ESTEM
T
Franse kernproef brengt onvrede op Tahiti tot ontploffing
Tahiti is voor ons echt de andere kant van de aardbol.
1aagse tijd van Max de Bok ZIE WEEKEND - E2 Beel, de onderkoning van Nederland
De RVD, het schild van Oranje
L™, Weekend
ZATERDAG 9 SEPTEMBER 1995 DEEL
Onrust
in het
paradijs
!tL Het woord alleen al roept visioenen op. Wie Tahiti zegt
onmiddellijk aan zon, zee, strand, palmbomen, tropische vis-
en kokosnoten. Dat is allemaal waar. Daar midden in die onge-
flijk grote Stille Oceaan zou een kopie kunnen liggen van het
eParadijs. Op 5000 kilometer van Nieuw-Zeeland. Op 6600
meter van Los Angeles en ongeveer even ver van Santiago de
Chili. Nederland ligt op een kleine 20.000 kilometer.
Door Wilko Voordouw
I et aardse Paradijs dat kapitein
I Louis-Antoine de Bougainville in
I&1768 in zijn logboek beschreef is
eden tijd. Hij dacht in de Hof
te zijn beland, toen een beeldschoon
meisje aan boord van zijn boot klom.
i geschenk van de lokale Maohi-
De dag erna mochten de vierhon-
aan land. Ook voor die naar
matrozen waren prachtige
's' beschikbaar.
'tkaartenromantiek van Tahiti leeft
j altijd voort op een groot deel
andere eilanden in de archipel. De
e koraaleilanden vormen een van
zee-aquaria van de wereld,
masdag beleefde Tahiti zijn grootste
iplosie sinds jaren. Enkele duizen-
i jonge demonstranten, legden het
'van Faa'a in as, leverden een veld-
de oproerpolitie en trokken daarop
te. Hun verzet tegen de hernomen
en liep gierend uit de hand toen ze
en winkels plunderden en in brand sto
mal zelfs gevreesd dat ook de ener-
trale in vlammen zou opgaan, omdat het
'~de winkelcentrum met hotel in de as
.egd.
dom onder Mururoa maakte een defi-
einde aan het tot dan toe vreedzame ver-
de lokale bevolking. De smeulende so-
"t-ook al vanwege de economische
en- spatte uiteen nadat president
"Chirac zijn eerste uit de serie van acht
'"en hield.
.i 22 uur vliegen van Parijs. En
de kinderen hier op school alles van
n Bonaparte en de Franse Revolutie,
n cultuur van de Maohi, zoals de au-
e bevolking zich noemt, komt pas op
Ze leren wel hun eigen taal,
maar als tweede taal, en de ge-
i de fameuze koningin Pomaré
d in de geschiedenisboeken,
i Tahiti mogen zich Fransman
Parijs denkt dat de bevolking daar
fis. Maar schijn bedriegt. Want in de
"se taal is 'Farani', Fransman, steeds
ankelijkheidsbeweging van Tahiti is
Jaavinijjuiraatira, de partij van de af-
-"S - goed voor een kleine 20 procent
J'fflimen bij de regionale verkiezingen,
®°r het kiesstelsel kreeg de partij
tvaa de 41 zetels - kreeg op 13 juni
«ffli een geschenk uit de hemel in de
«et besluit van president Jacques
opnieuw een serie kernproeven te
_°P de atols van Mururoa en Fangatau-
Jop ongeveer 1200 kilometer van het
öhiti,
zelfstandigheid van de eilanden is
sterk toegenomen. „Frankrijk moet
l we op onze eigen benen willen
"lies Chirac bedrijft koloniaal terro-
Wrvuilen onze eilanden, ver weg van
aldus de leider van Taavini, Oscar
"Nederlandse Europarlementariër
'"■"Bertens van D66 - in Papeete om
samen met een honderdtal andere parlements
leden uit vijftien landen te protesteren tegen
de kernproeven - is zichtbaar geschokt van de
situatie. „President Jacques Chirac heeft er
met zijn koppigheid een nieuw probleem bij-
gecreëerd. Hij bewijst de partij van Temaru
een grote dienst."
Dinsdagochtend lokale tijd 11.30 uur ontplof
te onder het atol van Mururoa de eerste kern
bom. Met een kracht van een kleine 20 Kilo-
ton, iets meer dan de bom die op Hirosjima
viel. Het was de eerste van de geplande vier
proeven om te komen tot de zogeheten simula
tie-methode. De Franse militaire autoriteiten
willen binnen enkele jaren atoomproeven hou
den in een laboratorium nabij Parijs.
Die eerste test is er een in een serie van zeven
of acht kernproeven, die volgens president
Chirac nodig zijn om de Franse force de frap
pe (kernmacht) aan de eisen van de tijd aan te
passen. Het Franse staatshoofd besloot op 13
juni jongstleden tot de serie proeven, die vol
gens hem uiterlijk op 31 mei volgend jaar moet
zijn afgerond. Dan belooft het land nooit meer
ondergrondse kernproeven te zullen houden.
„We hebben deze proeven nodig om onze
kernmacht tot omstreeks het jaar 2015 op peil
te houden," legt desgevraagd generaal Paul
Véricel, het hoofd van het Franse testpro
gramma uit.
Die maximaal acht atoomtests worden volgens
de Fransen niet gehouden om nieuwe wapens
te ontwikkelen. De autoriteiten geven aan dat
één test nodig is om de M75-raket voor de
atoomonderzeeërs uit te proberen. Twee ande
re proeven worden gebruikt om het ontste
kingssysteem te perfectioneren en nog eens
vier explosies zouden worden aangewend om
de simulatietechniek onder de knie te krijgen.
De mogelijk achtste test zou alleen worden
uitgevoerd als een van de zeven voornoemde
onvoldoende gegevens oplevert.
Toen president Chirac zijn voornemen bekend
maakte, had dat het effect van een bom. Niet
alleen in' het westen, Australië, Japan en
Nieuwzeeland; ook hier op de 118 eilanden.
Niemand op Tahiti had er rekening mee ge
houden dat er ooit nog kernproeven zouden
worden gehouden op de eilanden Mururoa en
Fangataufa. De 204-de en voorlaatste kern
proef had plaats in juli 1991. Enkele maanden
later kondigde de toenmalige premier Pierre
Bérégovoy een moratorium af, dat werd ge
volgd door de Verenigde Staten en Rusland en
dat nu dus door Frankrijk is gebroken met de
205-de kernproef, die dinsdagnacht plaats
had.
De moderne geschiedenis van Tahiti is nauw
verbonden met de CEP, Centre d'Experimen-
tations du Pacifique. Een deel van de welvaart
op de eilanden is met name te danken aan de
atoomproeven, want suikeroom Frankrijk
heeft Frans-Polynesië in staat gesteld om uit
te groeien tot een van de meest welvarende
staten in het gebied. Het gemiddelde inkomen
ligt op zo'n 13.000 gulden per jaar, en dat is
belangrijk hoger dan bij voorbeeld op de na
bijgelegen Fidji- of Tonga-eilanden.
Wie zich de economische situatie wil voorstel
len, moet Parijs zien als een gigantische in
fuus. Aan het einde van de 18.000 kilometer
lange slang ligt Papeete. Uit de glucosefles
stroomt jaarlijks een bedrag van omstreeks 1
miljard dollar. De eigen inkomsten zijn te ver
waarlozen: het toerisme levert maar 225 mil
joen dollar op, terwijl de eigen export blijft
steken op 125 miljoen dollar. Alleen al in ver
band met de kernproeven ontvangt Frans-Po-
lynesië ieder jaar uit Parijs het bedrag van 200
miljoen dollar. „Het probleem is alleen dat
niet iedereen van dat geld profiteert. Gaston
Flosse ,de voorzitter van de eiland-kamer,
De komst van de CEP in 1966 heeft de Tahiti-
aanse samenleving grondig ontwricht. De toen
nog 150.000 Polynesiërs leefden eerst ver
spreid over de 118 eilanden van de visvangst,
landbouw, een beetje toerisme en vooral ook
van de zwarte parelcultuur; het was een vrij
karig bestaan. Maar Polynesië kon zich uitste
kend bedruipen.
De komst van de CEP - die in Papeete, maar
ook op Mururoa en Fangataufa is gevestigd -
en die tientallen gebouwen* wilde neerzetten,
gaat om abrikozen- en aardbeienjam, afkom
stig uit het moederland. En dan heb ik het
maar niet over het meel voor de stokbroden
die - goed geraden - ook alweer uit Europa
komt. De mahi-mahi, een lokale vissoort,
wordt niet meer aan de wal gebracht door Po
lynesische boten. De Japanners vissen hier de
wateren leeg. Al het vlees dat hier wordt ge
consumeerd is afkomstig uit Nieuw-Zeeland
of Australië.Aanvankelijk gaf dat allemaal,
niets. In ieder huis stond een video-recorder
steekt zijn zakken vol. De huidige regering is
een groep profiteurs. Zodra je buiten de resi
dentiële buurten van Papeete komt dan zie je
armoede", aldus een van de demonstranten,
woensdag, bij het vliegveld van Faa'a.
Die opmerking klopt zonder meer. Tahiti ziet
er uit als iedere koloniale staat. Er is een klei
ne elite, bestaande uit blanken uit Frankrijk
en de zogenaamde demi's (halfbloeden), die
een goed leven leiden. Maar even buiten Pa
peete, niet ver van het vliegveld Faa's ligt al de
eerste wijk met krotten. De wegen zijn daar
niet meer verhard, van huizen kan je eigenlijk
niet meer spreken.
Het is daar dat de sociale ellende zich op
hoopt. Maar liefst twintig procent van de Ta-
hitiaanse bevolking is werkloos. En onder de
jongeren ligt dat percentage vele malen hoger.
Zelfs Christian Vernaudon, die zorgt voor het
economische hervormingsprogramma voor de
periode na de kernproeven geeft toe dat ruim
20 procent van de Tahitianen onder het be
staansminimum leeft. In zijn eigen termen:
„Het is voor ons een sleutelprobleem om die
mensen aan een baan te helpen."
veranderde die bijna autarkische situatie. De
CEP had veel personeel nodig. Laag gekwali
ficeerd. Om dat personeel te lokken werd fors
betaald: de gangbare salarissen werden met
drie vermenigvuldigd. Dus bleven de vissers
boten aan de kade, de traditionele landbouw
verdween, de parelcultuur zakte in. De eiland
bewoners verlieten hun dorpen en trokken
naar Papeete en het vijf kilometer verderop
liggende Faa'a. Dat was handig, want daar
vertrokken de militaire vliegtuigen vandaan.
Het geld was goed. Nu werken nog ruim 2500
Polynesiërs voor het Franse leger. En dat bete
kent automatisch 2500 vissers en landbouwers
minder.
Vadertje Frankrijk zorgde goed voor de Poly
nesiërs. Want Parijs stuurt per boot of vlieg
tuig alles wat hun hartje begeert. De meest
elementaire produkten worden geïmporteerd.
Wie hier in Papeete een fles mineraalwater
koopt, loopt grote kans dat het van Volvic is:
water dus uit Auvergne. De boter die we hier
op ons brood smeren is van Bridel: uit Nor-
mandië. De jam is niet gemaakt van de lokale
vruchten, zoals papaya of ananas, nee, het
en een goed gevulde koelkast. Maar het aantal
Polynesiërs dat voor het leger werkt is intus^
sen gehalveerd van 500" tot 2500. Er is sprake
van een ontwrichte samenleving. De bevolking
van Tahiti is jong en ziet de toekomst met zorg
tegemoet. Er is intussen een nationaal bewust
zijn ontstaan. Mede door het feit dat ze door
de Fransen neerbuigend worden behandeld.
De al tientallen malen van corruptie beschul
digde, maar nimmer veroordeelde, lokale baas
Gaston Flosse heeft zijn persoonlijke systeem
van cliëntelisme zorgvuldig opgebouwd. Wie
niet tot zijn politieke vriendenkring behoort
valt buiten de boot. Bovendien heeft hij de lo
kale media op zijn hand. De twee kranten zijn
'his masters voice', mede omdat ze eigendom
zijn van Hersant, de Franse krantenmagnaat
die net als Flosse lid is van de gaullistische
partij. Ook de lokale televisie en radio zijn op
de hand van het huidige bestuur.
Dat alles voedt de al bestaande ontevreden
heid onder de bevolking. Daar komt bij dat
veel Polynesiërs schrikken van h^t grote aan
tal misgeboorten, gehandicapte kinderen die
worden geboren en het grote aantal kankerge
vallen. Dat wordt door vrijwel iedereen toege
schreven aan het veertigtal atmosferische
kernproeven, dat Frankrijk op Mururoa en
Fangataufa deed, alvorens de bommen op en
kele honderden meters diepte te laten ontplof
fen. Wetenschappelijke bewijzen ontbreken,
om de simpele reden dat de medische gegevens
van die duizenden mensen die ooit op het ko
raaleiland hebben gewerkt geheim worden
gehouden.
De Polynesiërs zijn ineens veel minder blij met
bom die toch zoveel materiële welvaart op de
eilanden bracht. Een oudere vrouw in Papeete
vatte de situatie als volgt samen: „We hebben
al dat geld eigenlijk helemaal niet nodig. Ik
schaam me er nu voor een Frans paspoort te
hebben. De Fransen zijn over ons heengelo
pen. Dat wat ze in Parijs begrip noemen is ge
woon het afkopen van mensen. Waar ik me zo
ontzettend boos over maak dat is dat Jacques
Chirac niet eens heeft willen luisteren naar
onze leiders. Hij heeft zelfs het protest van de
Evangelische kerk afgewezen."
Nog eenmaal zegt ze: „Jacques Chirac." Gelijk
daarna spuugt ze uit afschuw op de grond.
„Wij zien nu helemaal in, dat de bom gewoon
een bewijs is van het kolonialisme van de
Fransen. Ze voeren die kernproeven hier uit,
omdat we op 18.000 kilometer van Parijs zit
ten. De mening van de Polynesiërs telt niet.
Als iedereen in Parijs zo keihard beweert dat
de meerderheid van ons volk voor is, dan zeg
ik dat het niet klopt. Als Frankrijk echt zo'n
democratisch land is als het zegt te zijn, dan
zou het een referendum organiseren," zegt on
afhankelijkheidspartij-leider Oscar Temaru
vanuit zijn gemeentehuis van Faa'a. Hij
spreekt de woorden uit met de legendarische
glimlach van de Maohi's. De legendarische
glimlach die, dat heeft de wereld deze week
gezien, ineens kan veranderen in een grimmi
ge geweldsexplosie.
fan de bom in diverse stadia.
ZIE WEEKEND - E3
FOTO'S SUNSHINE
ZIE WEEKEND - E4
