Boeren nekten eigen Promest
mm
\mv
ZEELAND
Mestverwerking was succesvol als proces maar niet als industrie
-
I. 314148
uiterlijk gegeven.
3n, om samen met u
nber
>m zo een feestelijk tintje
n.
>.00 uur.
16 september om 17.00 u-
DONDERDAG 14 SEPTEMBER 1995
JLMONDSE mestfabriek Promest is stil komen
0, De door boerenorganisaties opgerichte fa-
fis failliet. Begin jaren tachtig werd het bedrijf
jjjit om een aandeel te leveren in de verwerking
jen steeds groter wordend mestoverschot, ver-
,m doordat duizenden zandgrondboeren een
van inkomsten vonden in de grootschalige fok
•rkens. Maar wat geschiedde. Zonder hun vee
lte hoeven inkrimpen zagen de boeren kans de
^veelheid te verminderen en op andere wijze
Overtollige mest kwijt te raken dan bij het dure
lest.
Kovan Lieshout
«Ut
Jp april 1989 opende minister Braks van landbouw en visse-
pptffabriek. Hij rook toen goedkeurend aan de mestkorrels.
Sta de eerste directeur van Promest, ir. R. Hilberts.
foto anp
dlingen 14. rembekrachtiging
loeien met herinneringsstand
%dop 19. halogeen koplampen
■nes vóór en achter 22. sportieve
spiegel in de zonneklep aan de
mogelijkheden 26. keus uit 1.1
tor (42/58 kW/pk) 27. er is ook
128. t/m 106. kans op één van de
proefrit.
EEG staken acht miljoen
fcltjwffabriek waarmee Pro-
pikte. Landbouworganisa-
gelieerde finan-
Bjsnstanties als de Rabo-
a zorgden voor de rest: zo'n
«jffl. En weinig was zeker,
his de vraag of de fabriek
fade grondstof zou kunnen
pp en ook stond niet vast of
en tot korrels ver-
t zou kunnen worden
Wegen concurrerende prij-
l is symbolisch voor
beid die de experi-
tieie fabriek in haar achtjarig
"n heeft begeleid. Er zou
een tweede paal geheid
ia. want herberekeningen
iet bouwplan in april 1987
p-en aan dat een stevige
fcplaat voldoende was om de
r® fabriek met zijn hoge
®lo's te dragen. Promest
B'er dan ook nog. Alleen pro-
*eert het niets meer. De mest-
Ferker is failliet.
I tin te bedenken dat midden
P tachtig jan en alleman riep
F 'minstens vijf en misschien
(van die mestverwerking-
'®ken zouden moeten ko-
,4 Hoewel... niet iedereen riep
r®euorganisaties zagen al-
kping van de veestapel
ig voor een dreigende
Pramp; de vergiftiging van
f Wem door een teveel aan
Frasstront.
kas
peek toen dat de bio-industrie
Se'd zou willen neertel-
L®van het mestoverschot af
p®n als daarmee inkrimping
6 veestapel kon worden
k ®en' ^n boerenorganisa-
z'ch aan het denken
teren waarop een teveel
kon worden wegge-
PJeden echter ook vrije onder-
ïL' ln®e.nieurshureaus en be-
I hoopten iets te kun-
6 etl aan het wegwer-
Mestoverschotten. Zo
m 1982 plannen om
!pme ®hmen uit drijf mest.
linff.1® Helmond liet de
lij.jJ J0® (Verwerking Or-
Jtn foffen) weten mee te
Winaan die plannen.
as 'fflmers in de jaren
8 en zeventig getroffen door
lteir\te™gl0°P in de in-
1 bedrijvigheid. Het
%EheH,,meUWe' kansriike
I »L een van de pij-
Jemeente haar
pawen en heldsbeleid op wilde
^lslagwoorf °"teChnologie was
Haarh, >Wam een eerste
■V Wen: een mestfa-
ftoonen T uiU§as zou worden
fejk, armee niet alleen
iriaa' i°U worden opge-
een palingkweek
vijver zou worden verwarmd. De
plannenmakers voorzagen in de
nabijheid bovendien een 'Flevo-
hofachtig' complex waarin plaats
was voor visvijvers, een speel
tuin, een restaurant en kassen
voor bloemen- en groenteteelt.
En voor zeker honderd mensen
werk.
Nissenhut
In een nissenhut van de Boeren
bond Deurne aan de Helmondse
insteekhaven kwam een proefop
stelling in samenwerking met de
Provinciale Stuurgroep Mestver
werking. De toenmalige minister
Braks kwam de proefopstelling
openen en waarschuwde de boe
ren meteen niet te optimistisch te
zijn over de mogelijkheden over
tollige drijfmest af te zetten in
akkerbouwgebieden. Akkerbou
wers willen vooral vaste mest,
meende hij. En met enige bewon
dering keek hij naar de brok
mestkoek die hij in handen mocht
houden: het restprodukt van de
Helmondse mestverwerkingsin
stallatie.
De proef slaagde. De EG kwam
met 1,4 miljoen gulden subsidie,
de provincie wilde een deel van
de 'aanloopverliezen' voor haar
rekening gaan nemen en... de
boerenstandsorganisatie NCB
raakte geïnteresseerd in de plan
nen van de ingenieurs. Juist op
tijd, want 'het bedrijfsleven' aar
zelde om 18 miljoen te steken in
een proeffabriek die 100.000 ton
mest per jaar zou gaan verwer
ken. Provincie en de Helmondse
ontwikkelingsmaatschappij In-
duma wisten de NCB te interes
seren voor het project. Voor
naamste argument: elke andere
soort verwerking zal de boer ook
geld kosten en blijft milieuscha
delijk, waardoor beperkingen ge
steld worden aan het gebruik van
mest. En de Helmondse 'mest-in-
genieurs' beloofden juist een pro-
duktie waarbij schadelijke mi
lieugevolgen praktisch uitgeslo
ten zouden zijn.
Uniek
Promest. Zo ging de fabriek he
ten die de NCB samen met de
Limburgse boeren van de LLTB
wilde neerzetten in Helmond. Be
langrijkste financiers werden de
Rabobank, Interpolis, Cehave,
Chemische bedrijven NCB, Vee-
en Vleescentrale NCB en DMV-
Campina. Die bundeling van be
langen en kapitaal zou een 'pro
messe', een belofte voor de toe
komst zijn, zo introduceerde di
recteur ir. B. Hilberts met een op
timisme dat kenmerkend voor
hem zou blijken.
Het regende complimenten: on
der andere van milieu-minister
Nijpels. Want hier was sprake
van 'een voor de wereld uniek
project'. „Het is een gigantische
uitdaging die op ons bordje ligt:
EG verboden; dat was concurren
tievervalsende overheidssteun.
Er is nog geprobeerd dat verbod
te omzeilen door het idee van een
Mestcentrale, waaraan alle over
schot tegen betaling van 20 gul
den per ton zou moeten geleverd.
Maar het Landbouwschap en de
meeste boeren wilden er niet aan
beginnen. Alle boeren zouden op
kosten worden gejaagd alleen om
Promest te redden. Dus bleek in
Noord en Zuid weinig animo voor
een Mestcentrale. Zo nekten de
zandgrondboeren hun eigen Pro
mest.
In 1994 vroeg de Helmondse
mestverwerker uitstel van beta
ling aan: het tekort over 1994 was
opgelopen tot 15 miljoen. Even
kwam er lucht toen de Promest-
financiers 94 procent van hun
vorderingen lieten vallen. Dat
was nog in de verwachting dat er
een Mestcentrale zou komen. De
fabriek draaide echter nog maar
iets langer dan een half jaar door.
Ondertussen konden 17 van de 38
medewerkers, opstappen (wegens
afzetproblemen) en eind augus
tus 1995 kwamen dus het faillis
sement en de sluiting.
Opgelucht
Zeker op één plaats, en misschien
op twee, is opgelucht adem ge
haald. Bewoners van Brouwhuis-
Zuid zullen er niet om treuren als
alle mestverwerkingsinstallaties
zo spoedig mogelijk worden ge
sloopt. Want ze hebben maar wat
vaak neuzen en ramen moeten
dichthouden. Ondanks ferme be
weringen bij de start van de fa
briek dat niemand iets van het
verwerkingsproces zou ruiken,
bleek het tegendeel.
De Dorpsraad Brouwhuis en mi
lieuorganisaties als de BMF heb
ben van meet af aan gewaar
schuwd voor stankoverlast. Elke
vergunning werd aangevochten
tot bij de Raad van State, want de
Dorpsraad zette steeds vraagte
kens bij elke geruststellende ver
klaring.
Hilberts in 1987: „Er ontstaat
geen ammoniak-emissie, want we
werken in een gesloten systeem.
Als bewoners zeggen iets te rui
ken is het die boer die hierachter
zijn akker begiert." Maar er
kwam bij het proces wel degelijk
kwalijk riekende ammoniak vrij.
Toen de omwonenden via lang
durige procedures in 1993 een
'luchtwasser' van drie miljoen
hadden afgedwongen, conclu
deerde Hilberts' opvolger Grei-
danus tevreden: „Op het eind van
het proces komt nog maar een
hoeveelheid ammoniak vrij die
overeenkomt met de mestpro-
duktie van 653 varkens'.
Gedoogd
Promest heeft nooit over een gel
dige afvalstoffenwet-vergunning
beschikt tot de zomer 1994. De
De poort bij Promest is definitief gesloten.
de mestoverschotten zodanig
aanpakken dat het milieupro
bleem wordt opgelost en dat te
gelijkertijd nieuwe kansen voor
het bedrijfsleven worden gescha
pen "zei de minister toen Promest
einde 1987 het hoogste punt be
reikte.
Het was ook niet niks. De wet Bo
dembescherming en de Meststof
fenwet zouden aan de hand van
een fosfaatnorm paal en perk
gaan stellen aan het uitrijden van
mest over het land, maar de boe
ren zouden hun varkensstallen
niet hoeven af te breken, Promest
zou de gier omzetten in milieu
vriendelijke en voor de landbouw
goed bruikbare dierlijke mest
korrels. Het restprodukt dat zou
overblijven, zou zo zuiver zijn dat
je het zou kunnen drinken, in ie
der geval zonder meer zou kun
nen lozen op het oppervlaktewa
ter.
Stank
Promest heeft die beloften wel
waar kunnen maken. Koningin
Beatrix dronk van het water en
Spaanse en Portugese wijnboeren
toonden zich tevreden over de
kwaliteit van de mestkorrels.
Niet alleen goedkoper dan kunst
mest, maar bovendien ook veel
beter voor de structuur van de
grond. Binnen de omheining van
het Helmondse bedrijf ontstond
een schat aan milieu-technologi
sche kennis, dankzij ook samen
werkingsprojecten met de Land
bouw Universiteit van Wagenin-
gen en firma's als Gist-Brocades.
Met die laatste werd geprobeerd
ammoniak om te zetten in eiwit
ten die weer aan het veevoer zou
den kunnen worden toegevoegd.
Promest kreeg echter te kampen
met twee problemen: het finan
ciële rendement en de klachten
van omwonenden over stank in
vooral de nieuwbouwwijk
Brouwhuis-Zuid. Op beide fron
ten heeft Promest het nooit kun
nen winnen. Vanaf het begin
heeft het Promest moeite gekost
om aan voldoende drijfmest te
komen. Directeur Hilberts zei al
in 1988: „We weten nog steeds
niet of de boeren wel willen mee
werken. Ze zullen moeten betalen
voor de aanlevering van de mest.
En een boer is een ondernemer.
Als hij het op een andere manier
goedkoper kwijtraakt, zal hij
daarvoor kiezen."
En steeds meer akkerbouwers
wilden de drijfmest uit het zui
den wel. De stront uit de gierkel-
ders werd steeds beter van kwali
teit. Enzymen zorgden ervoor dat
het varken zijn voedsel beter ging
verteren en dat diarree minder
voorkwam. Het voedsel werd ook
afgestemd op de levensfasen van
het dier. De boer ging zuiniger
om met water en schadelijke stof
fen als koper en fosfaten kwamen
steeds minder voor in de veevoe
ders.
Tekortgebieden
Het aantal akkerbouwers dat die
gratis mest wel wilde, groeide
snel. En dat drukte de kosten van
inzameling en transport die var
kenshouders moesten betalen. In
1987 werd nog 500.000 ton weg
gebracht naar tekortgebieden als
de landbouwakkers in Friesland,
Groningen en Zeeland. In 1990
was dat al anderhalf miljoen ton
en mestdistributeurs zeiden toen
te verwachten dat er in 1992 2,3
miljoen ton mest naar tekortge
bieden zou gaan. Die groei is al
leen maar toegenomen. Er is nu
zelfs sprake van een vraag.
Toch zou de NCB in 1991 een
knoop doorhakken.' de proeffa
briek in Helmond zou moeten
groeien van 100.000 ton mestver
werking naar 600.000 ton per
jaar. Want er bleven optimisti
sche rekenaars: uitrijverboden en
aanscherping van bijvoorbeeld
fosfaatnormen zouden er toe lei
den dat er toch dringend behoef
te zou bestaan aan verwerking
van drijfmest in korrels. En er
was nog die dreiging van het
Rijk: als in 1995 geen zes miljoen
ton verwerkt wordt, moet de vee
stapel maar ingekrompen wor
den.
De uitbreiding is er gekomen,
dankzij een investering van 90
miljoen. Maar Promest heef nooit
meer dan 100.000 ton per jaar
kunnen verwerken. Jaar in jaar
uit bleef de fabriek met tekorten
draaien. Een bijdrage door het
Landbouwschap uit een mest
overschot-heffing werd door de
Begin 1988 begon de bouw van de fabriek al vaste vormen aan te nemen. Er werd toen nog gedacht dat er vóór 1995 in Zuid-Neder
land zeker vijf van die bedrijven zouden verrijzen. foto anp
foto ton van de meulenhof
fabriek werd gedoogd totdat ze
zou kunnen voldoen aan de eisen.
Dat leek in juli 1994 het geval te
zijn. Maar ook daarna bleven er
klachten van omwonenden ko
men. De provinciale milieu-in
spectie dreigde tussen de regels
door met stillegging van het be
drijf als ze niet aan de voorschrif
ten zou gaan voldoen. Dat het be
drijf nu daadwerkelijk stilligt,
heeft, zoals beschreven, andere
oorzaken, al hebben de milieu
problemen het bedrijf ook finan
cieel parten gespeeld.
Zeker ook één gemeentelijk be
stuurder is niet rouwig met deze
stand van zaken: milieu-wethou
der Van der Zanden. „We hebben
medewerking gegeven aan Pro
mest op voorwaarde dat ze zich
zou houden aan de voorschrif
ten."
Maar wellicht halen er wel meer
Helmondse gemeentebestuurders
opgelucht adem. Want Promest is
geen reclame gebleken voor het
bedrijventerrein ten zuiden van
Brouwhuis.
De Hema-bakkerij blies in 1987
een uitbreiding af omdat ze hele
maal niet gerust was op de stank
gevolgen van Promest. „En er is
geen produkt zo gevoelig voor
geuren als het melkvet dat we in
onze bakkerij veel gebruiken",
voerde de firma aan bij de Raad
van State tijdens een schorsings
procedure over de bouwvergun
ning.
„Zeg nu eens eerlijk," zei dorps
raadslid Rien Verhoeven in 1987
tegen een verslaggever. „Als U
Kodak was, zou U dan een vesti
ging naast een mestbedrijf bou
wen? We zijn bang voor een nega
tieve uitstraling. De trendsetter
hier is nu iemand die met stront
werkt." Dat was vooruitziend.
Buik vol
In maart 1993 werd bekend dat
de Amerikaanse sportschoenen
gigant Nike Helmond haastig als
vestigingsplaats voor een Euro
pees distributiecentrum liet val
len toen het aangeboden terrein
naast Promest bleek te liggen.
„De aanwezigheid van Promest
op het bedrijventerrein Zuidoost-
Brabant vormt voor veel bedrij
ven een psychologische barrière,"
bevestigde Helmonds wethouder
Jonkers.
Geen wonder dat begin dit jaar
het Helmondse gemeentebestuur
het niet erg op prijs stelde dat
waterschap De Aa op een verga
dering van de Dorpsraad Brouw
huis had gevraagd of er veel be
zwaren zouden komen als bij
Promest slib zou worden ge
droogd.
Helmond heeft zijn buik vol van
afvalverwerkende bedrijven.
Toekomstige gebruikers van de
Promest-installaties zullen dan
ook mogen rekenen op een zeer
sceptisch gemeentebestuur.