'Miskramen
verdienen meer aandacht
van de hulpverleners'
Meteoriet werpt nieuw licht op mogelijk leven op Mars
Seterse heide
Schizofrene patiënten
hebben maar weinig
last van hun ziekte
Vereniging protesteert
tegen Europese richtlijn
voor dieetprodukten
&r$ STEM
LIJF LEVEN
:ORMATIE
Psychologe
promoveert
op onderzoek
naar
rouwproces
bij vrouwen
Vaders
Blokkeert
•Island
Atmosfeer
Missies
JKTOBER 1995
WOENSDAG 25 OKTOBER 1995
Ivaak voorkomend motief
ten. Dat meldt de firma
lekens op de markt heeft
lijkheid om alleen de voe-
Toorzien van een afneem-
Jieuw tijdschrift over het
|ln het blad onderwerpen
Inweersbui, het gat in de
Tnjnt zes keer per jaar en
n Educatieve Partners in
Ben per jaar, een los num-
fen einde te kunnen maken
peze maand de Backstret-
bekroonde Engelse uitvin-
J dat de wervelkolom he
's en masseert. Het houden
Yealth Medical Product
i van het Centraal Labora-
i (CLB) en de overgebleven
listermaatschappij. Dit zijn
toopmans doet in zijn rap-
Idtransfusie.Minister Borst
eken met een reactie op het
|t CLB is niet tevreden over
partijen om de tafel zitten
S. Op het moment wordt ai
In er nu nog 22, enkele wer-
ljaren moet dit aantal terug
foor het rijbewijs. Keuring-
norganisatie KNMG nog al
[emand z'n rijbewijs al eens
ien onder invloed. Volgens
tmenten meetellen. Een nog
hoet uitkomst bieden. In het
pekelen J. Doets en prof. dr,
JG, de onduidelijkheid van
litiek is een uitspraak van
It legde een arts en een neu-
[op omdat zij een man ten
rijs. Dat is al eens vaker
Ie ontwikkeling en produk-
lls malaria en de Afrikaanse
Énen is misschien wel groot,
Ie prof. dr. P. Kager in zijn
In de Tropische Geneeskun-
p. Tussen de 300 en 500 mil-
He Wereldgezondheidsorga-
fcent overlijdt aan de ziekte,
(tropische geneeskunde ook
puurt niet lang meer of ons
orspronkelijk ergens anders
regelmatig terug naar hun
L Daarnaast reizen honderd-
I met andere gezondheidsri-
tijd steeds meer een echte
dsangst'. Wanneer kinderen
|jaar of twaalf zijn, wordt de
een abstracte aangelegen-
een toestand,
is helaas niet veel bekend
de gevoelens en gedachten
een kind dat aan een dode-
ziekte lijdt. Kinderen die
er zijn dan vijf jaar en die in
iand met een dodelijke ziek-
jn opgenomen in het zieken-
missen vooral hun moeder,
s in dergelijke gevallen dus
zozeer sprake van doods-
[st, als wel van scheidings-
jst. Vijf- tot tienjarigen lijken
ral bang te zijn voor allerlei
ische ingrepen (angst voor
ninking). Deze ingrepen
•den door het kind vaak ge-
als een 'straf' voor de
hte' dingen die het gedaan
hebben.
|angsten van kinderen die ter-
iaal ziek zijn, zijn in de regel
ider hevig wanneer de ouders
wezig zijn. Reden genoeg dus
de regels voor de bezoekuren
deze gevallen bijzonder ruim
maken. Voor de omgang met
zieke kind lijkt het vooral
belang dat we de gedachten
gen die het kind over zijn
kte (en eventueel over de
id) heeft. Als een jong kind
terminaal ziek is gelooft dat
op bezoek gaat bij opa die op
sterren woont, laat het dat
in Godsnaam denken,
het kind niet lastig met al-
lei religieuze verhalen over
(al dan niet bestaande) God,
nel of wat dan ook, want ook
die vrij abstracte begripPen
het kind zich in de regel geen
orstelling kunnen maken,
ilg het kind in zijn concrete
orstellingen en probeer op
inier de eventuele angst te
.'kleinen. Met wat voor fantas*
che en spookjesachtige verha-
dan ook. Als er ergens sprake
ig zijn van een leugentje om
stwil, dan is het wel in deze
uaties.
De stomste opmerking die mensen kunnen maken tegen een vrouw die een miskraam heep gehad, is 'Ach, je raakt wel weer opnieuw in verwachting.'
Nijmegen (anp) - De stomste
opmerking die mensen kun
nen maken tegen een vrouw
die een miskraam heeft gehad,
is: „Ach, je raakt wel weer op
nieuw in verwachting". Of:
„Wees maar blij, want er was
vast iets niet goed met de ba
by". Toch zeggen zelfs profes
sionele hulpverleners geregeld
zulke dingen tegen vrouwen
met zwangerschapsverlies. Ze
hebben over het algemeen bit
ter weinig aandacht voor de
psychische problemen van een
vrouw na een miskraam.
Dat stelt de psychologe Hennie
Janssen, die volgende maand aan
de Katholieke Universiteit in Nij
megen promoveert op een zeer
uitgebreid onderzoek naar het
rouwproces bij vrouwen die
zwangerschapsverlies lijden. Van
zwangerschapsverlies is sprake
bij vrouwen die een miskraam
krijgen of een baby die binnen
een maand na de geboorte over
lijdt. Het onderzoek van Janssen
is het eerste onder een groep
zwangere vrouwen die op het mo
ment van de eerste ondervraging
nog niet wist hoe de zwanger
schap en geboorte zouden verlo
pen.
„Dat is belangrijk", denkt Jans
sen, „omdat alle bekende onder
zoeken naar rouwverwerking en
psychische problemen gedaan
zijn bij vrouwen bij wie de zwan
gerschap al verkeerd was afgelo
pen. Het verdriet kan de cijfers
uit die onderzoeken dus hebben
beïnvloed." Internationaal is tot
nu toe aangenomen dat zo'n der
tig procent van de vrouwen met
zwangerschapsverlies binnen een
jaar ernstige psychische klachten
krijgt. Omdat Janssen de onder
zochte groep op een eerder mo
ment voor de eerste maal bena
derde, blijkt uit haar cijfers dat
dat maar bij tien tot vijftien pro
cent voorkomt.
Janssen benaderde 2140 zwange
re vrouwen. Ruim tien procent
kreeg een doodgeboren kindje of
een miskraam.
Veruit de meesten verloren de
vrucht voor de twintigste zwan-
gerschapsweek. Vrouwen die een
geestelijk of lichamelijk minder
goede conditie hadden of een niet
zo goede relatie met de vader van
het kind, kregen het vaakst last
van zulke intense rouw dat pro
fessionele hulp noodzakelijk was.
Dat kwam het meest voor bij
vrouwen die al langer in ver
wachting waren. Maar ook bij
vrouwen die in de eerste zwan-
gerschapsweken een miskraam
kregen, is oplettendheid geboden,
vindt Janssen.
Janssen: „In het ziekenhuis is er
eigenlijk geen aandacht voor deze
vrouwen. Een curettage en hup,
weer naar huis. Ik beveel aan de
ouders in een open gesprek te wij
zen op psychische klachten die
kunnen voorkomen. Bovendien
zou een psycholoog of een maat
schappelijk werkster een poosje
na de miskraam nog eens pools
hoogte moeten nemen. Hoe eerder
klachten die wijzen op een post
traumatisch stress syndroom
worden onderkend, hoe beter de
ernstige aandoening valt te ver
helpen. Sussende opmerkingen
vallen in elk geval helemaal ver
keerd, want alle vrouwen ervaar-
den het verlies van de foetus of de
baby als het verlies van een on
vervangbaar, geliefd persoon."
Janssen vond ook dat (aanstaan
de) moeders lijden onder een
schuldgevoel als de zwanger
schap misloopt. „Dat komt door
dat medici eigenlijk nooit een
echte oorzaak voor het verlies
kunnen aanwijzen. Vrouwen heb
ben de neiging de schuld dan bij
zichzelf te zoeken. Ook dat valt
met een goede begeleiding in de
hand te houden, waardoor rouw
minder snel omslaat in een echte
depressie. Vaders blijken geen
last van zulke schuldgevoelens te
hebben. Die hebben in het alge
meen minder moeite met de ver
werking van de gebeurtenissen."
Opmerkelijk genoeg stelt Janssen
in haar proefschrift dat snel op
nieuw in verwachting raken heel
vaak een goede remedie is tegen
een dreigende psychische stoor
nis. Tot nu toe is het algemeen ad
vies van artsen om minstens een
half jaar te wachten met een nieu
we bevruchting. Dit om het gele
den verlies voldoende te kunnen
verwerken.
„Ergens in de jaren zeventig of
tachtig heeft een wetenschapper
uitgevonden dat een nieuwe
zwangerschap het verdriet over
de misgelopen vorige blokkeert.
Dat zou niet goed zijn voor de
vrouw en de nieuwe baby. Over
de hele wereld is deze bevinding
tot algemeen advies verheven,
maar uit mijn onderzoek blijkt
dat er eigenlijk helemaal geen
goede argumenten zijn om lang te
wachten. Integendeel: vooral
oudere vrouwen, die het biologi
sche klokje horen tikken, zijn be
ter af als ze heel snel opnieuw in
verwachting raken", legt de pro
movenda uit.
De belangrijkste resultaten van
het Nijmeegse onderzoek komen
in een boek te staan dat Janssen
samen met onderzoekster dr. M.
Cuisinier geschreven heeft. Dit
boek, Met Lege Handen, kwam al
in 1991 voor het eerst uit, maar is
inmiddels al geruime tijd uitver
kocht. In april verschijnt een her
ziene druk bij Unieboek in
Amsterdam.
Haag/Londen (anp/rtr) -
stuk rots van Mars, dat als
uteoriet op aarde is neergeko-
heeit onderzoekers in de VS
®n nieuwe aanwijzing opgele
gd dat de Rode Planeet eens
k een atmosfeer had zoals de
- en, dus, mogelijk leven
nde. Volgens hun bevindingen
het namelijk mogelijk dat de
ten ooit op Mars gassen van de
'oegere atmosfeer in zich heb-
opgenomen, en dus belang
de informatie opleveren.
Bdere onderzoekingen wezen al
dat Mars eens een atmosfeer
Maar die hebben nooit een
'°te hoeveelheid kooldioxyde
Jnvel koolzuurgas aangetoond in
ijskappen noch restatmosfeer
1 de planeet. Koolzuurgas is
essentieel onderdeel van de
t zoals we die op aarde
tennen.
i®namen de onderzoekers van
'Washington Universiteit in St.
Uls de gesteentes onder de
Zij vergeleken het stuk
^arsrots met rots uit IJsland,
'ar uitgestrekte gebieden van
armwaterbronnen en vulkanis-
e grote hoeveelheden kooldi-
*)de onder de oppervlakte heb-
losgemaakt.
conclusie is 'dat een groot
serv°ir van carbonaatmateriaal
■"et een luchtdruk van zeker
j '®nd millibar, zoals die op
irnf rï°or uitgebreide hy-
j ermische activiteit in het
M J van ^ars aan materiaal
wT °PPervlakte kan zijn ge-
"en. Het voorkomen van hy-
wmale systemen op een an-
j-i.. Pfaneet vergroot de waar-
i L lelijkheid dat daar organi-
samenstellingen zijn ont-
De planeet Mars had eens ook een atmosfeer en kende dus mogelijk leven.
staan en mogelijk leven'.
Mars staat van alle planeten het
dichtst bij de aarde, meet qua
doorsnee de helft daarvan, maar
qua massa slechts elf procent. De
atmosfeer is zeer dun en bestaat
uit een kleine hoeveelheid kool
dioxyde, slechts een beetje wa
terdamp en sporen van ammoni
ak en methaan. Eerder zeiden
deskundigen het op grond van de
aanwezigheid van die stoffen
zeer wel mogelijk te achten dat er
FOTO NASA
zich ooit een, zeer simpele, vorm
van leven heeft ontwikkeld.
Net als onze planeet draait Mars
om zijn as in een hoek van 25 gra
den ten opzichte van zijn baan
om de zon, waardoor er net als bij
ons verschillende klimatologi
sche seizoenen zijn. Het opper
vlak toont het beeld van een
enorm uitgestrekte woestijn die
oranje-rood gekleurd is, wat be
tekent dat er verscheidene oxy-
des, vooral van ijzer, in de bodem
zitten. De temperaturen aan het
oppervlak variëren van -27 tot -
73 graden Celsius.
De planeet heeft net zoals de aar
de grote ijskappen aan de polen,
die groter en kleiner worden met
het veranderen van de seizoenen.
De dagen op het naar de oorlogs
god van de Romeinen genoemde
hemellichaam duren iets langer
dan bij ons, te weten 24 uur en 37
minuten. En de ellips rond de
zon, of jaar, duurt 687 dagen, te
gen 365 voor de aarde.
Tot nu toe zijn verscheidene on
bemande onderzoeksmissies naar
de planeet gezonden, te beginnen
met twee mislukte pogingen van
de Sovjet Unie in 1960. De VS
lanceerden op 28 november 1964
de Mariner-4. Deze ruimtesonde
zond de eerste 'van dichtbij geno
men' foto's (van een afstand van
9900 kilometer) van de Rode Pla
neet naar de aarde. In 1969 volg
den twee andere Mariners die het
Marsoppervlak geheel in kaart
brachten en verder analyseerden.
In 1975 lukte het de Amerikanen
twee ruimtevaartuigen op Mars
te laten landen om te zoeken naar
tekenen van leven. Zij maakten
daartoe gebruik van de kennis
die in 1969 de eerste mens op de
maan had gebracht. Talloze me
tingen en foto's werden naar de
aarde teruggezonden. Maar uit
niets bleek toen dat op Mars le
ven is, of was geweest.
Door Frank Lambregts
De avond ervoor was het gezellig in het café, waar we ons volgooi-
den met bokbier, zoals dat de bedoeling schijnt te zijn in de herfst.
En natuurlijk was een bokkige koppijn de volgende och
tend mijn deel, omdat bokbier de hinderlijke gewoonte
heeft om bij de juiste dosering een trap na te geven.
In de herfst is het daarnaast de bedoeling dat je een be
zoek brengt aan het bos. Mensen die het hele jaar onder
geen voorwaarde het woud in te jagen zijn, maken in het
najaar ineens boswandelingen. Het zijn de geuren en de
kleuren van de dood, die hen naar het bos lokken. Niks
mooiers dan die goudgele, eekhoornbruine en bokbier-
rode kleuren van afstervende bladeren. Zeker als de la
ge botergele zon tussen de bomen door schiet om hier en
daar een bruine bast of een dieprode boomkroon op te
lichten.
En heerlijk ook, die vochtige-keldergeuren van het ver
val, veroorzaakt door paddestoelen en schimmels die
dooie takken weer terughelpen naar hun oorsprong: wa
ter en mineralen.
Ook op de veelbezongen Seterse heide tussen Dorst en
Oosterhout is het op deze zonnige zaterdag een drukte
van belang. Tientallen mensen komen kijken naar dit
gratis toegankelijke openlucht-theater, waar de strijd
tussen leven en dood zijn jaarlijks dramatisch hoogte
punt aan het bereiken is. Het blijken vooral oude men
sen, die zich ertoe aangetrokken voelen. In het najaar
van hun leven tonen ze even hun solidariteit met het
herfstbos. De naaldbomen trekken zich weer eens niks
van de naderende winter aan, maar de loofbomen ver-
W schieten grandioos van kleur. Vooral de Amerikaanse
eik, een allochtone boom, tovert zoveel kleuren tevoor
schijn dat de inheemse eik er bleek van wegtrekt.
Drie van deze bomen per dag (goed op het netvlies laten
inwerken!) en je kunt de psychotherapeut bellen dat je
eruit bent. De problemen op de zaak, je in het slop ge-
raakte relatie, alle vraagtekens rondom je existentie: bij
V regelmatig boswandelen verdwijnen ze als een schaal
bonbons in een dikke vrouw.
Dat therapeutisch effect geldt overigens minder voor
H hoofpijn als gevolg van overmatig bokbiergebruik.
*De Seterse heide is van oorsprong een zandverstuiving,
die in het begin van deze eeuw door Staatsbosbeheer
werd aangeplant met de grove den, waarna door de bos-
wachters ook loofbomen werden toegestaan. Het zand
stuift alleen nog maar als zwetende hangbuikzwijntjes
voorbijschieten op veel te dure mountain-bikes.
Een deel van het gebied is gebombardeerd tot natuurge-
*bied, maar om te voorkomen dat er teveel natuur ont
staat heeft Staatsbosbeheer er Schotse Hooglanders in
QT gejaagd. Een vijftal bruine oerkoeien, voorzien van een
angstaanjagende noormannen-helm, houdt er de vege
tatie kort. Even denk je in de wereld van de mammoet-
jagers terecht te zijn gekomen, maar als je goed kijkt zie
je dat ook deze runderen gele kentekenplaten in hun
A oren dragen. Het verhaal wil dat hier ook Nederlandse
geiten rondlopen. Maar dat wil ik niet weten. De mooie
Bokkenweidedreef laat ik rechts liggen omdat er mo-
menteel al teveel bok in mijn leven is.
Wandelen door de Boswachterij Dorst is een uitgave van
jp de WV Oosterhout-Dorst in samenwerking met ANWB en
Staatsbosbeheer 3,25). Er zijn wandelroutes van 6,12 en
18 kilometer.
Groningen (anp) - Schizofrene
patiënten hebben maar weinig
last van hun ziekte. De meesten
beseffen nauwelijks dat ze emo
tioneel vervlakt zijn, gebrek heb
ben aan sociale contacten, weinig
initiatief nemen, weinig praten en
dat ze zichzelf slecht verzorgen.
Dit kan behandeling van de ziekte
bemoeilijken. Dit stelt psychiater
en onderzoeker J. Selten, die van
daag promoveert aan de Rijksuni
versiteit Groningen.
Selten ontdekte dat de meeste
schizofrene patiënten vrij onver
schillig reageren op zogenaamde
negatieve symptomen als weinig
energie, vlakke emoties en gevoe
lens, weinig spontane spraak, ge
ringe behoefte aan sociale contac
ten en slechte hygiëne en zelfver-
zorging. Deze symptomen zijn
niet met medicijnen te behande
len. Wel te behandelen zijn de zo
geheten positieve symptomen van
schizofrenie: wanen, hallucinaties
of andere vormen van verward
heid. De meeste patiënten onder
schatten de symptomen van hun
ziekte. Uit Seltens onderzoek
bleek bijvoorbeeld dat de meeste
patiënten vonden dat ze hun eigen
lichaam en kleding goed verzorg
den, terwijl de psychiater oordeel
de dat ze zichzelf verwaarloosden.
Ook vond een groot deel van de
schizofrenen dat ze goede sociale
contacten hadden, terwijl die vol
gens de psychiater weinig voor
stelden. Hoe ernstiger de sympto
men, des te groter bleek het ver
schil van oordeel tussen patiënt en
psychiater. Selten denkt dat schi
zofrenie dan ook veel te maken
heeft met het onvermogen naar
zichzelf te kijken. Overigens leden
de patiënten die aan het onder
zoek meededen aan een ernstige
vorm van de ziekte, die langdurige
opname noodzakelijk maakte.
De negatieve symptomen depres
sie en het chronische vermoeid
heidssyndroom ME, zoals weinig
energie en geringe behoefte aan
sociale contacten, lijken volgens
psychiater Selten erg op die van
schizofrenie. Een belangrijk ver
schil is echter dat patiënten met
deze laatste ziekten veel ernstiger
lijden onder deze symptomen dan
schizofrene patiënten. Het gebrek
aan besef van de ziekte kan een
nadeel zijn voor de behandeling
van de patiënten. Selten denkt dat
schizofrenen niet erg gemotiveerd
zijn om te worden behandeld voor
iets, waarvan ze zich maar be
perkt bewust zijn en waaronder ze
in het algemeen weinig lijden. Uit
toekomstig onderzoek zal moeten
blijken of patiënten al dan niet
baat hebben bij een beter inzicht
in hun ziekte. Selten sluit niet uit
dat een schizofrene patiënt juist
somber wordt als hij meer inzicht
krijgt in zijn ziekte.
Den Haag - De Dieetvereniging VNFKD, waarin de Nederlandse fabri
kanten van dieet- en kindervoeding zijn verenigd, maakt ernstig be
zwaar tegen de voorgenomen Europese richtlijn voor dieetprodukten.
Volgens de richtlijn, die naar verwachting binnenkort door de Europe
se Commissie wordt aangenomen, mogen fabrikanten van afslankmid
delen geen reclame meer maken met het te verwachten gewichtsverlies.
Er komen bovendien voorschriften voor samenstelling en etikettering
van de produkten.
Volgens de vereniging, die op zich niet tegen regels is, werkt de richtlijn
concurrentievervalsend omdat hij maar voor 15 procent van de totale
vermageringsmarkt gaat gelden. Producenten van bijvoorbeeld af-
slankkruiden en vezelprodukten mogen hun gang blijven gaan met het
claimen van al dan niet op waarheid berustende resultaten.
Fabrikanten van maaltijdvervangers, zoals Modifast of Minikuur, wor
den door de richtlijn getroffen. Zij moeten op de verpakking vermelden
dat het produkt zonder medisch advies niet langer dan drie weken mag
worden gebruikt. Dat is volgens de Dieetvereniging onzinnig, omdat ja
renlange ervaring met het gebruik van deze produkten in verschillende
landen heeft uitgewezen dat langdurig gebruik geen problemen ople
vert. De Dieetvereniging vreest dat door de richtlijn consumenten geen
onderscheid meer kunnen maken tussen zorgvuldig samengestelde pro
dukten waarnaar veel wetenschappelijk onderzoek is gedaan en artike
len die niet veilig zijn.
Begin dit jaar waarschuwde de Consumentenbond nog tegen de onge
fundeerde beloften van fabrikanten van afslankprodukten. Uit een on
derzoek van de bond naar allerlei pillen, poeders en druppels bleek geen
enkel middel te helpen. Alleen van de maaltijdvervangers bleek enige
werking uit te gaan wegens de lage energetische waarde. De bond pleit
al jaren voor aanpassing van de Warenwet.