „Als je cultuur iets breder worden steeds neemt, en ook naar de spovt kijkt, dan zie je dat meer Nederland- Nederland verder vooral bekend is via het voet- se en Vlaamse bal. Cruyff, Gullit, Van Basten." schrijvers ver- foto archief de stem taald en in het Beheydt pendelt tussen twee taalgebieden. Het grootste deel van de week doceert hij civilisa tion néerlandaise aan de Waalse Université Catholique de Lou- vain-la-Neuve. En één dag in de week geeft hij college in Amster dam. De parttime prof heeft zijn be noeming te danken aan het Alge meen-Nederlands Verbond. Dat js een cultuurclub van Nederlan ders en Vlamingen die vinden dat ze, ondanks veelkleurige ver schillen, één taal en één cultuur hebben. En daar willen ze zich samen sterk voor maken. Welk beeld denkt dat u dat er in 't buitenland bestaat van de Neder landse cultuur? „Om te beginnen moet je zeggen dat het beeld bepèrkt is. Het al lerbekendst is de Nederlandse en Vlaamse schilderkunst. Elk bui tenlands museum dat zichzelf respecteert, heeft wel een afde ling met Vlaamse primitieven, zoals Van Eyck, en Nederlandse schilders van de Gouden Eeuw, met Rembrandt en Vermeer als trekpleisters. Wat de literatuur betreft, zijn we nauwelijks bestaand. Komt dat misschien omdat Nederland meer een kijkcultuur dan een leescul- De film 'Daens' toont volgens Ludo Beheydt aan dat je je met een eigen stijl kunt onderscheiden van de 'cultuurloze' Amerikaanse produkten. foto archief de stem buitenland uitgegeven. Ook als het om dans en film gaat, verandert het beeld. Nederland had de naam pornofilms te ma ken, maar Paul Verhoeven maakt méér dan platte seks. Zijn films hebben een eigen inhoud. En daar is behoefte aan. Want al die Amerikaanse films en televisiese ries zijn toch een kopie van el kaar? Het is cultuurloosheid als cultuur gebracht. Om daar uit te springen, moet je iets anders, iets eigens maken. En ik denk dat Ne derlandse en Vlaamse producen ten dat doen. Een film als Daens, die een nominatie voor een Oscar kreeg, is daar het bewijs van. En Nederlandse en Vlaamse televi sieseries vind ik vaak een verade ming tussen die Amerikaanse se ries die allemaal op elkaar lij ken." Wat is het essentiële verschil tus sen de Nederlandse en de Vlaam se culturele identiteit? „De attitude tegenover taal. Ik gebruik bewust dat woord attitu de, omdat het méér dan een hou ding is. Het is een bewust en on bewust omgaan met de eigen taal. Nederlanders en Vlamingen gaan anders met de Nederlandse taal om. Vlamingen komen meer op voor hun taal. Vlamingen zijn fier op hun taal. Dat komt omdat ze echt voor hun eigen taal gestre den hebben. Nederlanders niet. En met iets waar je niet voor hebt hoeven vechten, ga je minder zorgvuldig om dan met iets waar je wel voor hebt moeten vechten. Vlamingen zijn nog altijd op hun qui-vive voor Franse invloed." En wat is de overeenkomst? Toch zeker óók de taal? „Ja, Nederlanders en Vlamingen hebben hun taal als gemeen schappelijk gebruiksinstrument. Ook al hoor je na één zin al of ie mand een Nederlander of een Vlaming is, de taal is dezelfde. De verstaanbaarheid is geen pro bleem. Dat is wel anders geweest. In de tijd dat wij voor 't eerst Ne derlandse televisie konden ont vangen, keek mijn vader daar niet naar, omdat hij er niets van verstond. Maar nu is er geen Vla ming meer die de Nederlandse programma's niet kan verstaan. Ondertiteling is niet nodig. Het verschil in uitspraak tussen een Vlaamse Brabander en een Hol lander is niet veel groter dan het verschil in uitspraak tussen een Nederlandse Limburger en een Hollander. Toch blijft er wel een verschil. Ik ben Vlaming en ik voel me Vla ming. Ik spreek met een Zuidne derlandse intonatie en gebruik Zuidnederlandse woorden. Maar het is wél dezelfde taal als die van een Nederlander. Ik vind dat we ons niet druk moeten maken over dat verschil in uitspraak. Dat is een variatie die hoort bij een gemeenschappelijke taal en cultuur." De moppen die Belgen en Neder landers over elkaar maken, horen er ook bij? „Natuurlijk, want het. zijn toch niet alleen Belgen en Nederlan ders die van die grappen over el kaar maken? Luister maar eens hoe ze in de provincie over het westen van het land praten en hoe ze in de Randstad over de provincie praten." Nederlanders en Vlamingen ver staan elkaar wel, maar toch is er niet veel culturele uitwisseling. Je hoort hier op de radio wel lied jes van Clouseau en Paul van Vliet treedt ook in Antwerpen op, maar veel verder gaat het toch niet? „Het blijkt dat staatsgrenzen binnen de kortste keren als taal grenzen functioneren. Ook al spreken mensen aan beide kanten van die grens dezelfde taal. Toch zie je dat wel veranderen. Zeker als het gaat om dans, toneel, po pulaire muziek en televisie." Politiek gezien heeft het verdedi gen van de eigen cultuur iets engs. Is het niet iets waar racis tische en rechtse nationalisten nogal op hameren? „Dat is zo. Dat is een politiek verschijnsel dat je niet alleen in Nederland en Vlaanderen ziet, maar ook in Frankrijk en Duits land en andere Europese landen. Laten we hopen dat dit laarzen- stampend nationalisme margi naal blijft. Maar als Nederlanders en Vla mingen samen voor hun taal en cultuur opkomen, dan is de angst voor nationalisme ongegrond. Want dan komen ze niet op voor een natie, maar voor een taal en een cultuur. En ik vind het nódig om op te komen voor die eigen taal en cultuur. In een Europa met open grenzen, moét dat wel. Ik ben de laatste om te pleiten voor een getto-cultuur met geslo ten grenzen. Want dan verwordt cultuur al gauw tot folklore. Maar als je niet oppast, verdwijnt je eigen cultuur in een ééntalige moloch-cultuur. Toch ben ik niet pessimistisch. Ik zie Nederlanders en Vlamingen hun taal niet zo gauw opgeven. Zolang moeders hun kinderen in het Nederlands grootbrengen, hoef je niet te vrezen voor het voortbestaan 'van het Neder lands. Maar de overheid moet de taal ook beschermen. Bijvoor beeld door het Engels géén voer taal op de universiteit te maken. Want als het Nederlands vandaag uit het hoger onderwijs ver dwijnt, dan verdwijnt het morgen uit het middelbaar onderwijs. Je hoort dan wel eens beweren dat het Nederlands niet geschikt zou zijn voor de wetenschap. Maar dat is, vanuit de taalkunde gezien, onzin. Alle talen zijn ge schikt. Het zijn de personen, die met de taal omgaan, die wel of niet geschikt zijn." Vindt u dat Nederlanders onvol doende opkomen voor hun taal en cultuur? „Nederlanders komen niet per soonlijk op voor hun taal en cul tuur. Dat is ook nooit nodig ge weest. Sinds de zeventiende eeuw is de Nederlandse taal onbe dreigd. En wat niet bedreigd wordt, hoef je niet te verdedigen. Maar dat verandert. Nederlan ders merken steeds meer dat het nodig wordt om, in het grote Eu ropa zonder grenzen, de taal en cultuur te beschermen. Er wordt ook wel gezegd dat de identiteit van de Nederlander is dat ie die identiteit ontkent. Maar als je geen identiteit hebt, als je geen eigen cultuur hebt, dan ben je een mossel en drijf je mee met het water waarin je terechtkomt." Het is alsof alles voor even weer 'erug is bij de bron waaruit het eeuwen geleden is voortgeko men. Kunst uit de 15e en 16e eeuw die vanuit de Vlaamse cul tuur terecht gekomen is in Casti- is vanuit een grote verschei denheid aan Spaanse kerken, musea en andere collecties sa mengebracht in een indrukwek kende tentoonstelling in Ant werpen. En waar kan de artistie ke reconstructie van die voorbije laat-Middeleeuwse wereld die nog getuigde van een diep en on gedeeld geloof be ter plaats vinden dan in de Onze Lieve Vrouwe-ka- thedraal, het trot se hoogtepunt van de 16e eeuwse gothiek. Schilderijen, beelden, geschrif ten, boeken, lit urgische ge bruiksvoorwer pen, meubels, mu- pek, tapijten, al ms teruggekeerd een spirituele context waarvoor het is ge maakt. De belevingswereld van net geloof die voorde 15e en 16e- eeuwer nog onlosmakelijk ver bonden was met zijn stoffelijke, rï j6 ^estaan- Kunst uit die "ja die nu eens niet in het mu seum, maar in de kerk te zien is, at is kunst die ons terugvoert naar een mentaliteit verankerd n een geloof en dus meer vraagt an alleen aandacht voor de ar- ustiek-formele aspecten, n zijn in de Antwerpse kathe- aal zo'n 200 kunstvoorwerpen zien die in feite een culturele h„C0?Struct'e zÜn van He ver bondenheid tussen Vlaanderen tuj tilië en Leon, wat in de x grover de tentoonstelling „P bijna heel Spanje be- e®' banden waren oud, ze ,,Pr™ s°ciaal vanwege de bede- ™'n> 'at® economisch en in de 15e eeuw ook dynastiek en politiek. Het Bourgondische hof raakte door erfopvolging ver bonden met Castilië en dat maakte in ieder geval de weg vrij voor de enorme invloed die de Vlaamse kunst zou hebben op de Spaanse. Isabella van Castilië, gehuwd met Ferdinand van Aragon - het machtige huwelijk dat het begin zou zijn van het Spaanse wereld rijk waarvan ook de Nederlan den deel uitmaakten - had een kunstcollectie waartoe ook wer ken van Jeroen Bosch, Hans Mem- ling, Rogier van der Wey- den en Dirc Bouts be hoorden. Hun werk vond in Spanje navol ging en voer de naar en ei gen stijl: de Hispano-Fla- mencostijl. Er waren ook Vlamingen die in Spanje bleven en ver- spaansten zoals Juan de Flandes die hofschilder werd van konin gin Isabella en de beeldhouwer Gil de Siloe die in Burgos bleef hangen. Op alle gebieden be stond de invloed. Voor Vlaande ren zou de verbondenheid met Spanje tot 1713 zo blijven, zoals bekend begon Noord-Nederland zich in 1568 los te scheuren van het grote Spaanse rijk en ont wikkelde zich langs andere lij nen tot wat de glorie van de Gouden Eeuw zou worden. Er is, zoals gezegd, een enorme variëteit aan objecten in de ka thedraal uitgestald. Uiteenlo pend in tijd (het gaat tenslotte toch over twee eeuwen), stijl, herkomst en functie. Objecten bovendien die nooit zo in eikaars nabijheid gefunctioneerd heb ben. Met het twintigste-eeuwse Door Frits de Coninck oog gezien levert dat geen sa menhangende tentoonstelling op. Maar een aantal schitte rende, individuele stukken ver goeden alles. Er hangt een Piëta van Adriaan Isenbrandt die terecht is geko men in een parochiekerk in Bur gos. Van Isenbrandt weten we niet veel meer dan dat hij werk zaam is geweest in het atelier van Gerard David die in Spanje zeer bewonderd werd en wiens stijl Isenbrandt kopieerde. In Philadephia bevindt zich een re tabel van David waarvan de Pië ta van Isenbrandt een kopie schijnt te zijn. Het thema was in het herfsttij der middeleeuwen ook populair. Het behandelt het moment dat het lijk van de gestorven Chris tus door zijn moeder Maria en Johannes de Evangelist van het kruis wordt gehaald en door Ma ria Magdalena wordt gebalsemd. In het Prado in Madrid bevindt zich het grote voorbeeld voor veel tijdgenoten, de bewening door Maria van Rogier van der Weyden. De populariteit in de late Mid deleeuwen moet gelegen hebben in de menselijk voorstelbare kant van het verhaal dat overi gens apocrief is. Nergens in de bijbel schijnt er melding van ge maakt te worden. Het lichaam van Christus heeft al zijn glorie verloren en is een beschadigd lijk. Ook zijn moeder blijft ver van het goddelijke en is over mand door verdriet. Menselijk gezien niet ongewoon na dit dra ma. Het is juist de psychologie versterkt door het sterke realis me dat de symboliek achter zich aan het laten was, die in het zicht van de nieuwe tijd een ster ker aandacht krijgt. De Renais sance is op komst en tekenen daarvan zijn terug te vinden in dit stuk van Isenbrandt. Met na me in de figuur op het tweede 'Piëta' van Adriaan Isenbrandt plan, Maria Magdalena die rechts geknield toeziet. Met de rechterhand wist ze zich een traan uit de ogen, met de linker hand houdt ze haar zalfpot vast. De schildering van haar figuur is tegelijk fysiek uiterst nauwkeu rig en buitengewoon elegant. Een elegantie die we kennen van de renaissancist Botticelli, bij voorbeeld. Dit is geen heilige, dit is een vrouw van de wereld, in een reli gieus tafereel. In vergelijking met haar is Maria nog stijf en ligt het lijk van Christus toch nog als een plank in de armen van zijn moeder. Maar Isenbrandt is ook nog ge woon Middeleeuwer en maakt gebruik van symboliek die we de hele Middeleeuwen door tegen komen. Het hele tafereel is ge plaatst tussen en jonge plant op de voorgrond (symbool van groei en leven) en een schedel achter de personen (gedenk te sterven). De wereld die stil is en verlaten, verraadt de stijl van de Vlaamse Primitieven, een duidelijke ver deling in voor- en achtergrond en de overgang naar het geome trisch perspectief. De achter grond is op atmosferische wijze van diepte voorzien. De opvolging van bruin, groen grijs en blauw maakt dat er een aanzet tot een realistisch land schap ontstaat, een suggestie die in de Renaissance door exacte berekening zal ontstaan. Isen brandt stond op de drempel tus sen Middeleeuwen en Renais sance, zoals Castilië en Vlaande ren stonden op de drempel van Europa. Op de drempel van Europa, dat betekent het afscheid van de Middeleeuwen, de aankondiging van de Renaissance. Dat bete kent ook de ontdekking van de nieuwe wereld, Amerika dat vanuit Spanje zou worden vero verd en tegelijk een breuk in de opude wereld door toedoen van de Reformatie. Die ingrijpende veranderingen die in die gisten de 16e eeuw zich voltrekken, vinden we terug in de geest van de tentoonstelling. Die mentali teit die vanuit Vlaanderen Span je bereikte, strekt zich uit tussen een schitterende ivoren Christus aan het kruis en anderzijds de geschriften van Erasmus die zo opvallend ruim in het Spaanse erfgoed aanwezig zijn. Het kleine corpus dateert uit 1150, de tijd dat de bedevaart naar Compostela op gang komt, door miljoenen ondernomen en van enorme sociaal-culturele be tekenis. Het wegenpatroon in West-Europa laat nog altijd de loop van de oude wegen zien die voerden naar Spanje. Het zijn dezelfde wegen waarlangs de ro- maanse kunst zich vanuit Cluny ontwikkelde in zuidelijke rich ting. Het beeldje is niet groter dan de afstand tussen duim en uitgestrekte wijsvinger en kon in de jaszak meegevoerd worden. Het bijzondere zit in het dunne lijf, de bijna transparante om slag, de lange benen en vooral dat verhoudingsgewijs veel te grote hoofd. Het maakt die lij dende Christus ineens oud en verslagen. En met Erasmus staan we op de drempel van de renaissance, honderden jaren verder, in een Europa dat de oude ketens aflegt die door Philips de Schone, Jo hanna de Waanzinnige en hun zoon Karei V waren gesmeed. De door God gegeven macht, door politieke huwelijken en Inquisi tie handig uitgebuit, gaat over in handen van een vrijgevochten burgerij: een nieuw Europa wordt geboren. O.L. Vrouwe-kathedraal Antwer pen, tot 10 december. Open elke dag van 10 tot 6 uur, behalve za terdag van 10tot3en van 6 tot 9 uur 's avonds en 's zondags van 1 tot 4 uur. Tekening van Rob Musters, een van de 17 kunstenaars die expo seren bij stuArt in Bergen op Zoom. Galerie en Kunstadvies stuArt in Bergen op Zoom, Zuidzijde Haven 7, is tijdelijk verbouwd tot kunstwinkel. Tussen 3 november en 9 decem ber is er sprake van stuART KADO. Tekeningen, schilderijen, foto's, collages, grafiek, glas en objecten van 17 kunstenaars. Op zaterdag 4 november om 15.00 uur wordt deze 'kado-tentoonstelling' geopend. Tijden vrijdag 11.00-18.00, zaterdag 11.00-17.00 uur, op koopavonden en op afspraak, (t/m 9 dec.) Computergraphics en TekstFragmenten van Nelis Paashuis zijn vanaf zaterdag 4 november te zien in galerie Kunst onder de Toren, Toren passage, Breda. Het medium computer kan, zo verduidelijkt de kun stenaar „zowel als een organum (gereedschap, in bredere zin) of een nieuw autonoom medium en zelfs als meta-medium mogelijkheden voor toepassing vinden in de cyber-space (dititale universum)." Ope ning 4 november 15.00 uur. (t/m 3 dec.) Op zondag 5 november om 16.00 wordt in het Tongerlohuys te Roos endaal een tentoonstelling van olieverfschilderijen en tekeningen van Frans van Veen geopend. Van Veen (1950) studeerde aan twee acade mies: fotografie in Breda en schilderen in Den Bosch. Hij werkt met brede kwaststreken en primaire kleuren. „Schilderen is voor mij het verhevigen van een tekening," aldus de kunstenaar. Het Tongerlohuys is gevestigd aan de Molenstraat 2. Openingstijden 14-17 uur, beh. maandag, (t/m 11 dec.) Van woensdag 8 t/m zaterdag 12 november zal Galerie Molenaars, Ginnekenweg 79, ingericht zijn als een kunstkabinet a la 18e en 19e eeuw. Dat wil zeggen: alle wanden tot de laatste plek volgehangen met kunst. Molenaars toont in totaal 300 werken, waarvan de prijs even zeer varieert als de aard. Wo-vr 13.00-17.30, za 11.00-17.00 en op afspraak.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1995 | | pagina 19