Nieuw pelgrimspad Den Bosch - Visé
christenen
uit Israël
itrijd om
Rails
'Over 10 of 20 jaar is hier
niets meer over van de
christelijke gemeenschap'
Brpfflfir— o
264 Kilometer
doe-het-zelf-devotie voor
moderne bedevaartgangers
DE STEM
GEESTELIJK LEVEN
[amerleden zien
Wings levert
pc in 1996
miljoen op
ZATERDAG 9 SEPTEMBER 1995
Door Guido de Bruin (anp)
Den Bosch - In de vijftiende eeuw von
den herders in de buurt van Oirschot
|n een riviertje een Mariabeeld dat te
gen de stroom op dreef. Vol verwonde
ring plaatsten ze het in een holle eik.
Al gauw werden wonderen aan het beeldje
toegeschreven. Onze Lieve Vrouw van de
Heilige Eik kreeg een kapel, waar volgens
de pastoor nog steeds 25.000 mensen per
jaar haar bijstand komen afsmeken.
Be Heilige Eik is een van de heiligdommen
op het Pelgrimspad, een lange-afstand-
^andelroute over 264 kilometer van Den
Bosch naar Visé in België, even voorbij
Maastricht. Het pad biedt de wandelaar de
kans om al lopend de geur van volksdevo
tie op te snuiven.
Als hij in Visé van het pelgrimeren nog
geen genoeg heeft gekregen, kan hij daar
desgewenst overstappen op de bedevaarts
route die uiteindelijk in Santiago de Com-
postela in Noordwest-Spanje uitkomt.
Kaar zijn de overblijfselen van de Heilige
Jacobus al eeuwen lang een populair voor
werp van verering.
Traditie
Voor het bejaarde echtpaar dat bij de Hei
lige Eik de middagboterham gebruikt, is
het wekelijkse bezoek aan de kapel in de
plaats gekomen van de gedwongen kerk
gang. „We zijn de enigen niet hoor." De
man komt er al zestig jaar, hij zet de tradi
tie van zijn vader voort. Het water uit de
stroom, zo weet hij te melden, bederft
■nooit, ook al bewaar je het een jaar.
Toch heeft het geloof voor hem afgedaan.
„Het zegt me niets meer, daarvoor heb ik
te veel onrecht gezien." Hij kent geen gro
tere „smeerlappen" dan priesters en pa
ters. Zijn vrouw heeft het geloof behou
den, ook al worstelt ze met de vraag waar
om mensen die veel bidden, vaak niets dan
tegenslag ondervinden.
Uitverkocht
Ook minder trouwe bezoekers van heilige
plaatsen voelen zich kennelijk tot het pel
grimeren aangetrokken. „De naam Pel
grimspad heeft blijkbaar een gevoelige
snaar geraakt", zegt Geert Bakker, die na
mens de ANWB nauw bij de ontwikkeling
van de route betrokken is geweest. Sinds
de opening vorig najaar is de eerste druk
van 5000 exemplaren van het routeboekje
bijna uitverkocht.
Tussen de belangrijke bedevaartsoorden
Den Bosch (Zoete Lieve Vrouw) en Maast
richt (Sint Servaes) voert het Pelgrimspad
men zijn met het initiatief. Sommige leden
vinden het Pelgrimspad niet meer dan
„een landschappelijk mooie route, waar
het plaatje Pelgrimspad wordt opgeplakt"
Fictief
„Dat is natuurlijk ook zo", zegt P.J. Mar-
gry van het P.J. Meertens-Instituut voor
volkskunde in Amsterdam. „Het is geen
historisch tracé, maar een fictieve route.
Toch krijgen mensen het gevoel dat ze op
bijvoorbeeld langs de kerk van de Heilige
Lucia in Steensel, waar in december een
Luciadraadje tegen bloedvloeiing te krij
gen is. Even buiten Thorn staat de kapel
van Onze Lieve Vrouw onder de Linden.
„Kom elendigen naar Thorn aan de linden,
daar is genesinge en troost te vinden", is
nog steeds het motto.
Wereldlijk
Het Pelgrimspad is echter geen aloude be
devaartsroute die in ere is hersteld, maar
heeft een wereldlijke basis. De in onbruik
geraakte Internationale Wandelweg van
Den Bosch naar Luik en Luxemburg, die
de ANWB in 1939 lanceerde, vormt de rug-
gegraat van het pad. En de Stichting Lan-
ge-Afstand-Wandelpaden (SLAW), die de
routebeschrijving uitgeeft, is geen reli
gieuze organisatie, maar een club van en
thousiaste wandelaars.
Dat neemt niet weg dat het Genootschap
van Sint Jacob, de belangenvereniging van
Santiago-gangers, zijn zegen aan het Pel
grimspad gegeven heeft. Uit het orgaan De
Jacobsstaf blijkt echter, dat niet alle
rechtgeaarde bedevaartgangers ingeno-
de aloude weg naar Santiago lopen. Dat is
pure zwendel." Dat kan Bakker niet deren.
„Wij houden ons verre van de discussie
over historische tracés. Wij vinden dat een
pelgrimstocht bij je voordeur begint. Waar
mensen lopen, komt de weg." Bovendien
heeft de Raad van Europa het Pelgrimspad
als deel van de Santiago-route erkend.
Groeimarkt
Bakkers enthousiasme is nauwelijks te
stuiten. Pelgrims zijn een „groeimarkt",
jubelt hij. Plannen heeft hij genoeg. Ten
eerste wordt het pelgrimspad doorgetrok
ken naar Amsterdam. Verder wil hij in
1999, als Santiago het volgende heilig jaar
viert, een wandelestafette naar de stad or
ganiseren. Tegen die tijd hoopt hij in sa
menwerking met zusterorganisaties in Eu
ropa een eenduidige pelgrimsroute naar
het graf van Jacobus te kunnen aanbieden.
Het gastenboek van broeder Fons van der
Laan in het Brabantse Vessem lijkt Bakker
gelijk te geven. Sinds het Pelgrimspad
langs zijn Jacobushoeve loopt, krijgt de
broeder van Dongen, zelf een oud-Santia-
goganger, steeds meer pelgrims op de kof
fie. Iedereen die het Pelgrimspad loopt of
meer wil weten over de weg naar Santiago,
is bij zijn kringloopproject welkom. De
meesten van hen zien de wandelroute als
opmaat tot de bedevaart naar Santiago.
„Bij storm en regen hopen we op een Jaco-
buszegen", schreef er een.
Heimwee
Margry, die aan een lexicon van alle bede
vaartsplaatsen in Nederland werkt, ver
klaart de opleving van de bedevaartcul
tuur uit nostalgie en behoefte aan folklore
en spiritualiteit. „Religieuze uitingen als
processies passen eigenlijk niet meer in
deze tijd, maar worden als folklore ge
handhaafd. Er speelt ook heimwee mee
naar elementen,die uit het rituele leven
zijn verdwenen. En ook buiten de kerk,
bijvoorbeeld in de New Age-beweging,
zoeken steeds meer mensen naar vormen
van spiritualiteit, vaak in relatie tot heili
ge plaatsen."
Divers
Het voordeel van zulke heilige plaatsen is
volgens Margry dat ze spiritualiteit in een
„casco-vorm" aanbieden. „De motivaties
van mensen zijn heel divers, maar ze kun
nen op een en dezelfde plaats betrekking
hebben." Ook het Pelgrimspad ziet hij als
een uiting van de hedendaagse behoefte
aan het bezoeken van heilige plaatsen en
„het lopen van sacrale trajecten".
In Den Bosch zullen de wandelaars op het
Pelgrimspad waarschijnlijk niet opvallen.
De Zoete Lieve Vrouw in een kapel van de
Sint Jan had toch al niet over klandizie te
klagen. „Ik heb de kapel nog nooit leeg ge
zien", zegt een oudere gastvrouw in de ka
thedraal. „De Zoete Lieve Vrouw loopt als
een trein."
Zoete Lieve Vrouwekapel in de St.Jan
in Den Bosch
FOTO ANP
Door Willy Werkman
Bethlehem - Inam heeft zich
vanmorgen mooi aangekleed en
ook een paar sierlijke zwarte
streepjes onder haar ogen gete
kend. Ze ziet er mooi uit en ze
praat opgewonden met al haar
vrienden, die speciaal voor haar
feestelijke afscheidslunch zijn
uitgenodigd.
Maar als ze allemaal aan de lange hou
ten tafels in het Bijbelinstituut van
Bethlehem plaatsnemen en pater Alex
Awad voor haar welzijn bidt, springen
de tranen in haar ogen en veranderen
de sierlijke make-up streepjes in zwar
te vlekken op haar natte wangen.
Want dit is haar afscheid. Inam zal nog
vanavond naar Amerika vertrekken en
iedereen weet dat ze waarschijnlijk
nooit meer naar haar geboortedorp zal
terugkeren.
„Voor ons christenen", zegt ze huilend,
„is het leven hier veel te moeilijk ge
worden."
Al ongeveer tien jaar probeert Awad,
de Palestijnse pater die samen met zijn
broer Bishara in zijn instituut jonge
Palestijnse christenen opleidt voor
werk in de gemeenschap, zijn volgelin
gen vast te houden. „Maar iedere week
hoor ik", zegt hij, „van weer een fami
lie, die alles verkoopt om te emigreren
naar Amerika, Canada of Australië.
Steeds meer mensen vertrekken en ik
vrees, dat er over tien of twintig jaar
niets meer over is van de christelijke
gemeenschap hier."
Hij klinkt bezorgd, maar voor zijn
sombere voorspelling heeft hij niet
meer nodig dan de droge feiten. Vorm
den de Palestijnse christenen in Jeru
zalem en omgeving in 1967 nog 33 pro
cent van de bevolking, nu is dat cijfer
gedaald tot minder dan 2 procent.
Sneeuwbal
In die uitstervende gemeente lijkt de
sneeuwbal van de emigratie steeds
harder te rollen. Walied en Elia, In-
am's vrienden in het Bijbelinstituut
overwegen ook te vertrekken. Tijdens
de lunch ter ere van haar afscheid, ko
men hun frustraties naar boven. „Ik
ben accountant", zegt Walied, „Ik kan
geen baan vinden. De werkloosheid is
hier heel hoog. Als ik naar Jeruzalem
wil, moet ik bij het Israëlisch militaire
bestuur om een reisvergunning vragen.
Daar moet ik uren voor in de rij staan.
Soms krijg ik de toestemming, vaak
niet. Als je gepakt wordt zonder een
pasje, krijg je een hoge boete en moet
je een nacht in de gevangenis door
brengen. Alsof je een misdadiger bent.
Ik heb het gevoel dat ik in een gevan
genis leef."
Betlehem is een van de belangrijkste
heilige plaatsen voor het christendom.
In de vierde eeuw na Christus vestigde
Christelijke aanwezigheid in Bethlehem loopt met rasse schreden terug
„Traditioneel", zegt hij, „hebben de
christenen altijd rondom Jeruzalem
gewoond. Maar al in het begin van de
ze eeuw is de emigratie op gang geko
men. In de jaren '20 en '30, omdat er
gewoon honger was. Na 1948 vanwege
de stichting van de staat Israël en de
enorme golf van Palestijnse vluchte-
zich daar de Latijnse kerkvader Hiëro-
nymus. Hij stichtte er een klooster en
vertaalde de bijbel in het latijn. Rond
om de Geboortekerk, gebouwd boven
de grot, waar Jezus volgens de overle
vering geboren is, wonen nu zo'n
60.000 mensen. Nog in 1948 vormden
de christenen in Bethlehem een meer
derheid van 90 procent. Nu is dat cijfer
gedaald tot 40. En ongeveer dezelde
feiten gelden voor Beit Jalla en Beit
Sahour, twee andere dorpen niet ver
ten zuiden van Jeruzalem, waar de
christelijke meerderheid met rappe
schreden verdwijnt.
Uitstervend
„Wij zijn een uitstervend geslacht",
zegt Ghasson Andoni in Beit Sahour
cynisch. Andoni, die vanwege de Israë
lische beperkingen op de Palestijnse
bewegingsvrijheid zijn baan als lector
natuurkunde aan de Bir Zeit Universi
teit in Ramallah heeft moeten opge
ven, houdt zich nu bezig met pogingen
tot een verzoening tussen de Israëli's
en met een studie van de christelijke
emigratie.
lingen, ook naar ons gebied. En na
1967, als gevolg van de problemen, die
we van de Israëlische bezetting onder
vinden. Het is altijd een politiek van
de Israëli's geweest om ons, Pales-
tijnen, aan te moedigen hier weg te
gaan. Daar zijn ze goed in geslaagd. En
door de jaren heen zijn er veel meer
christenen vertrokken dan moslims,
want wij, christenen hebben altijd tot
de middenklasse behoord. We hebben
dus", zegt hij, „meer financiële moge
lijkheden om ergens anders een nieuw
leven te beginnen, en we zijn ook meer
gewend aan een westerse levensstijl."
Geen werk
En zo maakt nu ook Tarek Shumall in
Beit Sahour zich op om na zijn huwe
lijk met Lubna naar de Verenigde Sta
ten te vertrekken. Hij is de laatste van
zes broers en zusters, die hun geluk el
ders zoeken. In Zuid-Amerika, in Au
stralië en in Amerika. „Al mijn vrien
den zijn al weg", zegt hij bedroefd. „Ik
heb hier geen toekomst meer. Werk is
er niet. Veiligheid heb ik ook niet. Als
ik naar Jeruzalem wil om er in de Hei
lige Grafkerk te bidden, moet ik langs
Israëlische militaire wegversperrin
gen. En van het vredesproces verwacht
ik ook niets. Niemand van de emigran
ten uit Beit Sahour is trouwens nog te
ruggekeerd."
Hij is een van de 500 inwoners van Beit
Sahour, die in de afgelopen jaren geë
migreerd zijn. En er is daar niet één fa
milie te vinden, waar niet een broer,
een zoon of een oom de koffers heeft
gepakt om zich van de economische
problemen en de politieke onzekerhe
den te bevrijden. Zeker na 1989, toen
de 12.000 bewoners van Beit Sahour
een belastingstaking afkondigden en
het Israëlische militaire bestuur daar
met harde hand op reageerde. Het le
ger sloot winkels en bedrijven. Nam
goederen in beslag. Kondigde uitgaan
sverboden af. De handel werd er lam
gelegd. En de werkloosheid steeg tot
35 procent.
Tot de Golfoorlog van 1991 konden de
jongeren van Beit Sahour nog uitwij
ken naar de Golfstaten om daar wat te
verdienen. Maar in dat jaar werden de
grenzen daar voor de Palestijnen ge
sloten, omdat Yasser Arafat zijn steun
aan de Iraakse leider Saddam Hoes
sein had verklaard.
Gedwongen
„Nu", zegt Ghassan Andoni, „hebben
we helemaal geen toekomst meer,
want we hebben geen enkele mogelijk
heid om uit te breiden. In Westelijke
richting zitten we tegen Bethlehem
aan. Aan de Oostelijke kant grenzen
we aan een groot Israëlisch militair
kamp. Het hele gebied ten zuiden van
Beit Sahour is door de Israëli's tot 'ar
cheologisch gebied' verklaard en nu is
ook het gebied ten noorden van ons
dorp onteigend voor de bouw van een
grote joodse wijk, waar 30 a 40.000
joodse kolonisten komen wonen. Een
van de gevolgen daarvan is, dat de
waarde van de grond hier enorm is ge
stegen."
Beit Sahour's jonge bewoners zijn dus
gedwongen om na hun huwelijk bij
hun ouders te blijven wonen en meer
dan voorheen valt dus de keuze op de
trek naar het Westen.
Volgens de gegevens van dr. Bernard
Sabilla, als socioloog verbonden aan
de universiteit van Bethlehem, wonen
er niet meer dan 50.000 christenen in
Jeruzalem en de traditioneel christelij
ke dorpen erom heen. Een verouderde
bevolking, nu de zonen en dochters
vertrekken. „In het land van Jezus",
zegt hij, „verdwijnen de christenen. En
dat is zo triest, omdat ook na de isla
mitische veroveringen in de zevende
eeuw de christelijke gemeenschappen
hier gespaard bleven." Nu, met de Is
raëlische controle, die ook na de zelf
bestuursovereenkomsten met Yasser
Arafat duidelijk voelbaar blijft, heb
ben de Palestijnse christenen groeien
de frustraties over God's volk, zoals de
joden in het Oude Testament omschre
ven zijn.
Triest
„Ik ben bang, dat u van anti-semitisme
wordt beschuldigd, als u opschrijft,
wat ik daarvan denk", zegt pater Alex
Awad in het Bijbel-instituut in Bethle
hem.
„Maar ook al staat het in de Bijbel, ge
loof ik niet dat de Israëli's Gods uit
verkoren volk zijn. God's volk moet
God's werk doen. En dat is liefde, vre
de, gelijkheid. De Israëli's nemen ons
Het gevoel in een gevangenis te leven
land af. Ze slaan onze kuideraj
verstikken ons economisch, Zevet
ven ons. De werkelijkheid staatti
in tegenstelling tot de christelijk^
En het trieste is, dat het westen011
litieke redenen meer naar Israëlf
tertdan naar ons."
Nederlandse christenen trouwemsl
ren de meeste gelden, die nodigzij]
'Beit Jemima', het tehuis voorgea
lijke en gehandicapte Palt
deren in Beit Jalla, te bekostigen!
Nederlandse christelijke echtpaar»
lbehr uit Naarden heeft daar de 1
ding en Heieen Vollbehr maakt era
geheim van, dat zij 'heel bang' isq
het toekomstige Palestijnse zeli
stuur op de Westelijke Jordaaw
„Ik vrees", zegt ze, „dat wegedwee
zullen worden onze kinderen deii|
te leren. Als dat gebeurt, zulle
weigeren."
Hamas
De ongeveer 25 kinderen, die zij oi
haar toezicht heeft, krijgen er -tr
acht hun afkomst - een christelijk
ook Nederlandse opvoeding. Sm
van de kinderen, de ouderloos g
noemen Heieen 'mama'. Voordes:
ren is ze 'tante'. Ze straalt van®
de, als de kinderen op haar r
Maar ook zij heeft haar zorgen. KI
haar hart, zegt ze, trilt ze van au.
de Hamas. „Die fundamental^
islamieten maken ons het
We worden zelf regelmatig met m
bekogeld en kort geleden is er""
auto geschoten." Als het aani
zou Beit Jalla bij Israël ge!r
moeten worden, maar of dat gek
betwijfelt ze.
Angst
„Ik heb besloten", bekent ze, .dj
gen te vertellen die mijn Falsi
christelijke buren niet hardop *1
te zeggen. Kort geleden is een®1
lijke Palestijn uit de omgeving)1®!
bloes opgepakt door de veilig11
dienst van Yasser Arafat. ,.H>I'
beschuldigd van collaboratie ®1!
Israëli's, maar daar geloof ik t®"J
We weten in ieder geval dat M
handeld is. Nu bidden we voor
Een andere Palestijnse christ®;]
prediker uit Beit Sahour, is
haar met de dood bedreigd, y
openlijk aan gasten in het biu'®!
had verteld over de problem® J3
christenen van de Harnas onderi'1
„Ik bid", zegt mevrouw Vollbet»
God ons zal beschermen. Ik
toegeven aan mijn angsten,
moet voor mijn kinderen zorêe"l
anders zou ik vandaag noa
ken."
In Betlehem, in Beit Jalla
Sahour luiden nog steeds de j.
van de tientallen christelijke
daar. In de souvenirshops zijn
houten rozenkransen en de kf
len te koop, die tientallen
daar al eeuwenlang met de »3
ken. Maar het christelijke 'e)3
ze dorpen is in gevaar, „Over J
jaar", zegt Ghassan Andoni, -
misschioen nog wel het kru „1,
dan is het, 2000 jaar na CW\.J
leen het kruis van onze uitg
gemeenschap.
Haag (anp) - Ondernemend Ne
|i"d doet maandag een uiterst,
ilng om te voorkomen dat de win
f voortaan elke zondag open mo
j blijven.
lommisaie voor Economische Zake!
Y j Tweede Kamer houdt dan eei
itting over de Winkelsluitingswet.
I kabinet stelt voor de winkels op zon
I dicht te laten, maar de gemeentel
Lm de vrijheid hiervan af te wijken
l een gemeente besluit dat de winkel
Lndag open mogen zijn, kunnen win
Iers gewoon de deuren dicht houden
L onze Haagse redactie
-ulcn Minister Jorritsma
|et haast maken met de
uien om het internatio-
J wegvervoer te beperken
[gunste van het railvervoer
[vervoer over water. Nieuwe
iderenspoorlijnen als Betu-
Bijn en extra voorzieningen
[goederen over te slaan lij-
n daarbij onvermijdelijk.
(beurt dat niet dan is de po
le van Nederland als distri-
jtieland in gevaar.
|t concludeert een commissie
1 Kamerleden, na een werkbe-
[ek aan Oostenrijk, Zwitserland
i Duitsland. Deze landen zijn
[el verder in de discussie over de
perking van het wegvervoer
1 Nederland, zo constateerden
I politici.
ritserland bijvoorbeeld, zal
haf 2003 geen buitenlandse
Leks zwaarder dan 28 ton het
pd in laten. De internationale
jederendoorvoer moet dan ge
lei over rails of over water
aats hebben.
dit moment is nachtelijk
Lchtvervoer in delen van Oos-
rijk al verboden. Dit land kl
isteert bovendien alleen nog
par in spoor.
Duitse bondsminister van
irkeer Wissman wil bovendien,
heeft hij de Nederlandse Ka
arleden verteld, het Eurovignet
len bij transporteurs zeer oms-
:den belasting voor vrachtau-
l's - verdrievoudigen. Hij hoopt
I het vervoer op termijn per rail
I bevorderen.
1 met al betekent dat, dat het
ternationaal vervoer over de
5 in de ons omringende landen
een rap tempo wordt beperkt
{belemmerd," aldus commissie-
pder Biesheuvel (CDA) gisteren
[Keulen.
plgens de commissieleden is Ne
erland hierop onvoldoende
lorbereid. Er is in Nederland te
jeinig nagedacht over de positie
Bn ons transport in Europa, al
t's het Kamerlid Van Gijsel (Pv-
„Als je bedenkt wat er in de
pden om ons heen gebeurt,
hgt het heel veel om de Neder-
positie op de vervoers-
jrkt te handhaven."
Jet D66-Kamerlid Van 't Riet
Pncludeert gisteren zelfs dat de-
powelijn eigenlijk veel te laat'
Ti 2005 gereed) komt om de posi-
e van Nederland veilig te stel-
be Kamerleden willen daar-
dat minister Jorritsma snel
F een nieuwe, betere versie van
?nota-Goederenvervoer komt.
fn eerdere versie, nog gemaakt
por Jorritsma voorganger Maij,
r te op zoveel kritiek, dat deze
KW is teruggestuurd.
I VVD-Kamerlid Verbugt on-
If^eept dat Jorritsma nadruk-
r Ik de positie van het water
ier zal moeten belichten.
[enselNr !?n?/krf> De Lon" S
l99fi po ^oc^ter Barings zal in gf
leren v" nftto~winstbijdrage le- ta
fldên minste 35 mili°en gi
Pan ^G-bestuurder Her-
nsannIZmga Sisteren gezegd in v(
lanfiari 'Waarookeen kantoor re
!«azeÖSt\geVestigd-Huizin"
lingen ,,i„T\ekaseren op bereke- e(
W AaH p'hestuursvoorzit- at
far zal deilet loPende n:
D
ar 7ai a nei lopende
telen v?n HbelTangrijkste onder" ci
[ank in Condense zaken- k
fond toen aan'ri D® bank la
T°nd si- i ran4 van de af- v*
ïerd en uit S Va? ongecontro- pi
'derenvanef u gelopensPe" m
1 Sinsanoro kTaVklnedewerker
P00t'termii Leeson. Hij n
gan-'e Nikkei" nul611 af 0p de
