Weekend
Beregoed en berenvel
TEL REST.ST.FIACRE
STEM
E4
jjcuwe spelling komt er-
fjngrote letters staat het op
0 die sinds een week
010-471 (ANVR/^^^e Speping aangekon-
ALTA
Nederlands
taalgebied krijgt
na vijftig jaar
een nieuwe
spelling
TENRITK
TENLAND ALGEMEEN
IIKA
MOLEN-
5EPTEMBER 1995
Noord Limburq np
u e L i m b
IN ITALIË:
o.a. Florence,
/enetië tijdens
15-dgse bus-
999,-! 9-dgse
IETIE met ook
Padua v.a.
ne Lazio: 8-
xcursiereis v.a.
ihitterende 10-
aar Florence
1. kunstinleiding
'Tussen ROME
9-dgse busreis
799,-! Sicilië
15-dgse vlieg-
1698,-! Ook
c mogelijk in
e! Gratis reis-
RC 050-120100
dag) of 020-
'r/sgr.
b 9 e
DOLOMIETEN'8
639,-.Vertr. 20/1 n
Snrronlrr h r\
Avontuurlijke
Egypte 15-22 dnn'
1495,- incl.vliegre?s I
vervoer etc. Div.vertr
Folder? DJOSER n-n
126400 LidBGR 0?1'
'nol. vlucht v.a Rn»
8 dgn Nijlcruise vp al
?d9n Egypte-reis lo j
15 dgn Nijlcruise
in Hurghada 999
nm-EL7ic7-r7
ZATERDAG 16 SEPTEMBER 1995
Sorrento 10 dgn ia die sinds een week
Vertr. 13/10 Wi 9"
reizen, 08886-68655nemuH ,je Nederlandse Taalunie
b ""GYPTE H jt verspreid. De lading van
is onduidelijk. Moeten we
|,'eZen als: 'het circus komt
(hoera) of als 'de orkaan
„eraan' (zandzakken voor de
,j?Tien jaar geleden al werd
.- nv\r\l 11 v* rf r\ r\ vn rfnlr AVn
Elke spelling is omstreden
L-9140 B0URSCHEID
op het hoogste punt in de regio, nabii de
en met zicht op het kasteel van Bourse
IRestaurant Panoramique en zijn 20 kam.
voorzien van alle comfort.
lisch WE (3 dagen-2 nachten): HP 4 600 M
'Special Zomer-Herfst' (5 d.-4 n.) 7 800 BEf
en Halfpension mogelijk vanaf 2 dagen.
00352 90023 Fax: 00352 90666.
g AUF KEIMGERT L-7633 Laroche
Luxemburg. Tel.: 00-352.87186.
voor rustige weekends in het najaar en
te herfstvakantie. Uw caravan kan gratis
ember blijven staan, U betaalt alleen de
achtingen. Bel of schrijf voor een folder! I
|;i.gor de op dit terrein sa-
erkende Nederlandse en
ssche overheid. Sindsdien is
kleine en grote commissies
;rig bekeken hoe een nieu-
spelling eruit zou moeten
,Wim Daniels
4ASSELSLAY
'oor fijnproevers
natuur en laat u
vennen.Gastron.
in a la carte. NL.
-35.291255 fax:
13 Maison 21,
esl.
f Hotel
laravallis
miliehotel met
en van de chef
amers kleuren
eigen sanitair
ECIALE
M/eekend/Golf
ïomische arrang.
an prijzen bel
I34 fax 929080
ids gesproken.
aux/Luxemburg.
est. HERBER
La Petite Suisse
'urgeoise. Kmrs
VTel/TV/balk. HP
lux p.p.p.d. Ons
wil u verleiden
amf., zijn Franse
jn onstsp. omg.,
net zijn hartelijke
e.d. uitmuntende
g prijs/kwaliteit.
d'Echternach,
0 BERDORF
0352/79188
I352/799077.
VAKANTIE IN LI0f.
(Ourtal) Hotel Restaur**
Frontières, Maison
L-9972 LIELER. G,
Luxemburg Tel. 0035
98602. Kamers met dout
en wc. Prijzen VP 14"
1600 Flux. HP 1200-Tf
Flux. Reduktie v. kil
Gastronomisch w.__
3900 Flux. Private
gelegenheid.
Ontspanning - rust - r.
met speciale wandelroj
7 km van VIANDEfj
ligging op 520 m. ho.
Auberge l'Esperari
inl. tel. 00352-90474 I
fax 909034 ned.spr.l
MAGNIFIEK MALT/j
ONGELOOFLIJK AAN8G
Transavia vl. elke di.+2£
app. 8 dgn al v/a 4£
Sunplan Holiday
Bel 040-94.84.74t
MALTA herfstvakant
dgn v.a. 648,-. DivJ
app. SGR - Sunday TV
040-94.94.94I
NON-STOP. LAS
MINUTES. Malta - Vliegf
met hotel of apt. De vt
deligste prijs! Bel
079-428625.
egin vorig jaar schrokken Neder
land en België op toen uitlekte wat
de belangrijke spellingcommissie-
ia petto had voor de zogenoemde bas-
roorden: de woorden die we in de loop
juit andere talen hebben overgenomen
I pins hebben aangepast aan het Neder-
cmssie-Geerts wilde veel van die woor-
Srker gaan vernederlandsen. 'Claxon'
eld moest veranderen in 'klakson',
in 'sjarme', 'douane' in 'doeane' en
oog' in 'ginekoloog'. Schande werd
iproken, grote schande,
janhroordelijke Nederlandse en Bel-
ministers grepen onder druk van de pu-
pinie onmiddellijk in en veegden de
[envan de commissie-Geerts van tafel,
ook werden toen richtlijnen geformu-
loor een veel minder ingrijpende spel
ing, die nu dus gereed is, eraan
her en der zelfs al nadrukkelijk is
tiveerd.
I pblikatie
week donderdag publiceerde de Bei-
bant De Standaard een lijst met 6530
is die door de Nederlandse Taalunie
iiijevers was verstuurd, maar die dus ook
a van De Standaard was gekomen,
kregen de lijst om alvast een begin
i maken met het herspellen van hun
oeken en andere naslagwerken,
idaard presenteerde de lijst als een to-
Küzicht van alle woorden die in de nieu-
blling gewijzigd gaan worden. De krant
ie kiosken uit. 'Lijst onthutst lezers',
(leen dag later een van de koppen in De
lard. Lezers vroegen zich af waar het
If)op de o was gebleven in 'maitre d'ho-
tel'; wat ze aanmoesten met onbekende woor
den als 'declaratoir' en 'creamcracker'; waar
om 'deux-chevaux' veranderd was in 'deux-
cheveaux'; en waarom de lijst wel het woord
'klotefilm' bevatte maar niet 'klotespelling'.
Weer een dag later verscheen in De Standaard
een ingezonden brief van de Nederlandse
Taalunie waarin op woedende toon werd uit
gelegd dat de Belgische krant het helemaal
verkeerd begrepen had. De lijst van 6530
woorden bevatte lang niet allemaal spelling
wijzigingen, stelde de Taalunie. Deels ging het
om aanvullingen op de oude, maar nog altijd
geldende spellinglijst uit 1954. Bovendien wa
ren sommige spellingwijzigingen juist bewust
buiten de lijst gehouden. De Taalunie dreigde
met juridische stappen tegen De Standaard,
omdat ze vond dat de krant de lijst helemaal
niet had mogen publiceren. Afgelopen maan
dag echter bracht De Standaard de lijst op
nieuw uit, in een handzame bijlage nog wel.
Wegens succes geprolongeerd, zo heette het.
In luttele dagen werd op deze manier in De
Standaard duidelijk dat ook een spellingver
andering die niet erg ingrijpend lijkt te zijn,
voor' veel rumoer kan zorgen. De komende
maanden zal dat ook in de Nederlandse media
nog herhaaldelijk blijken.
Derde wijziging
De nieuwe spelling die er nu aankomt, is ei
genlijk pas de derde spellingwijziging in de
geschiedenis van de Nederlandse taal. Het Ne
derlands bestaat sinds pakweg het jaar 1000,
maar de eerste spellingregeling dateert van
1804. Voor die tijd waren er geen vaste spel
lingregels en schreef 'iedereen' - slechts wei
nigen konden in die tijd schrijven - zoals het
hem of haar goeddunkte. De spelling van 1804
was van de hand van Matthijs Siegenbeek en
Petrus Weiland, die onder andere met het
prachtige 'kagchel' op de proppen kwamen,
dat aan het einde van een zin zo mooi kon
worden afgebroken: kag
chel.
De spelling van Siegenbeek en Weiland hield
zo'n zestig jaar stand. Dat was lang, want in
hun spellinglijst ontbraken tal van woorden,
en hun spellingregels lieten veel vragen on
beantwoord. De onvolkomenheden leidden
„tot een onophoudelijk weifelen en wankelen,
even onaangenaam en hinderlijk in de prac-
tijk, als schadelijk voor den waarachtigen
bloei der taal, wier welbegrepen belang in de
_jport ski-paradijs Gasteinertal 850-2.700 m
km loipe, rodelbaan, ijsbaan, etc. A 5630 Bad Hofgastein Hotel
Tel 0043-6432.6444 - Fax 0043-64327521
Het comf. gezinsvriendelijke hotel aan de skipiste,
neterras met uitzicht). Goede keuken, voordelig ski/incl. hoteltanel
half pension - 6 dgn. skipas) ÓS 5.750,-. Wij willen u graag begroeten.
Vraagt u om de folder.
complete winter-
all-in 10 dgs.
met skipas/les
v.a. 820,- div.
10 dgs. busreis
ipas/skibegel. en
1015,-. Snow-
10 dgs. busreis
pas/snowboard-
ust. v.a. 810,-.
ifari 10 dgs. bus
met langlaufles/
excursies v.a.
e reizen ook met
L korting 125,-
5skorting v.a. 10
;te opstappl., niet
in. Reisbureau
S. Tel.: 070-
GR/ANVR.
de
EN
7-dgse bus-
Omgeving
ureid programma
-! Weer plaats op
;t., ook herfstvak.
6-dgse busreis
aar centrumhotel
-! Vertrek 12/10
Gratis reisgids?
120100 (24 u.p.d)
anvr/s gr.
12121 i
Ign nu 499,- HP
hotel/prachtige
Vertr. 9,16,23/10
er
655
N bei Lofer 4-5 p.
Herfst/Winter
(21/02943-1210
rondreizen in de
de naar: Egypte,
anië, India, Sri
lepal/Bhutan of
DELTA Reizen:
I9(lid ANVR/SGR)
vanaf 1254,-,
vanaf 1485,-,
vanaf 1570,-,
vanaf 2295,-,
vanaf 875,-,
1e klas lucht-
schappijen. TCT:
'77 (SGR)
TREKS 3 wkn
Vlalawi 895,-, 4
ibabwe/Botswana
3 wkn Namibië/
895,-, 5 wkn
aire 2350,- excl.
015-571036
In het zeer sneeuwz.sl.
TAUPLITZ-LOSERALM
t.h. vak.won., hotels
pensions. Buro Den4
vert. V.V.V. 085-617431
8- en 10 dgs. reis
365,- incl. bus/noti
en excursies. Bèl voor
folder euro-90
548884 lid SGR.
Unieke najaarstochten I
Krakau.de stad met
mooiste centr. in Eur
dgn. v.a. 490,-. In'0"»
640834 POLSKATrav®f
noord-portugal kj
omg. Lissabon t.h. wc
huizen evt. met cij
lijndienst, huurauto.'
okt. mog. 04113-1650
AANBIEDING! Ex*
15-daagse rondreis SP,
Portugal vertr.28/1'0
999,-1 Winnemullei
08880-68655.
Najaar, winter, v'
ALGARVE 4 weken
795,-. Vliegreis inri'J
ter, app. en refl
Wekelijks vertre:k ■•1
oktoter. 4 weken h
HP al v.a.
brochure. Bel iu P
Reizen (ANVR/SGR)
426350.
Avontuurlijke
Indonesië 23-34
2795,-. .igg1^ Zuid-
dgn v.a 2/yp» Th;
27 dgn 2595,--
26 dgn 2495,--
25 dgn 3195,--
23 dgn 2395.':
dgn 3995,- "f;
hotels,vervoer ev?'
trekdata. Folder
071-126400_
Aktieve rondreis
dgn 3995,- u™;
vervoer,hotels e
trekdata. Folder„0
071-126400
Aktieve rondreis
'23 dgn 2395,-
reis, hotels, verve
vertrekdata. „,400 S1
DJOSER 071-12"
eerste plaats eene ordelijke regelmaat en vast
heid van spelling vereischt".
Het zijn woorden van Matthias de Vries en L.
A. te Winkel, die in 1865 voor de eerste spel
lingwijziging in het Nederlands zorgden.
Oudere lezers van de krant zullen zich de spel
ling van De Vries en Te Winkel ongetwijfeld
nog herinneren via woorden als photo,
mensch, vroolijk en praepareeren.
De Vries en Te Winkel formuleerden vier uit
gangspunten voor de spelling van het Neder
lands, die sindsdien altijd hebben gegolden en
die ook de basis vormen voor de nieuwe spel
ling die er nu aankomt.
Het eerste uitgangspunt betreft de beschaaf
de uitspraak: we spellen een woord zoals het
wordt uitgesproken in het Algemeen Neder
lands.
Het tweede uitgangspunt is de regel van ge
lijkvormigheid. Woorden die verwant zijn,
schrijven we zoveel mogelijk op dezelfde wij
ze. Omdat we 'baarden' schrijven met een 'd',
schrijven we het enkelvoud 'baard' ook met
een 'd', al horen we daar in de uitspraak een
't'.
Het derde uitgangspunt is de regel van over
eenkomst: woorden die op overeenkomstige
wijze gevormd zijn, schrijven we op overeen
komstige wijze. 'Zij denkt' is met stam t,
daarom schrijven we ook 'zij vind 1', ook al
valt in 'vindt' maar één keer een t-klank te be
luisteren.
Het laatste uitgangspunt is de regel van de
herkomst van woorden. 'Loopen' moest van
De Vries en Te Winkel met twee o's geschreven
worden, omdat het in vroegere tijden als
'chlaupan' werd uitgesproken, met een lange
au-klank. Het woord 'thans' heeft volgens het
zelfde uitgangspunt recht op een 'h', omdat
het voortkomt uit 'te hand'.
Ondoorzichtig
De regel van de herkomst van woorden maak
te de spelling van De Vries en Te Winkel tame
lijk ondoorzichtig. Maar ook de andere uit
gangspunten, die deels op gespannen voet met
elkaar staan, zorgden en zorgen voor tal van
spellingproblemen. Lang niet iedereen bij
voorbeeld die Algemeen Nederlands spreekt,
spreekt de woorden hetzelfde uit. En waarom
schrijven we volgens de regel van overeen
komst 'zij 'vind 1', terwijl het identieke 'zij
eet 1' weer niet mag?
Op de spelling van De Vries en Te Winkel die
in Nederland officieel pas in 1883 werd inge
voerd, kwam veel kritiek, vooral van de in
1891 opgerichte Vereniging tot Vereenvoudi
ging van onze Spelling. De voorman van die
vereniging was R.A. Kollewijn, met afstand de
belangrijkste en verstandigste spellinghervor
mer die Nederland ooit gekend heeft. Enkele
van zijn voorstellen tot spellinghervorming
haalden ook de grote, tweede spellingverande
ring, die in 1934 werd doorgevoerd, zij het
vooralsnog alleen voor het onderwijs. De spel-
ling-Marchant, zo heette die spellingverande
ring van 1934, een vernoeming naar de toen
malige minister van Onderwijs.
Met de spelling-Marchant verdwenen de dub
bele 'e' en '0' in open lettergrepen. 'Beenen' en
'boomen' werden 'benen' en 'bomen'. Daar
naast hoefde men de 'sch' alleen nog maar te
schrijven in woorden waarin 'sch' hoorbaar
was. 'Visschen' verdween daardoor, terwijl
'school' bleef. Verder was het verbuigen van
'de' tot 'den' alleen nog maar nodig bij woor
den die op mannelijke personen en mannelijke
dieren duidden (op den hengst); voor die tijd
moest 'den' in veel meer gevallen geschreven
worden.
In 1947 werden de spellingveranderingen uit
1934 algemeen doorgevoerd in Nederland; in
België gebeurde dat al een jaar eerder. Boven
dien mocht vanaf 1947 de resterende naam-
vals-n overal wegblijven (op de hengst).
Groene Boekje
De spelling van 1934/1947 leidde tot het sa
menstellen van een nieuwe woordenlijst, die in
1954 verscheen, en die vanwege de groene kaft
het Groene Boekje ging heten. Op dit moment
is die lijst nog altijd de norm voor onze spel
ling. Het is evenwel een slechte lijst, die zich
kenmerkt door onvolledigheid, verwarrende
dubbelspellingen ('cultuur' en 'kuituur') en
willekeur (waarom 'vakantie' met een 'k' en
'vacant' met een 'c'?).
Vanaf het begin kwam ook hierop weer zware
kritiek. In de jaren zestig leidde die kritiek tot
het instellen van een nieuwe spellingcommis
sie, die ook toen al voorstellen lanceerde voor
het vernederlandsen van bastaardwoorden:
'luukse' in plaats van 'luxe', 'akkwizitie' in
plaats van 'acquisitie'. Dezelfde commissie
kwam bovendien met voorstellen voor een ver
eenvoudiging van de werkwoordsvervoeging:
'hij antwoord'; 'jij prate gisteren'. Ondanks de
storm van protesten tegen deze voorstellen
leek de Nederlandse regering bereid ze door te
voeren, maar ze werd ervan weerhouden door
de Belgische regering, die er geen heil in zag.
De rust die daarna rondom de spelling intrad,
werd vorig jaar wreed verstoord door de 'gin
ekoloog' van de commissie-Geerts. Maar die
'ginekoloog' kwam dus direct op sterk water te
staan. Desondanks is er nu een spelling in
aantocht die 'nieuw' genoemd mag worden, al
zullen er zeker ook mensen zijn die hem liever
'oud' noemen, vanwege de verandering van
'produkt' in 'product', van 'publikatie' in 'pu
blicatie' enzovoort.
Ingangsdatum
Wanneer de nieuwe spelling ingevoerd wordt,
is nog onzeker. De Taalunie verwacht dat dat
volgend jaar zal zijn, aan het begin van het
nieuwe schooljaar. In de praktijk echter zal de
nieuwe spelling door veel mensen nu al ge
bruikt gaan worden. Uitgevers brengen nieu
we boeken vanzelfsprekend ook niet meer in
de oude spelling uit.
Over enkele weken, half oktober, verschijnt
zelfs het best verkochte en meest gezagheb
bende taaiadviesboek - de Schrijfwijzer van
Jan Renkema - al in de nieuwe spelling. Dat
boek zal zelf ook niet meer uitweiden over de
oude spelling maar alleen ingaan op de nieuwe
spellingregels.
De nieuwe spelling zal alleen verplicht zijn bij de overheid en in het onderwijs. Daarbuiten mag iedereen blij
ven spellen zoals-ie wil. foto de stem johan van gurp
Wat zijn de voornaamste nieuwe spellingre
gels?
1. Dubbelspellingen (quasi/kwasi), die veel
voorkomen in het Groene Boekje van 1954,
verdwijnen. De spelling die steeds als de
voorkeurspelling heeft gegolden, wordt in de
meeste gevallen de enige toegelaten spelling
(quasi). In enkele tientallen gevallen ver
dwijnt de voorkeurspelling uit 1954. Dat
geldt bijvoorbeeld voor 'produkt' en 'kom-
plot', die in de nieuwe spelling als 'product'
en 'complot' geschreven moeten worden.
2. In samenstellingen waarin klinkers op el
kaar volgen die voor een uitspraakprobleem
kunnen zorgen, schrijven we voortaan een
streepje in plaats van een trema. Naapen'
verandert dan ook in 'na-apen'. Woorden als
'geëerd' en 'reëel' behouden hun trema, want
dat zijn geen samenstellingen. Het trema
blijft ook gehandhaafd bij voluit geschreven
getallen: tweeëntwintig.
3. Ook bijvoeglijke naamwoorden die afge
leid zijn van een samengestelde aardrijks
kundige naam krijgen voortaan een streepje.
'Noordbrabantse steden' wordt 'Noord-Bra
bantse steden'.
4. In de nieuwe spelling schrijven we een tus-
sen-s als we die 's' bij het uitspreken van het
woord horen. Wie 'tijdsverschil' zegt, mag
'tijdsverschil' schrijven. Wie geen tussen-s
uitspreekt, schrijft 'tijdverschil'.
5. In samenstellingen waarin tussen de sa
menstellende delen een toonloze e (van 'de')
wordt gehoord, moeten we de tussenklank -
n gaan schrijven als het eerste deel een zelf
standig naamwoord is dat uitsluitend een
Verder zet het woordenboek Van Dale druk op
de ketel door in november, zo is aangekon
digd, haar drie dikke delen in de nieuwe spel
ling op de markt te brengen. En in december,
misschien zelfs nog voor Sinterklaas, ver
schijnt het lang verwachte, nieuwe Groene
Boekje, met daarin 125.000 woorden, het dub
bele van het aantal woorden dat het Groene
Boekje uit 1954 telt. Als dat nieuwe Groene
Boekje er eenmaal is, gaat natuurlijk niemand
meer de oude spelling schrijven.
Nou ja, 'niemand meer' is overdreven, want
ook de nieuwe spelling zal alleen verplicht zijn
bij de overheid en in het onderwijs. Daarbui-
meervoud op -en heeft. Het wordt dus niet
'kurketrekker' maar 'kurkentrekker', want
het meervoud van 'kurk' is 'kurken'. Zo ook:
stratenmaker, paardenstal, bessensap enzo
voort. Met deze regel vervalt de oude regel
dat er een tussen-n komt als het eerste deel
van een samenstelling noodzakelijk aan een
meervoud doet denken. Ook de oude regel
dat woorden die op -boom en -struik eindi
gen geen tussen-n krijgen, vervalt ('rozest-
ruik' wordt 'rozenstruik').
Op de regel voor de tussen-n zijn wel weer
een rits van uitzonderingen geformuleerd.
Zo blijft de tussen-n achterwege als het eer
ste deel van de samenstelling een versterken
de betekenis heeft bij het tweede deel, zoals
in 'beregoed', dat dus naast 'berenvel' komt
te staan.
ten mag iedereen blijven spellen zoals-ie wil.
Produkt, produckt, predukt, perduct, pudukt,
hoe je dat ook spelt, je kunt er nooit een be
keuring voor krijgen.
Vanaf maandag zal er vier weken lang een ru
briek over de nieuwe spelling verschijnen in het
Gids-gedeelte.
