Dramatiek in koloniaal Suriname
Taiwanees volksmilieu
'enadeloos neergezet
Drie zusjes in de strijd tegen de dictatuur
en uiterst
uister spel
oor de
Alexander
Geniale dichter opgesloten
in pervers staatssysteem
Tentoonstelling Dick Bruna
Bredase uitgever De Geus
opereert op Britse markt
eSTEM
ZOMER-GIDS
D2
EIS ceerd in de bos-1
GIJS -19 vervolgd)
^igde inheemse volkei
Prachtige historische roman van Surinaamse Cynthia McLeod
Julia Alvarez schrijft dramatische roman die leest als een trein
VRIJDAG 21 JULI 1995
Uag 21 juli 1995
Deel D
(rjohan Diepstraten
een lens kwijtgeraakt. Ze vertelde i
het jankend bij terugkeer toen het
alweer lang en breed ochtend was i
en wij al aan een croissantje zaten.
Wij meteen terug naar die disco I
öm te zoeken. Bleek dat de vloer
al geveegd was en al het vuil in|
zakken gedeponeerd. Een speur- i
tocht door die zakken leverde i
geen lens op. Wel vond Billy een
ballonnetje dat hij meteen wilde i
opblazen, maar gelukkig kon Bet- i
sy hem daar nog net van weerhou-
den.
Uiteindelijk werd de lens door l
Harmen getra-j
jes die een eind- j
je van de disco l
vandaan lagen.
'„Gek hè, dat;,
zo'n ding zo ver
weg kan sprin
gen," zei hij.
|MET (Wordt
koord wordt een droom gekoes
idein maar opmerkelijk volk ii
Pakistan. De tijd dringt; de Kaj
stammen volgens de legende
(r de Grote, die rond 300 voc
bergen. Ze worden ook
staan door Nederlandse agrar
sche vrijwilligers. En er zijn Ne
derlanders betrokken bij eed
programma van wegenbouw ij
de regio.
Bugi heeft brieven geschreve:
aan de wereldleiders over de be
narde positie van de Kalash. Aad
koningin Beatrix, Benazir Bhut
to, Boutros Gali, Helmut Koh'
„We hebben nu een redelijk^
kans van slagen. Het decenniun
voor inheemse volken duurt II]
jaar, dus in die tijd moet er iets
kunnen gebeuren."
Musea
Wat wil hij? Met hulp van Unescd
en Unicef wil Bugi zijn drooir
verwezenlijken; drie musea, ge
heel opgetrokken in hout, helej
maal gewijd aan de kunst van de
Kalash. Hout is het materiaa^
waarmee de Kalash-kunstenaan
uitsluitend werken. De museaj
moeten ter plaatse in Pakistan
verrijzen. J
„Om geld binnen te krijgen wil i»
van afbeeldingen van Kalash-j
kunst postzegels, posters en kaj
lenders maken. Ik heb ook eeff
boek geschreven over alle aspecj
ten van het leven, de geschiedenis
en de cultuur van de Kalash. Zo n j
boek bestaat nog niet."
Is er misschien sprake van pen
soonlijke betrokkenheid? Is Bugi]
zelf een Kalash? „Het zijn inder-J
daad mijn roots. Van moeders-r
kant ben ik verwant met de Ka-j
lash.
Mijn kunst is van die kant door
slaggevend beïnvloed. Waaronjl
zou ik mij door iets westers late I
inspireren? Ik ben een groot "e I
wonderaar van Vincent va j
Gogh, maar het zijn de mJ
en de geschiedenis van de I°c
die mij hebben gevormd."
scherp van de snede,
<jttr en Ruig spel - alle drie
jud door de BBC - en Kind
,jifis Corrupt corps het vijf-
jesnick-mysterie van John
ityop de Nederlandse markt.
Tirillerliefhebber leest Har-
jioor de couleur locale in de
triestad Nottingham, de
-dialogen en de persoonlijke
jkkeling van die o zo treuri-
jtzak Charlie Resnick. 'Wie
■Harvey heeft gelezen, wil ze
'jaal lezen,' luidt de aanprij-
i0p de kaft. Het is nog waar
hirupt corps gaat Resnick te-
I -de tijd. Ooit stond Resnick
lioog met de idioot Prior die
ineen garage met een dub-
jachtgeweer om zeep
/helpen. Die waanzinnige
d keurig opgeborgen, maar
Istraftijd zit erop en hij zint
firaak. Waarschijnlijk ver-
t oorspronkelijke Engelse
isted years naar zijn ver
fje jaren in de gevangenis.
Nederlandse titel Corrupt
[i geeft veel beter aan waar
■thriller over gaat. De eigen-
Tiioofdpersoon is een vroege-
Iredewerker van het recher-
pm die het niet zo nauw met
i nam. Al vrij snel ver-
Jïdt de lezer dat de corrupte
Iteman in dat verre verleden
(uiterst duister spel heeft ge
lid waarvan Prior het slacht-
ftwerd. Wie het laatste hoofd-
Lheeft gelezen, weet dat Har-
(deze keer een ingenieuze plot
I bedacht, wat doorgaans
ft het sterkste onderdeel van
(thrillers is.
g in de tijd met Charlie Re
dt betekent ook terug naar de
j nog keurig getrouwd
(met Elaine. Van de andere
fa is bekend dat hij dat vijf
jaar volhield, maar in deze nieu
we thriller zit de lezer midden in
de huwelijkscrisis. De huiselijke
omstandigheden van Resnick
heeft Harvey met zijn gebruike
lijke cynisme in alle treurigheid
beschreven.
Bij het verschijnen van zijn vori
ge thrillers is voortdurend de link
gelegd naar de televisieserie Hill
Street Blues en ook voor Corrupt
corps gaat de vergelijking op. Het
was Robert Daley die in de jaren
'70 met Prince of the city (nooit in
het Nederlands verschenen) de
corruptie van de politie in New
York blootlegde. Met Corrupt
corps gaat John Harvey niet zo
ver als Daley. Maar de charme
van deze thriller is toch vooral
gelegen in de vele passages die
zich afspelen op het kantoor
waar Resnick zich moet zien te
handhaven tussen zijn collega's.
Net als in zijn vorige thrillers kan
ook Corrupt corps opgevat wor
den als een eerbetoon aan de po
litiemannen die met monotoon en
weinig spectaculair werk tot ver
dienstelijke resultaten komen.
Dat de corrupte politieman toch
aan het einde ontmaskerd wordt,
is goed voor het rechtvaardig
heidsgevoel van de lezer.
John Harvey: 'Corrupt corps.'
Uitg. Bzztoh. Prijs 29,50.
Mil
id door de kunst van de Kalo^
foto di
stem 1
moord op Chen Jiangsu door
echtgenote zorgde lange tijd
ér sensatie in het stadje Lu-
sg'. Met deze zakelijke mede-
lag begint de roman De vrouw
■ie slachter van de Taiwanese
pijfster Li Ang. In de inleiding
idt dan ook gesuggereerd dat
I relaas is gebaseerd op een
fatebericht.
g van de desbetreffende
pw wordt daarin moralistisch
wrdeeld, want een vrouw
[»t in Taiwan een reine engel te
I, ook al wordt ze door haar
i beestachtig onderdrukt. De
stère openingszin is de op-
fit voor een ontzagwekkende,
rokkend realistische vertelling
i hoe het zover heeft kunnen
in. Pas aan het slot vindt de
moord daadwerkelijk
\srouw van de slachter is het
as van het meisje Lin Chi dat
l*ge eerverlies erf armoede in
familie als 13-jarige wordt
huwelijkt aan een bruut van
:aan, een veertigjarige slach
tte bekend staat als Chen-
parkenskeler. Het is het soort
telverhaal over vrouwenver
ering- en mishandeling zoals
|ook al eerder via de Chinese
'atuur en film tot ons is geko-
kracht van de taal van de
er Li Ang is net zo tref-
die van Jung Chen in
■r Wilde 2wanen, zij het dat
ttiedere poltieke of historische
."«ijzing ontbreekt en dat de
P'elddadigheid nog verbijste-
is. Li Ang behoort samen
«aar echtgenoot tot de be-
'we vertegenwoordigers
ue dissidentenbeweging in
•schrijfster is een voorvecht-
rvan de vrouwenemancipatie
pariand dat traditiegetrouw
pwen een ondergeschikte rol
- toebedeeld. Hoewel het
r™ is aangekomen in Tai-
werd het daar bekroond,
rna, het met succes is uitge-
pcit m Frankrijk en Amerika.
*™andse uitgave is een
slinkende vertaling uit het
Wdoor C.M.L. Kisling.
Peer de moeder van Lin Shi
C^Pire honger aan een sol-
heeft gegeven en is verdwe-
l'ermoord?) komt haar doch-
fc7ii r de Boede van een oom
Li ®ezin' ^aar neerslachtige
W? Wort^ten onrechte aan-
voor wellust.
wordt voor een paar
v'ees uitgehuwelijkt aan
Jlangshui, een varkens-
®i die met sadistisch ge-
tnw a'n Bloederige werk doet
jteyenveel plezier de meis-
feü bordeel laat gülen als
«ceide zeugen'.
W»°Ür ziin Piepjonge, onwe-
Idievm0^ Sedraagt de man
IjBeestachtig. In bed gaat
|tschro~.eef dat zii het telkens
de buren niet ontgaan. Haar be
jaarde buurvrouw staat haar
aanvankelijk met raad en daad
bij. Wanneer deze vrouw door
haar schoondochter is vernederd
in het bijzijn van Lin Shi doet zij
een zelfmoordpoging. Daarna
wordt het mishandelde meisje
door de oude vrouw volkomen
genegeerd en spreekt zij met de
sensatiebelust buren alleen nog
maar kwaad over het meisje.
Haar brute echtgenoot gebruikt
Lin Shi uitsluitend als kokkin en
voor zijn seksuele perversies.
Verder scheldt hij haar voorna
melijk op liederlijke wijze uit.
Alleen bij een hoer toont hij nog
een sprankje menselijkheid.
Wanneer hij zijn vrouw mee
neemt naar de varkensslachterij
om haar daar te laten werken,
slaan bij het meisje de stoppen
door.
Het gekrijs van de beesten in
doodsnood, het spuitende bloed
waarover zij zoveel nachtmerries
heeft gehad, worden een onver
draaglijke werkelijkheid. Nadat
haar man haar op de gebruikelij
ke wijze heeft misbruikt en in
slaap is gevallen, grijpt zij zijn
vlijmscherpe slagersmes en doodt
hem in zijn slaap, verbijsterd
door het vele bloed 'dat eindeloos
bleef stromen', als in een droom.
'Toen kroop ze tegen het fornuis
aan en sliep de droomloze slaap
der rechtvaardigen', zo eindigt
haar gruwelijke verhaal.
Het korte hoofdstuk dat daar nog
op volgt, beschrijft de hypocrisie
van haar bejaarde buurvrouw en
de overige buren, die Lin Shi,
zonder het fijne van het drama te
weten of te willen weten, be
schuldigen van ondeugdzaam
heid. Het is een wrang slot dat de
domheid en kortzichtigheid nog
eens benadrukt, die al eerder
doorschemerde in het verhaal.
Aan psychologie doet de schrijf
ster evenmin als haar personages.
Zij schildert een mensonterende,
wrede situatie zonder zich te be
kommeren om de achterliggende
oorzaken. Wel is er veel aandacht
voor de bloederige nachtmerries
van de jonge Lin Shi. Ook is er
veel volks bijgeloof en moeten er
ondanks de armoede offerrandes
(met veel kostbaar voedsel) aan
de goden worden gebracht.
Opmerkelijk is dat deze Taiwa
nese schrijfster uiterst gedetail
leerd de slachtpartijen van de
varkensslager weet te beschrij
ven en kennelijk ook goed op de
hoogte is met het volkse milieu
dat zij, compleet met obscene
verwensingen, genadeloos neer
zet. De vrouw van de slachter is
uitermate trefzeker geschreven.
De kracht van de vertelstijl en de
gewelddadigheid van deze korte
roman zijn allebei even ontzag
wekkend.
Door Johan Diepstraten
De historische roman 'Hoe duur
was de suiker?' van Cynthia
McLeod doet in veel denken aan
de succesvolle roman 'Heren van
de thee' van Hella S. Haasse.
Ook McLeod beschrijft het wel
en wee van een plantersfamilie
en combineert de persoonlijke
lotgevallen van haar romanper
sonages met de grote geschiede
nis die iedereen wel kent.
Ook al verschillen de twee ro
mans een eeuw in tijd en duizen
den kilometers in plaats, veel
maakt dat niet uit voor de essen
tie van het verhaal. De geschie
denis van de opkomst en onder
gang van theeplanters in Indië is
haast identiek aan wat er zich
honderd jaar eerder in Surina
me afspeelde.
Cynthia McLeod heeft met het
zelfde inlevingsvermogen als
Hella S. Haasse een wervelende
roman geschreven.
McLeod heeft zich beperkt tot
de periode 1765-1779. Het is de
tijd dat de Hollandse kolonisten
een vermogen verdienen aan de
suiker. De voornaamste bezig
heden van de mannen bestaan
uit drinken, eten, kaartspelen en
bij verschillende vrouwen sla
pen. Het leven van hun echtge
notes is al evenmin opwindend:
'babbelen, roddelen, klagen over
de luiheid van de slavinnen,
over gedrag van echtgenoten,
snoepen en nog eens roddelen.'
Tussen de bedrijven door over
troeven zij elkaar met hun weel
de en pracht en feesten maar
door.
Opstanden
Het is ook de tijd van verande
ring. De kolonisten onderdruk
ken de slaven met wrede straf
fen, maar steeds luider worden
de geruchten over opstanden.
De slaven vluchten van de plan
tages en stichten dorpen. „De
negers schudden alle nederig
heid van zich af die hun door de
blanken was opgedrongen; ze
konden weer de zelfbewuste
trotse mensen zijn die ze van na
ture waren, hun vrijheid en zelf
bewustzijn waren de grootste
drijfveren om de strijd vol te
houden tegen een groep blanken
die helemaal in het voordeel
stond."
In de tweede helft van de roman
stuurt de West Indische Com
pagnie troepen naar Suriname
om de bosnegers het leven on
mogelijk te maken en deze Boni-
oorlogen, zo weet de lezer, zul
len nog lang duren. Deze ont-
Cynthia McLeod: fraaie apotheose
FOTO CONSERVE
wikkelingen zijn van onderge
schikt belang voor de roman.
Cynthia McLeod vertelt het ver
haal van een joodse plantersfa
milie Fernandez tegen de ach
tergrond van de historische ge
beurtenissen. De nadruk ligt op
het dagelijkse leven van de kolo
nisten en hun relatie met de sla
ven. Het is meer Gejaagd door
de wind dan De negerhut van
Oom Tom, zei Cynthia McLeod
onlangs. Inderdaad: het alles
overheersende thema is de lief
de.
Duidelijk
Ondanks de grote hoeveelheid
personages aan het begin van de
roman, zijn de verhoudingen
snel duidelijk. In Hoe duur was
de suiker? gaat het om Elza en
Sarith, de stiefzusjes die eikaars
steun en toeverlaat zijn in hun
adolescentenperiode op de sui-
keiplantage Hébron. De wulpse
Sarith vertegenwoordigt de
mentaliteit van de ouderwetse
kolonisten: slaven zijn dom en
lui en door de Heer geschapen
om voor de blanken te werken
en te zwoegen. Elza houdt er al
enige verlichte ideeën op na: zij
voorziet grote problemen als de
slavenbezitters barbaars met
hun mensen blijven omgaan.
De verhouding tussen Elza en
Sarith verandert drastisch wan
neer Elza trouwt met Rutger le
Chasseur, een man die carrière
gaat maken in Paramaribo. Heel
fraai zijn de passages waarin
deze Rutger het opneemt voor de
verdrukten en op een plantage
zelfs een kleurling aanstelt als
opzichter.
Hij is het ook die als een van de
weinigen de dubbele moraal van
de kolonisten hekelt: bijna alle
blanken hebben een mulattin als
bijzit, wat geen enkele verplich
ting schept.
Nee, deze Rutger zal zich alleen
bekommeren om zijn eigen
vrouw Elza en hij bezweert haar
dat er geen enkele reden voor ja
loezie zal zijn.
Totdat stief zusje Sarith al haar
charmes in de strijd gooit om
Rutger voor zich te winnen.
„Het was alsof van binnen een
ijskoude hand zich om haar hart
sloot," bedenkt Elza kasteelro-
man-achtig als haar stiefzusje
een keiharde en gemene concur
rente wordt.
Qua karaktertekening heeft
Cynthia McLeod gekozen voor
de gemakkelijkste oplossing: de
personages zijn heiliger dan hei
lig (Elza, de slavinnen Kwasiba
en Mini-mini) of verdorven tot
op het bot (Sarith). Het enige ge
raffineerde aan de twintigjarige
Sarith is de manier waarop zij
verschillende mannen probeert
te verleiden in de hoop haar toe
komst veilig te stellen. Als ze dat
voor elkaar heeft gekregen door
te huwen met ene Julius Robles
de Medina, ongeveer halverwege
de roman, verandert er veel in
Hoe duur was de suiker?
Echt aangrijpend zijn vervol
gens de verhalen van de wrede
luitenant Reindert Andersma en
de jonge, onschuldige soldaat
Jan uit Holland. Met deze twee
tegenpolen in de hoofdrol
schetst McLeod hoe het vroegere
thuisfront van de kolonisten or
de op zaken probeert te stellen
met de opstandige bosnegers. In
die zin is de roman ook een ant
woord op de geschiedvervalsing
in de jaren tachtig onder het be
wind van Bouterse: „Toen wa
ren de marrons, de weggelopen
slaven, opeens de goeden in
plaats van de slechten," zei
McLeod. „Het werd allemaal
een constante oorlog tussen
zwart en blank. Daar was ik het
óók niet mee eens: de werkelijk
heid is anders."
Melodramatisch
Is in het eerste deel van de ro
man de verhouding tussen Elza
en Sarith een tikkeltje obligaat
en bij vlagen melodramatisch, in
het tweede deel heeft Cynthia
McLeod greep op de ontwikke
lingen en dendert de roman naar
een fraaie apotheose. Omdat Sa
rith te maken krijgt met de Hol
landse 'bevrijder' Reindert An
dersma lopen de twee verhaal
lijnen mooi in elkaar over.
Hoe duur was de suiker? is een
roman vol dramatiek. Door de
vele korte hoofdstukken, telkens
vanuit een ander personage, en
door de grote hoeveelheid spec
taculaire gebeurtenissen, blijft
de spanningsboog in tact. In Su
riname was de roman bij het
verschijnen in 1987 onmiddel
lijk een bestseller, het moet
vreemd gaan wil de zojuist ver
schenen Nederlandse editie niet
even succesvol zijn. Het is een
prachtige roman.
Cynthia McLeod: 'Hoe duur was
de suiker?' Uitg. Conserve. Prijs
39,90.
e«iwt van pijn. Kreten die
I Li Ang: 'De vrouw van de slach
ter'. Uitg. De Arbeiderspers. Prijs
29,90.
Door Elly Poppe-Stolk
Met haar roman In de tijd van de
vlinders pakt Julia Alvarez een
thema op dat, onder invloed van
de omstandigheden, in de La-
tijnsamerikaanse literatuur
steeds prominent aanwezig is ge
weest: de strijd tegen politieke
willekeur.
Haar uitgangspunt is een drama
tische historische gebeurtenis: de
moord op drie vrouwen die op 25
november 1960 plaatsvond in de
Dominicaanse Republiek. Het
waren drie van de vier gezusters
Mirabal, Patricia, Minerva en
Mate.
In de verzetsbeweging tegen de
dictatuur van Trujillo in hun
land stonden de drie zusters be
kend onder de schuilnamen Ma
riposa (Vlinder) 1,2 en 3. Ze wer
den, na hun terugkomst van een
bezoek aan hun echtgenoten in de
gevangenis, door de geheime po
litie van Trujillo in een hinder
laag gelokt en vermoord. De dag
van hun dood is in veel landen
geadopteerd als 'Dag tegen het
geweld tegen vrouwen'.
Het is niet toevallig dat de in
1950 in de Dominicaanse Repu
bliek geboren schrijfster Alvarez
zich door deze vrouwen liet in
spireren. Haar vader heeft name
lijk deel uitgemaakt van dezelfde
verzetsgroep als de zussen Mira
bal. Krap vier maanden vóór hun
dood was hij met zijn gezin naar
de VS gevlucht.
Julia Alvarez heeft gesproken
met verschillende mensen uit de
omgeving van de Mirabals en met
leden van de familie zelf, onder
wie Dedé, de overgebleven zus.
Met haar nieuwe gegevens had ze
een belangrijke aanvulling op de
eerder gepubliceerde biografieën
kunnen geven. Ze koos echter
voor de romanvorm. Een van de
redenen die ze hiervoor aanvoert,
is dat ze de roman bij uitstek ge
schikt vindt 'om door het mense
lijk hart te reizen', het is een met
sentimentaliteit en humor door
spekt dramatisch verhaal gewor
den dat leest als een trein. Het is
Dictator Trujillo heerste in de Dominicaanse Republiek van 1930
tot 1961 FOTO ARCHIEF DE STEM
een bestseller geworden in Ame
rika.
De roman is chronologisch opge
bouwd en bestaat uit drie delen.
In elk deel komen de zusjes alle
vier één keer aan het woord. Het
eerste deel, dat de periode behan
delt waarin ze opgroeien tot vol
wassen jonge vrouwen, doet sterk
denken aan de vier zusjes March
uit die twee andere bestsellers
over zusjes met contrasterende
karakters: Onder moeders vleu
gels en Op eigen wieken, die de
Amerikaanse schrijfster Louise
Alcott meer dan een eeuw gele
den publiceerde.
Verderop in Alvarez' roman
springen nieuwe cliché's op de
voorgrond. Bijvoorbeeld dat van
de dictator als machtswelluste
ling, vrouwenversierder, gewe
tenloze snoeper van groene
blaadjes en cynicus met sadisti
sche neigingen. Erg geloofwaar
dig klinkt het overigens niet dat
de meisjes een paar maal met
Trujillo persoonlijk te maken
kregen - met name Minerva, die
hem een klap in zijn gezicht ver
kocht toen hij te opdringerig
werd en later met hem dobbelde
om een rechtenstudie te mogen
beginnen. Generalissimo Rafael
Wolfgang Hilbig
FOTO GOOSSENS/MANTEAU
Magistrale 'De Wijven' van Wolfgang Hilbig
Leónidas Trujillo is een despoot
zonder scrupules geweest, die het
tussen 1930 en 1961, toen hij
werd vermoord, daadwerkelijk in
de Dominicaanse Republiek voor
het zeggen had. Zijn geheime
dienst kon voorbij ieders huis
deur komen, maar dat hijzelf zich
zo persoonlijk met dissidenten
bezighield als Alvarez hier doet
voorkomen, is uitgesloten.
De drie zusjes en hun mannen
worden gearresteerd en verliezen
hun bezittingen. Minerva en Ma
te doen elk een boekje open over
de ervaringen die ze in de vrou
wengevangenis hadden met me
degevangenen en bewakers. We
kunnen lezen hoe Minerva kennis
maakte met de isoleercel, en hoe
Mate voor de ogen van haar man,
om hem aan het spreken te krij
gen, zo ernstig werd gemarteld
dat ze een miskraam kreeg. La
ter, als ze alle drie onder huis
arrest staan, ligt hun lot in de
handen van de cynische chef van
de plaatselijke geheime dienst die
uiteindelijk ook het commando
aanvoert dat de opdracht heeft
hen te vermoorden.
Ter bevordering van de appetijte
lijkheid heeft Alvarez een snufje
magie toegevoegd. Zo heeft een
van de vrouwen die in het huis
van de Mirabals dienden, zich
ontwikkeld als medium via wie
de meisjes spreken. Een stevige
re, maar niet altijd even subtiele
smaakmaker is de humor. Is het
bijvoorbeeld niet stijlloos om De-
dé's succes als topverkoopster
van levensverzekeringen expli
ciet in verband te brengen met
het prestige van geluksvogel dat
ze heeft omdat ze niet tegelijk
met haar zusjes werd vermoord?
Nog meer symptomatisch voor
Alvarez' gebrek aan fijngevoelig
heid is het dat ze begrip venti
leert voor Dedé's 'gevoel in een
erfenis gevangen te zitten', en
niettemin een boek als dit aan
haar durft op te dragen.
Julia Alvarez: 'In de tijd van de
vlinders'. Uitg. Luitingh-Sijthoff.
Prijs 34,90.
Door Marjan Mes
De gezaghebbende Frankfurter
Allgemeine vindt hem het groot
ste talent van de Duitse litera
tuur: de voormalige DDR-schrij-
ver Wolfgang Hilbig. Zojuist is
zijn magistrale, korte roman Die
Weiber als De Wijven in Neder
landse vertaling verschenen.
Het is geen realistische vertelling
maar een complexe literaire ver
dichting vol hallucinerende
waanbeelden en dubbele bodems
over absurd identiteitsverlies in
een communistische terreurstaat.
De ik-figuur, die bovendien zijn
jeugd doorbracht in de barakken
van voormalige nazi-concentra
tiekampen en leed onder gebrek
aan moederliefde, is psychisch
gedeformeerd tot in het absurde.
Hilbig beschrijft die deformatie,
die ook lichamelijk lugubere vor
men aanneemt, als een nachtmer
rie waarin werkelijkheid en waan
in elkaar overvloeien.
Hilbigs even poëtische als intel
lectuele stijl roept herinneringen
op aan de 'Bloemen van het
kwaad' van Beaudelaire maar
ook aan de hermetische wereld
van Kafka. Hilbig heeft al eerder
in de roman Ik bewezen een hoog
intellectueel spel te kunnen spe
len met de absurde werkelijkheid
van de DDR. Die roman was het
briljante portret van een ver
scheurde kunstenaar die in han
den van de Stasi was gevallen en
aan totale vervreemding ten
prooi viel.
In De Wijven neemt de vervreem
ding van de ik-figuur monster
achtige trekken aan. De zoek
tocht naar zijn ware persoonlijk
heid, kapot gemaakt door een
krankzinnig opvoedingssysteem,
krijgt de vorm van een zwerf
tocht langs de vuilstortplaatsen
van de stad, die de geperverteer
de geest van de schrijver en van
de staat symboliseert. Het is
vooral ook een zoektocht naar
zijn onderdrukte seksualiteit,
want de staat strekt zijn macht
uit tot in het bed.
Seks was kapitalistisch en mocht
dus niet bestaan. 'Zuiverheid'
was een woord dat de taal en het
gevoel van de hoofdpersoon heeft
verziekt. Het is niet voor niets dat
de als arbeider werkende schrij
ver zich moet verdedigen tegen
over het staatapparaat wegens
het schrijven van een pornogra
fisch verhaal. Omdat de door het
systeem van hun seksualiteit be
roofde vrouwen, de Wijven, on
bereikbaar zijn geworden, zijn zij
ook een obsessie voor hem gewor
den.
In het begin van de roman zit de
hoofdpersoon in de kelder van
een gereedschappenfabriek waar
hij door een rooster boven hem
'de wijven' kan zien, die in een
gloeiendhete fabriekshal de fal
lusachtige hefbomen van de ma
chines bedienen. Nadat hij om
onduidelijke redenen is ontsla
gen, vat bij hem het dwangidee
post dat alle wijven uit de stad
waren verdwenen.
Het komt hem voor dat al het
vrouwelijke is verdwenen nadat
hij op advies van het arbeids-
beureau bij de vuilnisophaal
dienst is gaan werken. Zijn zoek
tocht naar 'de wijven' is vooral
een hallucinerend zelfonderzoek,
waarin de tonnen met vuil, met
hun harige substantie, herinne
ringen oproepen aan de voorma
lige concentratiekampen, die zijn
jeugd verziekten.
Nuchtere constateringen over het
systeem worden naadloos afge
wisseld met fascinerende zwerf
tochten door een labyrinth van
seksuele verlangens en frustra
ties. De zogenaamde 'zuiverheid'
van de staat heeft de creatieve,
kwetsbare hoofdpersoon het idee
gegeven dat 'de wijven zijn lui
verafschuwden'. „Ik wist dat de
wijven in hun hart hielden van
een man als Lenin, die geen lui
bezat... in elk geval was er nog
nooit iets over de lui van Lenin
bekend geworden."
De schrijver gaat zwaar gebukt
onder de 'obsceniteit' van de
staatsalmacht, die niet alleen zijn
gevoelsleven, denkkracht en zelfs
zijn lichaam misvormd heeft,
maar ook zijn taal. Tijdens nach
ten in 'rokerige spelonken' ziet
hij zichzelf 'uitgroeien tot een
beestachtige reuzenspin die,
vastgezogen aan haar vuiligheid,
onder convulsief gemompel gifti
ge letters zat te herkauwen.'
Met het opklaren van 'de lucht
van de waanzin' (de val van het
communisme) vindt hij uiteinde
lijk zichzelf weer en ziet hij ook
de wijven terug. 'Ik wist nu waar
ze te vinden waren, ik had ze te
ruggezien en in mijn hart be
waard, ik kon op ze wachten', zo
eindigt deze superieure korte ro
man, door Gerrit Bussink kern
achtig vertaald.
Wolfgang Hilbig: 'De Wijven'.
Uitg. Goossens/Manteau. Prijs
29,50.
In Museum Flehite in Amersfoort is tot 10 september de tentoonstel
ling 'Dick Bruna, ontdek de wereld achter Nijntje' te zien. Originele
tekeningen, foto's en boekjes worden vergezeld door enorme puzzels,
een tekenhoek (met kabouterkrukjes) en een echt, levend konijn.
Dick Bruna's oeuvre leent zich bij uitstek voor een dergelijke opzet.
Bruna's beroemde creaties Nijntje, Betje Big en Snuffie de Hond zijn
zowel grafische hoogstandjes als kinderhelden. Volwassenen kunnen
bezichtigen (en zich stiekem weer even jong voelen) en kinderen kun
nen beleven.
Dick Bruna, geboren in 1927 als zoon van de bekende uitgever A.W.
Bruna, tekende vanaf 1946 bijna tweeduizend boek-omslagen.
Geïnspireerd door onder andere de kniptechniek van de schilder Hen
ri Matisse, gaf hij de pocketserie 'Zwarte Beertjes' hun gezicht.
In 1953 maakt Dick Bruna met 'De Appel' zijn eerste kinderboek. Hij
vond de de kinderboeken in die tijd 'te af en te gecompliceerd' en in
troduceerde een eenvoudige, heldere tekenstijl. Inmiddels zijn over de
gehele wereld maar liefst 80 miljoen prentenboekjes verkocht.
'Dick Bruna, ontdek de wereld achter Nijntje'. Museum Flehite, Westsingel
50, Amersfoort. Openingstijden di/vr 10-17 uur, za/zo 14-17 uur. (t/m 10
sept.)
Van onze verslaggever
Breda - Uitgeverij De Geus te Breda waagt de stap om een Engelstali
ge roman uit te brengen op de Engelse en Ierse markt. Het gaat om The
Lost Lover van Jan Michael.
Het rechtstreeks opereren van een Nederlandse uitgever op de buiten
landse markt is nog nooit eerder voorgekomen. De Geus gaat wel in zee
met de Britse distributeur Central Books.
Uitgever Eric Visser kwam op het idee om een Engelse titel in Enge
land uit te brengen omdat de schrijfster Jan Michael, die sinds 1976 in
Nederland woont, haar boeken in het Engels schrijft. Twee van haar
romans zijn in Nederlandse vertaling verschenen bij De Geus, het uit
gevershuis dat sinds kort behalve in Breda ook een vestiging in Am
sterdam heeft.
The Lost Lover verschijnt in een oplage van 300 exeplaren.
