Weekend
iNAGER
MASTER
ur
z
ndere job is?
Istigingsmanager, onder
gsmanager en vooral bii
N veel zaken in goede
■dat tevreden klanten en
zijn. Vereisten voor een
en goede samenwerking
lager en de monteurs èn
|met klanten.
ig met de zwaarte~van
fd bieden wij de nodige
[kansen binnen de
organisatie.
'ertuigen dat hij of zij de
oaan is èn beschikt over
et voertuig- en auto-
omaster een fantastische
taties met CV graag bin-
bt hoofdkantoor van
de Hollander,
Deventer.
JEVENSE B.V
ieurs en Netheonsul
BANKWERKER*
E4
|Schat
Vijftigjarige
Rijksvoorlichtingsdienst
geeft op alle
vragen antwoord,
behalve op vragen
over de Oranjes
LU
MBER 1995
arbeidsvoorwaarden
[ten, dan kunt u hiervoor
John de Hollander,
in, tel. 05700-79790.
ÊSE BANDENSPECIALIST
tn, voorbereiding, directievoe-
■kunde, Constructies. Pijplei-
deelopdrachten behartigd.
pied Pijpleidingen (veel onder-
verkers gezocht:
Irken met computermodellen
liden
lautocad12 of 13
Itwerken van ontwerptekenin-
[usiaste werkinstelling en zelf-
Itember 1995.
6 SC Heerle Wouw
erd is in het bouwen van staalkonstn^l
ge staalwerken en kranenbouw met e
ag naar onze kwaliteitsproduWI
stand noodzakelijk.
an tekening kunnen lezen is verei j
odzakelijk.
traalinrichting, waarin z<
t.
lachine.
nt u richten aan:
in zowel I
a in de avonduren zijn wij berei
ikb33r.
jSTEM
ZATERDAG 9 SEPTEMBER 1995
'derlijk. Maar
pet wel
Het schild van Oranje
loorlichting door de overheid
lande bevolking is kwetsbaar,
lenige studiedag is al gewijd
(ande vraag of je alleen mag
toedichten over door het parie
tót aanvaard beleid of dat je
L wat meer opinievormend
Lg optreden. Mag de overheid
Lil betaling en in ruil voor
Lat goede boodschappen tv-
|rogramma's sponsoren of niet?
ijver die laatste vraag maakte
Ijjftig jaar geleden niemand
lich nog druk. Na een periode
lan jarenlange propaganda en
egenpropaganda bogen deskun
digen zich in 1946 over de vraag
Lat de taak zou moeten zijn van
te een jaar eerder opgerichte
Rijksvoorlichtingsdienst. De uit
komst van die discussie spoort
log steeds wonderwel met de
luidige gang van zaken. Alleen
pet koninghuis gooide de afgelo
penvijftig jaar nog weieens roet
n het eten.
loor David van der Houwen
ie leutermolen ontgaat niets. Met
I een bijna statige traagheid draaien
zijn gigantische geluidsbanden
Jierentwintig uur per dag, 365 dagen per jaar.
wintig radio- en televisiestations kunnen
niet het kleinste geluidje produceren,
(onder dat de leutermolen het registreert,
laat niemand denken dat een terloopse op-
lerking in een meeklets-radioprogramma
oeteen vervliegt, in de ether wordt weggebla
zen als een pluisje. Alles wordt vastgelegd en
feu jaar lang bewaard. Zelfs de grootste onzin,
buizenden meters band leggen hier dag-in
Tag-uit vast wat er in Nederland wordt gezegd
Iver politiek en koningshuis. De leutermolen
laat er vooral om alles te registreren wat er
jnverwacht wordt gezegd. Zodat ook dat kan
rorden nageluisterd. En uitgetikt, ais iemand
Ie tekst zwart op wit wil.
pel is bijna een koosnaampje, leutermolen,
dacht door ambtenaren van de Rijksvoor-
jchtingsdienst. Daar verwacht je niet zo gauw
■naampjes. Het klinkt wat stijfjes, erg offi-
fceel. Je verwacht er een beetje deftige stem
lij. Zo van: 'De Rijksvoorlichtingsdienst deelt
■ede.' Het geluid van driedelig grijs. Maar de
olenaars' van de leutermolen zijn eigentijd-
je, informele mensen. Spijkerbroek, trui, man-
(enstaartje.
Pranultibandrecorder staat weggestopt in een
jhoek van een van de statige oude panden aan
pt Binnenhof, waar de dienst is gevestigd. De
dactiedienst is de officiële naam van dit
looppunt van informatiestromen. Het is,
!eSgen ze bij de dienst niet zonder trots, het
|Mge overheidsloket dat elke dag van het jaar
Per dag bereikbaar is. Soms komt dat
Sow van pas. Als iemand dringend de premier
rag heeft en alle secretaresses en voorheh-
r jku's z'in- Of als er op stel en sprong in
formatie over een bepaalde zaak nodig is. Ook
pet koningshuis meldt zich nog wel eens bui-
ra kantoortijden met een prangende kwestie.
ckter die onaandoenlijke gevels aan het Bin
es ro 6en sckat aan 'n^ormatie opgesla-
Kn an* de Rijksvoorlichtingsdienst is in-
Initiatie. Ze weten er angstwekkend veel. Het
rgrote deel van die informatie is vrij toe-
«hjk. Dat klinkt gek. Want de RVD heeft
eet!e de reputatie van non-informatie,
het sPe*en> '"ral afhouden, kluitje in
nbunnen ze ook zijn. Vervelend.
De 'leutermolen' van de Rijksvoorlichtingsdienst, een kamer waar alles wordt vastgelegd wat er op tv gezegd wordt over politiek en koningshuis.
eigenlijk alleen als het om
een wee van de familie Van Oranje
Idèn»ze,niet hoeveel biertjes Willem Alexan-
IConst11-® <kklkt' waarom de verkering van
IPanhriu 1n Uit is waar de koningin haar
drink Dan wordt de RVD een ondoor-
Ikoninare vestrïig. Ook de bemoeienis van de
L S.bl' benoemingen en kabinetsforma-
IrenzsL- m verb°rgene. Maar verder ge-
■Dis hJo1antwo°rd op alle vragen.
■van hot a's 'schild en de betrouwe'
telfs Wa °t 'k huis vertekent. Behoorlijk
Krhfn a Wa^ze de RtfD aan informatie
fliesietnt verb°udt zich als een fruit-
kunnen 1 601 wa'v's tot wat zo wel willen en
jkoningint®®°ok over het koningshuis. De
[gaat pon u" ct'e geen stap zetten of er
lelies de komnklll,ke
uit. ^eiis ae KoninKiijKe
IVerder'is 7°5 n door de trouw gemeld.
I2*1! en on?;6 Tenst verantwoordelijk voor alle
Pet land °nder de v'a8 van Postbus 51
■knipselkrant ln8esJingerd. Ze maken er
liers. ze v en voor niinisters en paleisbewo-
i>eetje afe»3.?61611 d°cumentatie over zo'n
■Politiek w*?? maar *n de verste verte met
■^fiebij de Rvrf maken-
u wu werken, moet nieuwsgierig
zijn, razend nieuwsgierig. En moet de politiek
in de vingers hebben, voelen wat spanning kan
veroorzaken en wat niet. Spaar je een uit
spraak in een radio- of tv-programma op voor
de dagelijkse knipselkrant of laat je de tekst
razendsnel uittikken zodat die even later in de
handen van de premier ligt?
Noodgevallen
In echte noodgevallen grijpen ze de telefoon.
Zoals bij de Bijlmerramp toen veel autoritei
ten als eerste door de redactiedienst werden
gewaarschuwd. Of die keer toen de toenmali
ge premier Den Uyl, op bezoek in Canada, zijn
ambtgenoot dankzij een telefoontje van de
RVD een spannende internationale gebeurte
nis als eerste kon melden. Op dat soort dingen
zijn ze trots bij de RVD. Dankzij diezelfde
snelle verwerking van de oogst van knipsels,
radio en televisie, is de premier op zijn weke
lijkse persconferentie op de hoogte van het al
lerlaatste nieuws en kan daarop soms heet van
de naald reageren. Dat treffen tussen premier
en journalistiek is een
van de schaarse mo
menten waarop de
Rijksvoorlichtings
dienst een gezicht
toont. Sinds kort mag
er tijdens de bijeen
komst, waar de pre
mier formeel de gast
is van de parlemen
taire pers, worden ge
filmd. De man naast
de premier is de
hoofddirecteur van de
RVD of zijn plaats
vervanger. In Neder
land is die wekelijkse
persconferentie in
middels de gewoonste
zaak van de wereld.
Geen premier zal het
in zijn hoofd halen om meteen na de minister
raad in de auto te stappen, zelfs niet als zijn
eigen vrouw jarig is. Eerst naar de pers, zo
gaat dat al sinds het eind van de jaren zestig.
Piet de Jong was toen premier. Een aimabel
mens. Dus als er op vrijdagavond een bekende
journalist belde om te vragen wat het kabinet
die dag besloten had, gooide De Jong niet met
een de hoorn op de haak.
Maar door die telefoontjes werden de vrijdag
avonden in huize-De Jong er niet gezelliger
op. Een enkele keer werd het eten koud. En
magnetrons had je toen nog niet. De Jong
kaartte het probleem aan bij Gijs van der
Wiel, die toen bij de RVD de scepter zwaaide.
Ze kwamen op het idee na elke vergadering
van de ministerraad een persconferentie te ge
ven, op voorwaarde dat de premier voortaan
ongestoord kon eten en ook de rest van de vrij
dagavond in alle rust kon doorbrengen. En
sindsdien is het zo gebleven. Er zijn eigenlijk
geen voorbeelden van andere landen, waar de
premier zelf komt vertellen en verduidelijken
wat er is besproken en besloten. Laat staan in
zo'n informele sfeer.
Al vele jaren wordt de bijeenkomst afgesloten
met een vraag van de schilderachtige Julius
Vischjager uit Amsterdam, oud-kabouter en
begenadigd pianospeler. Hij is enig eigenaar
en redacteur van de Daily Invisible, een met
de hand geschreven en vervolgens gekopieerde
krant van een of twee velletjes papier.
Wiegel
Ook tussen premier en voorlichter zijn de con
tacten over het algemeen ongedwongen. Tij
dens het kabinet Van Agt mocht vice-premier
Wiegel graag de honneurs waarnemen. Hij
kondigde op een avond een nieuwe aanpak
aan voor de bekendmaking van burgemees
tersbenoemingen. Opperrijksvoorlichter Van
der Wiel twijfelde openlijk aan de haalbaar
heid. Waarop de volgende dialoog ontstond.
Wiegel: „Begrijp ik het goed dat de hoofddi
recteur van de Rijksvoorlichtingsdienst mij te
genspreekt". Van der Wiel: „Dat begrijpt u
goed." Wiegel: „Dat bent u hierbij ontslagen."
Waarop Van der Wiel bulderend van het la
chen uitriep: „We zullen nog wel eens zien wie
hier het langst zit." Hij won uiteindelijk met
ruime voorsprong.
Ook tijdens kabinetsformaties is de RVD een
niet te omzeilen klip. Nergens staat geschre
ven dat een kabinets(in)formateur de dienst
moet inschakelen als spreekbuis. Maar nie
mand weet beter. En vooral omdat de konin
gin zich ook intensief met de formatie pleegt
te bemoeien, verschuilen alle betrokkenen
zich met grote graagte achter de RVD.
Desondanks voelen parlementaire journalis
ten zich tijdens zo'n formatie niet uitgeran
geerd. Woordvoer
ders van de afzon
derlijke partijen ge
ven graag hun visie.
Gekleurd en verte
kend. Juist dan bie
den de dagelijkse
'briefings' van de
RVD een mooie gele
genheid om al die
partijpropaganda te
toetsen aan de meer
algemene 'tour d'ho-
rizon' van de woord
voerder van de
(in)formateur. Gijs
van der Wiel is ermee
begonnen en zijn op
volger Hans van der
Voet is ermee door
gegaan. Vaak was
hun tekst zo op het oog cryptisch en onbruik
baar. Maar met een kritisch oor, een helder
verstand en kennis van de parlementaire ge
schiedenis konden de media toch de gang van
zaken tijdens kabinetsformaties aardig bij
houden. Het is des te verbazingwekkender te
vernemen dat een (in)formateur eigenlijk
nooit bewust gebruik heeft gemaakt van dit
informatiekanaal om signalen af te geven aan
de buitenwereld. Door deze optredens heeft de
RVD veel goodwill bij het Haagse journaille
gekweekt. Maar evenzeer is daarmee het ge
vaar geschapen van intellectuele luiheid, van
een te grote afhankelijkheid van de luimen
van de RVD-functionaris van dienst. "Hoe
goed bedoeld ook, je moet er altijd op bedacht
zijn dat zo'n woordvoerder je bewust of onbe
wust op het verkeerde been kan zetten," aldus
een oudgediende in de politieke journalistiek.
Zo soepel als het gaat bij kabinetsformaties en
het algemene regeringsbeleid, zo stroef ver
loopt het contact tussen de RVD en de media
als het om het koninklijk huis gaat. Voorlich
ten over de familie Van Oranje is verreweg de
moeilijkste taak van de Rijksvoorlichtings
dienst.
Het is de bekendste familie van Nederland.
Daar willen we dus alles van weten. Maar te
gelijkertijd heeft zo'n koningshuis iets mys
tieks. En hoe meer duidelijk wordt dat het
maar om gewone stervelingen gaat, des te
sneller verdwijnt die mystiek. Maar dat is niet
de voornaamste rem voor de RVD. In de eerste
plaats is er de verantwoordelijkhied van het
kabinet voor alles wat de leden van het ko
ninklijk huis zeggen en doen. Maar daarnaast
is er de strenge behoefte van die mensen zelf
aan pricavy. Je mag dan wel als koningskind
geboren zijn, dat maakt het nog niet leuker als
fotografen urenlang op de loer liggen om je
eerste puberkus vast te leggen. Het zijn met
name dit soort kwesties geweest, die geduren
de de afgelopen vijftig jaar paniek hebben ver
oorzaakt bij de RVD. Bij de gekste kabinets
formaties hebben ze het hoofd koel gehouden.
Er is nooit een kabinet'gevallen zonder dat de
RVD-hèt 'wist. Maar toen in 1980 koningin
Juliana in overleg met premier Van Agt be
sloot haar aftreden aan te kondigen zeilde de
hoogste baas van de RVD onwetend ontspan
nend door Caraïbische wateren.
Greef Hofmans
Maar dat was nog geen echte ramp. Echt
moeilijk hadden ze het in 1956, toen buiten
landse kranten de toenmalige journalistieke
braafheid in Nederland doorbraken met de
mededeling dat hofhouding en kabinet zich
grote zorgen maakten over de invloed van
Greet Hofmans op koningin Juliana. Hofmans
was paleis Soestdijk binnengehaald in de hoop
dat zij als een soort gebedsgenezeres iets zou
kunnen doen aan de oogkwaal van prinses
Marijke, die later Christina ging heten. Moe
derlijke bezorgdheid die op gespannen voet
kwam te staan met de staatsrechtelijke ver
antwoordelijkheid. Want Hofmans beperkte
zich niet tot de ogen van de koninginnedoch-
ter. Haar invloed strekte veel verder.
Diezelfde ouderlijke bekommernis leidde be
gin 1964 tot een volgende crisis rond de verlo
ving van prinses Irene met een lichtelijk twij
felachtige Spanjaard. Ook hier dreigde het ko
ninklijk paar een volstrekt eigen koers te gaan
varen. Het kabinet greep in en een jaar later
werden nieuwe en heldere afspraken gemaakt
over de taak van de RVD bij de voorlichting
over het koninklijk huis.
Dat leidde ertoe dat met name over het wee
wat minder krampachtig werd gedaan dan
voorheen. Zowel de ziektes van prins Claus als
Prins Bernhard werden in redelijke openheid
met de rest van het volk gedeeld. Het bleek
geen verkeerde strategie. De golven van sym
pathie die deze openheid teweeg bracht, wa
ren in het voordeel van de voorstanders van
meer openheid. Maar is ziek zijn voor de
strenge vorstin van Huis ten Bosch nog een re
den voor enige openheid, zo gauw het andere
zaken betreft worden de informatiekanalen
afgesloten. Of het nu om een verkeersongeluk
of een verkering gaat, zwijgen is slechts het
antwoord.
In één hand
Gelukkig voor de in dit opzicht soms veelge
plaagde voorlichters van de RVD is de voor
lichting over de Oranjes in één hand. In Enge
land hebben alle leden van de koninklijke fa
milie hun eigen voorlichtingsdienst. En zeker
in tijden van scheiden en lijden zien die er niet
tegenop ranzige roddels en groezelige geruch
ten te verspreiden over het andere kamp.
Binnen de dienst zelf gaan ze zeer zorgvuldig
om met het koninklijk huis. De contacten met
de topambtenaren van het ministerie van Al
gemene Zaken, waarvan de RVD deel uit
maakt, en zelfs met de minister-president zijn
tamelijk losjes. Bij het koninklijk huis gaat het
er veel formeler aan toe. De hoofddirecteur is
de enige die namens de RVD op het hoogste ni
veau de contacten met de paleizen onder
houdt. De publicitaire begeleiding van staats
hoofden, premiers en kabinetsformateurs ge
beurt voor iedereen zichtbaar. Maar een groot
deel van de overige werkzaamheden volstrekt
zich achter de coulissen. Dat geldt niet alleen
voor de mensen die 24 uur per dag informatie
verzamelen en verwerken. Onder de RVD valt
bijvoorbeeld ook de voorlichtingsraad, opge
richt in 1947. Daarin zitten alle directeuren
van de voorlichtingsdiensten van de afzonder
lijke ministeries. Elke week bespreken ze met
elkaar de onderwerpen, die mogelijk na het
kabinetsberaad voor publiciteit in aanmer
king komen. Maar daarnaast stemmen ze al
lerlei voorlichtingscampagnes met elkaar af
en maken ze afspraken over wat er wel en wat
er niet kan bij de overheidsvoorlichting. Daar
bij gaat het ook over de kwaliteit en de her
kenbaarheid van de Postbus 51-spotjes op ra
dio en tv en de telefonische informatielijn 06-
8051. De taak van de RVD is in de vijftig jaar
van zijn bestaan niet ingrijpend veranderd. De
FOTO WIEBE KIESTRA
techniek en de mensen natuurlijk wel. Maar de
opdracht, de missie zoals dat in het moderne
managersjargon heet, is nog dezelfde zoals die
in 1946 door de commissie Van Heuven Goed
hart werd geformuleerd. De samenstelling
van die commissie was achteraf gezien cu
rieus. Want behalve journalisten, zoals de di
recteur-hoofdredacteur van het Eindhovens
Dagblad, dachten ook twee topfunctionaris
sen van Philips mee over de overheidsvoor
lichting. Deze zomer deed een nieuwe hoofd
directeur zijn intrede bij de RVD. Eef Brou
wers. Voorheen directeur voorlichting bij Phi
lips. L'histoire se repète.
CC
WNT -Z-olVê^H WE- NQU l<R.\)CeN
