DE STEM
Een zwak voor zware armen en benen
a
e aast op
tbaltitel
Kevers als kunst in museum in Aken
voor jeugd
Vogelenzang
NSTEN
7
)verzichtstentoonstelling Ferdinand Erfmann in Dordrechts Museum
Kok
OP REIS
BETSY GIJS
Krabbé met Postcode Show naar RTL4
Ierland centraal op Buchmesse '96
DAG 28 JULI 1995 C3
ging en gezinsverzorging van de
chting Thuiszorg Zeeuwsch
anderen zijn voor spoedgeval
dagen nacht bereikbaar. West i
euws-Vlaanderen: 01170-565oo~ni
st-Zeeuws-Vlaanderen: 0114Q»
00. Kanaalzone 01150-745qo~
ERENARTSEN
es, Heinkenszand en Noord-Bé-
land - Dierenarts H.v. Diik, Siü
nswei 2, Heinkenszand tel"
106-1290. ei'
es, 's-Gravenpolder, Kapelle
uiningen, Krabbendijke e.o.
praktijk van A. Mosselman, V
rboom en B. Boer wordt waar
omen door dierenarts B. Boer
huitweg 1 's Gravenpolder tel
103-3050. 1
ngstdijk en Hulst - Vanaf zat
.00 u. dierenarts J. Kod/m'
haub, Bastionstr. 3, Axel tel
155-61488. Zat. spreekuur' lil
u. en vlgs. afspraak,
el, Terneuzen, Zaamslag - Van-
zat. 12.00 u. dierenarts j
p/M. Schaub, Bastionstr 3
el, tel. 01155-61488. zat'
eekuur: 11-12 u. en vlgs. af
raak.
1st - Dierenartsen Aerts-Bosch
llaertstr. 43, tel. 01140-14015'
reekuur za. 10-11.30 u. en vol-
ns afspraak.
eskens, Aardenburg, Oostburg,
uis - 'Dierenartsencentrum
est', tel. 011?2-2769/0ll77_
98/01170-54484. Weekends-
eekuur: Noordwal 81, Oostburg
ijd. 19.00-20.00 u. zat. en zond.'
.00-13.30 u. verder na telf. af
raak.
s van Gent - Dierenarts E. Da-
Westdam 54, tel. 01158-53800
g. 01157-1319. Spreekuur za!
-12 u. en na afspraak,
rneuzen e.o. - Peter de Vos, Poli-
tniek voor kleine huisdieren 'De
teenberghe', v. Steenbergenlaan
Terneuzen, tel. 01150-96425.
reekuur: zat. 12-13 u. Verder na
lefonische afspraak.
de Vos en A. Burm, Kliniek
n kleine huisdieren en bijzonde-
dieren, v. Diemenstr. 83, Ter-
uzen, tel. 01150-19628. Spreek-
:r zat. 12.30-14 u. en na telefo-
sch overleg.
ostburg - Dierenarts J.v.d. Vij-
r, Sirius 1, tel. 01170-52103.
reekuur zat. en zond. na tel. af- i
r. Bgg. Dierenkliniek IJzendijke,
176-1388.
-Jansteen e.o. - Dierenarts A. de
ruyn, Tempelier 34, St. Jansteen,
1. 01140-12701, bgg. 01140-
546. Spreekuur za. en zo. 11-12
en vlgs. afspraak, huisbezoek
k na afspraak.
ierenkliniek IJzendijke - Dieren-
tsen Van de Vijver. Weekends-
eekuren: zat. om 13.00 uur,
nd. om 12.00 uur en vlgs. afspr.
X 01176-1388, bgg. 01174-8424.
NDARTSEN
est-Zeeuws-Vlaanderen - Tand-
ts J. Schautteet, Grote Maag-
nstraat 24 Sluis, tel 01178-1921.
reekuur zat. en zond. 12-12.30
st-Zeeuws-VIaanderen - Tand-
s J. Bruggemans, Stationstraat
Hulst, tel 01140-12205. Spreek-
zat. 10-10.30 en 18-18.30 u.
nd. 12-12.30 u.
id- en Noord-Beveland - Tand-
ts J. Adriaansen, Statenhof 4
oes. In het weekeinde tel. nr. 06-
771398. Spreekuur zat. en zond.
-11 uur.
POTHEKEN
el - Apotheek Axël,'Öranjestr.
tel. 01155-62888. Geop. zat. 10-
1 en 16-17 uur. Verder uitsluitend
oor spoedgevallen en recepten,
oes - Apotheek Goese Polder, De
pinne 1162, tel 28228. Geop. zat.
30-17.30 u., zond. 10-11.30 en
"-18 u.
ulst - Apotheek Hulst. Geop. zat.
-12 uur en 15.30-17.30 uur,
nd. 11-11.30 u. en 16.30-17.30 u.
oor spoedgevallen buiten ope-
ingstijden is de dienstdoende
pothekersassistente thuis bereik-
aar tel. 01140-14255.
erneuzen - Apotheek Hamann,
1. 01150-12060. Geop. zat. van*
.30-17.30 u., zond. 11.30-12.30 u.
17-18 u.
IEKENHUIZEN ZEEUWS-
LAANDEREN
oor eerste hulp bij ongelukken:
erst dienstdoende huisarts raad-
legen.
ulst - Buitenpolikliniek De Hon-
tel. 01140-12651.
ostburg - St. Antoniuszieken-
uis, tel. 01170-59000.
erneuzen - Streekziekenhuis De
"onte tel. 01150-88000.
BULANCE EN BRANDWEER
eeuws-Vlaanderen - Tel. 01184-
4444.
VRIJDAG 28 JULI 1995 DEEL
vorig jaar het 25e Camping-
nen. De ploeg aast dit jaar op
werd Pannensehuur met 2-0
e finale is gepland om 18.30
lur. Tevens is er deze dag e®
larbecue en zorgt de DC band
'oor de muzikale omlijsting.
Jitslagen
poule: Vrije Pomp - Pannensehuur
-1, Zonneweelde - Pannensehuur f-
SV Nieuwvliet - Vrije Pomp 3-2.
i poule: Zeebad - De Waag/Hof ttf
Vilgen 0-1, Nooitgedacht -
loogte 3-5.
ing Vogelenzang pakte in het
iat de SV Nieuwvliet in het
1 in de jongste als in de oudste
-A
ïijedijk waarvan tien in de jon£-
:te leeftijdscategorie. De prijsuit
reiking werd verzorgd door bur
gemeester J. Kruize.
eindstanden: 2.
Tot en met 10 jaar: 1. Vogelenzang.
lof ter Wilgen, 3. Pannensehuur.
Mooitgedacht, 5. Zeebad, 6. Intern,,
ionaal, 7. Zonneweelde, 8. de Wa
de Hoogte, 10. SV Nieuwvliet.
1 t/m 14 jaar: 1. Vogelenzang,
Vulpen, 3. de Hoogte, 4. de
'annenschuur, 6. Zeebad, 7. Zon
veelde, 8. SV Nieuwvliet, 9. Noong
lacht, 10. Hof ter Wilgen, 11.11116
ïationaal.
Wr Hans Rooseboom
de zalen van het Dord-
shts Museum wacht de be-
0eker een bizarre ervaring,
ver het oog reikt getuigen
05 schilderijen en 116 teke-
igen van Ferdinand Erf-
ann allemaal van één obses-
ie.
fouwen op de fiets, op de
looter, op de tennisbaan, op
!e dansvloer, in het circus, te
1, in het zwembad en op
et strand. En wat voor vrou-
;en! De zware lichamelijk-
eidspat van de doeken af.
'erdinand Erfmann (1901-1968)
tiilderde uitsluitend massieve
leespartijen. We krijgen potige
rijven voorgeschoteld, met uit
sproken mannenkoppen, in de
teer met zware manden en vull
isbakken.
tasters, prostituees, kamer-
itisjes, boerinnen, de stroom
joudt niet op. Helder en duide-
ijk neergezet.
irfmann kon er niet genoeg van
rijgen. Zijn vrouwen zijn beres-
onafhankelijk, dominerend.
Je paar mannen die we in zijn
tegenkomen zijn minne
?s, minstens een kop kleiner,
ie slechts kunnen proberen met
;eld de liefde van die enorme we
ns te kopen.
schilderijen voor dit Erf-
iann-overzicht in Dordrecht ko-
uit het Centrum Beeldende
Sunst Rotterdam, Stedelijk Mu-
eum Amsterdam, Bonnefanten-
luseum Maastricht, Stedelijk
lluseum Schiedam, Artotheek
Jreda, Gemeentemuseum Arn-
iem, Tropenmuseum Amster
dam, Galerie Mokum Amsterdam
particuliere collecties,
faineer je deze lijst van musea
galeries ziet, dan zou je haast
leuken dat Ferdinand Erfman
succesvol schilder is geweest,
llaar helaas is dat niet zo. „Het
grootste deel van zijn oeuvre
bleef onverkocht en werd door
ïem vermaakt aan het Stedelijk
lluseum in Amsterdam om ver-
ns over meerdere musea in
Sederland te worden verdeeld,"
zo meldt de catalogus over de
diaspora van Erfmanns werk.
Ferdinand (Ferry) Erfmann werd
geboren in 1901 in een familie
van acteurs. Acteren deed hij ook
tijdens de eerste helft van zijn le
ven, maar zijn talent voor teke
nen en schilderen won het ruim
schoots van het toneel.
Therapeutisch
Zijn picturale bezigheid diende
duidelijk ook een therapeutisch
doel: het zo dicht mogelijk nade
ren van wezens waarnaar hij ver
langde maar die hij niet kon krij
gen. Hij heeft dat zelf beschre
ven.
„Ik was weg van meisjes met heel
zware armen en benen", aldus
Erfmann in zijn notitieboekje in
1941. „Een mooi gezichtje was
iets dat ik op de koop toe nam als
zijnde een extra toegift, maar het
imponeerde me niet. Thans heeft
je natuur toch naar een uitweg
gezocht en heb je je teeltkeus ge
openbaard in tientallen schilde
rijtjes en honderden, ja duizen
den tekeningen waaruit je smaak
veel opvallender en voor de men
sen aanstootgevender blijkt ter
wijl je zonder de liefde van een
vrouw gebleven bent."
In het algemeen dient een kunst
werk voor zichzelf te spreken. De
waarde en de betekenis van een
werk moeten aan het werk zelf
worden ontleend.
Het leven van de kunstenaar is
van geen of secundair belang.
Maar in het geval van Erfmann is
de aard van zijn werk zo uitzon
derlijk dat je wel nieuwsgierig
móet worden naar de man achter
het werk.
Gladiator
In zijn seksuele voorliefde voor
zwaar vrouwenvlees zat ook nog
een narcistisch element. Toen hij
de vijftig al gepasseerd was liet
Erfmann zichzelf fotograferen in
allerlei halfnaakte posen, als gla
diator en acrobaat. Hij mocht er
overigens best zijn.
Die foto's van hemzelf waren
overal in zijn atelier aanwezig.
Hij gebruikte zijn eigen lichaam
als model voor zijn schilderijen
van vrouwenfiguren. Vreemd? Ja,
hoewel. Erfmann hield zich ook
'Badschone' uit 1961 van Ferdinand Erfmann
loken is kunst. Niet uitsluitend
k de Spijkersen, Fagels, Klos-
sis, Kernen en Halvemanen met
irtistieke blik achter hun for
tuilen geheimen en niveau
i te bewaken, of omdat er vanaf
Urème tot en met defrères Troisgros een traditie van
tslmeve kwaliteit bestaat, maar eenvoudigweg omdat de snobistische
consument graag over het mysterieuze, ongrijpbare moment van in
spiratie en conspiratie van keukenbrigades en receptuur ouwehoert.
iVoedsel is noodzakelijk, net als een laag verf voor door weer en wind
kdreigde kozijnen. Over die zaken discussieert men niet. Die wor-
|ilm hooguit verwaarloosd. Pas als er genoeg geld is voor onverplich-
'itlwce, als er verf vermorst kan worden en een niet meer kakelvers ei
de biobak geworpen, wordt het tijd voor geredekavel. En dat is het
loment dat ambacht tot kunst verheven wordt.
Het door de maker, maar door de beschouwer, die zich zelf al gauw
lot deskundige genieter uitroept. Rembrandt, Hals of Vermeer zagen
dchzelfniet als kunstzinnig geïnspireerde godenzonen. Zij waren
inkers van een vakkundig produkt, waar ze graag zo goed mogelijk
soor betaald werden. Carême, Hélouis, Escoffier, Point en Dumaine
welden zich geen artiest. Zij wisten wat van ingrediënten, kooktijden
'o combinatiemogelijkheden en waren daardoor in staat iets aange-
'mum smakelijks en liefst ook nog toonbaars op tafel te brengen.
Vel waren de ondeskundigen die geen ei konden scheiden, geen boter
ionden klaren en geen knoflookteen konden kneuzen die uit sprake
loze verbazing de keukenprins tot kunstenaar uitriepen. Zoals de re
lent, prins of bisschop die bang was voor verf aan zijn gemanicuurde
«aden en die na zijn veertiende geen potlood of penseel meer vastge
houden had de vakmatige fijnschilder een van god gezonden talent
Pbcht te noemen. Kaiser Wilhelm II, een geoefend houthakker, zoals
m Doorn nog weet, gaf de grote Escoffier dan ook de eretitel 'Kok
keizers en keizer over koks'. De befaamde Nederlandse keuken-
khrijfster Wina Born is niet in staat een kop thee te zetten. Bij haar
'huis kookte haar diep betreurde echtgenoot. Zodra vakmanschap
'<n geur van artisticiteit bereikt, valt het ten prooi aan de snob. Wind
handel jaagt de prijzen omhoog, presentatie wordt net zo belangrijk
"'sde essentie en exclusiviteit komt in plaats van bereikbaarheid. Niet
■wger meer overvolle, drie lagen dikke schilderijenkabinetten als in
ie 18e eeuw, maar een kaal kunstwerk in een volkomen lege, witte
zoal waartoe slechts de goed geïnformeerde kenner op afspraak toe-
ling weet te krijgen. Goed uitgevoerde catalogi, een kunstprodukt op
f11 zelf, nemen de plaats in van het genrestukje aan de wand. De sa-
0"tafel bewijst de artistieke belangstelling van het publiek in plaats
de muren van de doorzon. Een plankje keukenschatten verdringt
tscoffier. En in die boekjes geen honderden recepten als in de klas-
'c 'Guide Culinaire, aide-mémoire de cuisine pratique', maar
Wits twaalf. Prachtig uitgevoerd, kostbaar uitgegeven, fraai geïllus-
'ee"d en voorzien van aangename wetenswaardigheden om het tafel-
prek mee op te sieren. Wie wil kunnen vertellen waarom artisjok-
e" wel bruikbaar zijn als entree, maar niet als hoofdgerecht - de
zoetstof erin combineert slecht met behoorlijke en bekoorlijke wijn -
0iwaar de geur van knoflook vandaan komt - van diallylsulfide dat
""'staat als enzymen en aminozuren door kneuzing samenkomen -
r''"alich Véro Crickx 'Twaalfmaal om lekker van te worden', een
tres,igieus, in een koninklijke doos verpakt uitgaafje van Scriptum
°°ks te Schiedam, ten geschenke laten geven. Hoe spruitjes met
Pek bereid moeten worden, of schol met rode wijn, of lamsvlees met
vtssa of mosselen met room, kan hij erop eenvoudige wijze uit le
ftDe perfecte kok of huisvrouw wordt hij er niet van. Wel een
u"stcuisinier die twaalf keer per jaar zijn gasten iets verantwoords
exclusiefs voor de neus weet te toveren. Een geheime kunstenaar
°an het eigen aanrecht.
jaren intensief bezig met traves
tie. In die travestie-j aren schil
derde hij nauwelijks, omdat zijn
behoeften werden bevredigd door
zich in vrouwenkleren te steken.
Toen hij die gewoonte opgaf
kwam de stroom schilderijen
weer op gang.
Erfmanns schilderijen beslaan de
benedenverdieping van het Dor
drechts Museum. Boven, in het
prentenkabinet van het museum,
verscherpen Erfmanns tekenin
gen de ervaring van beneden. In
zijn tekeningen heeft Erfmann de
vrouwen nog overdrevener neer
gezet dan in de schilderijen. Een
paar hoofden groter dan de man
nen, handen als kolenschoppen,
harde koppen, soms voorzien van
een snor.
Indonesië
Uit die tekeningen blijkt dat er
ook in Indonesië Erfmann-vrou-
wen bestaan. Je zou het niet ver
wachten in dat land van kleine,
frêle mensen, maar Erfmann
slaagt erin ze te ontdekken. Als je
maar goed genoeg kijkt kan een
mens blijkbaar overal zijn obses
sie aantreffen. Erfmann tekende
zijn 'kraton-vrouwen' op brief
papier van Hotel Beatrix in Bata
via in 1939. Op de tentoonstelling
is een aantal vitrines ingericht,
waarin onder andere de naaktfo
to's van Erfmann liggen. Veel in
teressanter zijn de notitieboekjes
die liggen opengeslagen bij een
paar cruciale passages:
Op zijn 40e (1941) schreef Erf
mann: „Het is een onomstotelijk
feit dat mijn vader mijn leven in
elkaar getrapt heeft. Dit wezen
gunde mij niet de minste vorm
van geluk. En ik ben een wezen
geweest die alle geluk als het wa
re heb laten vertrappen.
Dit is de quintessence van mijn
leven: Elk wezen dat hier op dit
ondermaanse wordt neergezet
moet zijn portie, zijn aandeel van
het geluk opeisen! Ik heb dat niet
gedaan. Ik heb dat nagelaten. En
ik heb dat nagelaten omdat ik
bang was om mezelf te poneren
tegenover degene die mij verwekt
had en die mij eigenlijk het be
staan en een beetje geluk niet
gunde. Die vader was feitelijk
een volkomen geperverteerd we
zen".
En in hetzelfde jaar 1941 noteer
de Erfmann: „De trits van
schoonste meisjes die ik in mijn
leven heb ontmoet
le At Rector
2e Lenie Eshuis
3e Corrie Macini
4e Ella Dorenbos
5e Nel Dan men
6e Tonny Koopman
7 e Gonda Meuleman
Een dezer schoonsten der scho
nen had ik moeten ten huwelijk
vragen!!! Jammer, eeuwig jam
mer dat ik dat niet heb gedaan.
Want dan had ik meer geluk in
mijn leven gehad dan ik nu gehad
heb! Een mens betreurt alles te
laat!"
Tv-portret
Zijn hele leven bleef Erfmann al
leen. Hij weet dat aan zijn
kwaadaardige vader die hem in
zijn jeugd vierkant in zijn gezicht
uitlachte als hij weer met zo'n
zwaar meisje thuis kwam. Vlak
voor zijn dood in 1968 zond de tv
een documentaire over hem uit,
naar aanleiding van een expositie
bij galerie Siau in Amsterdam.
Dat korte tv-portret van Erf
mann wordt op de tentoonstel
ling in Dordrecht vertoond. De
beeldkwaliteit (in kleur!) is uit
zonderlijk goed. Erfmann vertelt
onder andere over zijn eenzaam
heid. Tot overmaat van ramp was
hij, als gevolg van suikerziekte,
ook nog impotent.
Erfmann werd geboren in Rotter
dam, maar bracht zijn leven door
in Amsterdam. Na de oorlog was
hij bestuurslid van de kunste
naarsverenigingen De Brug en
Arti et Amicitiae. Hij was een ge
respecteerd lid van het professio
nele kunstenaarsleven in Amster
dam. Zijn schilderijen zijn ook
helemaal niet zo 'naïef' als ze wel
worden genoemd.
De tentoonstelling in Dordrecht
laat zien dat Erfmanns schilde
rijen heel vakkundig in het vlak
zijn gezet, en dat hij veel aan
dacht heeft besteed aan details,
voorwerpen en achtergrond.
Ferdinand Erfmann (1901-1968):
schilderijen en tekeningen. Dord
rechts Museum, Museumstraat
40. Geopend di t/m za 10-17 uur,
zo 13-17. Catalogus 35,-. (t/m 10
sept.)
Dit hadden we dus aan Harmen te
danken. We liepen over het strand
bij Cala Gonone toen hij in de rots
wand achter het strand holen ont
dekte.
„Daar gaan we in, daar gaan we
in," juichte hij enthousiast en hij
schepte er nog bij op dat hij als
jeugdlid van de speleologenvereni-
ging 'De Druipsteen' menige grot
had verkend. Sterker nog, als kind
aan huis in de onderwereld had hij
ook altijd een zaklamp op zak.
We hadden op dat moment Har-
men terstond ge
boeid moeten afvoe
ren, maar ja, soms
ben je wat minder
alert en voor we
er erg in hadden,
waren Harmen,
Violina en Billy al
in een grot ver
dwenen. Ik moet
toegeven dat het
er binnen prach-
tig was en hoe dieper we de grot
ingingen des te indrukwekkender
werd het schimmenspel dat door
het licht van Harmens niet echt fel
le zaklamp werd veroorzaakt. Na
een half uurtje grotinwaarts strom
pelen werd de zaklamp alsmaar
zwakker en gelukkig kon Betsy
Harmen overtuigen dat we terug
moesten. Normaal gaat terug altijd
sneller dan heen, maar in een grot
dus niet. We deden er dik een uur
over en het laatste stuk legden we
haast op de tast af. Toen Violina
riep: „Licht!," waren
we dan ook heel blij,
maar die vreugde
was van korte duur,
want bij de uitgang
van de grot bleek dat
het inmiddels hoog
water was gewor
den. En bijna
donker.
(Wordt vervolgd)
Van onze rtv-redactie
Hilversum - Martijn Krabbé heeft de Tros verruild voor RTL4. Daar
presenteert hij vanaf maandag 4 september iedere week de Postcode
Record Show. Het is een kruising van een aantal recordpogingen, een
bingospel, het Loterij-journaal en de zogeheten straatprijs.Voor dat
laatste onderdeel krijgt Krabbé assistentie van GTST-ster Reinout
Oerlemans. Hij geeft tevens een overzicht van het Postcode Loterij
journaal.
De Postcode Record Show duurt steeds een krap uur en biedt liefheb
bers van records de mogelijkheid geld te verdienen. Iedere winnaar
ontvangt tweeduizend gulden. De helft van dat bedrag gaat in de
kluis, de rest mag mee naar huis.
Na een serie van vijf pogingen heeft de laatste recordhouder recht op
het geld uit die kluis. Het publiek in de zaal kan een prijs winnen door
goed te gokken wie de winnaar wordt.
Frankfurt (dpa) - Ierland staat in 1996 centraal op de Frankfurter
Buchmesse. De grootste beurs ter wereld op het gebied van boeken
heeft volgend jaar van 2 tot 7 oktober plaats. In voorbereiding is een
festival van de Ierse cultuur. Het thema van de Buchmesse luidt Ier
land en zijn diaspora. Het is voor de eerste keer dat een Angelsaksisch
land op de Duitse beurs in het middelpunt van de belangstelling wordt
geplaatst. Niet alleen in Frankfurt zelf, maar in heel Duitsland zullen
kunstenaars van Ierse afkomst literatuur, beeldende kunst en muziek
voorstellen. De leiding van de Buchmesse verwacht kunstenaars uit
Ierland, de Verenigde Staten, Australië en Nieuw-Zeeland. Bijzonde
re attractie wordt een 'literatuurtrein' die verscheidene Duitse steden
zal aandoen. Op de stations zullen lezingen worden gehouden en zal
het publiek ook anderszins met de Ierse literatuur kunnen kennisma
ken. Dit jaar wordt de Buchmesse van 11-16 oktober gehouden. Dan
staat Oostenrijk centraal.
Door Sjef Kusters
Hoewel de Akense mega-verzame-
laar van kunst prof. dr. Peter Lud-
wig nooit in een Volkswagen heeft
gereden, wijdt dr. Wolfgang Becker,
directeur van het Ludwig Forum in
Aken, een boek en een tentoonstel
ling aan Peter Ludwig en de Volks
wagen. Peter Ludwigs zeventigste
verjaardag, op 9 juli jongstleden, is
de aanleiding, het veranderde beeld
van Duitsland met als symbool de
VW-Kever het thema. Ook het Mu
seum Ludwig in Keulen eert zijn
schenker-bruikleengever met een
tentoonstelling: Unser Jahrhundert-
Menschenbilder/Bilderwelten.
Peter Ludwig en zijn vrouw Irene Mon-
heim zijn met de Amerikaan Paul Getty
en de Zwitser Hans-Heinrich Thyssen-
Bornemisza de grootste kunstverzame
laars ter wereld van vandaag. Hun col
lectie met onder meer archeologische
schatten, oude schilderijen en moderne
na-oorlogse kunst, is miljarden guldens
waard. De chocolade-fabrieken van Pe
ter en Irene Ludwig leverden het nodige
kapitaal voor hun aankopen.
Vrijwel al die kunstwerken hebben Pe
ter en Irene Ludwig in bruikleen gege
ven aan zo'n 25 musea in heel de wereld.
Vorig jaar nog schonk het verzame
laarsechtpaar tachtig schilderijen en
een stapel grafische werken van Pablo
Picasso aan de stad Keulen.
De Ludwigs hebben in de veertig, vijftig
jaar dat zij kunst kopen, steeds nieuwe
terreinen verkend: niet alleen Pop Art,
maar ook Neue Wilden uit Berlijn,
kunst uit de voormalige DDR, Rusland,
Bulgarije, Cuba en onlangs hedendaag
se kunst uit China. De kunstaankopen
van Ludwig weerspiegelen op die ma
nier ook belangrijke momenten uit de
wereldgeschiedenis. Het Ludwig Forum
in hun woonplaats Aken is de plek waar
een belangrijk deel van deze Weltkunst
wordt getoond.
Pop Art
Paradepaardje van de Ludwigs is de
collectie Pop Art, zoals die vooral in het
Museum Ludwig in Keulen, en deels
ook in Aken, is te zien. Een van de aller
eerste stukken Pop Art die Ludwig in
1966 kocht, was Landschap 2 van de
Amerikaan Tom Wesselman. Hij maak
te in 1964 een metersgrote assemblage
waarin een grote Volkswagen - uit een
reclameaffiche geknipt - in parkeer
stand is gemonteerd onder een boom.
De Volkswagen was in die tijd in Ame
rika een cult-auto, populair bij vooral
het alternatieve volk dat zich daarmee
afzette tegen de steeds groter wordende
Buick- en Cadillae-sleeën.
Maar de Volkswagen was en is ook een
symbool van Duitsland. Dat maakte de
Californische kunstenaar Chris Wilder
begin dit jaar duidelijk in een Keulse
galerie met zijn werk: It's always easier
to take it apart than to put it back toge
ther again (Het is altijd makkelijker iets
uit elkaar te halen, dan het weer in el
kaar te zetten). Onder dat motto expo
seerde hij een zorgvuldig gedemonteer
de rode Volkswagen tegen de achter
grond van drie panelen in de kleuren
van de Duitse vlag: zwart-rood-geel. De
Wiedervereinigung van beide Duitslan-
den leverde het idee voor deze installa
tie van Chris Wilder, wiens grootvader
in 1962 zijn eerste VW kocht en wiens
vader tal van Kevers heeft gereden.
Met de werken van Wesselman en Wil
der als uitgangspunten maakte Wolf
gang Becker zijn boek en de tentoon
stelling. Die laten niet alleen een groot
aantal kunstwerken zien waarin de
VW-kever de hoofdrol speelt, maar in
het boek gaat Becker ook in op de ach
tergronden van Ludwigs verzameling.
Centraal daarin staat steeds dat elk
kunstwerk moet worden gezien in het
licht van de tijd en de omstandigheden
waarin het gemaakt werd: ieder kunst
werk is de uitdrukking van een genera
tie-gebonden levensgevoel, vindt Peter
Ludwig.
Humor
A German Collector - A German Car,
Peter Ludwig und der Volkswagen is
een tentoonstelling waarin niet alleen
zwaarwichtige thema's rond dat beeld
van Duitsland aan bod komen. Humo
ristisch zijn de foto's van de Zwitserse
politiefotograaf Arnold Odermatt (70)
die vanaf 1948 verkeersongelukken do
cumenteerde. De foto's lijken geënsce
neerd, zoveel theatrale kracht legt
Odermatt in zijn werk. Zoals de foto
Buochs, die een persiflage lijkt op de
hoog-romantische schilderkunst van
Caspar David Friedrich.
Onderkoelde humor bepaalde twintig
jaar lang, van ongeveer 1964 tot begin
jaren tachtig, de toon van de VW-Kever
advertenties die het bureau Doyle Dane
Bernbach maakte voor de Amerikaanse
markt. Daarin lag de nadruk op de de
gelijkheid, betrouwbaarheid en kwali
teit van dit Made in Germany-produkt,
dat het imago van Duitsland en de
Duitsers hielp oppoetsen. „Twee vor
men die de hele wereld kent" was het
motto van een van die advertenties, met
een VW-Kever en een Cola-flesje. En in
de beroemde, door Andy Warhol voor
een zeefdruk gebruikte VW-advertentie
Lemon, wordt vermeld dat de afgebeel
de Kever is afgekeurd door Kurt Kro
ner, een van de 3.389 kwaliteitsinspec
teurs van VW, omdat de chroomstrip op
het handschoenvakje een beetje dof
was.
Dertig jaar ligt er tussen de VW-Kever-
kunstwerken van Tom Wesselman en
Chris Wilder. In die dertig jaar veran
derde het beeld van Duitsland grondig,
zo laten ook die twee kunstwerken zien.
Peter Ludwig heeft in die dertig jaar
met zijn grootschalige aankopen in
vooral Oost-Europa misschien geen
De Volkswagen in verschillende uitvoeringen, nu als kunstobject in het mu
seum. FOTO ARCHIEF DE STEM
'Een Duitse verzamelaar - Een Duitse au
to': Peter Ludwig en de Volkswagen'. In
het Ludwig Forum, Jülicherstr. 96-112 in
Aken. Open di-wo en vr-zo 11 -19 uur en
do 11-22 uur. Tot 3 september.
grenzen geslecht, maar hij opende wel
de ogen en verruimde het blikveld van
wie zag wat hij kocht en tentoonstelde.
En bracht op die manier werelden bij
elkaar.
