Schokkende 'Faust' confronteert
pnbliek met ware hel op aarde
Karig van beeld, heftig van betekenis
De Trust met omstreden toneelproduktie in Breda
GROTE GIDS
D3
IN BEELD
Gordijn
Herinnering
Jubileum Stedelijk Museum:
rommelhok werd kunsttempel
DAG 8 SEPTEMBER 1995
pjgTEM
VRIJDAG 8 SEPTEMBER 1995
Olo-
(Ber-
15-
Ikest:
Ter-
pllan-
120-
bdaal
lm
iBoys
1 Bre-
en op
28-3
lot
lue, 7
|ergen
Breda
iRoos-
15-9
28-9
ida en
IPorgy
I Lady,
p0 t/m
Blue:
J 14 en
I14-12
9, 10
il5-5
In: The
|9 Ber-
osend-
I/m 9-2
Lderen:
18 t/m
|eve de
Doster-
|en 5-4
29-10
119 t/m
pgen op
Jusical
,10-11
en 23-
1 Breda
tve: 30-
'lory of
Zoom,
hout en
-9 Ber-
da
the top,
Breda
Breda
'our, 25
1-11 Ter
en 4-5
FOTO DE STEM /BENS'
da" heeft Hek niet kunnen a
dekken. „Er bestaat toch e
afstand tussen Bergen op
en Breda, net als met Rotte'
of Antwerpen. Ook daar gaai,
latief maar weinig theaterbea
kers uit Bergen op Zoom i
toe."
Terneuzen
Hans Visser Friends:
Night Hot Music II, 24-1
en 26-1 Bergen op Zoom
Benny Neyman: Alles wat tf
18-11 Terneuzen, 31-1 Bred;
2-5 Bergen op Zoom
Flairck: De Gouden Eeuw,
Breda, 24-2 Bergen op Zoom,
Etten, 16-4 Roosendaal en
Terneuzen
A1 Stewart: 9-2 Breda
Frank Boeyen: De ontmoetini
1 Etten, 20-1 Oosterhout,
Breda en 18-5 Bergen op Zooi
Het Groot Niet Te Vermijden:
12 Oosterhout, 29-2 en 1-3 Bn
22-3 Etten, 11 en 12-4 Roost
aal, 13-4 Terneuzen en 10-51
gen op Zoom
Guido Belcanto: La tragédie J
maine, 7-3 Breda
Jaap Dekker, Rob Hoeke, Ij
Agerbeek: The Grand Piano B
gie Train, 9-1 Oosterhout en 1
Breda
BZN: 10-2 Etten, 14-3 Breda
19-4 Hulst
Tambours de Bronx: 15-3 Bra
Laura Fygi: The Lady wants
know, 29-2 Bergen op Zoom,l
Roosendaal en 16-3 Breda
Montezuma's Revenge: 22
Roosendaal, 2-2 Oosterhout, fj
Terneuzen,, 20-3 Etten, 22-3
da en 27-4 Bergen op Zoom
Grant Forsyth: 28-3 Breda
18-4 Terneuzen
Gerard van Maasakkers:
Breda en 24-5 Roosendaal
The Scene: 5-4 Breda
The Rosenberg Trio met Syl
Houtzager: 31-1 Roosendaal
6-4 Breda
Golden Earring: 27-9 Etten,
10 Terneuzen en 9-4 Breda
Sandra Reaves-Philips: 13-41
da
Mathilde Santing: 20-4 Breda
Rob de Nijs: 25-4 Breda
Stel Bos: 18-1 Etten, 21-31
neuzen en 12-5 Breda
Renze Ferwerda: 24-5 Breda
Slagerij Van Kampen: Spit ia
storm, 6-10 Breda
De Zwarte Komedie
Belcanto: 24 en 25-11 Breda
Orkater: Wie vermoordde
Rogers? 29 en 30-11 Breda ent
1 Terneuzen
Jenny Arean Joost Prinsen.
12 Breda 9-12 Oosterhout
Mini Maxi: Scherzo 21 t/m
2 Breda
Mandingo Opera: Het Epos
Segou 2-4 Breda
Ensemble van Kraton Sura
Hadinigrat: Mahabharata
Breda
Les Percussions de Guinee.
Etten 21-4 Breda
Intiem Koreaans Muziek""
P'ansori 24-4 Breda
Karin Post en Dries van
Stripverhaal 26-4 Breda
Margriet Eshuijs: 20-10 0
hout 5-1 Roosendaal
Maarten van
Oosterhout i.
Hans Vermeulen The Resi
Oosterhout j
Dutch Swing College Band
Pim Jacobs en Louis va
24-2 Etten 12-4 OosterhoW
Ana Maria Conrado y "ru"
4 Oosterhout
Raymond van het Groene"
27-4 Oosterhout „tten
Pater Moeskroen: 11-1.0 E
Jeans 5: 21, 22 en 23-9
aal 20-1 Etten „c ioB«d
Willem Vermandere:
endaal 29-3 Terneuzen
Harry Sacksioni: 21-1
op Zoom 2-12 Roosendaal
Mr. Einstein: 24-2 R°oseV
Janislan: 22-9 Bergen op
Melanie: 17-10 Terneuzen
Margaret Ann Richard
Terneuzen
't Kliekske: 6-2 Terneuzen
Heddy Lester e.a.: musn-
arctica 26-4 Terneuzen
oor Marjan Mes
j vernietiging, seks en
„eid dampen af van de hy-
«realistische en weinig ver
fde voorstellingen van
it Amsterdamse toneelcol-
jjjjf De Trust. Niettemin
A het gezelschap van Theu
loermans, dat uitsluitend
fsrtgallig Duits en Oosten
de repertoire speelt, bijna
^er uitzondering uitver
kochte zalen.
faust-voorstelling, die De
j op 16 september in Breda
dl, bezorgde Hans Croiset,
„acteur, regisseur en toneelfa-
at bij uitstek, een heel bijzon-
uervaring, zoals hij onlangs in
ikrant liet weten,
iijhettoneel onderga je zo'n to
lt ervaring maar twee of drie
herper jaar. Ik had dat deze zo-
bij Faust van De Trust. Dat
zo schokkend, alsof je drie
«tier achter elkaar in een
_iel zit en alleen maar hoopt
il je er niet uit wordt gehaald",
jt Trast behaalde de afgelopen
[ijf jaar opvallende successen
ii zijn voorstellingen. Vanwege
groteske grappigheid, het
rijnende en de grote mate van
ikenning waarmee de acteurs
ite geven aan hun miserabe-
kleinburgers. Dat werden niet
(Men onvergetelijke figuren, die
ba ook steeds konden rekenen
p lovende kritieken,
lat was althans het geval bij de
aeeste Trust-voorstellingen,
eaaronder de intrigerende 'fae-
ain'-drama's van Werner Sch
ub. Enigszins anders ligt het bij
Ie buitengewoon enerverende en
hoquerende Faust die de Oos-
sirijkse schrijver Gustav Ernst
peciaal voor De Trust schreef
na bet afgelopen voorjaar opge
teld te worden tijdens het Festi-
raldes Arts in Brussel.
Negatief
Bij de Belgische critici riep deze
Pul, een orgie van seks en ge-
HAnogal negatieve reacties op.
Ejvroegen zich zelfs af of het ge-
Échap inmiddels 'fascistisch of
Éilistisch' was geworden. Ook
Ie Nederlandse kritiek was niet
«als. 'Negatief', 'destructief' en
ten pompeuze horrorkermis die
jn doel voorbijschiet' was de
tning van enkele recensenten,
i onverminderd grote inzet van
Trust-acteurs kon echter op
nieuw op bijval rekenen in de
kritieken.
Die spelinzet was in dit gruwelij
ke pandemonium ook fysiek zo
groot dat titelrolspeler Jaap Spij
kers bijna zijn rug vernielde met
zijn halsbrekende toeren. Hij
moest verder de hele zomer rust
houden, waardoor de Faust-op-
voeringen in het afgelopen Hol
land Festival niet door konden
gaan.
Het is misschien wat ongelukkig
dat het succesvolle gezelschap
van Theu Boermans nu pas voor
het eerst naar Breda komt en dus
bij het regionele publiek geen in
troductie heeft gekend met zijn
zwartgallige, maar ook prachtige
eerdere voorstellingen, zoals
Overgewicht, onbelangrijk: vor
meloos van Werner Schwab. Nu
wordt een regionaal publiek par
does geconfronteerd met een ra
dicale samenballing van alle vo
rige pessimisme en geweld, dat de
subtiliteiten van de voorgaande
voorstellingen mist.
Eigentijds
In deze moderne Faust is de
hoofdfiguur geen geleerde maar
een herkenbaar, eigentijdse kun
stenaar die met zijn werk eerst
het geweld in de wereld aan
klaagt, maar er later zelf plezier
aan beleeft. Hij begint dat geweld
te exploiteren wanneer hij zich
aan Mephisto, de duivel, heeft
verkocht, en heeft daar veel suc
ces mee.
In de openingsscène wordt Faust
naakt met kettingen opgetrokken
aan een stalen buizenconstructie.
Achter hem wordt op een reus
achtig beeldscherm zijn werk ge
projecteerd: afgrijselijke dia's
van de meest verschrikkelijke ge
welddadigheden. De beeldend
kunstenaar is hier het middel
punt van een vernissage waarbij
zijn bewonderaars hem, tot zijn
wanhoop, hardnekkig blijven be
wonderen. Na zijn pact met Mep
histo drijft hij deze figuren, re
presentanten van de huidige sa
menleving, de dood in, na hen te
hebben onderworpen aan een
meedogenloze ondervraging.
Daarbij vallen zij stuk voor stuk
door de mand als huichelachtig
en corrupt.
Zij verdwijnen door een spiegel
wand, een hellepoort, naar de an
dere wereld. Zelfs de onbedorven
Greetje, hier een illegale asiel
zoekster uit Ruanda, kan Faust
niet van zijn vernietigingsdrang
afhouden.
Ook Greetje wordt zijn slachtof
fer waarna Faust zelf door Mep
histo seksueel wordt gebruikt.
Hoewel hij min of meer wordt
verkracht, blijft hij toch roepen
dat hij 'geniet'. Mephisto ver
schijnt hier in de dubbelzinnige
gedaante van een vrouw met bok-
kepoten en een kunstpenis, for
midabel gespeeld door Sylvia
Poorta.
In deze vier uur durende orgie
van sadistisch geweld domineren
de spectaculaire beelden, die een
ware hel oproepen waaraan geen
ontsnappen mogelijk is. De nuan
cering, het deerniswekkende en
de humor uit de vorige Trust
voorstellingen ontbreken daarbij.
Meelijwekkend
De 51-jarige Weense auteur,
Gustav Ernst, werd door regis
seur Theu Boermans ontdekt.
Zijn laatste drie stukken beleef
den hun wereldpremière bij De
Trust. Zijn 1000 Rosen, dat ook
door Boermans werd verfilmd,
was een grimmige satire op de
manier waarop een Amerikaans
bedrijf een Oostduits stadje op
kocht.
Hier waren de seksbeluste en
hebzuchtige kleinburgers nog
meelijwekkend in hun hopeloos
heid.
Hetzelfde gold voor het Weense
echtpaar Guschelbauer in Ernsts
vermakelijke roman Lente in de
Via Condotti.
Tijdens hun vakantie in Rome
ontspoort dit kleinburgerlijke
echtpaar volledig maar blijft
zich, ondanks hun miezerige
overspel, wanhopig aan elkaar
vastklampen.
Toch was voor Gustav Ernst
Faust een logische voortzetting
van dit eerdere pessimistische
werk. Met dit in opdracht van
Boermans geschreven stuk (dat
niet meer aan inkorting toe
kwam) wil hij wijzen op het ge
vaar dat radicale kunst achteloos
wordt geconsumeerd zonder stil
te staan bij de boodschap. „Je
ogen sluiten voor wat er werke
lijk aan de hand is, is onaan
vaardbaar", aldus Ernst.
Grens
Volgens hem ontmaskert Faust
de valsheid achter de fraaie ideo
logieën van de zogenaamde
kunstliefhebbers, onder wie ook
figuren uit de zachte sector, zoals
een maatschappelijk werker.
„Faust overschrijdt de grens tus
sen kunst en werkelijkheid, tus
sen fantasie en werkelijkheid",
aldus de schrijver in een Neder
lands weekblad.
„De fantasie kent geen grenzen
en er mogen ook geen grenzen
aan worden gesteld. Normaal ge
sproken is er bij beschaafde men
sen wel zo'n grens. Ik ga daar
overheen omdat ik in de proble
men wil komen. Die problemen
analyseer ik met behulp van ge
welddadige taal. In de kunst is
het genieten van geweld geen sa
disme, in werkelijkheid wel."
„Maar ik heb het geweld niet zelf
uitgevonden", verdedigt Ernst
zich.
„Ik probeer er juist tegenin te
gaan. De toeschouwers moeten
geraakt worden. Ik probeer hen
de ogen te openen, ze moeten met
hun neus op lelijke dingen wor
den gedrukt. Dat lelijks, wil ik
hun zeggen, dat ben jij ook."
Duur behang
In 1988 richtte Theu Boermans
samen met een aantal jonge ac
teurs De Trust op als prótest te
gen het merendeel van het mo
derne toneel.
„Veel toneelkunst is een soort de
sign geworden", zei hij toen.
„Duur behang noem ik dat. Kie
zen voor klassiekers en die esthe
tisch vorm geven. Maar het doet
geen pijn meer en daar protesteer
ik tegen."
Samen met Boermans deelden de
spelers, onder wie Marieke Hee-
bink, Rik Launspach, Jaap Spij
kers, Anneke Blok en Marisa van
Eyle, dezelfde pessimistische le
vensvisie maar ook een veeleisen
de, dynamische spelopvatting. Ze
vormen een 'geleid collectief'
waar in de beginperiode bij het
maken van een voorstelling diep
gaand wordt gediscussieerd. Tij
dens het analyseren van een rol
wordt gezocht naar een gedrags
patroon dat niet direct voor de
hand ligt.
Pas als de acteurs hun rol volle
dig beheersen, zoeken zij naar de
uiterlijke middelen om van hun
figuren een ordinair typetje te
maken: snorren, brillen, rare hoe
den, enorme boezems, pruiken,
dikke konten. Daarmee bereiken
zij een groteske grofheid die meer
is dan alleen uiterlijke vorm. Hun
herkenbaarheid wordt er meer
dan levensgroot door en dat was
niet zelden even schokkend als
hilarisch.
Slavenarbeid
Theu Boermans noemde zichzelf
vorig jaar in een theaterblad 'een
volstrekt dictatoriaal regisseur.'
„Ik zeg in het repetitielokaal hoe
ik het wil hebben, wat de stijl is
en daar worden de acteurs streng
aan gehouden. Ik wil altijd het
meest extreme, het meest onver
biddelijke. Het is slavenarbeid,
maar later gaat het vliegen en
kunnen de acteurs er dingen mee
doen, die ik zelf niet zou kunnen
verzinnen."
Schrijvers als Rainer Goetz, Wer
ner Schwab en Gustav Ernst zijn
voor regisseur Boermans interes
sant 'omdat geloof in de mens
heid of in de toekomst van de
mensheid niet meer actueel is.'
„Het is niet de taak van De Trust
om een antwoord te geven op het
geweld in de wereld maar om de
kwestie van het geweld zo helder
mogelijk te stellen."
Kinderen
De favoriete schrijvers van De
Trust gingen kapot aan hun eigen
wanhoop. Werner Schwab dronk
zich dood, Thomas Bernhards
hart begaf het en Goetz zit in een
psychiatrische inrichting. Theu
Boermans heeft dat niet ver
baasd. Zelf weet hij, evenals zijn
spelers, nog om te gaan met de ei
gen onmacht om aan het geweld
in de wereld een halt toe te roe
pen.
Er worden ook nog altijd kinde
ren geboren in het Trust-collec
tief.
„Het feit dat ik een kind heb en
dat ik mezelf dwing om sociaal te
functioneren in een toneelgezel
schap, met veel mensen om me
heen, houdt mij af van het ergste.
Als dat er niet zou zijn, weet ik
niet of ik het allemaal de moeite
waard zou vinden," aldus deze
compromisloze toneelleider.
Gustav Ernst, de schrijver van
Faust, antwoordde in een recent
interview op de vraag of deze ra
dicale voorstelling niet het einde
van De Trust betekent: „Dat weet
ik niet. Ik kan alleen maar het
optimale inzetten voor dit pro
ject, er alles in stoppen wat me
invalt. Maar ik hoop dat ik over
twee jaar. weer voldoende materi
aal heb voor andere dimensies. Ik
ben wel geschrokken van de kri
tieken op Faust. Maar choqueren
is nu eenmaal ook een onderdeel
van de kunst."
'Faust' van Gustav Ernst door De
Trust is op zaterdag 16 september
in de VSB-zaal van het Chassé
Theater in Breda (19.30 uur).
Scène uit de omstreden Faust-voorstelling van De Trust, het succesvolle Amsterdamse gezelschap
van Theu Boermans. foto de trust
een schilderij van
bic Tuymans hebt gezien, merk
I je pas goed hoe zeer het beeld jou
lot een betrokkene heeft ge
maakt. Er ligt een beeld opgesla
gen in je geheugen en toch is er
SM sprake van een haarscherpe
herinnering aan specifieke ge
beurtenissen. Je vraagt je, wan
neer de herinneringsbeelden in
ie hoofd rondgaan, zelfs af of er
eigenlijk wel echt iets gebeurd is
op de schilderijen. En als je
taikt dat je zo'n verhaal kunt
recapituleren, dan is het je eigen
verhaal, je eigen ervaring. Een
ervaring waarover Tuymans
sceptisch is: „Wij zijn nu een-
laai een generatie die is opge
roeid met televisie. We hebben
Wigezien en niets beleefd. Ook
®tis een ervaring."
Het beeld dat op je netvlies ligt,
^)e eigen mentale beeld. Tuy-
ans draagt 'slechts' beelden
an die shots zijn uit een film.
e rijker zit in de cinema, alles
J121c" heen donker, helemaal
aueen met het filmbeeld. De ca-
Wfa zoomt in °p een gezicht dat
j i dóchter voor het oog van
rijker komt. Met het afnemen
I u,de neemt de betrok-
mtir toe' beeld wordt on-
2atie r' W°rdt ®en COn"
wa? .?cheurt er tegelijk iets
J nid'gs. Naarmate de ca-
Ki,?rder inzoomt, wordt het
Ewinder 8ezicht' ver"
^nbalS?enneemtde
Dhndat ^uc Tuymans in
'dWMfache Bliek IV schil
den a,an de randen afgesne-
naaf j craggebracht tot een
kiiker ®ende °Sen die de
vastnagelen op zijn
He mond een dunne
riks" EÏnf str.eep en verder
blijft I®°e verhaal. Maar wat
iïeTtP iS het gevoel aan"
aanmen uZljn op iets waar-
Wat de ?C| onschuldig meent,
gezieni,?. onwetend heeft
getieesliiF ?ortret van een on-
stadium in een terminaal
sclüldptriJdmisc':le hlik in de
gaat Hp In van Hue Tuymans
tentoonstelling van 10
Door Frits de Coninck
jaar schilderen (1985-1995) in
De Pont in Tilburg. De tentoon
stelling is genoemd naar een fil
mische techniek, Blow Up, tege
lijk ook de titel van een belang
rijke zestigerjaren film van Mi
chelangelo Antonioni. Blow up
is letterlijk het opblazen van een
beeld, het dichterbij brengen en
daardoor uitvergroten, wat het
ene gezochte detail tot hoofd
zaak maakt.
Het is de eerste grote tentoon
stelling van Luc Tuynmans
(1958, Mortsel bij Antwerpen) in
Nederland. Hij heeft een belang
rijk oeuvre opgebouwd dat in
ternationaal al lang opgemerkt
is, getuige een aantal belangrijke
solo-exposities. De 24 schilde
rijen die hij in Tilburg toont, zijn
verenigd onder een noemer die
verwijst naar zijn sterke affini
teit met het medium film.
In 1982 is hij daadwerkelijk be
zig geweest met het maken van
een film waarvoor alles klaar
was, op de financiën na. De oc
cupatie met film blijkt uit zijn
schilderkunst. Het inzoomen is
al genoemd, maar ook het afsnij
den van het beeld, de dynamiek
en de ogenschijnlijke toevallig
heid. Als je ter eerste oriëntatie
snel door de tentoonstelling
loopt, heb je het gevoel shots te
zien die door een bewegende ca
mera toevallig worden vastge
legd. Maar alles is schijn en niks
is toevallig.
Want langzaam maar onmisken
baar openbaart zich onderhuids
en onuitgesproken een reeks van
betekenissen die je aangrijpen.
Altijd een gevoel, nooit een plat
verhaal.
Luc Tuymans is een schilder
voor wie het schilderen behalve
medium eerst en vooral een me
dedeling is. Een mededeling
waartoe hij een dwingende aan
zet geeft, maar die verre blijft
van een concreet verhaal. Tuy
mans suggereert meer dan hij
stelt.
Hij schildert de anekdote weg
achter een sluier van verf. Het
wit dat hij door alle kleuren
voegt, lijkt het verhaal uit te ve
gen dat hij wellicht had kunnen
vertellen. Wat blijft, is leegte en
verlatenheid.
Hoe sterker je je betrokken
voelt, des te groter is het gevoel
van afwezigheid. Je staart in een
gat van betekenis.
Tuymans is de schilder van het
Menselijke Tekort dat opgesla
gen ligt in ons collectieve geheu
gen. Silence uit 1991 laat op een
groot vlak genadeloos wit het
hoofdje van een dode baby zien.
Het hoofdje is zelf ook wit, van
een andere toon; de omtrek is
een grijze contourlijn, de oogle
den zijn van een totale ver
vreemding, geschilderd als ze
zijn in oranje en geelgroen. Het
kopje drijft in de onnoemelijke
verlatenheid van een wit schil
derij. Gruwelijker kon wit niet
zijn. Achter het wit zit het dra
ma opgeslagen. Wat gebeurt in
de schilderijen van Tuymans, ge
beurt onderhuids en heeft geen
woord meer nodig.
Dat nevelgordijn dat over al zijn
doeken hangt, speelt een crucia
le rol. Het toont ons een voor
stelling en wil tegelijkertijd dat
beeld weer aan ons oog onttrek
ken. Althans, zo lijkt het bij eer
ste waarneming. Waarschijnlijk
is het tegenovergestelde veel
meer waar.
Tuymans wil niks voor ons oog
verhullen, hij wil juist voorko
men dat wij het geschilderde als
een anekdote zouden kunnen op
vatten waaraan we met gemak
en achteloosheid zouden kunnen
voorbijgaan.
Als hij de lamp, een schilderij uit
1994, door De Pont in eigendom
verworven, helder en in functio
nele omvang als interieurstuk
had geschilderd, had het nooit
de betekenis gekregen die het
doekje nu heeft. Dan was het
louter een schemerlamp geweest.
Nu heeft hij het beeld afgesne
den vlak onder de kap, zodat de
voet verdwenen is. Het doek is in
de hoofdkleur groen geschilderd,
maar in verschillende intensiteit
met wit doorwerkt. Het resultaat
is van grote, innerlijke samen
hang maar in duidelijk verschil
lende tonen. De kap onder
scheidt zich door een wat geliger
toon van de achtergrond.
Dat nadrukkelijk profileren van
die lampekap en het opladen van
die kleurtonen maken van deze
schemerlamp De Lamp die met
een kap van mensenhuid het bu
reau verlichtte van de kamp
commandant in Buchenwald.
Maar niet die anekdote is het be
langrijkst. Tuymans wil ons een
mentaal beeld laten zien, een
beeld dat opgeslagen ligt in ons
collectieve geheugen. Een onuit
wisbare herinnering aan de ge
schiedenis.
Dat collectieve geheugen is de
achterkant van wat wij cultuur
noemen.
Het is een gezamenlijke herinne
ring die in onze geschiedenis
voortbestaat. Het is een beeld
dat ons tot getuige maakt van
iets wat we als individu hoogst
waarschijnlijk niet eens hebben
meegemaakt maar dat wij ais
een geweten met ons meedragen.
Ais een filmer, zonder enige bij
bedoeling van moralistische
aard, laat Tuymans ons de beel
den zien. Beelden die ongemak
kelijk zijn, die we soms liever
niet willen zien maar die ons
maar niet in de steek willen la
ten.
Wie Auschwitz zegt, denkt aan
de gaskamer. Het beeld van in
dustriële vernietiging zonder
weerga, waartoe de technische
vooruitgang in staat was. Een
collectieve schuld waar we indi
vidueel part noch deel aan heb
ben. Tuymans schildert in 1986
de Gaskamer. Net als al zijn doe
ken klein van formaat, in dit'ge-
A
'Diagnostische Bliek IV' van Luc Tuymans, te zien in De Pont
in Tilburg
val 50 bij 70 cm. Door de vloer te
laten oplopen en ons een breed,
uitnodigend zicht te geven op
een hoek in de ruimte plaatst hij
ons als kijker in de kamer zelf.
Of we willen of niet, de ruimte
omarmt ons. Die verre hoek,
naast de deur van de oven, is het
perspectivische verdwijnpunt
dat ons dichterbij haalt. We zijn
ineens geen toeschouwer meer
maar getuige. We zijn deelge
noot aan iets waar we wel dege
lijk van weten.
Dit is wat de schilder/schrijver
Armando noemt, Het Schuldige
Landschap. Het lege doek is een
en al dreiging, een gevoel dat de
hoogste stollingsgraad vindt in
de afvoerput in het midden van
deze verlatenheid. Een rode
stroom vloeit naar de put, feite
lijk misschien dubieus, maar van
een enorme suggestiviteit. Wat
gebeurt, gebeurt onzichtbaar.
Achter een beeld dat karig en
soms schraal geschilderd is,
waarin weggeveegd is en gere
toucheerd, waarin de verf soms
opzettelijk is gecraquelleerd.
Een beeld dat meer weglaat dan
toont.
Een ogenschijnlijk toevallige op
name uit een lange film die ons
Het Menselijke Tekort laat zien.
Met de karigste middelen wordt
door Luc Tuymans het hevigste
gezegd.
De Pont, Wilhelminapark 1, Til
burg; tot en met 14 januari,
maandag gesloten.
Amsterdam (anp) - Het Stedelijk Museum in Amsterdam begon
als een soort rommelhok. Bezoekers zagen traditionele 19e
eeuwse schilderijen, maar konden vooral snuisterijen van de
weduwe van een zekere jonkheer Lopez Suasso bewonderen.
Het Suasso-museum heette het dan ook in de volksmond.
Honderd jaar na de opening op 14
september 1895 is het uitgegroeid
tot een belangrijk museum in de
wereld, zegt Geurt Imanse,
hoofdconservator wetenschappe
lijke documentatie van het mu
seum. Het is misschien niet meer
zo toonaangegevend als in de ja
ren vijftig onder directeur Sand-
berg. Het hoort volgens hem ech
ter thuis in het rijtje van de Tate
Gallery (Londen), het Centre
Pompidou (Parijs) en het Mu
seum of Modern Art (New York).
De bonte verzameling uit de be
ginjaren heeft te maken met de
ontstaansgeschiedenis. De Veree-
niging tot het vormen van eene
openbare Verzameling van He-
dendaagsche Kunst was op zoek
naar een plek om de collectie te
tonen en ook de gemeente Am
sterdam zocht ruimte om de cu
riosa van de weduwe Suasso te
laten zien. Bovendien wilde de
gemeente een permanent huis
voor de driejaarlijkse tentoon
stelling van levende meesters, die
afwisselend in Den Haag, Rotter
dam en Amsterdam plaatsvond.
Dankzij een gift van de bankiers
familie Van Eeghen kon het mu
seum er komen.
Na de opening kreeg het meer
collecties die niets met moderne
kunst te maken hadden. Het
huisvestte bijvoorbeeld het Klok
ken Museum, het Medisch-Far-
maceutisch Museum, het Bilder-
dijk Museum en de Galerij van de
Vaderlandsche Geschiedenis. In
de loop der tijd verdwenen die
verzamelingen. De historische af
deling verhuisde naar het Am
sterdams Historisch Museum. De
Aziatische kunst, die lange tijd in
het huidige restaurant was te
zien, vond onderdak in het Rijks
museum.
De eerste jaren organiseerden het
museum zelf geen tentoonstellin
gen. Dat was de taak van kunste
naarsverenigingen en onafhanke
lijke comités. Slaapverwekkend
en ingedut waren die allerminst;
de expositie met werk van Picas
so en Braque in 1911 noemt
Imanse zelfs uniek. Ook de Van
Gogh-tentoonstelling (1905)
sloeg in als een bom. De verant
woordelijke wethouder was ech
ter minder gecharmeerd. Hij
vond het te modern en riep de di
recteur op het matje.
Het museum weigerde voor de
politiek door de knieën te gaan en
liet de tentoonstelling zoals hij
was. Ruim een kwart eeuw later
ging het na klachten wel overstag
door twee schilderijen van Moes
man weg te halen die onzedelijk
zouden zijn.
Om diezelfde reden verwijderde
ook directeur Sandberg in 1961
een installatie van de Franse
kunstenaar Robert Miiller. Het
werk, De Weduwe van de Wiel
renner, bestond uit een soort fiets
waar op de plek van het het zadel
een stang zat. Als die op en neer
bewoog, leek het volgens critici
op een vibrator. Sandberg zag het
zedenkwetsend karakter ervan in
en haalde het de zaal uit.
Vanaf de jaren dertig ging het
museum zelf tentoonstellingen
organiseren. Omstreeks die tijd
begon het ook met de opbouw
van de collectie en het verwerven
van bruiklenen. Ook legde het de
eerste contacten met de Amster
damse verzamelaar Pierre Alexa
ndre Regnault (1868-1954). De
collectie Regnault, die nu één van
de pijlers van het Stedelijk
vormt, bevat 72 schilderijen van
onder meer Picasso, Chagall,
Braque, Zadkine, De Chirico en
Kandinsky.
Ter gelegenheid van het eeuw
feest eert het museum de collec
tioneur met de tentoonstelling
'Goed modern werk', waarop de
hoogtepunten uit zijn verzame
ling te zien zijn. De titel is ont
leend aan een uitspraak van Reg
nault over zijn eigen verzame
ling.
Het 100-jarig bestaan wordt ook
gevierd met de tentoonstelling
Wild Walls, met werk van jonge
Europese kunstenaars.
