Kankerbestrijding: van
doem- naar doe-denken
br meer tl
Geweten' lijkt niet aan te leren
Een tabletje
tegen een
open rug
ILDANSÈi
n gevorderden!
>p ui't te zien.
3JJ33C323S
m 4P
Meer aandacht voor ongeneeslijke patiënt
110
lil?
lijf leven
e2
markt
6.
ïkbec
formaat 140 x 220 cm.
annekci$k
w
Vooruitgang
Voorlichting
Televisiecursus
Partner
PRODUKT INFORMATIE
I
["EMBER 1995
nieuwe leslokaal met
20 M2 EN SPIEGELWAND
Churchillhotel te Terneuzetl
en
|dag,
20.
WOENSDAG 13 SEPTEMBER 1995
IG J5
12 manden garantie
Meer dan 300Aldi-maxkten inSei^,
I E 11 iJ U N C 5 t
m ..:>l-;|jDfKö
littering van de vooruitzichten van kankerpatiën-
l0ok voor degenen die niet meer beter worden: dat
jjteen belangrijk speerpunt voor de komende ja-
[inhet beleid van de Nederlandse Kankerbestrij-
Koningin Wilhelmina Fonds (KWF).
1
onaad is beperkt!
x 400 gram
IteoVliegenberg
pderlandse Kankerbestrij-
{iat de komende jaren nog
aandacht besteden aan de
il die niet meer te genezen
bevorderen van de kwali-
L leven, zodat de patiënt
Ljn ziekte zo lang en zo goed
"jk kan leven, wordt het
aandachtsterrein naast
tie en kankeronderzoek,
verleden is nogal de na-
tgelegd op vooruitgang in de
«g. Dat (wereldwijde) on-
t ertoe geleid dat
al de helft van alle patiën-
ïeest. „Dit cijfer verder
>n blijft uiteraard het
van het KWF en de on-
ters", aldus dr. K. van de
algemeen directeur van de
ilandse Kankerbestrij-
WF.
ijiertijd kondigde hij aan
die niet meer te ge-
de andere helft, op
(«ndacht dan in het verle-
Jogen rekenen. „Waar-
Pjk had men vroeger een
ïdeneiging een ongeneeslij-
iliënt vooral te zien als een
ring van de therapie. Nu
daar gelukkig totaal an-
iover gedacht. De uitdruk
king 'We kunnen niets meer voor
u doen' is dan ook achterhaald.
Die kan vervangen worden door
'Wij maken er samen van wat we
kunnen'. Het oude doemdenken
is vervangen door het nieuwe
doe-denken. We zien het als een
belangrijke verbetering dat een
ongeneeslijke patiënt nog jaren
lang zonder al te veel Machten
verder kan leven. Als hij de juiste
behandeling maar krijgt."
Van de Poll deed zijn uitspraken
tijdens een persconferentie aan
de vooravond van de nationale
collecte van de Kankerbestrij
ding, die deze week wordt gehou
den. Vorig jaar bracht deze col
lecte 13,4 miljoen gulden op. Ze
droeg daarmee een steentje bij
aan de 66 miljoen gulden die de
Kankerbestrijding dit jaar uit
geeft aan een breed terrein van
kankeronderzoek.
De resultaten van het onderzoek
in de afgelopen jaren werden on
der de loep genomen door prof.
dr. H. Pinedo, internist-oncoloog
aan het academisch ziekenhuis
van de Vrije Universiteit in Am
sterdam. Hij memoreerde een
grote vooruitgang in de kanker
behandeling, die volgens hem
vooral te danken is aan een bete-
Prof. dr. H. Pinedo: 'Niet meer zo somber tegen chemotherapie aankijken.'
re coördinatie van alle specialis
men die bij de behandeling zijn
betrokken. Bovendien merkte hij
op dat 'de chemotherapie jaren
lang in een somber daglicht heeft
gestaan. Dat hoeft nu niet meer.
De zware behandelingen veroor
zaakten ernstige bijwerkingen.
Tegenwoordig is men in staat de
misselijkheid aanzienlijk beter te
bestrijden, terwijl de schade aan
het beenmerg eveneens kan wor
den beperkt. Dat betekent dat
zelfs de 'zware' chemotherapie
veel draaglijker is geworden voor
de patiënt. Daarnaast kan conti
nue toediening van chemothera
pie tegenwoordig via een pompje
gebeuren, waardoor ziekenhuis
opname niet meer nodig is", al
dus Pinedo.
Als andere vormen van vooruit
gang noemde hij de betere pijn
bestrijding, de komst van nieuwe
celdodende middelen, preciezere
methoden bij de radiotherapie,
het zoveel mogelijk sparend te
werk gaan in de chirugie en de
grotere aandacht voor een goede
begeleiding van de patiënt.
Omdat de mogelijkheden om
kanker te behandelen steeds gro
ter worden, neemt de behoefte
aan informatie toe. De patiënt
kan eigen keuzes maken. Hij kan
kiezen uit verschillende behan
delingen, maar hij kan ook de
voorkeur geven aan niet behan
delen. Daarvoor is goed overleg
tussen arts en patiënt nodig,
liefst op gelijkwaardig niveau.
Om zo'n overleg mogeljk te ma
ken, dient de patiënt goed geïn
formeerd te zijn.
De Nederlandse Kankerbestrij
ding besteedt momenteel ruim
twaalf miljoen gulden per jaar
aan voorlichting: folders, bro
chures, tijdschriften en dergelij
ke. Monda Heshusius, directeur
voorlichting en pr: „Om nog meer
mensen te bereiken, en met name
degenen die het merendeel van
hun informatie via de televisie
krijgen, zal de komende jaren de
voorlichting over kanker via de
tv worden geïntensiveerd. Er zijn
inmiddels diverse samenwer
kingsverbanden opgezet tussen
de Kankerbestrijding en ver
schillende zendgemachtigden."
Zo zal vanaf 1 oktober een acht-
delige televisiecursus voor kan
kerpatiënten en hun naasten door
de Avro worden uitgezonden.
Docenten geven de patiënten in
zicht in pijnbestrijding, goede
voeding, ontspanningsmethoden,
thuiszorg, de werksituatie, lotge
notencontact en problemen met
seksualiteit. Uitgeverij Tirion in
Baarn heeft met subsidie van de
Nederlandse Kankerbestrijding
een bijbehorend cursusboek uit
gegeven.
Monda Heshusius: „Met deze
vorm van presentatie willen we
de voorlichting verlengen van de
spreekkamer naar de huiskamer.
Huisarts en specialist blijven ui
teraard de eerst verantwoordelij
ken bij de voorlichting aan de pa
tiënt. Maar problemen bij kanker
moeten ook thuis met de eigen
partner en familie kunnen wor
den besproken."
Aan de cursus werken medisch
specialisten en andere deskundi
ge hulpverleners mee. Het gaat
bij de cursus niet alleen om ver
werking van emoties, maar ook
om praktische problemen als ver
moeidheid, verminderde eetlust
en pijn.
„Een patiënt met kanker kan te
genwoordig rekenen op een heel
scala aan mogelijkheden om de
pijn te beheersen" aldus dr. V. de
Ru, radiotherapeute in het Anto-
ni van Leeuwenhoek Ziekenhuis
in Amsterdam en docente bij de
televisiecursus.
Werd vroeger alle onderzoek ge
richt op de zieke zelf, de laatste
tijd kijkt men evenzeer naar bij
komende problemen die door
kanker worden veroorzaakt.
Lange tijd werd de partner ver
geten, omdat de patiënt alle aan
dacht kreeg. „Dat de partner ei
gen problemen heeft met de ziek
te van zijn of haar levensge
zellin) wordt tegenwoordig
steeds meer erkend. Lang niet al
le partners zijn in staat de patiënt
daadwerkelijk te steunen, hoe
goed ze het ook bedoelen", aldus
dr. H. van de Wiel, medisch psy
choloog van het Academisch Zie
kenhuis Groningen en docent bij
de televisiecursus. „Helpen bij
emotionele problemen is bijzon
der lastig. Praktische oplossingen
zijn niet altijd mogelijk. Emotio
nele steun bestaat vooral uit luis
teren, vragen stellen, aanspreek
baar zijn. Vooral mannen blijken
hiermee veel moeite te hebben.
Hun 'geen woorden maar daden-
mentaliteit' staat het bieden van
emotionele steun nogal eens in de
weg."
I Wie informatie wil over kanker
kan dag en nacht terecht op het
gratis telefoonnummer 06 -
0226622.
Ortho Zolen: de voeten worden opgemeten om in Israël spe
ciale zolen te laten maken. foto henk jennissen
Ortho Zolen
Rugklachten bij de basis aanpakken. Dat is de filosofie van een
Israëlische vinding die in Nederland wordt toegepast door het Al
ternatief Gezondheidscentrum in het Limburgse Koningsbosch.
Tijdens een voetmeting worden beide voeten doorgelicht en gere
gistreerd. Op een kleurenafdruk van de voetstructuur is te zien
wat er eventueel mis is.
Het meetresultaat gaat naar een medisch centrum in Israël waar
computergestuurd Ortho Zolen worden gemaakt. Deze indivi-
dueele binnenzolen hebben een schokbrekende werking om
schokken in de ruggegraat en ongewenste drukplekken op te hef
fen. De kosten per paar: 124 excl. btw.
Video over meerlingen
Zaterdag wordt in Zoetermeer een voorlichtingsvideo gepresen
teerd over meerlingen. De film met als titel 'Meerling is meer'
geeft informatie over de zwangerschap, geboorte en eerste inten
sieve jaren van verzorging en opvoeding van een meerling. De vi
deofilm is een initiatief van de Nederlandse Vereniging voor Ou
ders van Meerlingen en Diael Audiovisuele Produkties.
Anti-rookpleister
De anti-rookpleister is sinds 1 september vrij verkrijgbaar bij
apotheker en drogist. Voorheen moesten gebruikers eerst naar
hun huisarts voor een recept. Nieuw op deze markt is de Nicodon-
methode, een combinatie van nicotinepleisters en een pakket on
dersteunende middelen om de roker te begeleiden bij het stoppen
met roken.
Bij deze methode krijgt de stopper morele ondersteuning van een
'stopcoach', een gezinslid of vriend met wie hij een contract af
sluit. Verder kan de stopper een aantal presentjes aanvragen
naarmate de kuur vordert. De totale kuur duurt zes weken.
r. J. Verhulst
fit grote regelmaat kunnen we
kranten berichten lezen
'irbij de rechter een verdach-
Iwoordeelt tot het volgen van
ffl therapie die bedoeld is om
P ff weten van de verdachte te
dan wel te vormen,
«oorbeeld daarvan is de zo-
wade incestdader-therapie.
■ietherapie waarbij de ver
leider in contact gebracht
Bit met zijn slachtoffer.
«doel van dergelijke thera-
e® lijkt te zijn de dader van
®tof verkrachting duidelijk
te laten voelen, wat
zijn slachtoffer heeft aange-
vraag of dergelijke thera-
'Sn iets uithalen lijkt echter
tthtvaardigd. Het is name-
naar de vraag of, en zo ja in
Ne, het
Wijk is men-
...°P latere
jd een ge-
een mo-
®ef 'aan te
Afleren is
ieder geval
Probleem,
,!we elke dag
®en zien.
-3 er al
ff dat het gewe-
1ln de regel ontwikkelt
«n het vierde en zevende le
ft, iast; Deze periode kunnen
tlil n a's de zogenoemde
Tf Periode voor de ontwik-
fel ,van het morele besef.
«periode' wil zeggen dat
geweten niet in deze pe-
iq|t njfl, gevormd, het later
u l meer tot ontwikkeling
■hen. Met andere woor-
B j fhsen die om wat voor re-
tow een stoornis hebben
L pnen,m de vorming van het
litr nn 111111611 deze stoornis
'fernn feen enkele manier
gedaan maken.
fe,„.,,e'eken6n dat thera-
1 de ïncestdader-the-
P e vorm van thera-
"ttltaii fnoreel besef
m u m°et worden ëeen
ternï j nen h6bben- Het
Wat ze hebben is dan
tfÜustitPVn het feit dat
'dee heeft'dat maatschaPpi;j)
ett dat er in reder ge
daan wordt.
Een psycholoog die zich uitge
breid heeft bezig gehouden met
de ontwikkeling van het gewe
ten (het moreel besef) bij de
mens is de Amerikaan Lawrence
Kohlberg geweest. Kohlberg
gaat er vanuit dat de invloed
van het milieu, zeg maar de so
ciale context waarin het kind
opgroeit, van groot belang is.
Hij onderscheidt drie niveaus in
de ontwikkeling van het gewe
ten, waarbij elk niveau weer
twee fasen heeft. In totaal zijn er
dus zes verschillende fasen.
Het eerste niveau noemt Kohl
berg het preconventionele ni
veau. Dit niveau loopt ongeveer
tot het zevende levensjaar en be
staat zoals gezegd uit twee ont
wikkelingsfasen. In de eerste fa
se gehoorzaamt het kind eigen
lijk alleen maar om straf te ont
lopen of om een
beloning te krij
gen. Een vrij ego
centrische ma
nier van gehoor
zaamheid dus. In
de tweede fase
redeneert het
kind op een 'voor
wat hoort wat'
manier, een soort
ruilhandel dus.
Het tweede ni
veau is het conventionele ni
veau, wat de meeste kinderen
rond het dertiende jaar berei
ken. Op dit niveau past het kind
zich aan aan de verwachtingen
die het gezin van hem heeft. Het
kind heeft nu een besef van de
sociale rangorde. In de derde fa
se zien we dat het kind zich gaat
gedragen op een manier die door
anderen als juist wordt beoor
deeld. Het gaat zich iets aan
trekken van het oordeel dat an
deren over hem hebben. Het
kind gaat ook letten op de be
doelingen van gedragingen en
het gedraagt zich tegenover an
deren op een manier om hun
goedkeuring te krijgen.
In de vierde fase krijgt het kind
inzicht in de algemeen geldende
regels en wetten. Het krijgt als
het ware een plichtsgevoel. Het
kind gehoorzaamt om conflicten
met autoriteiten te vermijden.
Uit bovenstaande wordt duide
lijk dat bij elke fase een accent
verschuiving optreedt met be-
Freud: 'Geweten ontwikkelt zich tussen vierde en zevende le
vensjaar'.
trekking tot de motivatie om ge
wetensvol te handelen.
Niet alle mensen bereiken vol
gens Kohlberg het derde en
hoogste gewetensniveau. Dit
derde niveau noemt hij het post-
conventionele niveau. Het ge
drag van iemand die dit niveau
heeft bereikt wordt gestuurd
door ethische principes. Zaken
als mensenrechten en menselij
ke waardigheid gaan hier een
rol spelen.
We zagen zojuist dat volgens
Kohlberg de omgeving waarin
een kind opgroeit van groot be
lang is bij het tot stand komen
van het morele besef. Dat is ech
ter nog niet alles. Want volgens
Kohlberg is de intelligentie min
stens zo belangrijk. Volgens hem
foto archief de stem
verlopen de morele ontwikke
ling en de cognitieve ontwikke
ling zelfs hand in hand. Domme
mensen zouden volgens hem dan
ook maar een matig ontwikkel
de moraal hebben en slimme
mensen een goede.
Als zowel Freud als Kohlberg
gelijk hebben, dan is de vorming
van het geweten afhankelijk van
factoren waarover het individu
geen enkele zeggenschap heeft:
leeftijd, milieu en intelligentie.
Dat zou ons inderdaad tot de
sombere conclusie brengen dat
het morele besef (het geweten)
iets is wat je wel hebt of niet
hebt. En dat therapieën die be
doeld zijn om het geweten als
nog te vormen, inderdaad ver
spilde tijd en energie zijn.
Door dr. J. Paalman
Elk jaar komen ongeveer twee
honderd kinderen ter wereld
met een open ruggetje. Sinds
een jaar of vier weet men zeker
dat foliumzuur de kans op zo'n
kind aanzienlijk laat dalen.
Voor dat ernstig probleem be
staat dus een simpele oplossing
en die simpele oplossing wordt
vanaf het begin van deze maand
van overheidswege rondgetoe-
terd voor ieder die het horen
wil. Slik vanaf de dag dat je
zwanger wilt worden elke dag
een tabletje foliumzuur, zo luidt
het advies, en houdt dat vol tot
en met de achtste week van de
zwangerschap. Dit advies is niet
onomstreden. De huisartsen met
name zijn niet echt tegen, maar
ze zijn ook niet echt voor.
Al heel vroeg in de zwanger
schap, zo tussen de derde en
vierde week, vormt zich over de
volle lengte van het ruggetje van
het embryo een gleuf die loopt
van stuit tot latere kruin. Als
even later de randen van de
gleuf naar elkaar toegroeien
ontstaat als vanzelf een koker
tje, de zogeheten neurale buis,
waaruit later de schedel en de
wervelkolom met zenuwinhoud
zullen groeien. Als die buis zich
niet sluit dan ontstaat er een
NBD, een Neuraal Buis Defect.
Zit dat defect ter hoogte van de
latere schedel dan komt het
NBD-kind zonder enige kans op
leven hersenloos ter wereld.
Anencefalie heet die afwijking
officieel en vroeger sprak men
ook wel van kattekopje.
Een open ruggetje ontstaat als
de buis zich ter hoogte van de
rug niet sluit. Het gevolg daar
van kan een waterhoofd zijn, of
blijvende verlammingen van
blaas, darmen en spieren. De
kans dat de neurale buis defect
is bedraagt een op zevenhon
derd, per jaar worden driehon
derd NBD-kinderen geboren en
meestal gaat het dan om een
open ruggetje.
Al jarenlang vermoedde men
dat de neurale buis zich bij een
gebrek aan vitamine niet goed
sluit. De Engelse kinderarts R.
Smithells was er aan het begin
van de jaren tachtig van over
tuigd dat dat vitamine folium
zuur moest zijn. Maar bewijzen
kon hij het niet. In principe is
dat niet eens zo moeilijk. Je
geeft een groep zwangeren elke
dag een foliumzuurtablet te
slikken en een andere groep een
precies daarop lijkende placebo.
Als bij de vrouwen die de echte
pil slikten duidelijk minder kin
deren met een open rug of zon
der hersenen geboren worden
dan is het bewijs geleverd. Mag
niet, zo vond
en vindt de
Engelse
overheid: de
medische
ethiek ver
biedt het om
een foppil te
geven als je
er als arts
van over
tuigd bent
dat de echte
pil beter is
voor de pa
tiënt. Je
moet ande
ren altijd
behandelen
zoals je zelf behandeld zou wil
len worden - een algemeen et
hisch principe dat heel wat ver
gelijkend onderzoek in de weg
staat.
Het gevolg van dat alles was dat
deskundigen elkaar tien jaar in
de kolommen van de medische
vakbladen over de zin en onzin
van foliumzuur de oren wasten.
Aan die impasse kwam een eind
toen men het ethisch probleem
naar Hongarije exporteerde.
Daar liet de Hongaarse onder
zoeker dr. A. Czeizel tweedui
zend vrouwen foliumzuur slik
ken en nog eens tweeduizend
vrouwen een foppil, en jawel,
alle zes afwijkende kinderen
vielen in de foppilgroep.
In 1991 adviseerde de Voedings
raad op grond van ander onder
zoek vrouwen die al eerder een
NBD-kind hadden gehad bij een
volgende zwangerschap vijf
milligram foliumzuur per dag te
slikken. Het Hongaarse onder
zoek deed de Voedingsraad in
1993 besluiten om 0,5 mg fo
liumzuur per dag aan alle aan
staande moeders te adviseren.
Het mooiste zou zijn als ze dit
extra foliumzuur opnamen via
foliumzuurrijke etenswaren als
sla, asperges, spinazie, broccoli,
lever, kaas en eieren, maar he
laas, dat krijg je niet bij elkaar
gegeten.
De raad
overwoog
ook om net
als in Ame
rika dat ex
tra folium
zuur in het
brood te
stoppen,
maar dat
kan in Ne
derland
niet want
dat zou
'medicali-
sering van
het brood'
betekenen.
Met een
soortgelijk argument verbood
de Hoge Raad in 1976 de fluori
dering van drinkwater. Als dat
allemaal niet kan, zo vond de
Voedingsraad, dan maar fo-
liumzuurtabletten en dan nog
alleen maar als overgangsmaat
regel totdat het verrijken van
brood wel mag.
Toen de Geneeskundige Hoofd
inspectie dit advies in 1993 in de
brievenbus stopte van alle huis
artsen, vrouwenartsen en
vroedvrouwen van Nederland
brak er in de kolommen van de
medische vakbladen een maan
denlang durende discussie uit.
Zo'n tabletje per dag is dan mis
schien niet helemaal ideaal,
maar; de bedoeling is goed, dus
wat zou je er op tegen kunnen
hebben?
Dr. Siep Thomas, staflid van het
Nederlands Huisartsen Genoot
schap NHG: „We zijn niet echt
tegen, we vinden alleen dat wij
als huisartsen geen actief beleid
moeten voeren. We adviseren
onze leden om desgevraagd voor
te lichten met het noemen van
alle voor- en nadelen."
Want het slikken van zo'n dage
lijks tabletje is minder eenvou
dig dan het wel lijkt. Daarmee
moet, wil het nut hebben, al vier
weken voor de bevruchting
worden begonnen tot en met
acht weken in de zwangerschap.
Dat is dus gemiddeld een half
jaar elke dag een tabletje, want
zolang duurt het voordat de ge
middelde vrouw zwanger
wordt.
Een ander bezwaar is dat het
advies vooral zal worden opge
volgd door bezorgde gezonde
moeders die toch al weinig risi
co lopen, en veel minder door
groepen aan de onderkant van
de samenleving die door minder
goede voeding het meeste baat
hebben bij wat foliumzuur ex
tra.
Daarbij komt nog dat lang niet
alle gevallen zijn te voorkomen
want zelfs als alle aanstaande
moeders foliumzuur slikken dan
zal het aantal kinderen met een
Neuraal Buis Defect hooguit
met de helft dalen.
Een belangrijke moeilijkheid is
dat foliumzuur alleen bij een
geplande zwangerschap helpt
(want als je begint op het mo
ment dat je zwanger bent is het
al te laat) en niet alle zwanger
schappen zijn gepland. Mis
schien wel de helft niet, zegt
Thomas. „Omdat niet alle voor
behoedsmiddelen betrouwbaar
zijn en iedereen wel eens een fo-
liumzuurpilletje vergeet, zullen
ouders die de pech hebben een
kind met een open ruggetje te
krijgen voor de rest van hun le
ven geplaagd worden door
schuldgevoelens."