DE STEM
Virussen rusteloos en veranderlijk als kameleons
Informatie
Gevecht
Oud virus
Inenten
Varkens en kippen
Aanpassing
Dj redactie van Lijf leven is elke woens-
t en donderdagochtend van 10.00 tot
00 uur bereikbaar voor nadere informatie,
JjCties en tips. Tel. 076-5312537. Schrijven
ook: Dagblad De Stem, redactie Lijf
»n, Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Lijf&leven
WOENSDAG 25 OKTOBER 1995 DEEL E
Het was een gevecht, het is een
gevecht en het zal altijd wel
Kn gevecht blijven. Nooit kom
Ivan die strijd tegen het over
wicht af, het zal mijn leven
tot in lengte van jaren blijven
beheersen.
Alleen de mate waarin dat ge
beurt kan ik zelf bepalen. Ik
tin er een obsessie van maken,
naar ik kan het ook relative
ren en het accepteren. Mo
menteel zweef ik daar nog
steeds tussenin.
Betopschrijven van alles wat ik
eet en drink heb ik deze week
voortgezet. Met gepaste te
genzin, maar wel consequent.
En op het eind van de week
heb ik de calorieën erbij ge-
tochten alles opgeteld.
Het resultaat vond ik redelijk
opmerkelijk. Op dagen dat ik
dacht dat ik het er nogal bij
had laten zitten, bleek ik me
wat de calorieën betreft toch
best netjes gedragen te heb
ben. Zelfs op zaterdagavond,
met zo'n zeven pilsjes achter
de kiezen. Maar ja, van dansen
krijg je het warm en dan zweet
je zo'n pilsje er gewoon weer
uit. Toch?
Aan de andere kant viel de sco
re op 'normale' dagen behoor
lijk tegen. Die dagen dat ik
overdag werkte, bleken een
breekpunt. Want ik ontbeet,
lunchte en at ook nog eens 's
avonds. En dat doe ik niet als ik
's avonds werk, dan hou ik het
doorgaans bij brunch en diner.
En dat scheelt dus toch.
Bij gebrek aan tijd om te ko
ken, haalde ik op een van de
dagen dat ik overdag werkte
wat bij mijn favoriete Chinees.
Had ik eerst in mijn calorieën-
boekje gekeken, dan had ik
waarschijnlijk toch wat anders
gekozen. Dan was het waar
schijnlijk alleen tjap-tjoy met
nasi geworden. En zelfs dat
tikt aan.
Wat ook aantikte, waren de
calorieën die ik deze week ver
bruikte op de sportschool. Na
de onderbreking vanwege
blessures lig ik inmiddels weer
aardig 'op stoom'. Aan mijn
conditie merk ik dat gelukkig
alweer, aan mijn gewicht he
laas nog niet. Reden voor de
begeleiders om mijn schema
bij te stellen en als het ware
een 'tandje hoger' te zetten.
Zelfs de stepper, het apparaat
waar ik een absolute haat-lief-
de-verhouding mee heb, zal
mij langer moeten dragen.
Ik heb het geweten. Ik dacht
halverwege dat ik het nooit
zou volhouden. En na afloop
kon ik mezelf werkelijk uit
wringen. Voldoening en een
behoorlijke hoeveelheid ver
bruikte calorieën waren mijn
beloning.
Heel tevreden ben ik naar huis
gereden, heb koffie gemaakt
en ben rustig wat gaan lezen.
He speculaasjes bij de koffie
smaakten nog beter dan
anders.
November en december staan
bekend als de griepmaanden.
Wat niet wil zeggen dat er in
oktober ook niet al heel wat
wordt geniest en geproest, ge
kucht en gehoest. Maar dan
gaat het meestal om verkoud
heid, wat toch echt iets anders
is dan influenza. Griep is naar
en lastig en als er bijverschijn
selen optreden kan de ziekte
zelfs dodelijk zijn. China is de
belangrijkste bron van het
griepvirus, maar we weten nu
ook waarom het de mens on
danks alles toch nooit is gelukt
om immuun te worden.
Door Pieter Lomans
„Verkoudheid en griep worden vaak op
één hoop gegooid, maar het zijn toch
twee heel verschillende zaken" zegt dr.
Mare Sprenger, medisch microbioloog en
bestuurslid van de Nederlandse Influen
za Stichting.
„Bij een verkoudheid zijn heel andere vi
russen in het spel en gaan de ziektever
schijnselen zoals keelpijn, hoesten en
snotteren vanzelf over. Een griep daar
entegen kan voor mensen met een ver
minderde weerstand of hart- en longpro
blemen echt levensbedreigend zijn. Van
daar het advies aan mensen uit de risico
groepen om zich jaarlijks tegen de griep
te laten vaccineren.
Het influenza- of griepvirus maakt men
sen ziek door zijn vermogen om heel snel
cellen in de luchtwegen kapot te maken.
De luchtwegen zijn bekleed met tril
haarcellen, die als een soort gemeente
reiniging de weg schoonvegen. Rommel
die niet in de luchtwegen thuishoort
wordt door de trilhaarcellen resoluut
naar buiten gewerkt.
Wanneer het griepvirus die trilhaarcel
len in hoog tempo vernietigt, raakt het
vuiltransport uit de longen al snel ontre-
ties of aan al eer
der bestaande
gezondheidspro
blemen.
Het griepvirus is in feite een verzamel
naam voor drie verschillende virustypen;
een B-type en twee A-typen. Het zijn al
le drie rusteloze typen, die zich als ware
kameleons voortdurend blijven verande
ren. Om de paar jaar trekken ze namelijk
een ander jasjè aan, waardoor het men
selijke afweersysteem de kameleons niet
meer herkent wanneer ze de luchtwegen
binnendringen. Om te voorkomen dat
zoiets gebeurt, moet er bijna elk jaar op
nieuw een vaccin worden aangemaakt
waarin de laatste veranderingen van de
drie virustypen zijn opgenomen.
Microbioloog Sprenger: „Elk land heeft
een eigen influenzacentrum. Daarnaast
bestaan er drie wereldgriepcentra in En
geland, de Verenigde Staten en Austra
lië. Deze wereldgriepcentra verzamelen
continu griepvirussen uit de hele wereld,
om de veranderingen in het virus tijdig
te kunnen opsporen. Constateren de we
reldgriepcentra een verandering ten op
zichte van de 'oude' virussen, dan kan
worden besloten om die nieuwe variant
in het volgende vaccin op te nemen.
Wordt dat besluit inderdaad genomen,
dan gaat het nieuwe virus naar de grote
farmaceutische industrieën. Daar wor
den kippeëieren met dit nieuwe virus
geïnfecteerd, zodat er uiteindelijk een
up-to-date vaccin uit gewonnen kan
worden."
Soms wil het nieuwe virus echter niet zo
geweldig groeien. In dat geval wordt er
een beroep gedaan op een griepvirus uit
de jaren dertig dat nauwelijks te stuiten
is. Door de genen van het nieuwe virus te
combineren met de groeigenen van dat
zestig jaar oude virus kan er alsnog flink
worden geproduceerd.
Om de griep in november, december voor
te zijn, wordt al in oktober met het inen
ten van de risicogroepen begonnen. Het
vaccin moet dus al veel eerder worden
aangemaakt, zelfs al maanden voordat
de nieuwe kameleon zich in ons land
heeft gemeld. Hoe weet het ministerie
van Volksgezondheid eigenlijk dat ze het
juiste virus, het juiste vaccin te pakken
heeft?
„Dat is inderdaad een moeilijk punt",
zegt Sprenger, „omdat we al in januari,
februari moeten vaststellen welk vaccin
we gaan produceren. Gelukkig weten we
echter door onder andere het wereldwij
de speurwerk van de drie mondiale
griepcentra dat met name in China de
nieuwe virusstammen ontstaan. Door in
China te gaan kijken, lopen we dus een
tijdje op de cyclus van het virus vooruit.
Meestal zien we het nieuwe virus inder
daad pas na een aantal maanden in Ne
derland verschijnen."
China is niet helemaal toevallig de cen
trale kraamkamer voor nieuwe virussen,
meent Sprenger: „Bij de mens zijn
slechts drie griepvirussen van belang, bij
het dier zijn dat er
veel meer. Bij vo
gels komen bij
voorbeeld wel een
stuk of tien griep
virussen voor. Nu
bestaat er een
zeer sterk ver
moeden dat er een
uitwisseling
plaatsvindt tus
sen stukjes genen
van een griepvi
rus van de vogels
met een griepvi
rus van de var-
En vervolgens springt het stukje
griepvirus van de vogel via het varken
weer over naar de mens. Een aantal vi
rustypen die wij nu hebben, circuleerde
een aantal jaren geleden uitsluitend bij
de vogels. Dat hebben we genetisch hele
maal na kunnen trekken."
China dankt zijn rol als grote genen-
mixer voor een deel aan sociaal-maat
schappelijke omstandigheden. Sprenger:
„China kent talrijke rijstgebieden waar
veel watervogels en varkens te vinden
zijn. Vanwege een ander landbouwsys
teem dan het onze is het contact tussen
mensen, vogels en varkens vrij intensief.
Dat is een ideale situatie voor het uitwis
selen van genen."
Aan de andere kant zou je volgens
Sprenger kunnen stellen dat ook Bra
bant vanwege zijn vele varkens en kip
pen zo'n potentiële kraamkamer voor
nieuwe griepvirussen is. In de praktijk is
daar echter niets van te merken. Waar
schijnlijk spelen er dus meer factoren
een rol dan alleen de aanwezigheid van
mensen, vogels en varkens.
Griepvirussen van mensen en dieren
wisselen onderling dus genen uit. Een
vogelvirus ruilt zijn bontjas tegen het le
ren jack van een varkenvirus, een men
senvirus wisselt zijn spijkerbroek tegen
een vogelrokje. Dat zijn fundamentele
veranderingen in het virus - microbiolo
gen spreken van een genetische 'shift' -,
geld. Bacteriën,
virussen en ande
re ziekteverwek
kers kunnen
daardoor gemak
kelijker toeslaan.
Mensen overlij
den in veel geval
len dan ook niet
aan de griep zelf,
maar aan de bij
komende infec-
is niet
te vatten
TEKENING MAT RIJNDERS
die ervoor zorgen dat de immuniteit of
weerstand die mensen in de voorafgaan
de jaren hebben opgebouwd absoluut
niet meer werkt.
Naast deze grote veranderingen is het vi
rus ook in staat zich op kleinere schaal te
veranderen. De stropdas wordt vervan
gen door een strikje. In dat geval - mi
crobiologen spreken hier van genetische
'drift' - kan het vaccin van het vorige
jaar meestal nog wel enige bescherming
bieden, omdat het afweersysteem het
veranderde virus nog wel enigszins her
kent.
Blijft de vraag of het mogelijk is dat een
geheel nieuw griepvirus kan toeslaan
voordat er een doeltreffend vaccin is ge
produceerd. Binnen een dag is een griep
virus uit China met het vliegtuig immers
in Nederland.
„Die kans zit er natuurlijk altijd in,"
meent Sprenger, „maar dat hoeft niet
per se rampzalig te zijn. Kijk bijvoor
beeld naar de Hong Kong-griep, die echt
heel ernstig was. Toen die de eerste keer
toesloeg, vielen de problemen nogal mee.
Pas het jaar daarna sloeg het virus kei
hard toe."
Volgens Sprenger heeft dat waarschijn
lijk te maken met enige 'aanpassingspro
blemen' bij het virus. Blijkbaar kan zo'n
shift-virus zich in het eerste jaar nog niet
zo goed nestelen in de luchtwegen, blijk
baar 'weet' het nog niet precies hoe men
sen het best zijn ziek te maken.
Sprenger: „Pas in het tweede jaar was
het virus véél pathogener, veel ziektever-
wekkender. Zoiets hoeft echter geen pro
bleem meer te zijn, want een jaar na een
shift van het griepvirus moet je in princi
pe voldoende vaccin gemaakt kunnen
hebben."
Dat betekent niet dat het griepvirus geen
problemen meer zal opleveren. Integen
deel.
De dynamiek van het virus blijft vragen
om waakzaamheid en niemand weet met
absolute zekerheid welke kameleon het
volgende jaar weer in onze luchtwegen
zal afdalen.
