Weekend
ÜM— 8fiP| Afscheid van
met pijn
in het hart
s A M A
El pESTEM
DE STEM
Kicken op de
korte broek
van John Major
i Merdllke
,r .1, -
Een handjevol Nederlan
ders woont en werkt nog
op Irian Jaya, het voorma
lig Nieuw-Guinea. Het
zijn de laatsten van vele
duizenden landgenoten
die hier hun beste krach
ten hebben gegeven. De
volhouders die zijn ach
tergebleven na de over
dracht van het gebied aan
Indonesië of later terugge
keerd naar dit voormalig
stukje Nederland overzee.
Onder hen de directeur
van de katholieke missie
luchtvaartdienst en elf pa
ters en broeders van het
Heilig Hart in Tilburg
(MCD). In die stad beter
bekend als de paters 'van
de rooi pannen'.
'Het moment
van vertrek
komt er aan,
dat weten we'
TUSSEN INDIE
EN INDONESIË
Handjevol
Nederlanders
werkt nog op
Irian Jaya
ZATERDAG 1 JULI 1995
Door Dirk Vellenga
Onder de gouden zon van Cannes
tussen de roodgestippelde parasols,
de zeeblauwe tafellakens, de fel
groene zomerjurken, de pijnlijk-gele
ijscokarren, de oranje badpakken,
de glimmend-bruine lijven en bont
gekleurde brillen loopt een kleurlo
ze man. Hij heet Major. Voornaam
John, gewoon John.
Het is gek, maar juist op deze man
richten alle fotografen hun appara
ten. Ze knokken zich in het zweet
om op die prachtige, zomerse boule
vard een bleke kerel in driedelig
grijs voor hun lens te krijgen. Er is
iets met die man. Als hij nat is in zijn
nek of een traan wegwerkt, schijnt
dat een verstrekkende politieke be
tekenis te hebben.
De fotografen van Cannes zijn veel
gewend. Tijdens het vermaarde
j aarlij ke filmfestival rennen ze met
hun toestellen blindelings elk ge
rucht achterna. „Daarginds loopt
Robert Redford!" En weg zijn ze.
„Aan het eind van de Croisette doet
Julia Roberts haar bovenstukje af!"
De horde plaatjesjagers schiet in een
stofwolk naar de aangegeven plek.
Daar staat een verbaasde dame die
niet eens lijkt op Julia Roberts.
Ze drommen rond middelmatige
sterren die spelen in oninteressante
actiefilms, maar zeer professioneel
een parelwitte glimlach of een ont
bloot schoudertje laten zien. Op het
strand proberen talentloze meisjes
de aandacht van de camera's te trek
ken door verwoed te jongleren met
hun vleesmassa's. In de hotels schui
felen Hollywood-producers rond,
die na de stranden van Malibu en
Miami niks nieuws vinden aan de
Franse Rivièra. Achter hun zonne
brillen gaan ze zo snel mogelijk naar
het volgende champagne-bad.
Die nep-opwinding en die gemas
keerde sleur kunnen de fotografen
van Cannes nog wel aan. Maar nu
zitten ze opgescheept met John Ma
jor. Een man met een bril en een
kapsel anno 1975, een glimlach die
meer een krampje is dan een glim
lach, en een snor die meer een
schaafwondje is dan een snor. In ei
gen land wordt hij achterna gezeten
door schandalen en rancuneuze ri
valen. Hij bleef Shell verdedigen tot
hij al zijn zegeltjes binnen had.
Ze zeggen dat Major geen gezag
heeft en geen uitstraling. Maar wat
wil je: tante Maggie kijkt voortdu
rend misprijzend toe vanuit het bo
venraam. Wijs mij eens een politicus
aan die vandaag de dag kracht, visie
en optimisme in- en uitstraalt? Ja, in
de uiterst behoudende hoek zijn ke
rels die met de vuist op tafel slaan,
maar ze zeggen wel consequent de
verkeerde dingen.
John Major op de boulevard van ge
broken reputaties dus. De fotogra
fen kunnen niets met hem. Of mogen
ze verwachten dat hij op een gekke
avond in korte broek en twee ver
schillende sokken over het strand
huppelt? En dat hij aan de zeekant
plagerig langzaam zijn broek uit
trekt en ook nog zijn boxer shorts?
En ongegeneerd zijn Big Ben toont
aan de camera's van de internatio
nale pers?
Nee, hij zit gewoon aan tafel met de
andere grote leiders. Ze praten en
eten heel veel. Het gaat in de verte
over Europa, maar dat doet er eigen
lijk niet toe. Het gaat er heel simpel
om dat ze het eens worden. Geen
hoog doel, nee, ze moeten op één lijn
zitten als het toetje wordt uitgeser-
veerd. Europese diners maken een
eind aan elke aanvechting weer
stand te bieden en principieel te
blijven. De hap ligt zwaar op ieders
maag, maar ze kunnen gerust zijn:
elke oprisping komt in het eindrap
port.
Major zegt NO op alles, de anderen
knikken en eten verder. Ze zijn alle
maal even grijs als Major. Zelfs onze
Van Mierlo is alle kleur kwijtge
raakt in dat vakantieparadijs aan de
Middellandse Zee. De Europese top
pers houden van de grauwheid van
Major, ze weten wat ze er aan heb
ben. Wilt u het nog grijzer?
Verbleekte sterren in de versleten
glorie van Cannes, daar aan de rand
van het oude Europa. Ene John Ma
jor speelt een verschrikkelijk saaie
hoodrol in uiterst vervelende Euro
pese film. Het is een ramp voor de
pers, er valt niks te noteren. Het is
een film om snel te vergeten. Eén
speels windvlaagje blaast John Ma
jor terug naar de Londense motre
gen en het Europese ideaal naar dro
menland.
msscn mir-m
Sjef Verstegen bij een van de vliegtuigen van AMA.
Door Mathieu Kothuis
Tplak voor de landing scheert
I het vliegtuig laag over het
glinsterende meer van Sen-
tani. Wolken werpen lang-
gerekte schaduwen op de
W bergketens in de verte en
kleurt de brede vallei in ontelbare
kleuren groen.
Op het Frans Kasiepo-vliegveld van
Jayapura, de hoofdstad van Irian Ja
ya, zetelt de katholieke missielucht
vaartdienst AMA (Associated Mis
sion Aviation) met aan het hoofd de
Nederlander Sjef Verstegen (65).
In het zuiden van deze grootste Indo
nesische provincie zit een ander
groepje volhouders. Elf paters en
broeders van de orde van het Heilig
Hart uit Tilburg (MCD) zijn hier de
laatsten van hun congregatie die hun
tijd uitdienen in Merauke, de hoofd
zetel van dit missiegebied. De helft
van de groep, waaronder de broers
Henk en Kees Vergouwen uit het
Westbrabantse Hoeven, is ruim bo
ven de 65.
Sjef Verstegen, geboren in het
Noordlimburgse Oostrum bij Vénray,
emigreerde in 1951 als 21-jarige naar
Nieuw-Zeeland. Hij zegde zijn baan
op bij de PTT in Venlo en trok de wij
de wereld in. Hij had het wel gezien
in Nederland.
In zijn nieuwe vaderland vond hij
eerst werk bij de Nieuw-Zeelandse
PTT en kreeg later een baan als wer-
kanalyst bij een houtbedrijf op het
Noordereiland.
In 1970 vroeg een vriend of hij geen
zin had in een contract-baan in een
andere houtzagerij, op Irian Jaya.
Sjef hapte toe, verhuisde naar de tro
pen en ontmoette in Jayapura de
MCD-missionaris Kees Hendriks.
Die was toen directeur van de door
de Nederlandse katholieke kerk ge
steunde missieluchtvaartdienst op
Irian, de AMA (Associated Mission
Aviation).
Hendriks haalde Verstegen over om
als manager bij het vliegbedrijf in
dienst te treden. In 1981, bij het defi
nitieve vertrek van Hendriks naar
Nederland, volgde Verstegen hem op
als directeur van AMA.
Bij een onaangekondigd bezoek aan
het AMA-kantoor op Sentani blijkt
de directeur niet aanwezig. Verste
gen is voor zaken naar het 26 kilome
ter verderop gelegen Jayapura. De
volgende morgen neemt hij echter al-
le tijd en vertelt over leven op Irian
en zijn grote zorgen voor het voortbe
staan van AMA.
Met zeven Ideine Cessna's 185 be
schikt AMA, na de Amerikaanse
luchtvaartdienst MAF (Missionary
Aviation Fellowship), over de groot
ste vloot vliegtuigjes waarmee de
missie contact onderhoudt met de
posten in het binnenland.
De dienst die dit jaar 39 jaar bestaat,
wordt grotendeels gefinancieerd
door de bisdommen Jayapura in het
noorden, Sorong in het westen en
Kees Vergouwen (rechts), broer en pastoor Henk (links) samen met de huidige procureur Antoon Egging op de bouw voor
de uitbreiding van het gemeenschapshuis in Merauke.
Agats in het zuidwesten van Irian.
Het bisdom Merauke, drie keer zo
groot als Nederland, maakt geen ge
bruik van de missieluchtvaartdienst.
Voor het transport naar het binnen
land van het bisdom zijn de paters en
broeders aangewezen op de lijn-
vluchten van de Indonesische bin
nenlandse luchtvaartmaatschappij
Merpati.
In Verstegen's kantoortje naast de
AMA-hangar hangt een aantal por
tretten van bij hun werk omgekomen
AMA-piloten. Het zijn de helden van
deze katholieke organisatie. Lang
zaam komt Sjef op dreef.
„Dit is werkelijk het mooiste werk
dat er is. Bovendien, ik voel me ka
tholiek en hier heb ik echt het gevoel
iets voor de papoea's te kunnen bete
kenen". Ondanks zijn gevorderde
leeftijd schuift Sjef de gedachte aan
het stoppen met werken liefst zo diep
mogelijk weg.
Ook aan het weggaan uit Irian wil
Verstegen liever niet denken. Zijn
Mexicaanse vrouw is actief in het so
ciaal werk in Jayapura en heej be
trokken bij de papoea-bevolking
waarmee ze werkt. Verstegen heeft
bovendien nog geen opvolger. „En
zolang die er niet is blijf ik hier zit
ten. Ik verveel me allerminst".
Veel reden om naar Nederland
terug te keren heeft Sjef zeker
niet. Het grootste deel van zijn
leven ligt in Nieuw-Zeeland en
op Irian Jaya. Zijn kinderen wonen
in Nieuw-Zeeland en na zijn pensio
nering hoopt hij in Jayapura te kun
nen blijven wonen in zijn prachtige,
oud-koloniale woning met uitzicht
op de schitterde baai in de Stille Oce
aan. Of hem dat is gegund hangt af
van de toestemming van de Indonesi
sche autoriteiten.
AMA, die mede steunt op financiële
fondsen uit Nederland (onder andere
van de MIVA, de Missie Verkeer
smiddelen Aktie in Breda) geeft bij
haar vluchten prioriteit aan medi
sche noodgevallen. Na een noodsig
naal via de radio worden ernstig ge
wonde papoea's uit de jungle opge
pikt en door AMA naar het vliegveld
van Jayapura gebracht.
De hoofdtaak van de vliegdienst is
het onderhouden van de contacten
met de missieposten, het vervoer van
de missionarissen en het verzorgen
voor de voedselvoorziening van de
posten in het binnenland. Incidenteel
worden betalende passagiers op bin
nenlandse vluchten meegenomen.
Vorig jaar vervoerde de missielucht
vaartdienst 10.353 passagiers en 951
ton vracht. De dienst maakte 4.500
vlieguren en voerde 6.400 starts en
landingen uit.
Sjef's grootste zorg op dit moment is
het opdrogen van de katholieke fond
sen uit Nederland. „Begrijpelijk is
het allemaal wel. Hier werken steeds
minder Nederlandse missionarissen.
Ze vinden in Nederland dat de kerk
hier zo langzamerhand maar op ei
gen benen moet leren staan".
Zo simpel ligt dat echter niet, vindt
Sjef. Zonder geld uit Nederland redt
AMA het niet. „Onze vliegtuigen zijn
dringend aan vervanging toe. De
Cessna's zijn veel te duur in operatio
nele kosten en onderhoud". Boven
dien wordt dit type vliegtuigen niet
meer gemaakt en dat zorgt voor
steeds grotere problemen bij de ver
vanging van onderdelen. Concurrent
MAF kan al voor de helft van de prijs
van AMA vliegen.
Een buitenkansje om de zeven pilo
ten en het onderhoudspersoneel aan
het werk te kunnen houden ziet de
AMA-directie in de plannen van een
Indonesische zakenman om twee Pi-
latus Porter-toestellen te kopen (kos
ten 3,5 miljoen) die door AMA wor
den gevlogen en onderhouden. De
vliegtuigen worden ingezet voor
transporten naar bedrijven in het
binnenland. AMA zou ook zelf, met
financiële hulp uit 'Nederland, twee
nieuwe Pilatus-toestellen willen aan
schaffen als gedeeltelijke vervanging
van de bestaande vloot Cessna's.
Om het hoofd boven water te kunnen
houden vliegt AMA steeds vaker voor
Indonesische en buitenlandse bedrij
ven. Tijdens een rondleiding door het
vliegbedrijf wordt juist met veel
moeite een Cessna beladen met twee
drums dieselolie. De brandstof is be-
stemd voor een bulldozer die diep in
de jungle aan het werk moet worden
gehouden. Over land is dit transport
ondoenlijk.
„Het overvliegen van die twee drums
kost de eigenaar een vermogen maar
het is hem kennelijk heel wat waard
om zijn bulldozer zo gaande te hou
den", lacht Verstegen. Om de eigen
AMA-vloot op peil te houden worden
oude en eigenlijk al afgeschreven
Cessna's volledig gestript en voorzien
van een nieuwe motor. Zo wordt de
levensduur van de bestaande AMA-
vloot zo lang mogelijk gerekt.
Om tien uur is het koffietijd in de
keuken van het missiehuis in Merau
ke. Een voor een schuiven ze aan, de
laatste Nederlanderse paters en
broeders in het bisdom Merauke.
De laatste volhouders in de oosd
Buiten ratelt de betonmolen
bouw voor de uitbreiding van de g]
meenschapsruimte. Iets verier)
wordt de laatste hand gelegd a
immense, nieuwe kathedraal van ij
bisdom.
Bisschop Jaap Duivenvooil
(66), de baas van dit ci|
landgenoten, zit al 39 j
de missie. Hij komt overil
een stugge Noordhollander. Als hi
ijs is gebroken is hij de hartelijk!
zelve. In het gerieflijke bisschop
huis, recht tegenover de nieuwe t
thedraal, laat hij een unieke en it|
zondere verzameling foto's zien 1
de MCD-ers tijdens hun bijna hoi
derdjarig verblijf op Irian hebbe
verzameld. De bisschop blijkt f
boeiend verteller.
Bij zijn komst naar Indonesië werk
hij eerst als pastoor in het diepe In
nenland van Irian. In 1972 werd If
tot bisschop gewijd, waarschijnll
de laatste Nederlander in deze tal
tie. Langzaam maar zeker nemenij
Indonesische paters en broeders»
heft van hun eigen kerk in handen]
In Nederland bestaat nauwelijks er
voorstelling van de enorme
men en de rauwe werkelijkheid v«|
het leven in de jungle van
Irian Jaya, zo blijkt uit de verhall
van de bisschop. „Het is hier ntf
onherbergzaam. Je moet je flink»
helpen", zegt Duivenvoorde met
voel voor understatement.
Zonder telefoon en electriciteit. e|
kele dagreizen van Merauke, zij» J
werkers op de posten in de jur
volstrekt op zichzelf aar
Reizen over land en rivieren netl
dagen in beslag. Pas de laatste tl
wordt dat isolement enigszins «J
minderd door betere wegverbi»
gen. Ook gaat er nu vrijwel dagefL
een vliegtuig van Jayapura naarl»|
rauke.
Broeder Piet Kok (65) is een
baasje. Zijn kantoortje is een roi*
lig bedoeninkje. Een oude brand
stapels dossiers en papieren. K
administrateur, manusje-van-»
handelaar in zaden, in documen»
reispapieren, rijbewijzen en W
onbezoldigd medisch adviseur"
zijn mede-paters en broeders.
Daarnaast doet hij de administrf
voor een aantal papoea's of hun1"
duwen uit Merauke en verre o»8J
ving. Het gaat om oud-militair®^
nog dienst hebben gedaan in het J
derlands leger in Nieuw-Guinea 1
tijde van de confrontatiepolitiek
Indonesië. Uit Nederland krijgej
een klein pensioentje. De j
kunnen ze nauwelijks lezen.
Piet is zonder twijfel de drijf
kracht van het bisdom. De gr°K
gelaar, tevens hoofd van het kan
personeel en officieel de eco»1
van het bisdom.
Jarenlang was Piet procure
deed alle inkopen voor de m'f'Kl
ten in het binnenland van het T
km2 grote bisdom. In die tijd de 1
daar de inkopen voor het aang
zend bisdom Agats maar eve
„Wij zijn hier immers altijd sen-
porting geweest", zegt Piet.
VERVOLG OP WEEKEND-D3
VERVOLG VAN WEEKEND-D2
Aan een van de muren in zijn ka:
toortje hangt een bord met een li;
met 62 namen van paters, broede
en zusters. „Dat is nog maar elf
«leden. De laatste Nederlanc
zuster die hier werkte, Jeanne Bi
linga, is net vertrokken".
De Nederlandse groep bestaat
nog uit elf man. Behalve bisschi
Duivenvoorde (66) de paters
Bennebroek, procureur Antoon
ging, Joop Nuy en Henk Vergouw
en de broeders Kees Vergouwe
piet Kok, Tjeu van de Mortel, Tit
van der Vlugt en Kees de Rooy. I
laatste drie werken achtereenvt
gens op de katholieke missies in
pie, Okaba en Mindaptana. De he
van de paters en broeders is bov
de 65 jaar.
Volgens de bisschop is het binn
vijf tot tien jaar wel bekeken met
Nederlandse inbreng in het bisd<
Merauke. „We redden het niet la
meer. De 100 jaar halen we niet
1905 begon de missionering van
gebied door de Tilburgse congrej
tie. Het 75-jarig bestaan werd
1980 nog groots gevierd.
Kok ziet dat moment van afsche
met pijn in zijn hart naderen.
zal me aan het hart gaan als ik
weg moet. Maar het moment komt
aan, dat beseffen wel allemaal.
die gedachte sta je op en je gaat
mee naar bed".
Nuchter voegt hij er aan toe dat
is gekomen om de papoea's te
pen. „Als dat niet meer hoeft, dan
ik. Heel simpel, al zal het veel
doen".
I Op een bevolking van 230.000 ms
sen telt het bisdom 118.000 katl
lieken, verdeeld over 24 paroch
met inmiddels 19 Indonesische
I toors. Het percentage katholiel
slinkt snel door de komst van m
lims, de transmigranten van Java
andere overbevolkte eilanden.
Daardoor groeit ook de coneurrer
met de Moslim-gemeenschap in h
rauke. Na de bouw van een gr
moskee wordt nu de laatste hand
legd aan een nieuwe kathedr
waarvoor de katholieke papoe
800.000 gulden bijeen hebben
bracht.
Waarom zoveel geld uitgetrokl
voor een kerk terwijl hier zoveel
dere noden zijn te lenigen? Duivi
voorde: „De mensen willen het
Toen de moslims hun moskee boi
den was de sfeer zoiets van 'dat ki
nen wij ook'. Als zij groot bouv
dan doen wij dat ook. Zo werkt
hier".
Broeder Kees Vergouwen (56)
dertig jaar in de missie. Eerst op'
Molukken, daarna in het bisd
Merauke. In Tanah Merah, het
malig concentratiekamp Boven-
goel 450 kilometer boven van I
rauke, bouwde hij een zusterh
van de Tilburgse orde. Op het eil:
Kimaam begeleidde hij de bouw
een lagere school en in Bade
kerk.
Langzaam naar zeker 'promoveei
Kees tot officiële bouwmeester
het bisdom. In Mindaptana,
aan de grens met Papua New
fea, zette hij samen met de plaat
hjke bevolking een coöperatie
poten voor de gezamenlijke ink<
I van bouwmaterialen en de bouw
1 woningen.
Zijn laatste project is de uitbreid
1 van het klooster en van het geme
I schapshuis in Merauke. Dat h
I voor Kees een bijzondere betekei
werkte ook mee aan de bouw
het gemeenschapshuis. „Hierna
jk riet een gerust hart vertrekker
at wordt een gedwongen vert
want Kees' verblijfsvergunning
n september verloopt, kan niet v
aen verlengd. Alle Nederlan
staatsburgers die na 1963 (de ov
acht van Nieuw-Guinea aan In
esie) in irian jaya aankwan
egen slechts een tijdelijke
Visvergunning. Maar wat is ti
JnJn Indonesië. Een Amerika
had er ket bisdom Agats, in,
u _,van een tijdelijke vergunn
H„t e uiteindelijk pas na 26
hefimtref naar huis terug.
- <ei\ Henk Vergouwen is nog
Nm i963' kwam in 1961 'i
W andse Henk is nu
van i'/1 een van de randgemeei
Merauke. De broers Vergou
rian .i kun werk in de missi
tino°u °ndersteund door de st
KntL.-yUniko, het Hoevens' Mr
iaar-i-f' ^t Hoeven ontvangei
in ri1 S gulden voor hun
in de missie.
