Weekend ver (v/m) Sterrenkundigen hopen op 'komeet van de eeuw' m Oosterhout B.V. VflN ftOOLKN E3 reggiana RIDUTTORI IY REDUCTION GEARS fBM IISCH MEDEWERKER TOMONTEUR/ rWERKER iGSTOFFEERDER |orig jaar had Willem Haag dis duiker niet meer dan aar lege colaflesjes gevon- laar in september 1994 sn echte jongensdroom in (Hing- De 55-jarige-ver steur 'Europa' van Ge- lElectric Plastics in Bergen stuitte toen met zijn ..jenden bij toeval op een Ivan een onbekend Spaans unmet een bijzondere Willem Haagedoorn vindt jongensdroom op de bodem van de Caraïbische zee Hale-Bopp zorgt in 1997 voor fraai hemelvuurwerk E r uiig 'I Holland is een dochterondernemi Ittori s.r.i. Italië. De onderneming in «woordelijk voor de verkoop assemhh J J Inetaire aandrijvingen in de Benei x 96 f'eve groei van ons bedrijf zijn wij op zoek erzendklaar maken van aandriivinoen idwielkasten staan en verkoop assisteren i t.b.v. verkoop (Cad) in Ipoot Wtb niveau n werken gelse en Duitse taal iputers afwisselende en zeer zelfstandige baan met ijkheid in een klein team, interne en externe arbeidsvoorwaarden en een prettige 1 die menen te passen in het hierboven i vorden verzocht voor 29 september a s een c.v. te sturen naar: i Holland, t.a.v. dhr. R Poppelaars 08 BD OOSTERHOUT alie: 01620-56397 'ahl is een gezonde en groeiend! die gespecialiseerd is in de ver- onderhoud van personenauto's en s van de merken Volkswagen e iderne bedrijf is gevestigd in Oo' Dommelbergen. Er zijn 25 mensi gestegen werkaanbod zoeken - ak naar een enthousiaste en invert die zich thuis voelt in een jong i am. /oor eigen inbreng en ontplooiing iteiten door middel van studie en lidaat bieden wij verder een uitste sn goede secundaire arbeidsvoor-j heeft in deze functie stuurt een lige brief naar de directie van Auto- .a.v. de heer D.A. Wahl. Wisselaar 3 Oosterhout Tel. 01620-59300 XII IDUN6N BEDDEN BHD SUWMOOE ;d: ervaren iheden zullen bestaan uit het leggen vanl en het plaatsen van draperieën en gor-j het monteren van zonwering en hetj aapkamermeubelen. mand die zelfstandig kan werken, goedl en kan omgaan, en gevoel heeft vooreen! rieur. ioonlijke presentatie spreekt voor zich. im bestaat uit jonge mensen, zoeken wij eeftijd van 20 tot 30 jaar, in het bezit van] >leiding tot woningstoffeerder SVM strekt [jiileCalon inds vorig jaar is Willem Haage doorn een geregelde gast op Anguil la, een klein Brits eiland ten noor- Sint Maarten in het Caraïbisch gebied bevolking van zo'n 4500 zielen. Hij [lp termijn de lading van het gezonken L galjoen e 'Nuestra Senora der Bien KJ'te kunnen bergen. ij er rijk van te worden, maar om de [gierigheid en de zin naar avontuur te ten. „De eventuele winst komt ten U het eiland. Voor medische voorzie- y om een museum op te zetten en zo iiltoerisme te bevorderen." diet is daar fantastisch mooi", vertelt kantoor dat uitzicht biedt over de jvan GE. Niets in zijn werkkamer herin- jüzijn hobby. Geen duikfoto's, geen tro- ietsvan dat alles. Ook geen stukje ko- jlswat sommige sportduikers wel eens par boven durven nemen, terwijl dat gen alle regels ingaat. „Want zo wordt [lerwaternatuur vernield. Het kost het Ijiren om weer aan te groeien." geruime tijd gaat Haagedoorn een paar per jaar met enkele internationale vrien- Éen. Zo ook vorig jaar september. De- is de keus gevallen op Bonaire en St. (a. Aan het einde van hun vakantie be- zede laatste duikdag door te brengen iguilla. Tot hun teleurstelling blijkt na ut dat het duikstation is gesloten. En die hen heeft afgezet, is reeds vertrok- Jiaan ■grondvragen horen ze echter dat er op dud een Amerikaanse duiker verblijft, a wordt opgezocht en hij kan voor vol- Etofflessen zorgen. Hij vertelt hen ook 3jsbijzppderg,plelc bij de noordoostpunt liefland, een plaats waar de vissers re- ighun netten verspelen. Er moet daar |i»ts liggen. Maar wat, dat weet die a niet. De stroming is ter plaatse te Ia er met onervaren duikers een onder in te stellen. Aangezien Haagedoorn en tienden over de nodige ervaring beschik- raagt hij hen daar eens een kijkje te ne- aelen even, want ze kennen de Ameri- |i nauwelijks en het is een gebied waar smokkelaars ook wel eens een lading )rd durven zetten. Duikers halen die r op. Maar de nieuwsgierigheid wint lade achterdocht en ze gaan te water. Na Iwken vinden ze op een diepte van zo'n pa meter een reusachtig kanon, bedekt ZATERDAG 16 SEPTEMBER 1995 ten aan: Dhr. P. van Rooijen Moerwijk 36 4826 HP Breda Tel. 076-870630 rte termijn plaats voor een t der HBO-opleidingen ■eenkomst voor één jaar. verzorgen, ten behoeve van ws-Vlaanderen. ohef van de Zeeuwse redactie- sn aan het Hoofd Personeel asatie, want een kanon vinden, dat is «s. Zeker niet als je tot dat moment een paar lege colaflessen als trofeeën Jtnaar boven hebt kunnen nemen. Pikers snijden de netten los, want ze wil- |ïl kanon wel eens in z'n geheel zien. Tij- Nat werk schiet het mes van Haagedoorn jakiast over de bodem. Daarbij komt iets !i raapt het op en de adrenaline schiet door zijn bloed. Want wat hij in zijn 11 tót lijkt verdacht veel op een munt. ®orn laat de netten de netten en gaat 'ïonderzoek uit. Snel vindt hij meerde len en ziet bovendien overal kanonnen tDe conclusie is snel getrokken. Er moet PP liggen. Ftteen nader onderzoek in te stellen is er pWnt het werk roept weer. Tijdens de te- :sspreken de duikers af om in januari te- P keren naar 'hun' duikplek. Haagedoorn ■•enkele munten mee naar zijn huis in out waar hij sinds een paar jaar woont Een verzonken Spaanse schat Een van de bijzondere medaillons die door Willem Haagedoorn werden opgedoken. na zijn verhuizing uit Huijbergen. Medaillons Aangekomen in zijn woonplaats stuurt hij die munten op naar 's Rijksmunt in Utrecht. De keurmeesters aldaar weten hem te vertellen dat zijn munten geen munten zijn, maar een soort religieuze medaillons. En ze geven hem het adres van een specialist, Bouke Jan van der Veen, bij het Rijksmuseum Meermanno Westreenianum in Den Haag. Die vertelt dat de medaillons zeer zeldzaam zijn en in de achttiende eeuw gebruikt werden in Europa en de 'Nieuwe Wereld' Noord- en Zuid-Ame- rika .ter ondersteuning van de verbreiding van het katholieke geloof. Haagedoorn en zijn maten uit België, Verenig de Staten, Canada en Anguilla hebben een paar honderd van die medaillons gevonden, de meeste in zeer gave toestand. Van der Veen is dan ook razend enthousiast. Want tot dat mo ment waren alleen maar een paar zwaar be schadigde exemplaren bekend. In de achttien de eeuw hadden de medaillons, gemaakt van een legering van koper, tin en ijzer, ook een zekere handelswaarde. „Soms een week eten," weet Haagedoorn na zijn ontmoeting met Van der Veen. „De Franciscanen gebruikten ze ook als ruilmiddel voor voedsel." Dan is het januari 1995 en keren de duikvrien- den terug naar Anguilla. Zeven dagen lang zoeken ze de bodem af en vinden 'hun' wrak. Ze ontdekken ook dat hun schip rond 1700 is vergaan. En wat nog belangrijker is, het lukt hen achter de naam van het wrak te komen. Vervolgens leggen ze contact met twee Spaan se archeologen in Sevilla van het instituut 'Ar- chivo General de Indias' waar alle scheep vaartdocumenten sinds de tijd van Columbus worden bewaard. Na het nodige onderzoek komt de geschiedenis van hun schip boven wa ter. En de duikers krijgen te horen dat vlakbij nog een tweede schip moet liggen, de 'Jesus, Maria y Jose'. Dat schip ondernam na de stranding van de 'Nuestra Senora der Bien Consejo' een poging dat schip te redden, maar liep ook op de riffen voor het eiland. Vloot Via de archivarissen weten de duikers dat de 'Nuestra Senora' en de 'Jesus, Maria y Jose' behoorden tot een vloot van zestien schepen die op 29 mei 1772 vertrok uit de haven van Cadiz, met als eerste bestemming Veracruz in Mexico. De vloot stond onder commando van Don Luis de Cordova. De 'Nuestra Senora' was eigendom van Koning Carlos III (1759- 1786) van Spanje, gebouwd als een marines chip maar ontdaan van een deel van de kanon nen en in gebruik als bewapende vrachtvaar der. Het schip mat 861 ton en had een bemanning van 166 man. Het vervoerde onder andere ij zer, staal en papier maar ook 828 vaten wijn en nog eens 2685 vaten brandy. Er waren ook FOTO DE STEM BEN STEFFEN heel wat passagiers aan boord, onder andere 49 Franciscaner monniken. Voor het grootste deel gingen die naar Mexico, vijftien hadden de Filipijnen als eindbestemming. Met name de Mexicaanse groep is interessant. Want het was de eerste groep Franciscanen die vertrok naar de Nieuwe Wereld. Ze namen de plaats in van de Jezuïeten die te coulant waren voor de Indianen en uit de Nieuwe Wereld werden ver bannen. Volgens Haagendoorn was het de koning op gevallen dat het bekeren niet al te voorspoedig verliep. De Franciscanen hadden dan ook de opdracht het 'ware' geloof te verspreiden on der de inheemse bewoners, goedschiks dan wel kwaadschiks. Ook moeten er nog andere 'hoger gasten' aan boord zijn geweest. Wie dat waren, weet de verkoopdirecteur van GE nog niet. Daarvoor is nog nader onderzoek nodig. Maar hij hoopt met behulp van de archieven ook die namen boven water te krijgen. En misschien vinden ze in het schip wel aanwijzingen die hen meer kan vertellen over de passagiers. Tijdens een volgende duikvakantie in april ontdekken Haagedoorn en zijn maten het twee de schip maar ook dat hun duiklokatie bijzon der gevaarlijk kan zijn. Bij een rustige zee met golven van maximaal 1,5 meter hoogte wor den ze na een eerste duik plotseling overval len door een grote golf die vanuit het niets zich over hun bootje uitstort. „Het lukte te nauwer- nood om onze boot te redden. We stonden op het punt om een SOS uit te zenden," zegt hij rustig terwijl hij enkele bijna gave medaillons laat zien. Hij vermoedt dan ook dat zo'n plot selinge golf de oorzaak geweest kan zijn van het aan de grond lopen van een of beide sche pen. Hij sluit evenmin een navigatiefout uit. De archieven geven daar geen uitsluitsel over. Daarin staat alleen dat de beide schepen om onbekende reden de 'logische route verlaten en de zeestraat tussen Anguilla en Saint Mar tin invaren en vervolgens aan de grond lopen'. De duikers beseffen dat ze met de ontdekking van de 'Nuestra Senora der Bien Consejo' en haar zusterschip een unieke vondst hebben ge daan. Daarom besluit de groep dat ze in aan merking wil komen voor de berging. Zo heb ben ze op advies van het Britse advocatenkan toor Holman, Fenwick Willan hun vondst geclaimd bij de Britse gouverneur van Anguil la. Volgens Haagedoorn betekent dat nog niet dat ze de berging mogen uitvoeren. Want dat bepaalt de gouverneur, die inmiddels wel al een adviescommissie in het leven heeft geroe pen. ANCHOR CABLES SHOT PüMP POWDER I WATER CASKS SMALL ARMS SHIPS STORES TREASURE STORE ROOM Een tekening van het type Spaans galjoen, waarvan er twee bij Anguilla vergingen. e jaren negentig zijn voor as- tornen het decennium der tieten. Eerst was er in '92 het Itontrustende bericht dat de Keet Swift-Tuttle in 2126 op 5e aarde zou botsen. Nadere be dingen leerden dat het zo tgelukkig niet zal komen. Krna was er Shoemaker-Levy juli vorig jaar met groot op Jupiter knalde, een ;enis die de sterrenkun- ln grote staat van opwin- racht. En dan komt nu oericht dat de pas ontdekte eet Hale-Bopp in april 1997 0ngekend vuurwerk zal tegen. Door Martijn Hover De Leidse astronoom Jeroen Stil acht het niet meer dan rechtvaardig. „Ik vind dat we on derhand wel weer eens recht hadden op een mooie komeet," meldt de sterrenkundige, die kometen omschrijft ais zijn 'hobby'. Hobbyis me is trouwens in de sterrenkunde bepaald geen vies woord. Sterker nog: zonder de on misbare bijdragen van amateur-astronomen zou met name het kometenonderzoek vermoe delijk piepend en knarsend tot stilstand ko men. Ook de nieuwe komeet Hale-Bopp is ontdekt door twee amateurs, de Amerikanen Alan Hale uit New Mexico en Thomas Bopp uit Arizona. Ze deden hun ontdekking praktisch tegelijkertijd in de nacht van 22 op 23 juli. Hale zag de komeet voor het eerst, tussen tien over zes en kwart over zes 'Universele Tijd' (tussen tien over acht en kwart over acht on ze tijd). Om tien voor zeven kwam zijn mel ding binnen op het E-mail-adres bij de Inter nationale Astronomische Unie in Cambridge, Massachusetts. Hij was daarmee ruim twee uur eerder dan Bopp, maar die had op zijn observatiepost geen computermodem bij de hand. Hij moest eerst de 140 kilometer naar huis afleggen voordat hij de IAU op de hoogte kon stellen. Aanvankelijk werd de komeet niet voor bij zonder helder gehouden (de lichtsterkte is op het ogenblik 60 maal zwakker dan met het blote oog waarneembaar is), maar al vrij snel viel het sommige astronomen op dat het ob ject zich opvallend traag langs de hemelach- tergrond leek te bewegen. Dat zou erop dui den dat de komeet verder weg stond dan werd gedacht. Dat werd bevestigd door nauwkeurige af standsmetingen. Tot verrassing van velen bleek de komeet zich te bevinden op een af stand van bijna één miljard kilometer van de aarde. Dat is nog een stuk voorbij de baan van Jupiter. Daarmee werd meteen duidelijk dat de ko meet van een zeldzame helderheid is. Toen 'Halley' zich op een soortgelijke afstand be vond in 1987, had hij slechts 1/250 van de lichtsterkte van Hale-Bopp. Door de baan van de komeet 'terug te berekenen' slaagden astronomen er zelfs in een afbeelding van Ha le-Bopp te ontdekken op een fotografische plaat die in april 1993 was gemaakt, met an dere woorden meer dan twee jaar voor de uit eindelijke ontdekking. Als het object op de foto inderdaad Hale-Bopp is, bevestigt dat zijn extreme helderheid, want op dat moment stond de komeet nog ruim twee keer zo ver van de aarde als nu het geval is. „Voor zover nu bekend is," aldus Jeroen Stil, „heeft de komeet een periode van 3000 jaar. Dat wil zeggen dat hij in 3000 jaar een baan om de zon beschrijft. De laatste keer dat de komeet in de buurt van de aarde is geweest, moet dus rond het jaar 1000 voor Christus zijn geweest, zeg maar de tijd van koning Da vid." In de 3000 jaar die sindsdien zijn verstreken, heeft de komeet een baan afgelegd die hem tot ongeveer 400 Astronomische Eenheden (AE) van de zon heeft gebracht. Eén AE komt overeen met de afstand van de aarde tot de zon (ongeveer 144 miljoen kilometer). „Dat is een flink eind," aldus Stil. „Reken maar uit: Pluto, de verst verwijderde planeet, staat op een afstand van 30 AE." Overigens is die enorme afstand nog niets vergeleken bij de plaats van herkomst van de kometen, in wezen niet veel meer dan tame lijk los aan elkaar hangende brokken stof, ge steente en ijs. Kometen komen namelijk uit de zogenaamde 'Oort-wolk' (genoemd naar de beroemde Nederlandse sterrenkundige Oort) en die bevindt zich, aldus Stil, op een afstand van maar liefst 200.000 AE van de zon. „Dat is halverwege de zon en de dichtstbijzijnde ster," weet de Leidse astronoom. De 'kometenwolk' is een overblijfsel van de vorming van het zonnestelsel, dat oorspron kelijk bestond uit een snel ronddraaiende hoeveelheid stof en gas. Het waterstofgas concentreerde zich hoofdzakelijk in de zon, de zwaardere elementen klonterden in de loop van miljoenen jaren ineen tot wat nu de planeten zijn. „De kometen vertegenwoordi gen waarschijnlijk een soort tussenstadium," zegt Stil. „Dat ze doorgaans zover van de zon staan, komt vermoedelijk doordat ze als ge- volg van de zwaartekracht van de reuzenpla neten Jupiter en Saturnus als het ware het zonnestelsel 'uitgeblazen' zijn." Bij het betreden van de naaste omgeving van de zon is de komeet ten dode opgeschreven. Zijn spectaculaire 'staart' bestaat immers uit oplichtende stof- en gasdeeltjes die door de 'zonnewind' (deeltjes die door de zon worden uitgezonden) uit de kern worden 'geblazen'. Dat betekent dat de komeet bij iedere ron ding van de zon een stukje kleiner wordt. Tot Plan Vorig maand hebben Haagedoorn en zijn ma ten hun plan gepresenteerd aan die commissie. Zelf geeft hij toe dat die presentatie misschien wel te professioneel was. „Ze verwachtten een summier plan, maar wij kwamen met een to taal uitgewerkte opzet." Hij laat het plan zien, een map met een kleine honderd pagina's met grafieken, kaarten, tekeningen, kostenbereke ningen en adviezen van alle mogelijke instan ties. De exacte locatie wil hij echter niet prijs geven, want hij wil verhinderen dat stropers hun slag slaan. De onderneming van Haage doorn en partners heeft ook al een naam: Ad- venture Inc. 'Waarom zo'n haast,' kregen ze bij de presen tatie van de plannen te horen van de eerste mi nister van het eiland. 'Het schip ligt er al bijna driehonderd jaar en jullie willen het in een paar maanden leeg halen.' Hij moet nog la chen als hij die woorden herhaalt en zegt: „Wij hebben ons onvoldoen de verdiept in de plaat selijke cultuur. We zijn gewoon te snel van sta pel gelopen. Als een stoomwals gingen we te keer." Tijdens het uitwerken van het bergingsplan hebben Haagedoorn en zijn maten al flink wat kosten gemaakt. „Mijn telefoonrekening over de maanden maart/april is alleen al zo'n vijf duizend gulden," zegt hij op een toon die dui delijk maakt dat die kosten er niet echt toe doen. Het avontuur heeft hem immers te pak ken. „Inmiddels heb ik al minstens zo'n veer tig duiken naar het wrak gemaakt en elke keer is het spannend wat we weer zullen zien en vinden." Hij laat wat kleine vondsten zien. Glazen knopen, porcelein, een oude riemgesp, stukjes eetgerei en enkele medaillons. Hij be handelt die voorwerpen alsof het schatten zijn. En dat zijn ze ook voor hem, want ze zijn immers afkomstig van 'hun' schip, dat zij heb ben gevonden. Een onaangeraakt schip, waar nog nooit een duiker in of bij is geweest. Haagedoorn is ook gefascineerd geraakt door de geschiedenis van de 'Nuestra Senora der Bien Consejo'. „Weet je dat de kapiteins van beide gezonken schepen voor jaren verbannen zijn naar Afrika? En ze kregen nooit meer een schip onder hun commando." Zelf Haagedoorn ook naar Sevilla naar het in stituut 'Archivo General de Indias' gegaan om te kunnen zien wat er allemaal geschreven staat over 'hun' schip. Het is hem zelfs gelukt wat köpiéfert te krijgen van de handgeschreven eeuwenouide dokumenten. Zo weet hij nu dat het schip "op 9 juli 1772 rond middernacht op het koraalrif liep en na enkele dagen bij zwaar weer zonk. Die nacht van de 9e strandde ook de 'Jesus, Maria y Jose' en zonk enige dagen later. De opvarenden konden worden gered, er wa ren maar vier gewonden, mede dankzij hulp van de bewoners van het eiland die met hun kleine bootjes te hulp kwamen om bemanning, passagiers en een deel van de lading te redden. De lokale bevolking werd niet eeht vertrouwd. De handelaren aan boord van het schip, waren volgens de documenten bang dat de lading werd geplunderd. Ze bleven dan ook in de buurt om dat te voorkomen. Door onenigheid tussen die handelaren en de Britse autoriteiten van het eiland kwam er niet al te veel terecht van het bergen van de lading. Dat lukte slechts gedeeltelijk, totdat een storm ervoor zorgde dat beide schepen enkele dagen na hun stranding verdwenen in de golven. Er kwamen nog wel kisten met lading boven drijven. Maar het lukte niet om die allemaal te redden want de plaatselijke bevolking was er als de kippen bij om die zelf te bergen. In totaal werden 833 beschadigde en 800 on beschadigde goederen gered uit de beide sche pen. Uit de documenten wordt niet duidelijk welk deel van de lading dat is. Evenmin is te rug te vinden wat er allemaal verloren ging. Daar kunnen Haagedoorn en zijn maten in de nabije toekomst misschien duidelijkheid over geven als het hen lukt de lading te bergen. Wanneer dat zal zijn, weet hij niet. Maar hij gaat er van uit dat het lukt. er uiteindelijk niets meer van over is dan wat stof en gruis. Op zijn tijd doorkruist de aarde zulke stofwolkjes, die dan te zien zijn als me teorieten of 'vallende sterren'. De meteorie- tenzwerm der Orioniden, een jaarlijks in ok tober terugkerend fenomeen, bestaat bijvoor beeld uit resten van de beroemde komeet van Halley. De meeste planeten en andere objecten in het zonnestelsel liggen min of meer in één vlak. Dat geldt niet voor kometen, meldt Stil. „De Oortwolk lijkt in zoverre op een echte wolk dat zij het hele zonnestelsel omgeeft en niet slechts het baanvlak van de planeten. Dat be tekent dus dat kometen letterlijk van alle kanten kunnen komen. Zo staat de baan van Hale-Bopp bijna loodrecht op het baanvlak van de aarde." Een gelukkige bijkomstigheid daarvan is, dat de kans op een botsing met onze planeet zo goed als uitgesloten is, weet Stil. En dat is maar goed ook, want sommigen van zijn meer optimistische collega's hebben al uitgerekend dat de kern van de komeet mogelijk 100 kilo meter in doorsnede meet. „Mij lijkt dat echter een onzinnige berekening", meent de Leidse astronoom. „Je moet wel altijd een slag om de arm hou den", zegt hij. „In de jaren zeventig werd van de komeet Kohoutek beloofd dat hij zeer spectaculair zou worden, maar dat is ook nogal tegengevallen. Maar als Hale-Bopp de komende maanden even helder blijft, is de kans groot dat ons in 1997 de mooiste komeet van de eeuw te wachten staat."

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1995 | | pagina 23